Tíminn - 30.08.1924, Page 1

©jaíbferi
og afgríi6slur'a6ur Címans er
5 i g u r 8 e 11 r i r i P s f o
Sambanösftúsinu, HcYfjat>if.
2KfgrEifeeía
tE í m a n s cr t Sambanbs^úsinu
0pin baalcga 9—\2 f, I).
Stmi <i96-
Reykjavík 30. ágúst 1924
Biðjið um
Capstan,
Navy Cui
Medium
reyktóbak.
Verð kr. 4,60 dÓBÍn, ‘/4 pund
yiIL ár.
Utan úrheimi.
Bannið í Noregi.
pau stórtíðindi hafa nú gerst í
Noregi, að íhalds- eða afturhalds-
flokkurinn hefir látið stjórn sína
ganga fyrir ætternisstapa vegna
brennivínsins.
Sú er saga þess máls, að meiri-
hluti norsku þjóðarinnar hefir og
vill enn halda áfenginu burtu úr
landinu. Var um nokkur missiri
fullkomið áfengisbann í Noregi,
eins og á íslandi. Með banninu
voru frjálslyndir bændur, einkum
vestanfjalls í Noregi, nokkuð af
miðstétt bæjanna og meginhluti
verkamanna. Móti banninu voru
langflestir stórefnamenn, meiri-
hluti embættismannastéttarinnar,
allmargir stórbændur, einkum
austanfjalls, þar sem jarSir eru
stórar og bændur vinna ekki sjálf1
ir til muna, heldur láta húsmenn
vinna fyrir sig. Eins og víðar, telja
slíkir bændur í Noregi sig hafa
samleið með afturhaldsliðinu í alls-
konar félagsmálum og nautnum.
Spánverjar beittu samskonar
kúgun við Norðmenn eins og ís-
lendinga í fiskmálinu. Hótuðu að
loka landinu fyrir norskum fiski,
ef Norðmenn ekki opnuðu land sitt
fyrir sterku vínunum. Eftir langa
baráttu létu Norðmenn undan, en
þá fyrst, þegar búið var að þraut-
reyna aðrar leiðir. En jafnvel þeg-
ar undan var látið með léttu vín-
in, var mikill hluti norsku þjóðar-
innar á því, að ekki ætti að lækka
seglin í siðferðismáli vegna pen-
ingalegra hagsmuna.
Undanfarið ár hefir afturhalds-
stjórn setið að völdum í Noregi.
Formaður hennar, gamall embætt-
ismaður, Berge að nafni. Hefir
gengið nokkuð skrykkjótt í stjórn-
artíð hans. Norsk króna hefir fall-
ið mikið, stöðugur órói í framleiðsl-
unni. Stundum hafa verkamenn
hafið þrálát verkföll. Endranær
hafa atvinnurekendur komið á al-
mennu verkbanni. Mestu andstæð-
ingarnir í vinnuherbúðunum hafa,
óhindrað átt leik saman. Á aðra
hönd afturhaldssamir atvinnurek-
endur, en á hinn bóginn óstýrilát-
ir byltingamenn. Má segja, að á
margan hátt hafi þjóðlíf og stjóm-
mál Norðmanna gengið á tréfót-
um í stjórnartíð Berges.
I haust eiga að fara fram kosn-
ingar í Noregi. Var því talið sjálf-
sagt, að íhaldið norska myndi sitja
við stjórn fram yfir kosningar. En
svo varð þó ekki, og var löngun
afturhaldsmanna í sterk vín
ástæða til hrunsins.
Vínmönnum Noregs hefir ekki
þótt nóg að fá spönsku vínin. þeir
vilja hvað sem það kostar fá vín-
frelsið, fá öll vín og engar hömlur
á þeirri leið. Nú þótti bera vel í
veiði, að nota fjárþörf ríkisins
sem ástæðu. Skömmu fyrir þing-
lausnir kemur Berge til þingsins
og segir: það verður enn 30—40
miljóna tekjuhalli á fjárlögunum.
Upp í það er ekki hægt að fá neitt
nema gróða af sterkum vínum.
Með því að nema alveg úr gildi
bannlögin, mætti fá 30 miljónir í
brennivínsgróða. Og með því gæti
komist á jöfnuður með fjárhag-
inn.
Vinstrimenn eru hinn gamli
framsóknarflokkur Norðmanna.
Hann hefir mest beitt sér móti
vínfarganinu. Hann hefir sitt að-
alfylgi hjá frjálslyndum bændum
og miðstétt bæjanna. Vinstrimenn
sögðu: Við höfum lofað þjóðinni,
að bannið skyldi ekki verða afnum-
ið nema eftir almenna þjóðarat-
kvæðagreiðslu, sem benti í þá átt.
Mestur hluti verkamannafulltrú-
anna leit á þetta sömu augum.
Bændaflokkurinn skiftist. Sumir
voru með íhaldinu og vildu afnema
bannið. Aðrir voru með vinstri-
mönnum og verkamönnum, og sá
hópurinn varð mun stærri er til at-
kvæða kom.
Vinstrimenn kváðust að vísu
taka við stjórn, með hlutleysi
verkamanna, ef á þyrfti að halda.
En þeir álitu að íhaldið ætti að
hanga fram yfir kosningar. Og til
að greiða fyrir því, kváðust þeir
fúsir til samstarfs við stjórn Berg-
es um að ná tekjum öðruvísi en
með afnámi bannsins, tíl að jafna
fjárlögin. En þá breyttist hljóðið í
afturhaldsliðinu. þá var ekki leng-
ur aðalatriðið að fá gróðann af
áfengu drykkjunum í ríkissjóð,
heldur að fá sterku vínin inn í
landið, og bannið afnumið.
þegar hér var komið, misti
íhaldsliðið þá samúð í vínmálinu,
sem það áður hafði haft, frá þeim,
sem með öllu móti vildu rétta við
hallann á fjárlögunum. Boð vinstri
manna, að hjálpa til að ná tekjum
öðruvísi upp í hallann, svifti alveg
hjúpnum af starfsemi íhaldsins.
því var ekki nóg að koma spönsku
vínunum inn í landið. það vildi
líka, hvað sem það kostaði, koma
sterku vínunum líka.
Helsti maður vinstrimanna
heitir L. J. Movinckel, og hefir
verið ráðherra áður. Hann tekur
við af Berge. Ef hægrimenn sigra
við kosningarnar, verða aftur
stjómarskifti í vetur þegar þing
kemur saman. Movinckel hefir
nýlega á fundi norrænna þing-
manna, þar sem fulltrúar voru frá
Noregi, Svíþjóð, Finnlandi og Dan-
mörku, látið þá ósk í ljós, að fimta
þjóðin, íslendingar, bættusc bráð-
lega við í því frjálsa, norræna
samstarfi. það má telja víst, að
stjóm hans muni verða velviljuð í
garð íslendinga. **
----0----
Vantraustið á J. K. Löngum hafa
þeir verið seinheppilegir í skrifum
sínum „ritstjórar“ MorgunbhvJs-
ins. en j ó keyrir um bvert bak um
síðusm Iielgi. þeir birta þá orði t.i
orðs vantraustsyfirlýsingu þá sem
11 elmingur Vestur-Skaf tf ell i nga
hefir á prjónunum á hendur Jóni
Kjartanssyni. Fyr má nú vera eu
að leggja sjálfan sig þannig á
höggstoklcinn. Vantraustsyfirlýs-
ingin er rökstudd fyrst og fremst
með aðstöðu Jóns sem „ritstjóra“
Morgunblaðsins og rækilega bent á
hve ósæmilegt er að alþingismað-
ur gangi þannig á mála hjá út-
lendu peningavaldi. Langan þvætt-
ing lætur Mbl. fylgja yfirlýsing-
unni. porsteinn Gíslason, ritstjóri
Lögréttu, sem vitanlega er máli
þessu langkunnugastur, telur að J.
K. muni sjálfur vera höfundur
þeirrar þvælu og segir, að hún sé
talandi vottur um „hver moðhaus
maðurinn er“, þ. e. Jón Kjartans-
son. Yfirleitt getur ekki hlálegri
útreið en Jón vesalingur fær hjá
porsteini í máli þessu. Segir þor-
steinn meðal annars: „Eða hvern-
ig eru hugsanasamböndin um
þetta í heila J. K. ? þau virðast
vera nokkuð óhrein og loðmulluleg,
enda mun nú enginn vera við Mbl.,
sem leiðrétti og lagfæri greinar
hans, eins og einu sinni var venja
að gera þar“. pað er óþægilegt að
fá svona hluti framan í sig frá
þeim, sem best þekkir til. Loks
víkur þorsteinn að efninu í van-
traustsyfirlýsingu Vestur-Skaft-
fellinga og segir: „En um skjal
þeirra Skaftfellinganna út af fyr-
ir sig er það að segja, að nú er öll-
um sýnt, að alt, sem í því stendur,
er rétt. 1. J. K. er ritstj. Mbl. 2.
Vs hlutafjárins er á höndum út-
lendinga. 3. Útlendur maður er
formaður útgáfufélagsins. 4. J. K.
var ráðinn ritstjóri af því að út-
gáfufélagsstjórnin bjóst við að hún
gæti að öllu ráðið blaðinu í hans
höndum. — Alt er þetta ekki að-
eins satt, heldur einnig sannan-
legt“. (Leturbreytingar hér). Eni
nú átján sólarhringar liðnir síðan
p. G. lýsti þessu yfir og ekkert
hljóð hefir komið úr Moggatetri.
Er það að vísu framför, lærist hon-
um að þegja. ^ Tr. þ.
—Lq------
Læknaþing var haldið í þetta
skifti á Akureyri. Dr. Sambon frá
Lundúnum hélt fyrirlestur um
krabbamein, Dr. Svendsen um
Rauðakrossinn, Sigurjón Jónsson
um skólaeftirlit, og var m. a. sam-
þykt að sund yrði gert að skyldu-
námsgrein. Guðm. Hannesson tal-
aði um útrýming lúsa, Gunnl. Cla-
essen um áfengismál og voru þess-
ar tillögur samþyktar: 1. Fundur-
inn skorar á ríkisstjórnina, að láta
ekki drykkfelda lækna sitja í em-
bætti. 2. Fundurinn skorar á rík-
isstjórnina að hlutast til um, að
feld verði úr núgildandi lögum
heimild lyfsala og héraðslækna til
að selja mönnum áfenga drykki
eftir lyfseðlum. — Ætti þá ekkert
að standa í vegi fyrir því lengur
að næsta þing afnemi hið illræmda
„læknabrennivín“, fyrst læknaþing
ið hefir tekið svo myndarlega í
áskorun til stjórnarinnar að hún
strenginn, sem raun er á orðið.
Um landsspítala var samþykt
„geri hvað í hennar valdi stendur
til að fá spítalann bygðan“. Um
mænusóttina áskorun til stjórnar-
innar um að sjá öllum þeim fyrir
ókeypis læknishjálp, sem lamast af
völdum veikinnar’ Gunnl. Claessen
flutti erindi um bætiefni fæðunn-
ar. — í stjórn læknafélagsins voru
kosnir: Gu^m. Thoroddsen form.,
Guðm. Hannesson og þórður Edi-
lonsson.
Guðmundur Guðfinnsson læknir,
sem ritað hefir greinina nm við-
reisn Austurríkis, hefir nú dvalið
á annað ár í Kaupmannahöfn og
Wienarborg og lagt stund á augn-
lækningar. Hygst hann nú að halda
heimleiðis og setjast að í Reykja-
vík sem augnlæknir og byrjar að
, taka móti sjúklingum í október-
‘ byrjun.
Kírkjan.
I.
Oft kveður við þann tón, að vér
íslendingar séum fáir, fátækir og
afskektir. Liggur að jafnaði í því
tali lítilsvirðing fyrir oss sjálfum
en lotning fyrir öðrum þjóðum.
það hefir lengi kveðið við að kirkja
vor sé einhver hin fáskrúðugasta
í kristnum heimi. Kirkjurnar séu
litlar og ósjálegar, messuföll tíðari
en í nokkru öðru landi og sjaldan
gengið til altaris, kristileg kær-
leiksstarfsemi lítil og trúai*vakn-
ing hafi aldrei átt sér stað. Aft-
ur er „útlenskum gefinn alleina
heiðurinn“. Hjálpræðisins er
vænst frá Danmörku, og jafnvel
kveðið svo fast að orði að þaðan
hafi íslensk kristni jafnan þegið
allan sinn þrifnað og svo eigi enn
að vera, að allir lífstraumar falli
hingað um láglendi Danmerkur.
þegar klerkar vorír fara þangað
að sækja eldinn, þykjast þeir gera
vel ef þeir þegja um messuföllin
og breiða blæju örðugleikanna yf-
ir hina afskektu kirkju. Fæstum
dettur í hug, að í íslenskum hjört-
um séu nokkrar þær upsprettur,
er öðrum væri holt að bergja á.
Hingað koma danskir klerkar og
leggja mælikvarða sinnar kirkju á
oss. þeir veita því athygli að hér
„vaða nýguðfræðingar uppi í því
trausti að vera ekki reknir úr
kirkjunni" og gott má heita þeg-
ar það er játað, að guð eigi hér þó
„fámennan vinahóp“. Heldur hef-
ir aukist í seinni tíð samstarf með
hinni dönsku og íslensku kirkju,
en lítil hefir verið uppskeran. Dett-
ur manni í hug það sem stendur í
Árbókum Espólins um danska
sláttumanninn, er kom út hingað,
„hann sló ekki meir en íslenskir,
þó hann léti svo og má valdið hafa
að hér var ei landslag til þess“.
þaðer landslagið, sem veldur.
Sambúð vor við dönsku kirkjuna
hefir verið einkennilega ófrjó.
Kristnin er ekki þaðan komin til
Islands. Siðbótin ekki heldur. Og
í seinni tíð verður hér mjög lítið
vart danskra áhrifa á trúarlíf,
þrátt fyrir hina nánu sambúð við
danska guðfræði. Margir fremstu
guðfræðingar vorir hafa numið
fræði sín við danskan háskóla.
þaðan voru allir kennararnir við
guðfræðisdeild hins íslenska há-
skóla, er eg stundaði þar nám. Og
þó sóttu þeir þá áhrif sín í allar
aðrar áttir. Hjá þeim var mest
vart enskra eða þýskra áhrifa.
Hinar tvær aðalstefnur í dönsku
kirkjulífi, er nú eru uppi, heima-
trúboðs- og Grundtvigsstefnan,
eru varla sjáanlegar í voru kirkju-
lífi. Má þó undarlegt virðaBt, að
35. blað
Grundtvigsstefnan, sem, eins og
kunnugt er, á djúpar rætur í nor-
lænum fræðum, hefir ekki getað
numið hér land. Er það og alkunn-
ugt hversu örðugt að heimatrú-
boðsstefnan hefir átt hér uppdrátt-
ar. Hún þrífst ekki í íslensku lofts-
lagi. Mun það miklu valda um
áhrifaleysið, hversu fátæk danska
kirkjan hefir verið að afburða-
mönnum síðan Mynster og Grundt-
vig leið, en Hugleiðingar Mynst-
ers má telja hina síðustu góðu
gjöf, er vér höfum af dönsku
kirkjunni þegið. En ræturnar
hljóta að liggja dýpra, í skapferli
þjóðanna og ólíku landslagi, eins
og fyr var til getið.
Vér höfum að vísu litið upp til
hinnar dönsku kirkju um langan
aldur. En lotningin hefir verið
ófrjó. Vér höfum litið upp til henn-
ar á sama hátt og sveitamaðurinn
lítur upp til kaupstaðabúans.
Hinn ytri hagur dönsku kirkjunn-
ar hefir verið betri en vorrar
kirkju. Hún hefir fleirum mönnum
á að skipa og bókmentir hennar
eru meiri að vöxtum, kirkjurnar
veklegri, messumar fleiri og
skipulagsbundin kærleiksstarf-
semi. En þó hefir mikið vantað í
þessa lotningu. Hinar mörgu ræð-
ur og miklu bókmentir hafa ekki
gripið oss. Háum hatti fylgir ekki
altaf hátt enni. þeir sem hafa
kyrtla styttri hafa stundum hjörtu
að betri. Bakvið virðinguna fyrir
hinu ytra ágæti hefir jafnan
leynst grunur um, að vér íslend-
ingar stöndum í andlegum efnum
jafn vel að vígi og hinar stærri
þjóðir. En sá grunur hefir verið
óljós. Stolt vort hefir verið feim-
ið. Vér höfum ekki þorað að trúa
því, að kirkja vor hefir ekki eftir
öðru að keppa en því, að vera ís-
lensk og kristin. En sá er í sann-
leika illa kominn, sem hvorki ber
örugt traust til sjálfs sín né djúpa
lotning fyrir öðrum. Hvorutveggja
er oss þörf, og þó að því tilskyldu,
að það sé æðra, sem litið er upp
til. Frh.
-----0----
Ríkisrekstur á síldveiðinnL Morg
unblaðið birti um miðja vikuna
viðtal við Guðmund Björnsson
landlækni um síldveiðina nyrðra.
Eru niðurlagsorð landlæknis þessi:
,,En verksmiðjurnar eru því mið-
ur í höndum útlendinga, þó sumar
aí^ þeim gangi með íslenska
„leppa“. Og þér voruð að spyrja
mig áðan, hvernig þessi síldarút-
gerð hefði verkað á mig. Og mér
er engin launung á því. Hún verk-
aði þannig á mig, að mér virðist
sem það mundi ótvírætt hollast
fyrir land og lýð, að ríkið’ tæki sér
einkarétt til að reka síldariðnað
hér á landi, að ríkið ætti sjálft all-
ar síldarverksmiðjur hér og ræki
á sinn kostnað. Eg held vafalaust,
að þetta hlyti að geta tekist þann-
ig, að ríkissjóður bæri mikinn arð
úr býtum, og þó jafnframt hægt að
veita verkafólki tryggari og betri
kjör en það hefir nú. Fyrir út-
gerðarmenn verður jafnan mjög
áhættumikið að salta síldina. Hitt
margfalt áhættuminna að selja
hana í verksmiðjur fyrir um-
samda borgun út í hönd“. Kemur
þetta illa heim við kenningar
Morgunblaðsins.
Tryggvi þórhallsson ritstjóri fór
nú í vikunni norður á Strandir að
halda leiðarþing með kjósendum
sínum.