Tíminn - 20.09.1924, Blaðsíða 1

Ojciíbfeti
oo, ufgreiösluvaöuv Cimans er
5 i g u r g e i r ^ r i t r i f s f o n,
Sambanösíjúsirm, HeYfjapi?
VIII. ár.
Reykjavík 20. september 1924
Langmest úrval af
frakka og fataefnmn.
innlendum og útlendum.
Nokkrir tiibúnir frakkar og klæðnaðir.
Hikkus kráBiaar.
I.
Stöðugt verðgildi peninga er ein
mesta nauðsyn hverju þjóðfélagi,
það er undirstaðan undir heil-
brigðum atvinnurekstri og verslun.
Snöggar verðbreytingar á pen-
ingagildinu kippa alveg fótum
undan nútíðar og framtíðar fjár-
hagsáætlunum þjóða og einstakl-
inga.
Allur búskapur, bæði til lands
og sjávar, verður undir slíkum
kringumstæðum líkari fjárhættu-
spili en heilbrigðum atvinnu-
rekstri.
þá nýtur braskarinn sín vel, en
hinn ötuli ráðdeildarmaður illa, i
hvaða stöðu sem hann er, ef verð-
gildi peninganna tekur snöggum
breytingum.
Öruggasta leiðin um að fjölga
bröskurum í þjóðfélaginu, en
fækka hinum heilbrigðu staifs-
mönnum, er sú, að leyfa það, að
stöðugt hringl eigi sér stað um
verðgildi peninganna.
Og þetta gildir um hvorttveggja
jafnt: hraðfara lækkun og hrað-
fara hækkun á gengi peninganna.
II.
Við höfum sannarlega fengið að
kenna á lækkun krónunnar okkar,
íslendingar. Okkur kemur öllum
saman um, að sú lækkun hefir
orðið okkur til stórtjóns. Hún hef-
ir valdið margvíslegum órétti.
18 krónur kostaði sterlingpund-
ið fyrir fáum árum. Um síðustu
áramót kostaði það 30 kr. Og
stuttu eftir áramótin neyddust
bankarnir enn til að lækka krón-
una okkar um 10 af hundraði.
Sterlingpundið kostaði þá 33 kr.
Síðan hefir komið yfir Island
meira veltiár en nokkru sinni fyr:
Geysimikill afli, ágætt verð og af-
burðagóð tíð um að verka fiskinn.
það er óhætt að fullyrða, að aldrei
fyr, síðan þetta land bygðist, hef-
ir slíkur peningastraumur til
landsins streymt sem nú.
Afleiðingin er sú, að síðustu
tvo mánuðina hefir íslenska krón-
an stigið í verði, hröðum skref-
um. Ef enn er miðað við sterling-
pundið, þá er það nú aftur fallið í
sama verð og það stóð í um ár'a-
mótin. það kostar nu 30 kr. þessi
verðhækkun íslensku krónunnar
þessa fáu mánuði er geysistórt
stökk. það er enn stærra er þess
er gætt, að sterlingpundið hefir
líka stigið í verði samanborið við
gull.
Enginn veit hvað er framundan
í þessu efni. En haldi svo áfram
sem stefnt hefir, verður íslenska
krónan enn hærra stigin um ára-
mótin næstu. Sterlingpundið kost-
ar þá c. 26—27 kr.
III.
Sennilega er mönnum það ekki
jafnljóst, að hröð verðhækkun
krónunnar er eigi síður hættuleg
þjóðfélaginu er hröð verðlækkun.
Hún mundi eigi síður hafa í för
með sér margskonar órétt. Hún
mundi eigi síður gefa fjárglæfra-
mönnuin og spekúlöntum góð
tækifæri í hendur um að sópa til
sín l'é á kostnað almennings.
Aðeins eitt dæmi skal nefnt,
sem sýnir afleiðingar þess, að
krónan hækki nú enn óðfluga.
það líður að þeim tíma, að ann-
ar aðalatvinnuvegur landsins,
landbúnaðurinn, kemur með aðal-
framleiðslu sína á markaðinn.
Liggur í augum uppi, hve það
er alvarlegt mál fyrir bóndann,
haldi íslenska krónan enn áfram
að hækka svo óðfluga.
Hann er búinn að taka fyrir
fram út á meir eða minna af verði
þessarar framleiðslu sinnar. Mik-
ið hefir hann keypt frá útlöndum
og borgað alt að 33 kr. fyrir
sterlingpundið. Hann er búinn að
greiða kaupgjald, sem varð að
hækka á sínum tíma, af því að
sterlingpundið fór upp í 33 kr.
Eigi hann nú að fá t. d. 26—27
kr. fyrir sterlingpundin, sem hann
fær greidd fyrir aðalframleiðslu-
vörur sínar, þá er sá grundvöllur
allur í burtu, sem hann reisti á bú-
skaparáætlun sína, þá verður hann
fyrir óheyrilegri rangsleytni og
óbætanlegu tjóni. Hann tapar alt
upp í 20%. Bóndinn getur ekki
heimtað kauphækkun eins og
verkamaðurinn hjá atvinnurekand-
anum, né dýrtíðaruppbót eins og
embættismaðurinn af ríkissjóði.
þrátt fyrir hið mikla góðæri og
fyrirsjáanlegan peningastraum
héldu bankarnir genginu lágu með-
an útgerðarmenn voru að selja
obbinn af sinni framleiðslu. Nú
þarf bóndinn að selja. Hann hefir
sömu kröfu um að hagsmuna sinna
sé gætt. Hröð hækkun krónunnar
nú fyrir áramótin er hnefahögg
framan í íslenska bændastétt.
— Mörg önnur dæmi þessu lík
mætti vitanlega nefna.
IV.
Verltefnið sem stjórnvitringar
ög fjármálamenn eiga að leysa af
hendi er hvorki það að finna ráð
til að láta krónuna stíga, né að
láta krónuna falla, heldur hitt, að
halda peningum landsins í föstu
verði. því að í raun og veru skift-
ir það minstu máli hvert gengið
er. Aðalatriðið er að gengið sé
stöðugt. Aðalatriðið er það, að
bæði þjóðfélag og einstaklingar
hafa fastan grundvöll til að reisa
á fjárhagsáætlanir sínar. —
Nú lætur svona afbragðs vel í
ári. Afurðirnar seljast fljótt og
við ágætu verði. Peningarnir
streyma til bankanna. Undir þeim
kringumstæðum eiga bankarnir
erfitt um að halda genginu stöð-
ugu, eigi síður en þegar hart er í
ári. Áhætta þeirra er mikil að taka
við stórfúlgum af erlendum gjald-
eyri, og eiga á hættu að hann verði
að falla í verði, því að svo mikið
berst á markaðinn af ágætum,
verðháum íslenskum vörum, að
eftirspurnin eftir íslenskri krónu
hækkar hana stórum í verði.
Ríkisstjórn og Alþingi geta los-
að bankana við þessa áhættu og
þar með gert þeim kleift og áhættú
laust að halda gengi íslenskra
peninga stöðugu.
það er ekkert vafamál, að þann
stuðning og þá tryggingu á nú að
veita bönkunum, til þess að koma
í veg fyrir alt of hraðfara og
óheilbrigða hækkun íslensku
krónunnar. Slík óeðlileg hækkun
getur leitt af sér afturkastið, hrað-
fara lækkun aftur, ef eitthvað
breytir til um árferði.
Óeðlileg gengishækkun er ein-
mitt mjög líkleg til að leiða af sér
afturkastið. Hvar er yfirleitt
tryggingin fyrir því, að þessi pen-
ingastraumur haldi áfram? Hún
er vitanlega ekki til. það eina sem
réttlætt gæti hraðfara hækkun
krónunnar nú væri það, að bank-
arnir skuldbindu sig til að lækka
hana ekki aftur upp úr áramótun-
um, þegar allar afurðir eru seld-
ar. En þá skuldbindingu getur al-
menningur ekki tekið gilda nema
krónan sé gerð innleysanleg við
ákveðnu gullgengi.
Tíminn er áreiðanlega kominn
til þess, að stjórnarvöld Islands
gefi bönkunum full loforð um
stuðning til að halda krónunni í
ákveðnu verði, um ákveðinn tíma
— sem þurfa þykir — eigi langt
frá núverandi verðgildi hennar.
Mun óhætt að telja fullvíst, að að
slíkri ráðstöfun stæði eindreginn
meirihluti Alþingis.
Með þá tryggingu að baki ætti
bönkunum að vera það hægt verk
'ð skapa nú loks aftur heilbrigði í
atvinnurekstur Islendinga með
föstu gildi krónunnar.
---o---
Athugasemd.
Eg hefi séð grein Árna Jónssonar
alþm. um utanför hans í sumar,
og af því þar er, líklega þó óvilj-
andi, hallað réttu máli í einstök-
um atriðum, vildi eg mega biðja
Tímann fyrir þessa athugasemd.
Hr. Á. J. segir frá viðbúnaði
bænda í Vopnafirði veturinn 1922
um að búa sig úndir að geta flutt
út geldær í haust sem leið, og bæt-
ir við: „Árangurinn varð sá, að
Sambandið fór fyrir alvöru að
vinna að þessu rnáli og seldi haust-
ið eftir einn farm til Belgíu með
viðunanlegu verði. Var auðvitað
engin fyrirstaða um kaupendur
þar, og þó fyr hefði verið“ (letur-
breyting hér).
Mér er ekki kunnugt um, hvað-
an alþm. koma þær upplýsingar,
að Sambandið, eða einhver annar,
hefði fyr getað selt fé til útlanda
síðan stríðinu lauk. Síðan eg kom
til Sambandsins, þegar aðalskrif-
stofan var flutt hingað 1917, get
eg fullyrt, að af Sambandsins
hálfu hefir á hverju ári verið gert
mikið til þess að reyna að selja
sauðfé til útlanda. Bæði Hallgrím-
ur Kristinsson og Pétur Jónsson
höfðu mjög mikinn áhuga fyrir
þessu máli og byrjuðu strax að
stríðinu loknu að undirbúa það.
Eftir að Sambandið stofnaði
skrifstofuna í Bretlandi 1920, hef-
ir Guðmundur Vilhjálmsson stöð-
ugt haldið þessu máli vakandi og
gert ítrekaðar tilraunir til að
selja, en málið strandaði alt af á
því, að ekki fékst nægilega hátt
verð fyrir féð til þess að það þyldi
samanburð við saltkjötsverðið.
Og það var með mestu herkju-
brögðum, að samningar tækjust
síðastliðið ár. Stóðu samningar yf-
ir frá því snemma í maímánuði og
þangað til um miðjan ágúst, og þó
á endanum tækist að selja, þá var
rétt á mörkunum að verðið gæti
talist viðunandi. Eg held það sé
því alveg rangt, að gefa í skyn, að
Sambandið hafi sýnt tómlæti í
þessu máli, enda reyndist það
svo, að hvorki Sam. ísl. verslan-
irnar eða Garðar Gíslason, sem
Vopnfirðingar snéni sér til, gátu
selt féð, eða kærðu sig ekki um
það.
Af því að talsvert hefir verið
rætt um útflutning sauðfjár hin
síðari ár, og margir yngri menn-
irnir virðast trúa því, að sá út-
flutningur eigi sér talsvert mikla
framtíð, væri rétt að athuga það
nánar. Getur verið, að eg síðar
skýri frá áliti mínu um þetta mál,
að svo miklu leyti sem eg hefi átt
kost á að kynnast því af eigin at-
hugun og einkum af viðtali við þá
ménn, hér og erlendis, sem langa
! reynslu hafa í þessu efni.
| Út af ummælum hr. Á. J., að
| hann hafi heyrt kvartað yfir því í
i Noregi, að þar fengjust ekki leng-
ur íslenskar rúllupylsur, þá má
upplýsa það, að um nokkurra ára
skeið hefir verið innflutningsbann
á rúllupylsum í Noregi og engin
undanþága veitt frá því banni síð-
an á útmánuðum 1922.
Að síðustu vildi eg mega vekja
athygli þeirra manna, sem kunna
að verða sendir af hálfu ríkis-
stjórnarinnar í verslunarerindum
til útlanda, á því, að það er frem-
ur óviðkunnanlegt, að þeir skýri
opinberlega frá viðskiftasambönd-
um einstakra firma hér á landi, þó
þeir komist að þeim. Kaupsýslu-
menn munu alment telja það
skyldu sína, að opinbera ekki við-
skiftasambönd keppinauta sinna,
þó þeir komist að þ.eim, og sama
ætti að gilda um þá, sem kunna að
vera á verslunarferðum á vegum
stjórnarinnar.
Jón Árnason.
Kírkjan.
IV.
Seint mun íslenskt trúareðli
verða skýrt til hlýtar. Vafalaust
er það að nokkru leyti kynfylgja,
en þó munu ytri ástæður eiga
mikinn þátt í séreðli hins íslenska
kynþáttar. Skal hér lítillega drep-
ið á áhrif hinnar óslitnu bókmenn-
ingar þjóðarinnar. Bókmenningin
er völd að því að tímamót í trúar-
lífi eru hvergi jafn óskýr og hér á
landi. Byltingamar eru ekki eins
róttækar og meðal þeirra þjóða,
þar sem hin foma menning hefir
eingöngu lifað á þjóðsiðum og
sögnum, sem fljótt hafa visnað og
dáið út af. Hér lifði heiðnin og
var skráð á skinn og bókfell, þó að
kaþólskur siður færðist yfir land-
ið, og í lútherskum sið lifir hvom-
tveggja, heiðnar bókmentir og
kaþólskar, óskrælnað.
það verður seint fullskýrt, hví-
lík áhrif Islendingasögur hafa haft
á kristni og kirkjulíf hér á landi.
Gamla testamentið hefir löngum
átt þar skæðan keppinaut. Saga
Israelsmanna hefir aldrei verið
ein um að fá Islendingum um-
hugsunarefni. Kristinna áhrifa

38. blað
kennir víða í Eddukvæðunum, en
kristnin hefir einnig verið eddu-
borin hér á landi fram á þennan
dag. Islendingasögurnar hafa átt
mikinn þátt í að vernda þjóðina
fyrir kreddum og ofstæki. þær
hafa ásamt guðspjöllunum varð-
veitt heilbrigða skynsemi. það er
mikill skyldleiki með hinni lát-
lausu og þó stórfeldu frásögu Is-
lendingasagnanna og guðspjall-
anna. Sést það best þegar borið er
saman við rímur og flókna mið-
aldaguðfræði. Látlausar frásögur
af mannlífinu halda verndarhendi
sinni yfir heilbi’igðri skynsemi
þegar sagt er frá af góðum skiln-
ingi, og því betur, sem stórfeldara
er söguefnið. En traust á skyn-
seminni má telja eitt höfuðein-
kenni íslensks trúarlífs. Hið ram-
aukna níð, sem klerkleg þröngsýni
hefir oftlega rist heilbrigðri skyn-
semi, hefir hér ekki átt góðan
jarðveg. það má eins formæla sjón
sinni og heym og öllum góðum
guðs gjöfum. En vér erum þeirrar
trúar, að skynsemin sé eins og
aðrar góðar guðs gjafir, „ekki ein-
göngu handa óguðlegum“. Ef
skynsemin á að teljast heiðin og
fegurðin kaþólsk, þá fer að draga
úr löngun íslendinga til að heita
lútherskir. Enginn hæfileiki vor er
alger, og þarf því ekki að formæla
skynseminni þótt ekki séum vér
alvísir fremur en sjóninni, þó vér
séum ekki altsjáandi. I mörgu
verður ekki komist lengra en
þangað sem ljós hennar þrýtur.
þegar ræða er um fornrit, hvort
sem það eru rit biblíunnar eða
önnur, aldur þeirra, höfund o. s.
frv., þá er það skynsemin sem sker
úr. þegar um forna atburði er að
ræða, þá er það skynsemin, sem
vegur rökin og metur möguleik-
ana. þeg’ar um er að ræða kenni-
setningar, þá er það skynsemin,
sem verður að velja. Annað ljós
er oss ei léð. Og þegar ljós henn-
ar þrýtur, þá þrýtur og máttur-
inn til að koma orðum að leynd-
ardómunum. En það skilja þeir
aldrei, sem afneita sinni eigin
skynsemi og heimta hlýðni og auð-
sveipni gagnvart kenningum, sem
fyrir mörgum öldum eru bygðar
upp af skynsemi annara manna.
En þessi auðsveipni, sem ein-
göngu vill lúta margra alda gam-
alli skynsemi, er ekki rík í Islend-
ingum. Sést það best, er litið er til
þess, hvernig tekið hefir verið hér
á landi hinum merkilegu uppgötv-
unum í guðfræðilegum efnum á
síðustu áratugum. Á þeim árum
hafa verið gerðar hinar merkileg-
ustu rannsóknir í sögu kristilegra
trúarbragða. En þær rannsóknir
liafa haft mikil áhrif á trúfræði
kirkjunnar. íslendingar hafa tek-
ið því öllu vel, að svo miklu léyti,
sem þeir hafa haft spurnir af
þessum vísindum, og var þess af
söguþjóðinni að vænta. Mun þeim
ekki hafa verið annarsstaðar bet-
ur tekið af almenningi, og er
ástæðan vafalaust sú, að Islend-
ingasögur og önnur sagnfræði
hafa þroskað þjóðina betur í sögu-
legum efnum en dæmi eru til ann-
arsstaðar. Sagnfræðin hefir varð-
veitt heilbrigða skynsemi þjóðar-
innar frá að kafna í kreddum.
----o----- Frh.
Fulltrúar Austfirðinga á Búnað-
arþing næsta ár hafa verið kosn-
ir: Björn bóndi Hallsson á Rangá
og Benedikt kennari Blöndal í
Mjóanesi. Aðrir fulltrúar hafa áð-
ur verið taldir.