Tíminn - 20.09.1924, Blaðsíða 3

TIMINN
149
blaðið segir. Eg gerðist enginn
sjálfboðaliði, en hitt er rétt, að eg
hefði fúslega orðið við köllun lög-
reglustjóra, ef minnar aðstoðar
hefði verið leitað, en þó aldrei tek-
ið við skotvopni, þó að mér hefði
verið rétt. Daginn, sem Ólafur var
tekinn höndum, sagði óviðkomandi
maður mér, að nóttina áður hafði
verið sent hingaö í Laufás með
boð tii mín írá lögreglustjóra um
aðstoö, en húsið verið lokað og
enginn varð komumanns var. ÁÖ-
ur haxoi eg nvorki boöiö „þeim
liö*' né mer venó tiikynt að minn-
ar aöstooar yröi ieitaö. Get eg
þessa ekki vegna þess, aö þaö komi
neitt aimenmngi vio, heidur vegna
iiinnar göróttu góögirni Morgun-
biaösins. fiitt er mér ekki ijóst, að
1 greininni, sem um er að ræöa,
séu neinar „sviviröingar um ung-
iinganájSem sóttu Óiaf hehn“. um-
mæhn, sem Mbi. leggur ut á þann
veg, iiijóða svo: „Vió eitt sérstak-
iega hátiöiegt tækiiæri í stjórnai'-
sogu siöustu ára voru óbreyttum
unghngum íengnar byssur í hend-
ur og kuiur i vasana tii aö skjóta
á samborgara sina, ei i hart færi.
þar var brotin í fyrsta sinni hin
heiiaga venja þessarar þjóöar, að
bera ekki vopn“. Asakanirnar
beinast ekki gegn unglingunum,
heldur gegn þeim, sem fengu þeim
vopnin i hendur. bök þeirra er
þung. hiöiö, sem steínt var sam-
an, gekk i sveitum frá iðnó og á
vettvang. pegar ein sveit var eit-
ir,var komið með skoti'æri og spurt
hverjir kynnu aö fara meö byssu.
Fór þá sá kvittur um sveitina, að
liö Ölais væri byrjaö aö skjóta, en
um sama leyti var fyrsta sveitin
komin inn í hús Ólaís og mætti
engri verulegri mótspyrnu. Tóku
menn vio vopnunum óviðbúiö og í
augnabliksæsing, en það haía
ýmsir tjáð mér, aö þeir iðrist þess
stóriega aö hafa ekiii þverneitað
samstundis. pykist eg þess og
fullviss, að sú tilfinning hefði
sigrað, ef skipun hefði komið um
að skjóta á samborgara sína, —
mér er sama hvað Mbl. kallar þá,
bolshevika eða aimað. fslenskt
þjóðfélag er ekki á því stigi, að
það þurfi að bísna til batnaðar
með blóðsúthellingum. pað á hvor-
ugt heima í okkar þjóðfélagi, að
eggja rnenn til vopnaðrar bylting-
ar að sið rússneskra bolshevika,
né hitt, að vilja taka sér til fyrir-
myndar rússneska kósakkalög-
reglu keisaradæmisins, sem ríð-
andi þeysti á almúgann með byss-
inn og brugðnum sverðum. Kom
þetta skýrt fram í áminstri grein,
sem vakti vopnabrakið í Mbl., en
þar segir svo: „pað heyrðist sjald-
an nefnt, að við höfum ýms verð-
mæti að vérja, og útlend áhrif að
forðast, að við þurfum að sníða
okkur stakk eftir vexti okkar
þjóðfélags. Sá stakkur verður í
fáu líkur búningi rússneskra bylt-
ingadáta eða ítalskra fascista. Við
þurfum að varðveita eins og helg-
an dóm þá venju, að fá aldrei gá-
lausum mannfjölda vopn í hendur
til neinna framkvæmda“. Skot-
vopnin við handtöku Ólafs vöktu
óhug hjá öllum og sára gremju.
Gegn þeim beindust aðfinslur mín-
ar í síðasta tbl. Tímans, en ekki
því, að Ólafur var handtekinn.
petta er ekki í fyrsta sinni, sem
eg hefi fundið að þessu. í desem-
ber-blaði Skólablaðsins 1921 birt-
ist grein eftir mig, sem svo hljóð-
ar:
„pað eru ekki margar vikur síð-
an að ófriðarbliku dró upp yfir
Reykjavík. Öllum á óvænt að vísu
og stóð skamma stund. Mátti þá
heyra talað mikið um vopnaburð
og bardaga og oft ógætilega. Eink-
um voru það þó unglingar, af öll-
um stjórnmálaflokkum, sem við-
höfðu slíkt gálaust tal. Varð það
mörgum mikill léttir,að ekki skyldi
koma meira illviðri úr þeim sorta,
er í nokkra daga lá yfir höfuðborg-
inni.
pessi uppreistar- og bardaga-
hugur kom flestum mjög á óvart,
og koma manni eftir á margar
spurningar í hug. Er þá ekkí dýpra
á vígaferlunum en þetta, að ekki
þyrfti nema ábyrgðarlausa eða
fljótfærna foringja til að koma
T. HL B ii c It
öllu í bál og brand? það er engu
líkara en að friðarhugur manna
sé ekki meiri en örþunn gróður-
torfa, sem sópast burtu við hverja
æsingaöldu, og skín þá í stálgráa
klöppina undir.
(Hiitasmiðja Bnchs)
Tietgensgade ©4, Köbenhavn B.
Litir til heimalitunar:
Ug þó á eg bágt meö að trúa því.
Eg trui því eiíki, að nokkurn Is-
Demautssorti, hrafnssvart, kastorssorti, Parisarsorti og allir
litir, fallegir og sterkir.
Til heimanotkunar:
Gerduft, „fennenta“, eggjaduft, ávaxtadropar, soya, matar-
litir, „Sun“-skósvertan, „ökonomu-skósvertan, sjálfvinnandi
þvottaefnið „Persilu, „Henkou-blæsódinn, „Dixin“-sápuduftið,
„Ata“-skúriduftið, kryddvörur, Blaanelse, Separatorolie o. fl.
Brúnspónn.
Litarvörur:
Anilinlitir, Catechu, blásteinn, brúnspónslitir.
Gljálakk:
„Unicumu á gólf og luisgögn. Þornar fljótt. Ágæt tegund.
Fæst alstadar a íslandi.
lending iangi til að bera vopn gegn
samianda sinum. Og eg á bágt meö
aö skilja, aö nokkur Islendingur
taki við vopna til að bera á sam-
landa sinn, þó honum sé fengið
þaö. pað sæti illa á þjóö, sem hefir
verið vopnlaus í margar aldir, þjóó
sem týndi sjálístæði sínu vegna
innanlandsófriðar, en náði því aft-
ur vopniaust með friðsamlegum
samningum, meðan aðrar Norður-
álfuþjóðir bársut á banaspjótum.
Eg trúi því ekki, að nokkur Islend-
ingur óski eftir vopnaðri byltingu.
pað færi illa á því meðal svo fá-
mennrar þjóðar, að allir geta rek-
ið saman ættir sínar. Skamma
stund verður hönd höggi fegin, og
það er margreynt, að allar bylting-
ar verða skammærar, nema meii’i
hluti þjóðarinnar sé íylgjandi
þeim umbótum, sem barist er fyr-
ir. En nái umbótaviðleitnin meiri
hluta fylgi, þarf ekki að grípa til
vopna í jafn þingírjálsu landi og
Island er. Minni hlutinn beygir sig
fyrir meiri hlutanum, þar til hann
verður meiri hluti sjálfur. Og
minni trú getur enginn haft á mál-
efni sínu en þá, að sannleika þess
verði um síðir betur til manna en
lyginni, sem á móti stendur.
Islendingar voru áður fyrri her-
ská þjóð. En svo lengi hefir vopna-
burður legið niðri í landinu, að nú
ættu íslendingar að vera ein hin
friðsamasta þjóð í Norðurálfu. Má
og gera ráð fyrir, að 9 alda kristni
hafi nokkuð orkað á víkingslund-
ina.
Blóðþorsti gengur mönnum ekki
til, þó digurt sé talað. Mannvíg
vilja allir íorðast. En hvernig
stendur þá á öllu vopnabrakinu,
sem að vísu er mest í munninum?
pað er til komið af tortrygni gegn
andstæðingunum. Borgaraliðið
hugsaði sem svo, að ef til vill yrði
það beitt vopnum, og vildi því
vera við búið. pað er nokkur af-
sökun, en ekki mikil. Slík tor-
trygni gæti, þegar mest á ríður,
leitt til borgarastyrjaldar. það er
skylda hvers íslendings að hugsa
sem svo, að borgarastyrjöld sé
óhugsandi hér á landi, og hafa því
engan viðbúnað gegn neinni slíkri
hættu. En það væri stórhættulegt,
segir einhver. Nei, hættulegt verð-
ur það aldrei.pað er tortrygnin ein
sem er hættuleg. Jafnvel þó ein-
hver yrði píslarvottur þessarar trú
ar, þá væri það ekki hættulegt.
pað er ekki eins hættulegt og
menn halda að verða píslarvottur.
Blóð saklauss manns hrópar til
himinsins. Og það er trúa mín, að
hér á landi muni sá flokkur manna
sigra, sem varðveitir sig hreinan
af trúnni á vopnin, en það er von
mín, að allir fylli þann flokk. pað
þarf enginn að fyrirverða sig fyr-
ir að fylla flokk Halls af Síðu, er
sýndi þá „lítilmensku“ að leggja
son sinn ógildan til að varðveita
friðinn, flokk Ingimundar gamla,
Áskels goða og annara ágætra
friðarhöfðingja frá sjálfri vígaöld
Islandssögunnar".
pessa stefnu kallar Mbl. nú
„bolsainnræti". pað birtir um
’nana grein, sem er eins og hún
væri lesin fyrir af byssukjafti og
i-ituð með ryðguðum korða. pað
kallar þetta „að svívirða réttar-
far landsins eftir geðþótta ofstopa
full bolsa“. pað tekur hiklaust upp
málstað skotvopnanna, og virðist
líta á það sem hina mestu nauð-
syn að samskonar hersýning end-
urtaki sig við fyrsta tækifæri. pað
er því ekki úr vegi að þessi hliðin
á Ólafs-málinu sé rifjuð upp aftur
og rædd til hlýtar, svo að hverjum
íslendingi verði það ljóst, að það
á ekki að koma fyrir oftar hér á
íslandi, að skotvopn séu fengin í
hendur heilum liðsafla. pau eiga
ekki heima nema í höndum at-
vinnulögreglunnar, og það ekki
nema í hinni ítrsutu nauðsyn, og
foringja á strandvarnarbátunum.
petta á að vera heilög venja í okk-
ar litla þjóðfélagi. Trúin á blý og
stál á hingað ekkert erindi. Bylt-
ingagaspur örfárra ógætinna æs-
ingamanna er hér gersamlega
áhrifalaust. pað verður fyrst
hættulegt þegar hin stærri blöð
sýna því þann óverðskuldaða sóma
að eggja menn til vopnaðarar and-
stöðu. pað eru þeir, sen. hoða
kósakkalöggæsluna, sem eru
hættulegastir. peir vinna það
verk, sem þeir brígsla öðrum um,
að flytja inn það, sem síst á við
hér á landi. Vopnabrakið 1921 er
ekki til að hælast um af, heldur
víti til varnaðar. Og má þá vel við
una, ef endurminningin um það
kemur í veg fyrir að slíkt eigi sér
oftar stað. Framsókn þjóðarinnar
á að byggjast á grundvelli þess
besta, sem saga og hefð hefir
helgað, og halda svo fram stefn-
unni, án þess að vænta nokkurrar
hjálpar af skammgóðum sigrum
blóðugrar kósakkalöggæslu. ,
Á. Á.
---o----
Hugsunarháttur
braskaranna.
I þremur blöðum Tímans hefir
verið svarað verstu staðleysunum,
sem „ritstjórar“ danska Mogga
hafa spunnið upp út af gjaldþroti
Pöntunarfél. Rauðasandshrepps.
Hefir það haft þau áhrif, að
„moðhausarnir“ eru nú búnir að
éta ofan í sig meginhlutann af
þeim blekkingum, sem þeir fyrst
báru á borð fyrir lesendur sína.
pó eru þeir ekki hættir. I vikunni
sem er að líða kom enn ein rit-
smíðin, og ef nokkuð er, þá er hún
enn aumari en þær fyrn, ?nda mun
auðvelt að þurausa pann visku-
brunn, sem ausið er úr í dálka
danska Mogga. I næstsíðustu rit-
smíðinni var skriffinnur danska
Mogga búinn að hlaupa frá öllum
sínum fyrri staðleysum, en fjarg-
viðraðist þá um það, með hverj-
um hætti Sambandið myndi inn-
heimta skuld P. R. í síðustu rit-
smíðinni er hann svo hlaupinn frá
þessu líka og talar nú aðeins um
það, hvern rétt Sambandið hafi til
að innheimta skuldina.
petta er þá það eina sem eftir
er af öllum belgingnum frá byrj-
un herferðarinnar, og getur það
varla talist frækileg frammistaða.
Nú mun því vera svo varið, að
forráðamenn Sambandsins og
kaupfélaganna úti um land telji
það skyldu sína að búa svo um úti-
standandi skuldir, að þær séu sem
allra tryggastar. pað mun því ekki
ástæða til að telja það illa farið, að
Sambandið hafi „rétt“ til að inn-
heimta þessa margumræddu skuld
svo sem lög mæla fyrir. Og þótt
svo kunni að fara, þegar félag verð
ur gjaldþrota, að einhverjir af
ábyrgðarmönnunum verði að
greiða meira en eigin skuldir, þá
verður ekki við það ráðið frekar en
t. d. að ábyrgðarmenn á víxlum
verða að borga víxilupphæðina ef
samþykkjandi ekki getur staðið í
skilum.
pá er nú svo er búið að hrekja
„moðhausinn“ úr hverju víginu af
öðru í þessu máli, og hann er ým-
ist beinlínis eðá óbeinlínis búinn
að játa, að svo sé, þá ætlar hann
sýnilega að staðnæmast í því síð-
asta og verjast þaðan til þrautar.
petta vígi er samábyrgð félag-
anna. Um hana hafa verið háðar
harðar deilur áður. Samvinnumenn
landsins hafa talið hana nauðsyn-
lega, fyrst og fremst til að afla
nægilegs lánstrausts, og í öðru
lagi hafa þeir viljað sýna með
samábyrgðarákvæðunum í lögum
félaganna, að það væri ásetningur
þeirra að standa í fullum skilum.
Hinsvegar hafa kaupmennirnir og
leiguþjónar þeirra reynt að gera
samábyrgðina tortryggilega í aug-
um almennings. Hafa þeir þá jafn-
an komið fram sem verndarar
kaupfélagsmanna og reynt að telja
þeim trú um, að fjandskapur
þeirra gegn skipulagi kaupfélag-
anna væri sprottinn af föðurlegri
umhyggju fyrir velferð kaupfé-
lagsmanna. pessu hafa fáir trúað.
pví er sem sé svo varið, að eng-
inn hefir enn orðið þess var, að
frá þessum flokki manna hafi
kaupfélagsmönnum borist holl ráð
eða hjálp í neinni mynd. pvert á
móti. í hvert sinn sem kaup-
menskulýðurinn hefir séð leik á
borði til að gera kaupfélögunum
eitthvað til miska, hefir hann not-
að tækifærin. Meðan félögin voru
smá, ósamtaka og efnalítil, voru
þau ofsótt eftir föngum með
málaferlum, óhæfilegum skatta-
álögum og rógburði. Hvernig geta
menn þá ímyndað sér, að fjand-
skapur þessa lýðs gegn samábyrgð
inni sé af öðrum og betri toga
spunninn? Nei, sú barátta er ekki
háð kaupfélagsmönnum til gagns,
heldur til að í’eyna að vekja tor-
trygni þeirra á félagsskapn-
um, og tækist þessum lýð að koma
samábyrgðinni fyrir kattarnef,
vonast hann eftir, að úti sé um
lánstraust félaganna. Hafa leigu-
þjónar kaupmanna í umræðum um
samábyrgðina talað um bændur
eins og viljalaus og fávís böm,
sem ekki séu færir um að stjórna
sér sjálfir eða ráða skipulagi
þeirra félaga, sem þeir sjálfir
stofna. Farast þessum „þjóni“,
sem nú skrifar í danska Mogga,
orð á þessa leið:
,,*Vér höfum viljað banna þessa
víðtæku samábyrgð, sem er í
kaupfélögum landsins. Teljum
hana óholla fyrir viðskiftalífið,
hættulega fyrir meðlimi kaupfé-
*) Á venjul. Mogga-máli ætti hér að
standa: „Oss höfum viljað".
laganna og gagnslitla fyrir láns-
stofnanirnar“.
Að ábyrgðin geti verið „hættu-
leg“*) fyrir ábyrgðarmennina og
„gagnslítil“ fyrir lánsstofnanirn-
ar, fær víst enginn skilið, nema ef
vera skyldi Jón Kjartansson, „rit-
stjóri“ danska Mogga, enda mun
hann höfundur þessara ritsmíða.
„Rökin“ benda óneitanlega í þá
átt. Og mann getur velgt við
rembingnum, sem kemur' fram í
orðum þessa sveinstaula, sem fyr-
ir kaldhæðni örlaganna hefir flot-
ið inn á löggjafarþing þjóðarinn-
ar, sjálfum sér, kjördæmi sínu og
þjóðinni til minkunar, og sem jafn
framt er talinn fákænasti maður-
inn, sem staðið hefir fyrir kaup-
mannablaði á Islandi, þó þar sé
langt til jafnað. — pessi maður
ætlar að fara að knésetja gamla
og reynda samvinnumenn og
kenna þeim, hvaða skipulag þeir
eigi að hafa á félagsmálum sínum.
Kaupfélag pingeyinga hefir nú
starfað í full fjörutíu ár á þeim
grundvelli, sem nú er alviðurkend-
ur af samvinnumönnum um land
alt að vera traustastur og affara-
bestur fyrir kaupfélögin. Og það
er þess grundvöllur, sem J. K. seg-
ir um með hátíðlegum yfirboðara-
rórni: „Vér höfum viljað banna“.
Líklega hefir J. K. haft hugann í
eigin herbúðum, þegar hann skrif-
aði þessa setningu: „Vér álítum,
að hver einstaklingur eigi ekki að
taka á sig meiri ábyrgð en þá,
sem hann getur greitt’*. Ætti hann
að spyrjast fyrir um það hjá hús-
bónda sínum, Fenger, hvernig því
sé varið með ábyrgðirnar hjá
,,Moggadótinu“. Gæti hann sjálf-
sagt frætt „ritstjóra" sinn um það,
því Fenger hefir mikið við fjármál
fengist og veit áreiðanlega, hvað
þungan bag'ga af ábyrgðum einn
maður getur borið, án þess að
heykjast. þegar þeir svo í samein-
ingu eru búnir að koma þessari
fögru hugsjón um ábyrgðirnar í
framkvæmd hjá braskaralýðnum í
Reykjavík, væri frekar nokkur von
til, að tekið yrði tillit til orða
þeirra úti um land.
En um ástandið í eigin hei’búð-
um vilja braskararnir héma í
Reykjavík sem fæst tala. Með sí-
feldum árásum á samvinnufélög
bænda reyna þeir að leiða athygl-
ina frá fjármálaspillingunni hjá
sjálfum sér. Af meðfæddri fáfræði
skvettist þó upp úr þeim, hvað
býr inst inni. Og það er þetta
evangelíum braskaranna, sem
minst var á í síðustu svargrein
Tímans, „að láta skuldimar lenda
á lánardrotnunum“, sem best sýn-
ir hið raunverulega innræti þess-
ara manna í fjármálum. Eftir
þeirra „þankagangi“ skiftir ekki
svo miklu, með hvaða ráðum féð
er fengið, eða hvernig það er not-
að, aðeins ef svo er um hnútana
búið, að þeir hafi sjálfir nóg og
„að skuldirnar lendi á lánardrotn-
unum“ ef illa fer. Að þessu býr
líka þjóðin. Braskaralýðurinn
hefir náð ótrúlega miklu fé í ýms-
um lánsstofnunum landsins (aðal-
lega Islandsbanka) með engum
eða gagnslausum tryggingum, og
tekist að lifa eftir kjörorði sínu:
„að láta skuldirnar lenda á lánar-
drotnunum". Islandsbanki einn
hefir t. d. tapað miljónum á þess-
um mönnum, og nú ætlar þjóðin
— og þar á meðal samvinnu-
menn — að sligast undan vaxta-
byrðinni, sem lánsstofnanimar
verða að binda skilamönnunum, til
að geta unnið upp töp braskara-
lýðsins, sem lét „skuldirnar lenda
á lánardrotnunum". pað þýðir
ekkert fyrir J. K. að bíta sig í
tunguna og reyna að afneita því,
að hann hafi opinberað kjörorð
húsbænda sinna.
pessi orð verða ekki framar af-
máð sem kjörorð þess lakasta
hluta af útlendum og innlendum
braskaralýð, sem illu heilli hefir
náð talsverðum áhrifum í þessu
*) Áður var þetta: „stórhættuleg"
og „gagnslaus", svo riddarinn er að
heykjast á samábyrgðinni líka.