Tíminn - 04.10.1924, Blaðsíða 1

©jciíbf eti
09 afgrci&slur'aður Cirnans cr
Sigurgcir ^ r i 6 r i f s f o n,
Sambartösíjúsinu, HcYfjauíí.
2^fgrci£>sía
Ctmans cr í Sambanöstjúsinu
(Dpin öaglcga 9—\2 f. b
Stmi Í9€.
VIII. ár.
Ke.vkjavík 4. október 1924
40. blað
Biðjið um
Capsían,
Navy Cui
lYLedium
reyktóbak.
Verð kr. 4,60 dósin, */4 pund

Utan úr heimi.
Kosningar í Svíþjóð og Danmörku.
í báðum þessum löndum er
flokkaskipun þannig, að enginn
einn flokkur hefir haft meirihluta
á þingi nú um nokkur ár. í Dan-
mörku eru flokkarnir fjórir,
íhaldsmenn, vinstrimenn, frjáls-
lyndi flokkurinn og verkamenn.
Kosningar til efri deildar eru ný-
afstaðnar, og var kosið með hlut-
fallskosningum í nokkrum hluta
landsins. Fóru leikar svo, að
frjálslyndi flokkurinn stóð í stað,
verkamenn unnu 3 sæti, íhalds-
menn töpuðu einu sæti, en vinstri-
menn tveimur. Ráðuneyti Staun-
ings styðst við verkamenn og
írjálslynda flokkinn. Kemur það
því styrkara úr kosningasennunni.
Eitt af mestu hitamálunum var
viðhald eða eyðilegging hersins í
Danmörku. Verkamenn vilja
leggja niður her og flota, eins og
áður hefir verið skýrt frá. Telja
þeir með því hægt að spara á ári
50 miljónir af ríkisfé. Frjálslyndi
flokkurinn og stórblað hans Poli-
tiken virðast vera sammála verka-
mönnum um þetta. Eru þó í þeim
flokki margir af stórefnamönnum
Dana, en þeir láta heill þjóðfélags-
ins sitja fyrir ímyndaðri stéttar-
heill. Danska þjóðin er ákaflega
lítið gefin fyrir hernað og her-
skálalíf. þykir hermönnunum vist-
in leið í herskálunum. Sigur verka-
manna er vafalaust að mjög miklu
leyti af því, að barátta þeirra til
að leggja niður her og flota er
vinsæl hjá öllum almenningi í land-
inu. Að vinstrimenn, bændurnir,
hafa tapað svo tilfinnanlega, kem-
ur af því, að þeir hafa um mörg
undanfarin ár verið í mjög nánu
sambandi við íhaldsflokkinn og
haft við hann samlög um stjórn-
arstuðning. Ihaldsflokkurinn hefir
jafnan, bæði í tíð Estrups og síðar,
reynt af öllu afli að auka sem mest
her og flota og eytt þannig til
óþarfa mörg hundruð miljónum
króna af fé almennings. í tíð
Estrups börðust vinstrimenn móti
þessari fráleitu hemaðar- og
eyðslustefnu. þá voru þeir sigur-
sælir og voldugir við kosningar.
Nú hafa vinstrimenn slakað á
klónni, snúið baki við einu af
höfuðáhugamálum sínum, og stutt
til valda og framkvæmda sína
fyrri féndur. þessvegna þver nú
kjörfylgi þeirra.
I Svíþjóð er aðstaða flokkanna
nokkuð áþekk. Stærstu flokkarnir
þar era verkamanna- og íhalds-
flokkurinn. Frjálslyndi flokkurinn
er heldur fámennur nú orðinn, en
var fyrrum stór og áhrifamikill.
Bændaflokkurinn er þar enn frem-
ur lítill.
Mesta hitamál þeirra Svíanna
er hermálið. íhaldsflokkurinn vill
efla sem mest her og flota. Lifa
þeir enn að nokkru í fornum
draumóram um sænskt herveldi og
yfirdrotnun. Verkamenn vilja
minka herkostnaðinn um þriðjung
eða hehning, en telja sig ekki enn
hafa aðstöðu til að beitast fyrir
fullkominni afvopnun eins og stall-
bræður þeirra í Danmörku. Frjáls-
lyndi flokkurinn stendur í hermál-
inu nærri verkamönnum, eins og í
Danmörku. Og sennilega verður
samvinna milli þeirra um stjórnar-
myndun, ef afturhaldsflokkurinn
verður í minni hluta eftir kosn-
ingarnar.
þeir mennirnir, sem mest ber á
í kosningabaráttunni, eru Trygger
foringi afturhaldsmanna og
Branting, foringi verkamanna. Má
telja víst, að annarhvor þeirra
verði stjórnarformaður á næstu
árum. Trygger myndaði íhalds-
stjórn fyrir skömmu, en lítið hef-
ir þótt að honum kveða. Nú um
mitt sumarið reyndi Trygger að
sameina alla flokka móti verka-
mönnum, en það mistókst. Sum
biöð frjálslynda flokksins þver-
tóku fyrir slíkt samstarf. Brant-
ing þykir einna mestur skörungur
af sænskum þingmönnum. Hann
fylgir sömu stefnu og MacDonald
og Stauning. Vill rétta við hag
verkamanna með stöðugri fram-
þróun, en fordæmir ofbeldi og
byltingar. Hefir honum tekist að
leiða flokk sinn í þeim anda, og
fylgja Branting til kosninga fjöl-
margir utan verkamannastéttar-
innar, því að þeir telja hann heppi-
legan forvörð frjálslyndra skoð-
ana. Rússar hafa eytt allmiklu fé
og orku til að vinna sænska verka-
mannaflokkinn, en það hefir mis-
tekist algerlega. Kommunistaílokk
urinn hefir alt af verið lítill, en í
sumar sprengdi ráðstjómin í
Moskva þetta litla brot í tvent.
Annar helmingurinn vill ekki við-
urkenna yfirráð Rússanna í flokks
málum. Hinn vill hlíta forsjá
Moskvamanna. Sá hlutinn tók með
byltingu og ofbeldi flokksblaðið af
meirihlutanum. Er bersýnilegt, að
báðir hóparnir hafa litla framtíð
í Svíþjóð. þróunin þar í landi
gengur öll í þá átt, að verkamenn
undir forustu Brantings og frjáls-
lyndi flokkurinn hefja Svíþjóð sem
menningarland með alhliða fram-
föram í þjóðfélagsmálum. **
---4}--
Kirkjan.
Af kristilegum bókmentum ís-
lenskum skara Passíusálmarnir
og Vídalínspostilla fram úr öllu
öðru. Á við þessar tvær bækur
jafnast ekkert að undanskildum
nokkrum sálmum í Sálmabókinni.
Og þó eru kristilegar bókmentir í
lútherskum sið miklar að vöxt-
um. En flest er það með aðfengn-
um blæ. Enda nú hulið postillu-
myglu. það vill líka svo illa til, að
sumir þeir, sem mestur fengur
hefði verið í að varðveita handa
kynslóðunum, hafa farið í gröfina
með alt sitt. Feimni strjálbýlisins
hefir haldið aftur af þeim. En
sumir aðrir, sem lítið báru af, hafa
verið framari. Öll ókjör hafa því
komið út, sem tímans tönn var
fljót að vinna á, enda aldrei verið
svo kjarngott, að nægt gæti heil-
um kynslóðum. Má þar þó taka
undan nokkra sálma, sem standa á
sporði því, sem best hefir verið
kveðið í kristninni. Sum sálma-
skáld vor eiga það lof, að þau
kveði betur en páfinn.
Fremstur í röð sálmaskáldanna
mun Hallgrímur Pétursson jafnan
verða. „Allan fjandann vígja
þeir“, sagði hin varaþunna vand-
lætingasemi, þegar hann gekk i
þjónustu heilagrar guðs kirkju,
en tveim höndum tók þó þjóðin
sálmum hans og setti þá inst í
kórinn. En þar hafa þeir verið síð-
an. H. P. eys úr uppsprettum hins
innra lífs. þessvegna svala sálmar
hans öðrum. þeir eru ekki kveðnir
út af vísindalegu kenningakerfi,
heldur er þrá hjartans, innileiki og
lotning sterkustu þættirnir í þeim.
Ef kreddurnar og kerfið er numið
burtu úr Kveri eða háskólatrú-
fræði, er fátt eftir nema nokkrar
vel valdar ritningargreinar. En
þó þeim skoðunum, sem breyting-
um eru háðai', sje svift burt úr
Passíusálmunum, er alt eftir, sem
máli skiftir. þeir munu standa um
aldur þrátt fyrir allar breytingar
á skoðunum og hugsunarhætti.
Svo er um alt, sem er sígilt. Svo
er um rit allra, sem komist hafa
inn að kjarna lífsins og heyrt
hjarta tilverunnar slá. Sú fásinna
að Passíusálmarnir geti ekki lifað
17. aldar guðfræðina! það hefir
þegar sýnt sig. Ellin hefir þegar
komið 17. aldar guðfræðinni á
kné, en Passíusálmarnir yngjast
upp í sjerhverri sál, sem les þá.
Passíusálmarnir, Divina Comedía
og önnur slík rit lifa allar bylting-
ar. þau eiga sér fastari grundvöll
en fræðikerfin. Líkt má segja um
Vídalínspostillu. Meistari Jón er
meðal stærri spámannanna. ís-
lenskt þjóðlíf og fornsögur, forn-
rómverskar bókmentir og spá-
menn Gamlatestamentisins eru
heimildir hans. Hann kunni að
vera með höfðingjum andans. Spá-
mannlegur eldmóður og siðferðileg
alvara eru höfuðeinkenni Jónsbók-
ar. þar fann þjóðin þrek í baráttu
lífsins. Lengi lifði hún með þjóð-
inni, og er enn of snemt að hún
deyi. Réttilega lesinn Jónsbókar-
lestur má enn verða að liði. þjóð-
in hefir enn þörf fyrir þrek Vída-
líns, innileika Hallgríms og snild
þeirra beggja. Kirkjan má ekki
við að gleyma neinum sinna helgu
manna.
Heilbrigð skynsemi sagnfræð-
innar, þrek Vídalíns, innileiki og
lotning Hallgríms hafa mótað ís-
lenskt trúarlíf í margar aldir. En
þá má ekki gleyma einum sterk-
asta þættinum: dultrú þjóðsagn-
anna. Dularfull fyrirbrigði, draum
ar, svipir, sýnir og spásagnir hafa
jafnan verið lífæð trúarbragðanna.
í hinum þéttbýlli löndum virðist
draga mjög úr öllum dulgáfum.
Hið undursamlega flýr skarkala
stórborgalífsins. Sú sál sér engar
sýnir, sem er orðin eins og járn-
brautarstöð, þar sem ekki heyrist
mannsins mál fyrir hávaða, þar
sem er stöðugur troðningur og alt,
sem inn kemur, hverfur jafnharð-
an út aftur. þar, sem svo er kom-
ið, fullyrða hinir skriftlærðu, að
alt yfirnáttúrlegt, sem skifti trú-
arlífið nokkru, sé takmarkað við
það tímabil, sem lokað er inni
milli spjalda biblíunnar. Fyrir-
brigði þess tímabils séu guðdóm-
leg, en alt, sem skeður fyrir utan
hin settu takmörk, sé heimskuleg
hjátrú og villa. En hvað finst yð-
ur um fölleitan verksmiðjuþræl,
sem svo er hátt upp lýstur, að
hann er sneyddur öllu því, sem á
skylt við hjátrú? Sneyddur allri
þeirri trú, sem lifað hefir í öllum
löndum, á öllum öldum hjá — eða
við hliðina á — kirkjutrúnni!
Mundi ekki skorturinn á öllu því,
sem skylt á við það, sem kallað hef
ir verið hjátrú, bera vott um, að
hann sé slitinn úr sambandi við
guðs grænu náttúru og heiðbláan
himininn á sama hátt og hinar
blóðlausu varir og fölleitu kinnar.
Skyldi einskis vera mist, þar sem
öll hjátrú er upp þomuð? það er
hér ekki átt við að vekja beri upp
öll hindurvitni. þeir skilja sem
vilja. Og hér á landi hafa flestir
skilyrði til að vilja og geta skilið,
að draumar og sýnir er ekki
einskis vert fyrir trúarlífið. Hér
hafa þjóðsögur myndast og verið
skráðar af mikilli snild. Og enn
halda þær áfram að myndast.
Sennilega er engin þjóð hinnar
vestrænu menningar jafn frjó í því
tilliti nú á dögum og vér Islend-
ingar. Hinn skapandi þróttur
þjóðlífsins er þroskamerki. Ekki
síst í trúarlegu tilliti. Ágsborgar-
játningin segir lítið til um það,
hverju íslendingar trúa. íslensku
trúarlífi kynnumst vér betur í
þjóðsögusafni Sigfúsar Sigfússon-
ar, kvæðum Herdísar og Ólínu og
sögum Kristínar Sigfúsdóttur —
svo eg nefni nokkur hin nýjustu
rit — en í öllum skrifum lærðra
manna. I þjóðsögum og alþýðu-
bókmentum lifir þjóðarsálin.
þjóðsögurnar og Islendingasög-
ur eru ímynd þess, sem öðru frem-
ur einkennir íslenskt trúarlíf, dul-
trúar og skynsemi. Sumir kunna
að telja dultrú og skynsemi and-
stæður. En svo er ekki. Skynsam-
leg athugun og dularfull atvik ein-
kenna trúarlíf allra þeirra, sem
mest byggja á eigin reynslu. En
hvorttveggja vantar í trú þeirra,
sem eingöngu vilja byggja á
margra alda gamalli skynsemi
annara og fornum fyrirbrigðum. I
Passíusálmunum er lotningin
dýpst og tilbeiðslan innilegust en
krafturinn mestur og alvaran í
Vídalínspostillu. Auk þess má
telja nokkra sálma og umfram alt
guðspjöllin, en þá eru talin þau
rit, sem mest gildi hafa haft fyrir
íslenskt trúarlíf. Meðan lestur
þeirra lifir með þjóðinni, þurfum
vér ekki að bera kinnroða gagn-
vart öðrum þjóðum. Bókmentir
vorar hafa átt mestan þátt í að
verja þjóðina fyrir spilling og
efnishyggju, oftrú og þröngsýni
erlends stórborgarlífs. Finnar
þakka það alþýðufræðslu sinni, að
„bolshevisminn" varð að lúta í
lægra haldi þar í landi. það er al-
þýðumenning vor og bókmentir
sem veldur, að byltingastefnur trú
arlífsins eru hér enn óþektar.
-----o----
Eiðaskólinn. Umræða hefir orð-
ið töluverð manna í milli um kenn-
araskiftin við Eiðaskólann, og í
„Degi“ á Akureyri hefir birst
grein um málið. Merkur maður af
Fljótsdalshéraði ritar ritstjóra
Tímans um málið, alveg nýlega, á
þessa leið meðal annars:
„það er gefið í skyn, að Eiða-
skólinn hafi gengið á tréfótum
undanfarin tvö ár. Er þessi dóm-
ur á því bygður, að efri deildar
nemendur hafa ekki viljað ganga
undir fyrirskipað próf. Heyrst
hefir og, að það hafi komið fyrir
við Hvanneyrarskólann, að sumir
nemendur hafi ekki gengið undir
próf, en samt er hagur þess skóla
talinn með miklum blóma og mun
það óefað. þetta er því ekki næg
ástæða til að telja, að Eiðaskólinn
gangi á tréfótum, enda er langt frá
því að svo sé. Kensla í skólanum
er ágæt. Kristileg vakningarstefna
skipar öndvegissess og nemendur
skólans bera það með sér, að þeir
verða þar fyrir góðum áhrifum.
þeir eru látnir semja ritgerðir,
einkum sögulegs efnis, og leið-
beina kennarar um heimildir, eft-
ir því sem föng eru til. — það er
sagt, að Benedikt Blöndal, sem
þar var kennari þangað til í haust
sem leið, hafi verið lýðfræðslu-
stefnu fylgjandi og vakningar-
stefnu, en skólastjóri hinsvegar
fylgjandi fræðslustefnu. Hver
skyldi vera munur á þessu? Hann
virðist eiga að vera sá, að Blöndal
vilji engin próf hafa, en skóla-
stjóri heimti próf. Nú er fyrirskip-
að í reglugerð Eiðaskóla, að próf
skuli haldin, er það þá ekki skylda
skólastjóra og kennara skólans að
fylgja reglugerðinni ? það er tal-
ið, að Blöndal hafi farið frá skól-
anum vegna þessarar misklíðar, en
er það óeðlilegt að skólastjóri
krefjist þess af kennurum, að þeir
fylgi þeirri reglugerð, sem skól-
anum er sett? — Eiðaskóli er efa-
lítið einhver besti alþýðuskóli
þessa lands. Kenslukraftar hans
eru mjög góðir. Skólastjóri og
Guðgeir eru afbragðs kennarar, og
Blöndal var sömuleiðis talinn það.
Skólalífið hefir yfirleitt verið
mjög gott, en það mun satt, að
misklíð nokkur milli skólastjóra
og Blöndalshjóna, hafi eitthvað
skygt á upp á síðkastið. Eg efast
ekki um, að Eiðaskóli geti orðið
öðrum skólum til fyrirmyndar á
margan hátt, eins og til var ætlast.
Undantekningarlítið þykir Aust-
firðingum mjög vænt um Eiða-
skóla. Allir sem á annað borð vilja
hafa alþýðuskóla, óska þess, að fíf-
ill hans sé sem fegurstur. Menn
óska að húsaskipun verði bætt þar,
svo fljótt sem ástæður landsins
leyfa, til þess að hann geti full-
nægt þeim umsóknum, sem til
hans berast.fc— Skólastjóri er hinn
mesti þrifamaður í sinni stöðu. Eg
efa ekki, að áhrif hans hér í
fjórðungnum verði bæði mikil og
góð, þegar tímar líða. Heimilið á
Eiðum er fyrirmyndarheimili um
rausn og margskonar prýði. —
þetta er ekki einungis álit mitt um
skólann, heldur allflestra Héraðs-
búa.
Bruni. Bær brann nýlega á Álft-
artungu á Mýrum. Fólk var á
engjum svo fáu varð bjargað. Bær-
inn var óvátrygður.