Tíminn - 04.10.1924, Blaðsíða 3

T I M I N N
157
Umboðsmaður Islands, starfs-
maður löggilding-arstofu mæli-
tækja og vogaráhalda, rannsakar
mælikerin, sem mæla hina keyptu
síld.
Að vísu eru engin lög til um það
á íslandi, að mælikerin skuli taka
150 lítra. En það er allsherjar
samkomulag allra aðila, og enginn
dirfist að mótmæla því, að þau
skuli taka 150 lítra.
f>að voni til rétt mæliker á verk-
smiðjunni, löggilt norsk mæliker,
sem vitanlega tóku 150 lítra, en
þau voru aldrei notuð.
Kerin sem notuð voru tóku öll
meira en 150 lítra, flest um 170
lítra.
Hversvegna notaði verksmiðjan
þessi sviknu mæliker, en ekki lög-
giltu norsku kerin?
Ekkert undanfæri virðist um að
gefa nema eitt svar:
Verksmiðjueigandinn vissi að
þau voru „húsbóndahollari“, stóru
kerin, sviknu kerin.
Hvað gerir landsstjórnin?
Hún löggildir sviknu mælikerin
— og síðan ekki söguna meir.
Og allra vinsamlegast semur at-
vinnumálaráðheri’a íslands við
hinn útlenda eiganda hinna sviknu
mælikera.
Meira en 100000 kr. tjón í fyna.
Fróðlegt væri að gera sér grein
fyrir, hversu mikið þessi útlendi
maður hefir haft af Islendingum
undanfarið, með sínum sviknu
mælikei’um.
það er létt verk að reikna það
dæmi.
í 1. tölublaði Ægis þessa árs, á
blaðsíðu 5, birtir þáverandi for-
maður Fiskifélagsins skýrslu um
það, hvað síldarverksmiðjurnar
hafa keypt af síld af íslendingum
til bræðslu, árið 1923.
Stendur þar að Krossanessverk-
smiðjan hafi það árið keypt 80
þúsund síldarmál.
Nú lætur næi'ri, eftir skýrslu
hins opinbera starfsmanns löggild-
ingarstofunnai’, að málin sem not-
uð eru taki 20 lítrum ofmikið, 170
lítra í stað 150.
Verksmiðjan hefir þannig haft
af íslendingum 20X80000 —
1600000 lítra af síld árið í fyrra.
í réttu síldarmáli eru 150 lítrar.
þannig hefir því verksmiðjan haft
af íslendingum 10666,6 síldarmál.
I framhaldi þessarar skýrslu for
manns Fiskifélagsins er síldai’mál-
ið metið á 10 kr.
Með þeim útreikningi hefir þessi
útlenda verksmiðja á þessu eina
ári haft af íslendingum 106666 —
eitt hundrað og sex þúsund, sex
hundruð, sextíu og sex krónur.
Ritstjóri Tímans hefir aflað sér
upplýsinga víðar að um meðalvei’ð
a síldarmáli í fyrra. þær upplýs-
ingar, frá hinum kunnugustu
mönnum, benda á, að reikna megi
verðið a. m. k. 11 kr. Eftir þeim
reikningi er gróði verksmiðjunnar
á sviknu mælikerunum meir en
117 þús. kr.
það er laglegur skildingur á einu
ári.
Verksmiðjan mun hafa stai’fað
a. m. k. í 10 ár.
Safnast þegar sarnan kemur.
„Eg er ekki dómsmálaiáðherra“!
það var atvinnumálai'áðherrann
sem rannsakaði Krossanessmálin
nyrðra, og samdi við sakborning-
inn norska um lagabrotin um inn-
flutning verkamannanna.
En svikin mæliker og ráðstafan-
ir þeii ’a vegn.i, heyra undir dóms-
mála- og forsætisráðheri’a Jón
Magnússon að sjálfsögðu.
,,Eg er ekki dómsmálaráðheri’a“,
sagði atvinnumálaráðherra í Morg
unblaðinu danska, og hann hefir á
réttu að standa. það er Jón Magn-
ússon sem er æðsti gæslumaður
íslenskra laga, sá er hefir æðsta
skyldu til að gæta hagsmuna ís-
lendinga gagnvart slíkri óheyri-
legri frekju og lögbrotum útlend-
inga.
Hvernig snýst Jón Magnússon
við, er íslendingum er sýnd svo
óheyrileg frekja, er útlendingur
leyfir sér að svíkja íslenska fram-
leiðendur svo stórkostlega árum
saman ?
Frá honum heyrist hvorki stuna
né hósti, ekkert orð, engin at-
höfn. það vottar ekki fyrir minsta
vilja í áttina til að gæta réttar ís-
lendinga. það vottar ekki fyrir að
hann vilji hreyfa fingur til þess
að beitast fyrir því, að íslending-
ar fái að njóta þess sjálfsagðasta
réttar, er á að gilda í öllum við-
skiftum, að fá að láta mæla fram-
leiðslu sína í réttum mælikerum.
Dómsmálaráðherann, yfirvörð-
ur réttlætisins, telur sér það með
öllu óviðkomandi að útlendur mað-
ur hefir haft af íslendingum c.
100 þús. kr. á ári, með því að nota
svikið mál.
Margar vikur hefir Tíminn beð-
ið þegjandi, meðan nokkur von var
um að þurfa ekki að kveða upp
þann áfellisdóm, sem er skylda að
kveða upp yfir svo frámunalegum
sauðarskap og lítilmensku.
Svona er hann þá, úrvalsmaður-
inn, sem Ihaldsliðið gerði aftur að
forsætisráðherra og dómsmálaráð-
herra yfir íslandi, — hann Jón
Magnússon, með alla sína fortíð
að baki.
Hefir nokkurntíma í nokkru
landi, annar eins garpur(!) verið
settur í sæti dómsmálaráðherra og
forsætisráðherra ?
Hvað er vanræksla, um að gæta
réttar landsbúa, um að gæta sóma
landsins gagnvart útlendingum,
um að gæta laga og heilbrigði í
viðskiftum — ef þetta er ekki van-
ræksla?
T. W. Buch
(Iiitasiu&dja Buchs)
Tietgensgade 64. Köbenhavn B.
Liíir til heimalitunar:
Demantssorti, hrafnssvart, kastorssorti, Parísarsorti og allir
litir, fallegir og sterkir.
Til heimanoíkunar:
Uerduft, „fermenta“, eggjaduft, ávaxtadropar, soya, matar-
litir, „Suna-skósvertan, „Ökonom“-skósvertan, sjálfvinnandi
þvottaefnið „Persil“, „Ilenko“-blæsódinn, „Dixin“-sápuduftið,
„Ata“-skúriduftið, kryddvörur, Blaanelse, Separatorolie o. fl.
Brúnspónn.
Lítarvörer:
Anilinlitir, Gatechu, blásteinn, brúnspónslitir.
Gljálakk:
„Unicum“ á gólf og liúsgögn. Þornar iijótt. Ágæt tegund.
Pæst alstaðar á íslandi.
,,Eg er ekki dómsmálaráð-
herra“, sagði atvinnumálaráð-
herrann.
Orðin eru birt í aðalmálgagni
landsstj órnarinnar, Morgunblað-
inu danska.
Jafnvel í höfuðmálgagni lands-
stjórnarinnar, ákærir annar und-
ii’ráðherrann yfirmann sinn svo
átakanlega!
Hversu lengi á að líða þetta?
Hversu lengi ætlar íhaldið að
láta slíkan garp(!) fara með æðstu
völd íslands?
Spyr sá sem ekki veit.
Hræðslan við Norðmenn.
„Að skilja er að fyrirgefa“, seg-
ir gamalt máltæki.
Sjálfsagt er að reyna að skilja
hvað valda muni þessu frámuna-
lega dáðleysi og ótrúlega sauðar-
skap dómsmálaráðherrans.
Og’ það er ekki nema ein skýring
til, og öllum kemur saman um að
hún sé rétt.
Auðkýfingurinn norski, sem á
Krossanessverksmiðjuna, er um
leið þingmaður norskur.
Hugsanagangur Jóns Magnús-
sonar mun vera sá, að vegna kjöt-
tollsmálsins og hinnar góðu.sam-
búðar við Norðmenn megi forsæt-
isráðherra íslands ekki styggja
þennan mektarmann norska, held-
ur beri honum að skríða í duftinu
fyrir þessum útlendingi.
Skýringin styðst við þá stað-
reynd, sem alkunnug er, að árum
saman hefir Jón Magnússon jafn-
an legið flatur fyrir Dönum.
það er ekki um að villast að
þetta er skýringin.
Á það þá við hér: „að skilja er
að fyrirgefa“ ?
Nei og aftur nei!
þessi skoðunarháttur forsætis-
ráðherrans er á hinum hörmuleg-
asta misskilningi reistur.
Látum það vera, að norsku
verkamennirnir, ólöglega inn-
fluttu, voru ekki reknir heim aft-
ur, eftir að þeir voru komnir, úr
því landsstjórnin hafði vanrækt
að gefa út reglugerðina. það er af-
sakanlegt vegna vináttu við Norð-
menn.
En hvaða heilbrigðum manni
dettur í hug að norska þjóðin ætl-
ist til að norskum atvinnurekend-
um á íslandi skuli leyft bótalaust
að nota svikin mæliker á íslandi
og hafa þannig stórfé af íslend-
ingum árlega?
Engum innlendum eða útiendum
myndi norska þjóðin líða slíkt.
Hún telur það vitanlega sjálf-
sagt að slíkir menn séu látnir bera
ábyrgð gerða sinna.
Öldum saman var sá norski
konungurinn höfuðdýrlingur Nor-
egs sem lét „jafnan rétt hafa rík-
an og óríkan“.
Að sjálfsögðu mun norska þjóð-
in telja það miklu fremur beina
móðgun við sig að ætla henni þann
hugsunarhátt, að hennar vegna
eigi íslendingar að horfa aðgerða-
lausir á slíkan ósóma.
„Að skilja er að fyrirgefa“, seg-
íi’ máltækið.
„Að skilja er að fordæma“ í
þessu tilfelli.
þeir eru ekki öfundsverðir
Ihaldsþingmennirnir, sem bera
ábyrgðina á sauðarskapnum í
stjórnarráðinu.
„Eg er ekki dómsmálaráðherra"
— segja þeir hver af öðrum.
Heyr á endemi!
---—o----
Þrjár kenslubælcur.
Eg vil nota tækifærið til að vekja
eftirtekt á þrem skólabókum eftir
Steingrím Arason. Ilin fyrsta er for-
skriftarliefti fyrir börn, eftir ensk-
amerískri fyrinnynd. Sú hönd er
ákaflega einföld og glögg; ekki drætt-
ir eða útflúr. Alt miðað við að hönd
hins íullorðna manns verði ljós, sterk
og sérkennileg. Benedikt á Auðnum
hefir verið mestur skriftarkennari á
Islandi á sinni tið. Margir tugir
manna á Húsavík og þar í nánd hafa
tekið skrift iians til fyrirmyndar, og
skrifa ljósari og gleggri hönd en títt
er um íslendinga. Hönd Benedikts er
ekki nein stæling a enskri skrift, en
hefir sömu einkenni. Forskriftarbók
Steingríms ryður alveg nýja braut í
skriftarkenslunni. Allir, sem eru bær-
ir að dæma úm, munu hiklaust taka
liana fram yfir það, sem áður var til
af því tægi.
pá hefir Steingrímur gert lestrar-
bók handa litlum börnum. Hana veit
eg albesta slíkra bóka. Börnum þykir
hún svo skemtileg, að þau gleypa
iiana í sig, lesa hana jafnvel ótil-
kvödd oftar en einu sinni og læra að
lesa um leið.
priðja bók Steingríms er landa-
fræði, alveg nýútkomin. Kostar 4
krónur. Mér lrefir ekki unnist tími til
að athuga bók þessa nákvæmlega. En
ýmisiegt í formi og efnisvali þykir
mér mjög til bóta frá því sem áður
hefir verið. Landafræði Karls Finn-
bogasonar var fyrsta tilraun á því
sviði, að gera efnið ljóst og skemtilegt.
Ff hún hefði eingöngu átt að vera fyr-
ir börn, var getið um heist til marga
staði, og ekki nógu mikið um hvern.
Steingrimur bætir úr þessu, en geng-
ur þó að minni skoðun ekki nógu
langt. Börn læra tæplega landafræði
sér til gagns, nema hún sé gerð að
skemtilegri ferðasögu.
Mjög er’ það til bóta, að Steingrím-
ur hefir tekið út úr meginmálinu
margar hinar erfiðustu tölur og þurr-
an fróðleik og lætur fylgja í skýrslu-
formi aftast í bókinni. Geta kennarar
farið létt yfir það við tornæm börn og
siept. því við próf.
Bókin er að nokkru sniðin eftir
samskonar bókum erlendis. paðan
hefir höf. tekið upp þann miður heppi-
lega sið að hafa mikið af spurningum
í bókinni. Sú venja á einhvernveginn
ekki við hér á landi. Allviða eru orð
og orðatiltæki, sem eru þung og
framandi, t. d. úthafsloft fyrir eyja-
ioft. En úr þeim ágöllum má bæta í
nrestu útgáfu. Myndir eru fjölmargar
i bókinni. í heild sinni þykir mér
landafræðin hvergi nærri jafngóð og
hinar fyrri bækur Steingríms, enda
mega þær heita frábærar. En þó er að
mjög mörgu leyti ávinningur einkum
fyrir barnaskólana að fá þessa bók.
J. J.
Vecko-Journalen fátt fotfáste
áven i det gamla nordiska sago-
landet“!
Andmæli þessi eru svo hófsam-
lega orðuð, að eg má vel við þau
una og gæti skrifað undir mikið
af þeim. þó er smávegis við þau
að athuga. Eg sakna ýmissa
manna, sem annaðhvort hafa ekki
viljað skrifa undir, eða ekki átt
kost á því, en eru dómbærari í
slíku máli en flestir þeir, sem und-
irritaðir eru, svo sem Guðm. Finn-
bogasonar, Árna Pálssonar,Ágústs
PI. Bjarnasonar, Jóns Sigurðsson-
ar frá Kaldaðamesi o.fl. Skáldlaun
eru miðuð bæði við verðleik og
þörf. Efast nokkur maður um, að
Alþingi hefði veitt Einari Bene-
diktssyni jafnhá skáldlaun og E.
H. K., ef hann hefði beðið um þau
og þurft þeirra við ? En þegar um
Nóbelsverðlaun er að ræða, er ald-
rei spurt um fjárhagslega þörf.
Lakast er þó, að eg held andmæl-
in sé alveg gagnslaus. I sænska
akademíinu eru ekki nema 18
rnenn, en hátt á 6. miljón í land-
inu. Samt ráða þessir 18 menn
bókmentaverðlaunum Nóbels. Ætli
þeim gæti ekki dottið sú firra í
hug, að á íslandi kynni að, koma
fyrir, að einn maður hefði réttara
fyrir sér en 18 menn — þegar all-
ir eru þeim jafn-ókunnir ? En von-
andi er verðlaunum Nóbels úthlut-
að eftir svo nákvæmri þekkingu
og athugun, að smágreinar í
áhrifalausu myndablaði gera um
það hvorki til né frá.
Líklega efast enginn maður um,
að eg hafi leyfi til þess að skapa
mér skoðanir um íslenska sam-
tímahöfunda. En eg má helst ekki
láta þær í ljósi, síst svo að útlend-
ingar heyri eða sjái. þjóðin þyk-
ist hungra og þyrsta eftir heil-
brigðum dómum um bækur og
höfunda, en undir eins og hrein-
skilinn dómur kemur við kaun
einhvers einstaklings, verður alt í
uppnámi og fjaðrafoki. Gremjan
yfir íslenskri hreinskilni út á við
er ofur skiljanleg. það er spiltur
hugsunarháttur þjóðar, sem öld-
um saman hefir orðið fyrir ályg-
um og fyrirlitningu, og síðan hef-
ir reynt að gylla sjálfa sig út á við
á allan hátt — „logið sig
hrifna“ af sjálfri sér, eins og
Stefán frá Hvítadal segir — í
trausti þess, að þekkingin væri
engin: alt má segja Dönum!
En hreinskilni út á við verður að
fara saman við hreinskilni inn á
við, ef vér eigum að ná traustri
virðingu annara þjóða. Myndi
nokkur vanda sig á að flokka salt-
fiskinn innan lands, ef síðan ætti
að hræra öllu saman í graut og
segja Spánverjum, að það væri alt
nr. 1 ? Vér hefðum gott af að mæla
andlegt líf vort meira á Evrópu-
kvarða en vér gerum. þjóðfélag
vort er nógu smátt, þótt vér reyn-
um ekki að gera það enn þá
smærra með því að byrgja alla
glugga fyrir lifandi lofti og gera
það að sjúkrastofu fyrir kulvísa
og iktsjúka uppgjafadáta.
því fer fjarri, að mér sé nokkuð
í nöp við Einar II. Kvaran. Ilefði
eg viljað „spilla fyrir honum er-
lendis“, var mér í lófa lagið að
skrifa rökstudda grein um hann í
eitthvert bókmentatímarit Norð-
urlanda, og það hefði þó altaf mátt
sín meira en samtalið í Vecko-
Journalen. Eg hefi jafnan metið
sögur hans mikils og geri enn, þó
að síðustu bækur hans hafi frem-
ur skert þá virðingu en aukið. Eg
hefi líka altaf séð bresti hans,
bæði sem listamanns og einkan- ;
lega sem siðferðilegs leiðtoga.
Mannúðin er svo best, að hún sé
ekki runnin upp af vafahyggju
(smbr. niðurlag sögunnar Marjas)
og endi í almennri fyrirgefningu,
geðleysi og siðferðilegu stjórn-
leysi. Að þessu hefi eg vikið í
tveim opinberum fyrirlestrum
(1919 og 1923), sem eg mun reyna
að koma á prent við tækifæri, og
fjölyrði því ekki meira um það hér.
það má vel vera, að E. H. K. fái
bókmentaVerðlaun Nóbels,að hann
gangi þar fyrir mönnum eins og
Thomas Ilardy, H. G. Wells, H. E.
Kinck, Giovanni Papini o. s. frv.
þetta hefir a. m. k. verið orðað. E.
H. K. hefir verið „en smula pá-
tánkt“. Og' vafalaust verður hon-
um og Islandi þetta vegsauki í
bráðina, meðan síminn er að flytja
fregnina út um heiminn. En eg er
hræddur um, að það verði skamm-
góður vegur. Hvað ætli ritdómar-
ar stórþjóðanna segi, þegar þeir
fara að lesa Sambýli, Sögur Rann-
veigar og Móra (sem eg hefi ekki
vitað einn einasta ísl. smekkmann
giæpast á) í hinu bjarta ljósi, sem
af slíkri viðurkenningu leggur?
þeir halda, að Islendingar eigi ekk-
ert betra frá síðari öldum, og telja,
að unnið hafi verið gustukaverk á
þeim, af því að þeir sé svo Játækir
og smáir. En einmitt íslenskar
bókmentir eiga sér svo glæsilega
sögu, að slíkri sæmd sem verð-
lounum Nóbels má ekki henda í
þær eins og beini. Nú geta smá-
sögur E. H. K. að vísu bætt mikið
úr þessu. En þær eiga sér þó
hvorki svo stórfelt alment gildi, né
lýsa þeim skilningi á íslensku eðli
og örlögum þjóðarinnar, að vér sé-
um fullsæmdir af höfundi þeirra
sem fulltrúa vorum í heimsbók-
mentunum. Síra Matthías og Ein-
ar Benediktsson hefði betur getað
borið þá tign, ef viðlit hefði verið
að þýða verk þeirra. E. H. K. er
merkastur í sögu bókmenta vorra
fyrir erlend áhrif og stefnur, sem
hann hefir veitt inn í þær, og oss
er vorkunnarlaust að vinsa úr með
tímanum það, sem heilbrigt er. En
þessar stefnur eru engar nýjung-
ar út um heim. þær geta verið
jafngóðar hér heima, þótt þær sé
„ekki útflutningsvara“.
Sigurður Nordal.