Tíminn - 08.11.1924, Blaðsíða 1

®fafi>£eri
oq, afgieií>slur'a6ur Cimaits er
5 i g u r g e t r ^riSrifsfon,
Sambanösíjústnu, Ke'ffjooif.
VIII. ár.
Utan úrheimi.
Stjóiiunálastraumar í Evrópu.
prír meginstraumar eru sýnileg-
ir í stjórnmálalífi Norðurálfu-
þjóða. Elstur og áhrifamestur er
straumur þingræðis og þegnfreis-
is. Sú alda er runnin af norrænni
rót, en hefir dafnað í Bretlandi og
breiðst þaðan til nálega allra sið-
aðra þjóða. þingræðið gerir ráð
fyrir, að hver borgari sé partur af
konungi. Stjórn hvers lands fer eft
ir því, hversu meirihluti borgar-
anna vill að landinu sé stýrt. þing-
ræðið gerir ráð fyrir þroskuðum
borgurum, að þeir vilja hugsa um
félagslíf landsins og vinna að
lausn almennra mála með hags-
muni þjóðfélagsins fyrir augum.
Annmarkar hafa komið fram á
þessu skipulagi, einkum á þann
hátt, að komið hefir í ljós, að
mjög mikinn hluta borgara í flest-
um löndum skortir áhuga og þekk-
ingu til að fara vel með „konungs-
valdið“. Fyrir stríðið var komin
töluverð ótrú á þingræðinu, en
menn fundu ekki hvað við ætti að
taka.
Styrjöldin hefir fætt af sér
tvenn ný stjómarform, eða öllu
heldur tvíbura, sem hafa mörg
ættareinkenni sameiginleg, en eru
þó ólíkir að lífsstefnu. Annar tví-
burinn fæddist í Rússlandi. það er
alræði verkamanna. Hinn varð til
litlu síðar í Ítalíu. það er alræði
stórefnamanna. Frægustu forkólf-
ar þessara mannfélagshreyfinga
eru Lenin og Mussolini.
Sammerkt eiga þessar stefnur
báðar í því, að þær hata og fyrir-
líta þingræði, þjóðræði, almennan
kosningarrétt og meirihlutavald í
þj óðmálum. Báðar byggja á ein-
veldi minnihlutans. Báðar vilja
hrifsa völdin í þjóðfélaginu með of-
beldi, og halda þeim með hervaldi.
En munurinn er sá, að önnur stefn-
an telur sig vilja nota harðstjóm-
arvaldið til að bæta kjör hinna fá-
tæku í löndunum. Hin vill viðhalda
yfirdrotnun hinna efnuðu.
í fyrstu leit út fyrir að báðar
þessar ofbeldisstefnur myndu
ryðja sér til rúms utan við upp-
hafslöndin, Rússland og Italíu.
það gat sýnst því auðveldara, þar
sem parlamentarisminn átti erfitt
með að halda því tignarsæti í hug-
um manna, sem hann hafði skipað
alla 19. öldina. En sú hefir ekki
orðið raunin á. Bæði á Spáni og
þýskalandi voru um stund öflugir
flokkar, sem vildu og reyndu að
feta í fótspor Mussolini. Á Spáni
var um allmarga mánuði fram-
kvæmt einræði yfirstéttarinnar.
Nú er það hrunið í rústir og þykir
hafa gefist illa. Á þýskalandi
kæfðu þingræðisflokkarnir ofsa-
mennina og mega þeir sín þar lít-
ils nú. Sama var að segja um ein-
veldi verkamanna. Sú stefna hafði
um stund nokkurt fylgi í Ung-
verjalandi, Austurríki, Finnlandi,
Svíþjóð, Noregi og þýskalandi. En
i öllum þessum löndum hefir
stefnu þessari hrakað jafnhliða
Mussölinismanum. Sumstaðar er
flokkur þessi að kalla má nálega
horfinn, t. d. í Austurríki, Svíþjóð
og Noregi. 1 Danmörku og Eng-
landi hefir hvorug ofbeldisstefnan
nokkurntíma náð að festa rætur.
Saga þeirra beggja virðist nú
sögð til enda utan upphafsland-
anna, og hið gamla þingræði er
enn sem fyr það stjómarform,
sem meginþorri allra mentaðra
þjóða fylkir sér um, þrátt fyrir
galla þá, sem auðvelt er að finna á
því skipulagi, einkum í löndum,
þar sem almenn mentun er á lágu i
stigi. **
---0--
Svar
til hr. alþm. Árna Jónssonar
frá Múla.
I.
Hr. alþingismaður Árni Jónsson
frá Múla fékk styrk af opinberu fé
til utanferðar síðastliðið sumar og
var til ferðarinnar stofnað í því
skyni að leita að markaði fyrir ís-
lenskai- landbúnaðar afurðir hér í
nágrannalöndunum. þegar hann
kom heim, skrifaði hann skýrslu
um utanför sína í eitt vikublaðið
hér í Rvík, og geta menn þar lesið
um árangur ferðarinnar.
I þessari ferðaskýrslu var Sam-
bandinu brugðið um, að það hefði
unnið slælega að útflutningi lifandi
sauðfjár undanfarin ár. Eg leyfði
mér að andmæla þessu hér í blað-
inu og færði rök að því, að þessi
ásökun þingmannsins væri ástæðu-
laus með öllu og ómakleg.
Svo sem að líkindum lætur, svar-
aði hann þessari athugasemd
minni. Heitir svarið „Rétt á mörk-
unum“ og birtist í sama blaði og
skýrslan. Er svarið talsvert langt
og kemur víða við. Aðalefnið er þó
að reyna að sýna fram á, að um-
mæli hans um Sambandið í áður-
nefndri utanferðarskýrslu séu
sönn. Og sönnunin er þessi:
„Kaupmaður sá, sem farminn
keypti síðastliðið ár, var frá fomu
fari kunnugur íslensku fé og tel eg
víst*) að hann hefði verið fáanleg-
ur til að hefja viðskiftin að nýju
engu síður haustið 1922 en haust-
ið 1923, ef fjárfarmur hefði verið
á boðstólum".
Á þessu byggir svo þingmaður-
inn dóm sinn um slælega fram-
göngu Sambandsins í þessu máli.
Hann „telur það víst“, að eins
hefði mátt selja fé til Belgíu 1922
eins og 1923. En auðvitað hefir
hann enga hugmynd um það, sem
varla er von. Hann hefir aldrei við
þessa verslun fengist. Til að
hrekja þetta nægir að taka fram,
að fjárfarmurinn, sem við seldum
til Belgíu í fyrra haust, líkaði
ágætlega. Kaupandinn kvaðst ald-
rei hafa fengið betri fjárfarm frá
Islandi og vildi halda viðskiftunum
áfram. Við leituðum svo samninga
við hann í sumar sem leið, og vildi
hann kaupa, en gat ekki borgað það
verð fyrir féð, sem svaraði til salt-
kjötsverðsins. þetta verður ekki
hrakið og er það nægileg sönnun
til að hrekja þá staðhæfingu alþm.
Árna Jónssonar, að engu síður
hefði mátt selja fé til Belgíu 1922
en 1923.
Með þessu er að mestu svarað
því, sem eg tel máli skifta í svari
hr. Áma Jónssonar til mín, en eg
ætla þó að minnast á annað atriði.
Eg drap á það í áðurnefndri at-
hugasemd hér í blaðinu, að það
væri óviðkunnanlegt, að menn,
sem væru á vegum stjómarinnar í
verslunarferðum erlendis, skýrðu
cpinberlega frá viðskiftasambönd-
um firma hér heima. Eg get ekki
að því gert, að mér finst þetta
óviðkunnanlegt og tel það óþarft.
það er sitt hvað að vita um við-
*) Leturbr. hér.
skiftasambönd annara, eða hrópa
um það á strætum og gatnamót-
um. — Hr. alþm. Árni Jónsson
vissi, hvaða kaupmanni í Belgíu
við seldum féð í fyrra haust, áður
en hann fór í utanför sína, og það
átti að vera honum nægilegt. En
eg fæ ekki skilið, hvaða vinning
hann gat talið sér í því, að skýra
frá því í opinberu blaði, hverjum
við seldum.
Alþingismaðurinn telur þessa að
finslu mína dálítið broslega, af því
eg hafi sjálfur verið að „flagga
með nafni á ensku viðskiftasam-
bandi, algerlega að tilefnislausu".
Sá er þó munurinn, að firma það,
er eg nefndi í grein hér í blaðinu í
sumar, hefir ekki haft skifti við
neina hér á Islandi, nema Samband
ið, og tel eg mér alveg vítalaust að
nefna í opinberu blaði viðskifta-
sambönd þeirrar stofnunar, sem eg
vinn fyrir, þegar mér virðist þess
þörf, en tel mér ekki vansalaust,
að skýra opinberlega frá við-
skiftasamböndum annara, þótt eg
komist að þeim; um þetta kunna
að vera skiftar skoðanir, en eg
býst þó ekki við, að eg breyti
minni skoðun í þessu efni, hvort
sem hr. Árni Jónsson fer um það
mörgum orðum eða fáum.
n.
Hr. Ámi Jónsson læst hafa mik-
inn áhuga fyrir því, að aftur verði
hafinn útflutningur á lifandi sauð-
fé. Nú hafa engar kaupsýslustofn-
anir né kaupmenn gert neitt til
þess að hefja þennan útflutning
héðan á ný, nema kaupfélögin og
Sambandið. Sambandið hefir unn-
ið að undirbúningi þessa máls ár-
um samari og lagt í það mikla
vinnu, og það er Sambandið, sem
sendir út fyrsta sauðafarminn í
fyrrahaust, eftir að þessi útflutn-
ingur hafði legið niðri um mörg ár,
og tvo sauðafarma á þessu hausti,
án þess að nokkur annar hreyfði
legg eða lið til að hrinda þessu
máli í framkvæmd. Nú skyldi mað-
ur ætla, að maður, sem búinn er að
lýsa sig mjög fylgjandi þessu máli,
eins og Ámi Jónsson hefir gert,
hefði látið Sambandið, sem óhrekj-
anlega hefir haft forgöngu þessa
máls, njóta sannmælis og jafnvel
tjáð því þakkir fyrir örugga for-
göngu í málinu. En því er ekki að
heilsa. Hann byrjar á því, gersam-
lega að tilefnislausu, að bregða
Sambandinu um slælega fram-
göngu í sauðaútflutningsmálinu,
og þegar honum er bent á það með
hógværð og stillingu, að þessi ásök-
un sé á engum rökum bygð, þá
bregst hann illa við og heldur
áfram dylgjunum um, að hér hafi
verið að verki gengið „með hang-
andi hendi“. Jafnrfamt þessum
góðgjörnu aðdróttunum um tóm-
læti og aðgerðarleysi Sambandsins
í þessu máli, ber hann því á brýn,
að það hafi ekkert vitað um inn-
flutningsskilyrði fyrir sauðfé í
Bretlandi og Belgíu fyr en í fyrra
haust. þetta er vitanlega tilhæfu-
laus sleggjudómur.
Trúnaðarmaður Sambandsins í
Bretlandi, sem dvalið hefir þar
í landi að staðaldri undanfar-
in 41/2 ár, lét það vera eitt af sín-
um fyrstu verkum að athuga þetta
mál, eftir að hann settist að þar í
landi, og býst eg ekki við, að neinn,
sem þekkir hann, leyfi sér að bera
honum á brýn, að hann skorti vit
og vilja til að afla þeirra upplýs-
inga, sem nauðsynlegar eru til að
geta hafist handa um sauðaút-
flutninginn, sem Sambandið varð
fyrst til að koma í framkvæmd.
Annars lítur út fyrir, að þekkingu
hr. alþm. Árna Jónssonar á þess-
ari hlið málsins sé eitthvað ábóta-
vant. Morgunblaðið lét þess getið í
sumar, að birst hefði blaðaviðtal
við Árna Jónsson í Berlinske Tid-
enda, og hefði hann skýrt frá því
í viðtali við blaðið, að samningar
hefðu tekist við stjórn Breta um
innflutning á fé frá íslandi. Eg
hefi ekki séð þetta viðtal og get
ekki um það dæmt, hvort Morgun-
blaðið hefir farið með rétt mál, en
eg fékk þær upplýsingar í stjóm-
arráðinu, að engir slíkir samningar
hefðu verið gerðir. Og út af fyrir-
spurn, sem gerð var til Board of
Trade í London, var það upplýst,
að reglugerð um innflutning lif-
andi sauðfjár til Bretlands frá
1897 væri enn óbreytt.
Ef til vill hefir það vilt hr. Árna
Jónsson, að hér á landi hafa ákvæði
áðurnefndrar reglugerðar alment
verið nefnd innflutningsbann, af
því að fénu verður að slátra í sótt-
kví strax eftir að það kemur í land
í Bretlandi. En algert innflutnings-
bann er þetta vitanlega ekki og
hefir aldrei verið, enda enginn
haldið því fram, svo eg viti.
III.
Eg gat þess í áðumefndri at-
hugasemd minni hér í blaðinu, að
verðið, sem fékst fyrir féð í fyrra,
hafi verið „rétt á mörkunum að
geta talist viðunandi". þessari
staðhæfingu minni andmælir hr.
Árni Jónsson og færir fram sem
ástæðu, að bændur hafi fengið
10—20 % hærra verð fyrir útflutn-
ingsféð en algengt markaðsverð á
þeim slóðum, sem féð var tekið.
Bændur fengu nokkm hærra
verð fyrir féð, sem flutt var út lif-
andi, en ef því hefði verið slátrað
og kjötið selt saltað til Noregs. En
verðmunurinn liggur ekki í hærra
verði utanlands, heldur í því, að
landsstjómin þáverandi var fús til
að veita þessari tilraun stuðning
með því að veita hagkvæm flutn-
ingakjör. Fanngjaldið, sem greitt
var fyrir féð til Belgíu með Ville-
moes, var 5—6 krónum lægra fyr-
ir hverja kind, en talið var hæfi-
legt, til þess, að ferð skipsins bæri
sig. Nú var meðalverðið fyrir féð
komið á skipsfjöl kr. 48,00 fyrir
hverja kind, svo farmgjaldsafslátt-
urinn nemur 10—12y2% af verði
kindarinnar, eða því nær eins
miklu og hr. Árni Jónsson telur að
mest hafi unnist á sölu lifandi f jár-
ins. Ber það vott um fremur litla
vandvirkni, að leita sér ekki betri
upplýsinga um þetta atriði áður en
hann byrjaði að skrifa. þessar
upplýsingar hefði hann þó getað
fengið hjá nágranna sínum á
Vopnafirði, hr. kaupfélagsstjóra
Ólafi Metúsalemssyni.
I niðurlagi greinar sinnar gerir
hr. Ámi Jónsson mér upp þá skoð-
un, að eg sé andvígur því, að gerð-
ar séu tilraunir með útflutning
lifandi sauðfjár. þessi staðhæfing
er gripin úr lausu lofti. Get eg því
til sönnunar bent á grein, sem eg
skrifaði í þetta blað 2. febr. þ. á.
Tók eg þar fram, að sauðaútflutn-
ingur, þó í smáum stíl væri, bætti
saltkjötsmarkaðinn, og hvatti til
að auka hann eftir föngum. Læt
eg þessa tilvitnun nægja til að sýna
það, að eg hefi ekki dregið úr því,
að þessi leið yrði farin, ef hún
reyndist fær.
Eg held, að við hr. Ámi Jónsson
séum að miklu leyti sammála um
þetta mál. það, sem einkum skilur
er það, að fyrir hr. Á. J. virðist
sauðaútflutningsmálið vera trúar-
atriði. Hann vill engar rökræður
um það og telur það sprottið af
óvild til málsins, ef bent er á þá
agnúa, sem eru við framkvæmd
þess. Sönnun fyrir þessari álykt-
un minni er að finna í grein, sem
hr. Árni Jónsson skrifaði í Aust-
urland fyrir tveimur árum og að
nokkru leyti í skrifum hans í sum-
ar og haust. Rúmsins vegna get eg
ekki farið lengra út í það mál að
þessu sinni. Fyrir mér er þetta mál
ennþá rannsóknarefni. Eg er enn
ekki orðinn svo sannfærður um
ágæti þessa máls, að eg vilji ráða
bændum landsins til að láta ær sín-
ar standa geldar, til að geta komið
þeim lifandi á erlendan markað,
eins og hr. Árni Jónsson hefir
gert. En eg vil að unnið sé að því,
svo sem markaðsástæður og önnur
skilyrði leyfa, að koma því út-
flutningshæfu fé, sem til er í land-
inu, á erlendan markað,og efast eg
ekki um, að Sambandsfélögin muni
hér eftir, eins og undanfarin ár,
vinna að því eftir föngum, að slíkt
megi verða. Jón Ámason.
-----0----
v'V •
IV.
Neitun Sig. Eggerz að senda
þriggja manna nefnd til Osló upp
úr áramótum í fyrra, tafði málið
töluvert og gat spilt fyrir, ef
Framsókn hefði ekki á þinginu
komið máli sínu fram. þegar Spán-
arsamningarnir voru á döfinni,
höfðu togaraeigendur og templar-
ar knúð fram nefndarskipun. Og
áður en það þing kom saman, sem
lét undan vínkröfu Spánverja,
hafði Jón Magnússon sent Einar
Kvaran áleiðis a. m. k. til Khafn-
ar, til að vera viðbúinn að fara
suður á Spán, þegar til átti að
taka.
Nú var öllum þorra manna orð-
ið ljóst, að kjöttollurinn myndi
ekki lagast af sjálfu sér, þ. e. að
kenning Mbl. og þess liðs væri vit-
leysa og stefndi að eyðileggingu
bændastéttarinnar. Útilokun Norð-
manna kom nú meir til umræðu.
Fram að þessum tíma hafði allur
þorri útvegsmanna látið sig lög
þessi litlu skifta, og jafnvel haft
hom í síðu þeirra. Árið áður hafði
Kaaber bankastjóri sýnt útgerðar-
mönnum fram á, að hið lága gengi
krónunnar og erfiður hagur
margra þeirra væri að miklu leyti
að kenna sundrung útvegsmanna
sjálfra. Vildi hann, að þeir kæmu
skipulagi á sölu sjávarafurða, sem
í framkvæmdinni útilokaði inn-
byrðis samkepni, en héldi vörunni
uppi á erlendum markaði. Útvegs-
menn ræddu mál þetta sín á milli
á mörgum fundum. Á ráðstefnum
þessum komu fiskiveiðalögin þrá-
sinnis til umræðu og áttu þar varla
nokkurn formælanda. Einar þor-
gilsson reyndi helst að afsaka sig
að hafa verið við lögin riðinn, fyr-
ir kunningsskap við M. G., að því
er mönnum virtist. Formaður
Fiskifélagsins, sem þá var, Jón
Bergsveinsson, var dauðhræddur
við afleiðingarnar og lét ugg þann
í ljósi alldjarflega. Flygenring
kvað upp úr með sömu skoðun og
hann síðar hélt fram, um hættuna
fyrir smáþjóð að steyta hnefann
Framh. á 4. síðu.