Tíminn - 22.11.1924, Blaðsíða 3

T 1 M I K N
185
þungamiðja hins svokallaða „íslenska
ríkis“ er í Reykjavík og Vestmanna-
eyjum, með sumarútibúi á Siglufirði.
Á þessum stöðum þróast hið nýja at-
vinnulíf. þangað streymir hið hreyf-
anlega fjármagn, og virmuafl lands-
ins. Með sarna áframhaldi verður eft-
ir eina eða tvœr kynslóðir íslenska
þjóðin orðin hliðstæð ibi'iunum i Hull
og Grimsby. pú ættir að bregða þér
þangað með einliverjum togaranum
til að sjá þá framtíð, sem þú og þín-
ir samherjar eruð að reyna að skapa
þjóðinni.
Fyrir nolckrum dögum var eg stadd-
ur á fundi í Árnessýslu ofanverðri.
þangað kom dálítill hópur af áhuga-
sömum bændum úr 3 hreppum. Við
héldum fund frá klukkan 9 á laugar-
dagskvöld og þangað til klukkan 8 á
sunnudagsmorguninn. Alla nóttina
var fjör og ræðuliöld, og samhugur
ágætur. þú, sem ekki þekkir af íslandi
nema lítið eitt af sólskinshlið hins
nýja Grimsby-lífs, átt sjálfsagt ekki
gott með að skilja muninn á því fóiki
sem þú þekldr, og bændum, eins og
þessum. þeir höfðu unnið sín daglegu
lieima störf á laugardaginn. Sumir
þeirra voru komnir 4 tíma ferð í mik-
illi rigningu og livassviðri um liaust-
kvöld á fundarstaðinn. þeir vöktu alla
nóttina til að ræða um áhugamál sín.
Nu^sta dag unnu þeir aftur skyldustörf
sín heima.
Á þessum fundi var ákveðið að
stofna fyrsta sjálfsvarðarfélag ís-
lonskrar livgðamenningar. það er ekki
rétt, sem Mbl. sagði, að félagið væri
stofnað, lieldur var ákveðið, að stofn-
fundur skyldi vera fyrir jól. Og það er
gert ráð fyrir, að smátt og smátt
verði samskonar félög stofnuð í öllum
þeim bygðum, þar sem Grimsby-lífið
er ekki búið að særa til ólífis hina
fornu menningu.
Fólk út um landið er búið að veita
þvi eftirtekt, að allar aðrar stéttir eru
búnir að koma á skipulagi til varnar
óg sóknar. Kaupmennirnir hafa sitt
fólag. Togaraeigendur annað. Verslun-
armenn hið þriðja. Verkamenn í
liæjum hið fjórða. Sjómenn hið fimta.
Innan sömu stéttar eru aftur einstök
félög, t. d. vélstjórarnir á gufuskipun-
um liafa með sér harðsnúinn félags-
skap og geta vafalaust, ef þeim býður
svo við að horfa, kyrsett öll íslensk
skip um stund. Svo koma embættis-
menn og starfslið landsins, læknar,
símamenn, póstmenn o. s. frv. Síðasti
lcaupkröfufélagsskapurinn, sem menn
vita til að hafi verið stofnsettur hér,
var félag sýslumannanna. Lítill vafi
er á, að þeir ætla fyrir sitt leyti að
leggja hnefann á borðið með fjárkröf-
um fyrir þingið i vetur. Árið 1919 kom
,,félag starfsmanna ríkisins" fram
nieð þær fjárkröfur til landssjóðs, sem
hafa eyðilagt fjárhag landsins og
valda núverandi skuldaþrengingmn.
þórarinn á Hjaltabakka var þá eins
og þingtíðindin sýna, einn af liðug-
„á oddinn“ í þessari óviðkunnan-
legu baráttu.
Hirði eg svo eigi að svara grein
þessari frekar, þótt þar úi og
grúi af ósannindum, gorti og last-
mælgi, sem einkennir skrif þeirra
manna, sem tekist hefir að æsa
upp sjálfa sig til slíkra ritverka
eftir álíka hrakfarir, er höfundur
ásamt samherjum sínum varð fyr
ir á þessum fundi. pað duldist eng-
um, að Tryggvi þórhallsson bar
þarna glæsilegan sigur af hólmi í
viðureigninni við mótstöðumenn
sína, sem vænta mátti.
þar sem höf. talar um Tryggva
þórhallsson sem lækni, má vel til
sanns vegar færast að því leyti að
ýmsir kaupmannaforkólfar hér
hafa verið miklu hóglátari en áð-
ur og haft sig lítt í frammi.
Að síðustu vil eg taka það
fram, að þá er þingmaður okkar
skipar sér undir slíkt óþrifamerki
erum við fúsir til að sýna honum
fult vantraust og standa við það.
Reyni 8. nóv. 1924.
Sveinn Einai-sson.
----o-----
ustu vikapiltum starfsmannafélagsins
og á öðrum fremur heiðurinn fyrir
„fjáraukalögin miklu“, með núverandi
húsbónda þínum.
Bændurnir og minni atvinnurekend-
ur í smáþorpunum úti um land sjá
iivert stefnir. Allar aðrar stéttir halda
iast saman, og leitast við að ná valdi
yfir veltufé landsins, vinnuaflinu og
stjóm landsins. Hingað til hafa bænd-
urnir setið hjá, stritað liver á sinni
jörð, alið upp starfskraft handa
„spekúlöntum" í Reykjavík og Vest-
mannaeyjum. Nú sjá bændur ávöxt-
inn af fórnfýsi sinni. þeir verða að
bera okurvexti fyrir tapið á Copland,
Lofti i Sandgerði og mörgum öðrum af
útgefendum Mbl. og dilka þess.
það sem nú liggur fyrir fólkinu í
hinum dreifðu bygðum, er að mynda
sjálfsvarnarfélög, sem að vissu leyti
eru hliðstæð félögum annara stétta.
En höfuðtakmark hinna nýju félaga
nær út fyrir stéttarhagsmunina. Um
leið og þungamiðja þjóðlifsins er end-
urheimt úr höndum Grimsby-manna,
c-r um leið máli, menningu og þjóðerni
Islendinga bjargað. Barátta bændanna
er fyrst og fremst við náttúruna, og
ekki nema að litlu leyti við aðra
menn, og þar í varnarstöðu en ekki
sóknar. þegar sýslumenn landsins eða
kaupmenn gera með sér stéttarfélag,
er þess eini tilgangur að fá hærri
tekjur. Og þær tekjur verða að koma
úr vösum meðborgaranna. En engum
dettur í hug, að af samtökum kaup-
manna eða sýslumanna spretti nokk-
urt verðmæti fyrir viðhald íslenskunn-
ar eða þjóðernisins. En meðan meiri-
hluti islenskra barna er alinn upp við
sæmileg lifskjör í sveit, munu lifa þeir
kostir, sem í þúsund ár hafa gert íbúa
þessa iands að sérkennilegri menn-
ingarþjóð.
Ef þú athugar þessi miklu straum-
hvörf hér á landi, lileypidómalaust, þá
muntu komast að raun um, að Grims-
bylífið hér á landi hefir enga ávexti
borið í andlegum efnum hér á landi.
Sá maður myndi varla álitinn með
öllum mjalla, sem byggist við að sild-
arspekúlant eða togaraskipstjóri legði
nokkurn þátt til bókmenta eins og
Hávamála, Heimskringlu eða Sturl-
ungu. þú hefir af bréfum mínum séð,
hversu þetta fólk hefir horft með ró
hins fáfróða, nýríka uppskafnings, á
niðurlæging þjóðbókasafnsins, á það,
að helsta núlifandi söguskáld landsins
lifði upp aftur örbyrgð Bólu-Hjálm-
ars i nútímamynd. það er heldur ekk-
ert á móti því, að þú atliugir Grimsby-
einkennin á dugnaði hinna „nýriku"
i þjóðleikhússmálinu. Væntanlegt
samstarf hinna dreifðu bygða hlýtur
að miða að því, að verja mál, þjóðerni,
heilsu og menningu íslendinga frá
fyrirsjáanlegu hruni. J. J.
----o-----
Frá útlöndum.
Eftirtektaverðar tölur hafa ný-
lega verið birtar um tóbaksnautn
í Svíþjóð. Laust eftir miðja öldina
sem leið var öll tóbaksnautn í Sví-
þjóð sú að 0,7 kíló komu á nef,
fullorðna og börn, konur og karla.
Um aldamótin er notkunin vaxin
í 1,4 kíló á nef. Mest er notað ár-
ið 1920, 1,7 kíló á nef, en síðast-
liðið ár lækkaði aftur í 1,4 kíló
á nef. Svíar nota hlutfallslega
mest af neftóbaki, en taka það þó
ekki alt í nefið, heldur láta upp í
sig. Árið 1916 notuðu Svíar 5,7
miljón kíló af neftóbaki og 1923
5,5 milj. kíló. Mest var notkunin
1919, um 7 milj. kíló. Af munn-
tóbaki eru aftur á móti ekki not-
uð nema 381 þús. kíló 1916 og 261
þús. kíló 1923. Reyktir voru 1916
vindlar 80 miljónir, 1919 146
miljónir, 1923 51 miljón. En af
bréfvindlum voru reyktar 800
miljónir 1916, 1630 miljónir 1920,
og 1100 miljónir 1923. Af píputó-
baki voru reykt 638 þús. kíló 1916,
1264 þús. kíló 1919 og 1045 þús.
kíló 1923. Alls borgaði sænska
þjóðin 137 miljónir sænskra
króna fyrir tóbak árið sem leið,
eða sem næst 23 kr. fyrir hvert
Alfa-
Laval
reýnast best
Pantanir annast kaupfé-
lög út um land, og
Samband ísl. samviélaéa.
skilv
ur
nef í landinu. Sé talið, að þetta
komi aðallega á karlmenn 15 ára
og eldri, koma á hvern 67 kr. og
50 aurar. Tóbakseinkasala er í
Svíþjóð og ríkið græddi á tóbak-
inu 63 milj. króna, enda rekur rík-
ið jafnframt hverskonar tóbaks-
iðnað. 819 karlmenn og 2058 kon-
ur vinna á tóbaksverksmiðjum
ríkisins.
— Eins og áður er um getið fóru
ensku kosningarnar á þá leið, að
afturhaldsflokkurinn vann geysi-
mikinn sigur. Hefir hann‘ nú um
2/3 atkvæða í neðri málstofunni.
Jafnaðarmenn töpuðu um 40 þing-
sætum, en atkvæðatala þeirra óx
engu að síður um 900 þús. at-
kvæða. það er fi'jálslyndi flokkur-
inn sem hefir orðið langharðast
úti. Hann á nú ekki nema nokkra
tugi þingsæta og sjálfur Asquith
féll. Mac Donald sagði af sér
stjórninni og hefir Stanley Bald-
win foringi afturhaldsmanna
myndað nýja stjórn.
— Hómopatamir dönsku ætla
að fara að reisa nýtt sjúkrahús í
Kaupmannahöfn fyrir sína sjúkl-
inga. þeir hafa á reiðum höndum
800 þús. kr. til húsgerðarinnar.
— Bandaríkjapienn hafa nú
komist að þeirri niðurstöðu, að
þeir eigi að heimta 120 mlijónir
sterlingpunda í skaðabætur af
þjóðverjum. Af þeirri upphæð er
21 miljón talin fyrir kostnað
Bandaríkjanna af hernámi Rínar-
héraðanna og 20 miljónir eru fyr-
ir að Lusitaníu var sökt.
— Borgarastyrjöldin heldur lát-
laust áfram í Kína. Treystist eng-
inn til að spá um hver verði endir
á þeim glundroða.
— Frakkland hefir viðurkent
lagalega ráðstjórnina rússnesku.
— Kosningamar ensku vom
með afbrigðum vel sóttar. Víða
var þátttakan um og yfir 90%.
Lloyd George var kosinn með 12
þús. atkv. meirihluta, Mac Don-
ald með 2000 atkv. meirihluta og
Winston Churchill, sem féll við
næstu kosningar áður, var nú kos-
inn með 10 þús. atkv. meirihluta.
Er hann nú genginn úr frjálslynda
flokknum og er kominn í hið nýja
afturhaldsráðuneyti Baldwins.
— Skýrslur frá alþjóða landbún-
aðarskrifstofunni í Róm herma, að
á norðurhveli jarðar hefir korn-
uppskeran yfirleitt verið mun
lægri en í fyrra, sem hér segir:
Ilvei’iuppskeran 10%, rúguppsker
an 18% lægri, bygguppskeran
8% lægri, maísuppskeran 17%
lægri, en hafrauppskeran hangir
? að vera jafnmikil og í fyrra. Er
okki að efa að þetta hefir og mun
iiafa mikil áhrif á verð kornmat-
arins.
— Ludendorf, sá mjög umtalaði
yfirhershöfðingi þjóðverja á
stríðsárunum, vildi ekki setjast í
helgan stein eftir stríðið, heldur
hóf að taka þátt í stjórnmálunum
og var kosinn á þing. Hefir það
ekki orðið honum til neinnar
ánægju, því að hann hefir altaf
stygt fleiri og fleiri frá sér með
Með hinni gömlu, viðurkendu
og ágætu gæðavöru
Herkulesþakpappa
sem fjamleidd er á verksmiðju
vorri „Dortheasminde11 frá því
1896 — þ. e. í 28 ár — hafa
nú veiið þaktir í Danmöi'ku og
mlandi.
ca. 30 milj. fermetra þaka.
Pæst alstaðar á Islandi.
Hlutafélagið
}m iilÉeiis íabriir
Köbeuhavn K.
framkomu sinni og stendur nú
einn uppi og yfirgefinn af öllum.
Síðast kom hann sér alveg út úr
húsi hjá stéttarbræðrum sínum,
hershöfðingjunum.
— það er eftirtektavert, að
heildaratkvæðatalan við ensku
lcosningarnar er í mjög miklu
ósamræmi við þá þingmannatölu,
sem flokkarnir fengu. Afturhalds-
flokkurinn fékk alls um 7598 þús.
atkv., frjálslyndi flokkurinn 3105
þús. atkv. og jafnaðarmenn 5502
þús. atkv. Frjálslyndir og verka-
menn hafa þannig samanlagt
miklu hærri atkvæðatölu'en aftur-
haldsmenn, og þó fá afturhalds-
menn 2/3 þingsætanna. Aftur-
haldsflokkurinn fjölgaði atkvæð-
um sínum frá síðustu kosningum
um 300 þús. atkvæði, en jafnaðar-
menn yfir 900 þús. atkvæði.
1 — Enn á ný stendur mikill
gnýr um kirkjumálin á Frakk-
landi. Kenslumálaráðherrann
flutti nýlega mjög stórorða ræðu
gegn katólsku kirkjunni og Jesúít-
unum sérstaklega. Hann ásakaði
kirkjuna fyrir að hún væri pólit-
isk stofnun sem færi með áhang-
endur sína í fangið á afturhald-
inu. Er búist við að stjórnin hefji
enn harða hríð gegn kirkjunni.
— Bæjarstjórnakosningar fóru
fram á Englandi stuttu eftir þing-
kosningarnar. I þeim unnu jafn-
aðarmenn töluvert á.
— Lloyd George ritaði mikla
grein um ensku kosningamar,
eftir að úrslitin urðu kunn. Hann
ber sig vel eftir hinn mikla ósig-
ur frjálslynda flokksins og telur
að hann hafi verið eðlilegur eins
og sakir stóðu. Jafnframt fullyrð-
ir hann, að ekki geti hjá því far-
ið að frjálslyndi flokkurinn eigi
eftir að rétta aftur við stórkost-
lega.
— Afarmiklar rigningar urðu
í Sviss og Suður-þýskalandi
snemma í þessum mánuði. Urðu
af meiri vatnavextir en orðið
hafa síðustu 100 árin, að því er
talið er. Töluverður hluti Kölnar
lenti undir vatn og víða um Suð-
ur-þýskaland urðu járnbrautir að
hætta að ganga af því að mikil
landflæmi voru undir vatni. 1
Frankfurt við Main var djúpt
vatn víða á götum borgarinnar.
Margar smáár uxu ótrúlega mik-
ið. Engin áætlun hefir verið gerð
um tjónið sem af þessu hefir leitt,
en það er geysimikið.
— Forsetakosningin í Banda-
ríkjunum fór fram 4. þ. m. Er það
mjög tíðkað þar í landi að veðja
stórfé um úrslitin og var það al-
ment að menn veðjuðu einum móti
15 að Coolidge yrði endurkosinn.
Sú varð og raunin. Coolidge var
endurkosinn forseti Bandaríkj-
anna með nokkru meiri meiri-
hluta en flokkur hans fékk við síð-
ustu forsetakosningar.
. U'’ ---o----
Fjarlægðir stjarnanna.
í tímaritinu „The NineteenHi
Century" ritar sir Frank Dyson,
konunglegur stj örnuf ræðingur,
fróðlega, og, af stjörnufræðingi að
vera, ljósa grein um fjarlægðir
stjarnanna frá jörðu og frá sólu.
Hann skýrir frá mælingum þeim,
er gerðar hafa verið síðan árið
1840 með stjömu-ljósmælinum
(heliometer) ; en með honum tókst
Bessel í Königsberg að komast með
vissu að því, að 61 stjarna í Svön-
unum (Cygni) væri 600000 sinnum
fjarlægari oss en sólin. Með ná-
kvæmum og margítrekuðum at-
hugunum hefir nú tekist með
nægri vissu að ákveða fjarlægðir
72ja stjarna. Fjörutíu þeirra eru
frá 300000 til 2000000 sinnum
fjarlægari oss en sólin. þær, sem
þá eru eftir, eru enn lengra 1
burtu, og verða þær fjarlægðir
eigi ákveðnar með fullri vissu enn
sem komið er. þýðing þessara mæl
inga er í því fólgin að eftir þeim
er hægt að reikna út stærðina.
„þannig getum vér“, segir sir
Frank, „af fjarðlægð Siriusar ráð-
ið, að þær tvær stjörnur, er mynda
hann, eru 2,5 til 1,2 sinnum þétt-
ari en sólin, að hin bjartari þeirra
hefir þrjátíu sinnum meira Ijós-
magn en sólin, og hin daufari að-
eins í/joo sinnum meira ljósmagn
og að meðalfjarlægð þeirra hvor
frá annari er 2 miljarðar mílna“.
þegar fjarlægðin er vituð, er auð
velt að bera saman hið raunveru-
lega ljósmagn stjarnanna. Kemur
þá í ljós, að ljósmagnið er ákaf-
lega mismunandi. Fáeinar stjöm-
ur senda frá sér 10000 sinnum
meira Ijós en sólin, aftur aðrar
minna en i/100 hluta fram yfir
sólina.
(The Review of Reviews, sept.—
okt. 1924). S. G.