Tíminn - 06.12.1924, Blaðsíða 1

©jaíbfeti
og afgreiöslur’aöur C i m a n s
5 i g u r g e i r $ r i 6 r i ? s f o n,
Sambanösíjúsinu, Kcvfiauíf
cr
^jgrsifcaía
íimans er í Sambanösfjúsinu
0)pin baglega 9—\2 f. þ
Stmi ^96.
VIII. ár.
Reykjavík (i. desbr. i994
4-9. bhu)
Búnaðarlánadeildin.
Fjármálaráðherra reynir að yerja gjörræðið.
Stórmál.
Jón porláksson fjármálaráö-
herra hefir fundið það á sér, að
um stórmál var að ræða, er hann
færðist það í fang að neita um
stofnun Búnaðarlánadeildarinnar.
Fyrst og fremst hefir hann lát-
ið skrifa langar og loðnar greinar
um málið í höfuðmálgagn sitt,
Morgunblaðið.
En hann sá fljótlega að það var
ekki nóg. Hann stóð jafn berskjald
aður fyrir vörnina þá.
þá sendi hann blöðunum til birt-
ingar langa tilkynningu um málið,
sem átti að réttlæta neitunina.
Og enn þótti honum ekki nógur
þvotturinn. þessvegna lét hann
málgögn sín birta enn langt viðtal
um málið við sig, hinn hávitra
fjármálaráðherra og verður það
vafalaust birt í öllum Ihaldsmál-
gögnunum.
Tíminn er sammála fjármála-
ráðherranum um það, að mál
þetta sé stórmál. það er stærsta
mál landbúnaðarins nú, er kjöt-
tollsmálið er úr sögunni — í bili
a. m. k.
þessvegna þykir Tímanum rétt
að taka nokkuð rækalega á þess-
um röksemdum og undanfærslum
fjármálaráðherrans. Á máli þessu
ætlar Tíminn sér að halda fast af
bændanna hálfu, því að ekkert ann
að en þröngsýnin og taumlaus
íhalds- og afturhaldstilhneiging
veldur þessari framkomu fjármála
ráðherrans.
„Skal það mælt að þessa máls
skal rekið verða“.
„Alþingi má ekki!“
Meginástæðan sem flutt hefir
verið gegn stofnun Búnaðarlána-
deildarinnar er sú, að Alþingi
raegi ekki á þennan hátt taka fram
fyrir hendur stjórnar Landsbank-
ans.
þessa ástæðu báru þeir sífelt á
vörunum, Jón þorláksson og
Magnús Jónsson, þingmenn Reyk-
víkinga, er þeir börðust á móti
málinu á Alþingi.
þessa ástæðu bar stjóm Lands-
bankans einnig fram við Alþingi
og enn nú við landsstjómina, er
Búnaðarfélag Islands spurðist
fyrir um stofnun deildarinnar.
þessa ástæðu dæmdi Alþingi
ógilda. Með nafnakalli var stofn-
un Búnaðarlánadeildarinnar sam-
þykt í neðri deild Alþingis með 23
atkvæðum gegn 3. I efri deild var
hún samþykt með 9 atkv. gegn 2.
Með svo stórmiklum meirihluta
lýsti Alþingi yfir vilja sínum og
munu hverjum ráðherra reynast
þau spor þung, er hann treður
þannig á yfirlýstum vilja AI-
þingis.
í umræðunum um málið kom
og þessi skoðun Alþingis skýrt
fram.
Má gera ráð fyrir að fjármála-
ráðherra taki lítið tíllit til slíkra
orða af hálfu Framsóknarmanna
og skal því slept að tilfæra þau
hér. En einnig margir af hans
eigin flokksmönnum létu sömu
skoðun í ljós og skýrast og
ákveðnast sjálfur samverkamaður
hans í landsstjóminni, atvinnu-
málaráðherrann.
Atvinnumálaráðherra (M. G.)
segir meðal annars svo:
Hjartans þakkir til allra, nær og fjær, sem sýndu mér ástúð og vel-
vild við missi mannsins míns, Guðmundar próf. Magnússonar.
Fyrir hönd mína og fósturbarna.
Katrín Magnússon.
„Bankanum ber eins skylda til
a'ö styrkja landbúnaðinn og aðra
atvinnuvegi, hvort sem þar er
nefnd verslun eða sjávarútvegur.
það er því alls ekki rétt í þessu
tilfelli að láta bankastjómina
ráða — og þingið hefir fult vald
til að skifta sér af því, hvernig fé
bankans er varið“.
(Alþt. B. 2153 1924).
þetta eru skýr orð. „þingið hef-
ir fult vald“. þingið hefir látið í
| ljós vilja sinn skýlausan. „það er
alls ekki rétt í þessu tilfelli að
bankastjórnin ráði“, segir at-
: vinnumálaráðherrann.
Ritstjóri Tímans er honum öld-
ungis sammála.
En hvað hefir fjármálaráðherr-
ann gert?
Hann leyfir sér að taka ráðin
af Alþingi. Iiann ræður sjálfur og
er svo að burðast við að fela sig á
bak við bankastjórnina.
þar er ekkert skjól fyrir hann.
Allir bændur landsins ákæra
hann.
Allur Framsóknarflokkurinn
ákærir hann.
Jafnvel hans eigin flokksmenn,
jafnvel samverkamaður hans, at-
vinnumálaráðherrann, ákærir
hann.
Meginástæðan hans gegn stofn-
un Búnaðarlánadeildarinnar er
einskisvirði.
Og enginn ber ábyrgð á því að
vilja Alþingis er traðkað, annar
en fjármálaráðherrann.
Aðdróttun til bankastjóra Lands-
bankans.
Á Alþingi var vitanlega mikið
rætt um undanfærslu Lands-
bankastj órnarinnar að stofna
Búnaðarlánadeildina.
En hvorki af hálfu flutnings-
manns (Tr. þ.), né af hálfu fram-
sögumanns nefndarinnar í Nd.
(Á. J.) né í Ed. (E. P.) né af hálfu
atvinnumálaráðherrans (M. G.)
féllu ásökunarorð í garð banka-
stjórnarinnar. Menn skildu það að
bankastjómin leit fyrst og
fremst á hag stofnunarinnar sem
slíkrar og var það einkum skiljan-
legt og eðlilegt er nýafstaðin voru
mestu erfiðleikaár sem vitanlega
höfðu þrengt hag bankans.
En nú, þegar fjármálaráðherr-
ann er orðinn í vandræðum að
verja þetta gjörræði sitt gagnvart
Alþingi, grípur hann til nýrrar af-
sökunar sem í sér felur alveg
ósæmilegar aðdróttanir í garð
Landsbankast jómarinnar.
Sú aðdróttun kemur ljóslega
fram í tilkynningu fjármálaráða-
neytisins.
Fjármálaráðherra segir þar, að
tilgangslaust hefði verið ef lands-
stjórnin hefði framfylgt vilja Al-
þingis og látið stofna Búnaðar-
lánadeildina „þar sem“ segir fjár-
málaráðherrann „lögin leggi það
alveg á vald bankastjómarinnar,
hvort litlu eða miklu fé sé varið til
útlánanna innan þess hámarks, er
lögin tiltaka".
það er augljóst hvað fjármála-
ráðherrann meinar og það er
þetta:
Ef Alþingi og landsstjóm leggja
fyrir stjórn Landsbankans að
leysa ákveðið verkefni af hendi,
þá munu bankastjórar Landsbank-
ans hliðra sér hjá að gera það.
þeir munu í verkinu koma sér hjá
því að framkvæma það, sem eig-
andi bankans, ísland, felur þeim j
að gera.
En æðsta skylda Landsbanka-
stjórnarinnar er vitanlega sú að
framkvæma þann vilja Alþingis,
sem landsstjórnin, af hálfu Al-
þingis leggur fyrir hana að fram-
kvæma.
þetta er með öðrum orðum al-
veg skýlaus aðdróttun af fjármála-
ráðherrans hálfu til stjórnar
Landsbankans um að hún muni
bliðra sér hjá að gera skyldu sína.
Slík aðdróttun kemur óneitan-
lega úr hörðustu átt er hún kem-
ur frá sjálfum yfirmanni bank-
anna.
Gersamlega óheimilt er það að
grípa til slíkrar undanfræslu þótt
í óefni sé komið.
Sennilega er ekkert eins ljós
sönnun fyrir því hve fjármálaráð-
herrann stendur berskjaldaður
um að verja þetta gjörræði sitt og
þetta, að hann skuli grípa til slíks
óyndisúri’æðis að varpa slíkri að-
dróttun til Landsbankastjórnar-
innar.
Og sárafáir yrðu þeir, sem
Ieyfðu sér að taka undir slíka að-
dróttun með fjármálaráðherran-
um.
Xæri fróðlegt að vita hvort
nokkurntíma hefir það komið fyr-
ir í nokkru landi að sá ráðherr- j
ann, sem fer með bankamál lands- j
ins, leyfði sér að drótta slíku að ;
bankastjórum þjóðbankans.
„Peningar ekki til!“
þriðja og síðasta undanfærslu- j
ástæða fjármálaráðherrans er sú j
að peningar séu ekki til til þess að |
stofna Búnaðarlánadeildina. I til- j
kynningunni er þetta ástæðan |
„meðal annars“. I viðtalinu snýst
sem alt um þessa ástæðu og fylgir
langt umtal um hag bankanna í
útlöndum.
Skal þessi undanfærsluástæða
fjármálaráðherrans athuguð eilít-
ið nánar.
1. Fjármálaráðherra segir að
um síðustu áramót hafi lausa-
skuldir bankanna ytra verið um
14 milj. kr. Hafi Landsbankinn
greitt af þeim 6 milj. kr. með
föstu láni. Eru þá 8 milj. kr. eftir.
Síðan segir ráðherrann: „Á þessu
ári eni þeir (bankarnir) nú búnir
að borga umræddar 8 milj. kr. að
fullu og þar að auki hafa þeir
saf nað sér álitlegri inneign erlend-
is, ámóta upphæð, eða vel það“.
Góð eru þessi tíðindi. Á þessum
til þess að gera fáu mánuðum hef-
ir hagur bankanna batnað svo
stórkostlega út á við. Munurinn er
16 milj. kr. „eða vel það“.
Hver væri nú eðlileg afleiðing
svo stórkostlega bættrar aðstöðu
bankanna?
Verður einhverjum á að segja:
þá getur Landsbankinn hæglega
lánað landbúnaðinum V4 milj. kr.
í ár — hámarksupphæð.
En fjármálaráðherrann segir
það gagnstæða. þessi bætta að-
staða bankanna og sjálfsögð
i gjaldeyriskaup þeirra eru einmitt
ein ástæða til þess að' Landsbank-
inn getur ekki lánað landbúnaðin-
um.
Alþingi skipaði Landsbankanum
að lána landbúnaðinum áður en ár-
ferði og aðstaða bankanna batn-
aði svo stórkostlega. Nú, eftir að
svo stórkostlega hefir batnað, seg-
ir fjármálaráðherrann: Pening-
arnir eru ekki til!
2. Peningarnir eru ekki til, segir
fjármálaráðherrann. En hér 1 bæn
um hafa nýju húsin risið upp í
vetur, vor og sumar hvert af
öðru, stór, skrautleg og íburðar-
mikil. Er fjármálaráðherrann
virkilega svo barnalegur að halda
að bændur landsins trúi því að
þessi hús séu reist fyrir sparifé,
án aðstoðar bankanna ?
Peningarnir eru vitanlega til. Á
hverju ári tekur bankastjórnin
ákvarðanir sínar um það í stórum
dráttum hvernig verja skuh fjár-
magni því, sem hún hefir yfir að
láða. Séu peningar ekki til, til alls
sem æskilegt væri að styrkja með
lánveitingu, þá er vitanlega vahð
úr. Hefði þá íjármálaráðherra
gert skyldu sína og lagt fyrir
Landsbankastjórnina að fram-
kvæma vilja Alþingis um lánveit-
ingar til bænda, hefði hún vitan-
lega gert það. Hefðu peningamir
ekki verið til með öðru móti, þá
hefði Landsbankastjórnin tekið
þá frá einhverjum öðrum handa
bændum.
Áratug eftir áratug hafa bænd-
urnir íslensku fengið þetta fram-
an í sig: Peningar eru ekki til. Og
peningamir voru vissulega ekki
til, af því að bankastjómirnar
vildu heldur lána öðmm.
Nú skipaði Alþingi að pening-
arnir skyldu verða til, með öðrum
orðum að nú í bili, og að ofurlitlu
leyti, skyldu einhverjir aðrir en
bændurnir fá þetta í nefið: Pen-
ingar eru ekki til.
þá vom peningamir til. þá
hlutu peningai'nir að vera til ef
framkvæmdur var vilji Alþingis.
Peningar em ekki til, segir f jár-
málaráðherrann. það þýðir: Pen-
ingar eru ekki til fyrir bændur,
eins og þeii’ hafa ekki verið til
fyrir bændui’ undanfarið, af því að
eg vil hafa peningana til fyrir
kaupmenn, útgerðarmenn og þá,
sem húsin reisa í Reykjavík.
3. Fjármálaráðherrann segir
ýmsar fregnir um aðstöðu bank-
anna, því viðvíkjandi hvort pen-
ingar séu til. En hann segir ekki
alt sem ætti að segja í þessu sam-
bandi.
þá sögu sem hann lætur ósagða
getur hver og einn lesið, sem tek-
ur sér í hönd tvo síðustu ársfjórð-
ungsreikninga Landsbankans:
þeir segja þessa sögu:
30. júní 1924 hafði Landsbank-
inn í umferð í seðlum 750 þús. kr.
30. sept. 1924 hafði Landsbank-
inn í umferð 3 milj. og 39 þús. kr.
í seðlum.
Peningar eru ekki til, segir fjár-
málaráðherrann.
En á þrem mánuðunum, júlí,
ágúst, september, þ. á., er seðla-
umferð Landsbankans látin vaxa
nálega um 2i/4 milj. kr. vitanlega
með fullri vitund og með full-
komnu samþykki f jármálaráðherr-
ans.
þetta er nálega 10 — tíu — sinn-
um hærri uppliæð, en hámarksupp-
liæðin sem veita átti bændum að
láni í Búnaðarlánadeildinni.
þessa seðlaaukning lætur fjár-
málaráðherrann vitanlega eiga sér
stað vegna þarfar landsbúa — þ.
e. annara en bændanna.
Fyrir bændur eru engir pening-
ar til, ekki undir neinum kringum-
stæðum.
Tíundi parturinn fá ekki ganga
til þarfar bændanna!
Hvað ætli Jón þorláksson þing-
mann Reykvíkinga og íhaldsráð-
herra varði um þarfir bændanna?
Handa ykkur eru engir peningar
til!
Háu vextina eigið þið miskuim-
arlaust að greiða af ykkar gömlu
skuldum frá vondu árunum, þó að
vaxtahæðin stafi af töpum á óheil-
brigðum atvinnurekstri alóskyld-
um landbúnaðinum, og engin ný
lán skuluð þið fá við landbúnaðar-
ins hæfi!
Hrammur íhaldsins.
Landbúnaðurinn íslenski hefir
dregist mjög aftur úr í samkepn-
inni síðasta mannsaldurinn.
Ein höfuðástæðan hefir verið
þessi, að hjá lánsstofnjmunum
hefir hann jafnan fengið svarið:
Peningar eru ekki til. Landbúnað-
inn hefir algerlega skort lánsfé,
við hans hæfi, til þess að komast
á það stig sem nútímanum hæfir,
sem gerir landbúnaðinum fært að
standast samkepnina við sjávar-
útveginn og aðra atvinnuvegi.
Fulltrúar bændanna á Alþingi
hafa ekki verið nógu kröfuharðir
fyrir landbúnaðarins hönd. það
liefir ekki verið sprottið af of lítilli
ást eða trausti á landbúnaðinum,
heldur meðfram af misskilinni of
mikilli sanngirni — þeirri „sann-
girni“, sem íhaldsblöðin enn
heimta af bændum, er þau banna
þeim að ganga samhuga í Fram-
sóknarflokkinn.
Sjávarútvegurinn hefir setið að
nálega öllu rekstursfé bankanna
og miklar framfarir hafa orðið
árangurinn. Sjávarútvegurinn ís-
lenski er nú rekinn með því skipu-
lagi og með þeim tækjum yfir-
leitt, sem fullnægja kröfum tím-
ans.
„það er svo bágt að standa í
stað“. Fyrir landbúnaðinn er þessi
aðstaða óþolandi orðin „að standa
í stað“. Stórt skarð er orðið fyrir
skildi, svo stórt, að það má ekki
stækka. Landbúnaðurinn er í stór-
kostlegri hættu eigi enn að sníða
honum stakkinn svo þröngan sem
hann hefir verið undanfarið.
Framsóknin er landbúnaðinum
lifsskilyrði. Hverskonar umbætur
verða að hefjast um atvinnurekst-
ur bændanna. Og til þess þurfa
bændurnir umfram alt lánsfé, með
þeim kjörum, sem þeim hæfa.
Alþingi lagði svo fyrir, að sú öld
skyldi hefjast. þótt í smáum stíl
væri, þá átti þó nú loks að byrja
að lána bændum með hæfilegum
kjörum. Og bændur tóku því feg-
inshendi, eins og þeir tóku skosku
ljáunum og skilvindunum.
En það er Ihald en ekki Fram-
sókn sem situr við stýrið á tslandi.
Og þó að Alþingi hafi mjög
greinilega látið vilja sinn í ljós, þá
segir formaður íhaldsflokksins:
Nei!
Framh. á 4. síðu.