Tíminn - 06.12.1924, Blaðsíða 2

192
T I M I N N
Sjðtta bréf til tír. a. i
Á einu iurðar mig mjög, er eg liugsa
uui írammistöðu ykkar Mbl.manna á
þingi eða í biöðunum. pað er bve
snauðir þið eruð að ábugamálum, ef
iitið er frá þrengstu eiginbagsmuna-
leit einstakiinganna. Eg hefi nú um
stund tekið nokkui- þjóðmál, sem hafa |
snert ancliegt hf i iandinu, listir og at- '
vinnurekstur á sjó og iandi. Aistaðar :
hefir frammistaða ykkar verið jafn-
iiörmuieg. Flokkur ykkar hefir hvergi
komið frarn með nýung í veruiegu
þjóðmáii, svo eg muni, nema verðtoll-
inu á siðasta þingi, sem var settur til
að hylja gamiar fjármáiasyndir M.
G., auk þess sem hann stefndi að þvi
aö gefa verslunarstéttinni hátiðlegt
tækifæri tii að innbyrða óverðskuld-
aðan gróða. Ei nokkuð lægi eítir ykk-
ur Mbl.menn, þá ættuð þið að leggja
spiiin á borðið, sýna hvað þið haíið
reynt að gera eða gert til almennra
bagsmuna. Aö vanrækja þetta er sama
og að geíast upp og játa vanmátt ykk-
ar, játa að flokkurinn hefir enn ekki
verið annað en bagsmunasamband til-
tölulega íárra einstaklinga. En um
feið og þetta er sannað, þá er um leið
grimunni svift af þeirn mönnum, s.em
hafa fylt 8—10 blöð með fúkyrðum,
ósannindum og blekkingum um mál-
stað Framsóknarmanna. Ykkur þykir
ef tii vill óþægileg reikningsskihn. En
þið eigið sjálfum ykkur um að
kenna.
Nú vh eg vikja enn að sérstöku
þjóðmáh, þar sem sést munur á
vinnubrögðum Mbl.manna og Fram-
sóknar, héraðsskólamáli þingeyinga.
Fram að þessu hefir sú sýsla verið
ranglátlega vanrækt um menningar-
tæki. þar hefir verið mikill og jafn
ahugi fyrir fróðleik og mentun. pað-
an liafa óvenjulega margir unglingar
leitað tii íjarlægra skóla, aí því eng-
in slik stofnun var til heima fyrir.
þrátt fyrir vanrækslu þjóðfélagsins
iiefir marghliða menning blómgast i
héraðinu. En því ófyrirgefaniegri var
vanræksla þjóðfélagsins.
það hefði verið sjálfsögð skylda
þings og stjómar að vera fyrir löngu
búin að reisa héraðsskóla i þingeyj-
arsýslu. En það var vanrækt. þá hóf-
ust þingeyingar sjálfir handa. Ein-
stakir menn, ungmennafélögin,
hreppamir og sýslan hafa lagt fram
nær 30 þús. kr. þrátt fyrir hallærið,
Smyglaraskipiú.
„Eg er ekki dómsmálaráðherra“.
Tilraun var gerð, í stærri stíl og
með meiri fyrirhöfn en áður hefir
þekst, að brjóta lög íslendinga.
Skip var gert út frá öðru landi
í því skyni að brjóta íslensk lög.
það var hlaðið sterkum drykkjum
og tóbaki, sem smygla átti í land
á íslandi.
Með aðstoð sjálfrar sjólögregl-
unnar íslensku er nokkru af þess-
um farmi komið í land.
Enginn veit, hvað orðið hefir
um hinn hluta farmins, en fáir
munu trúa því, sem sakborningar
segja um það.
Svo alvarlegt er mál þetta!
Jafnvel þó að með völd fari á
íslandi hin dáðlausa íhaldsstjóm,
átti þó að mega vænta þess, að á
slíku máli yrði tekið með kappi og
harðfylgi.
Einu sinni fyr á árinu höfðu orð
in komist á allra varir: „Eg er
ekki dómsmálaráðherra".
það er ekki talið hyggilegt að
vega tvisvar í sama knérunn. —
Sé á slíkum málum sem þessu
tekið með linkind, eru afleiðing-
arnar óumflýjanlegar. þá er af
hálfu þess opinbera gefið undir
fótinn með að óhætt sé að fremja
hverskonar óhæfu, afleiðingalítið
a. m. k., á þessu landi.
Dómur féll í málinu 22. f. m.
Degi síðar var hann birtur orði til |
orðs í málgagni landsstjómarinn-
ar, Morgunblaðinu. Er, í forsend-
um dómsins, rækilega rakin saga
glæpamáls þessa. Að sjálfögðu er
ekkert felt niður úr þeirri frásögn,
1]
sem verið hefir á Norðurlandi. Nú er
búið að reisa stórt og vandað hús við
heita laug í miðri sýslunni. Hvera-
vatnið hitar húsið. það er leitt næst-
um hálfan kílómeter og kólnar ekki
nema 2—3 stig. í skólanum er þægi-
legt húsrúm fyrir tvo kennara og
40—50 nemendui'. þar má synda allan
veturinn, rétt við skólavegginn. í vetr
ur verður í húsinu verkleg kensla,
einkurn fyrir konur, og búnaðarnáms-
skeið. Enginn vafi er á, að skólinn vpx
svo að þar geta konur og karlar stund-
að nám, verklegt og bóklegt, og búið
sig undb- að lifa í sveitinni hfi at-
haínainikilla og vel mannaðra
manna. — þar með er eitt lóð lagt á
vogarskálina móti ómenningu Grims-
by-stefnunnar.
Og hver var svo afstaða þingflokk-
anna til þessa sjálfsagða þjóðþrifa-
máls? þingmaður þingeyinga, Fram-
sóknarmaðurinn Ingólfur Bjarnason,
bar það fram til sigurs. En Mbl.menn
reyndu að spilla og eyða þvi. Jón á
Reynistað mun hafa átt mikinn þátt í
þeirri ósanngjörnu kröfu, að lands-
sjóður legði aðeins fram tvo fimtu
hluta stofnkostnaðar. En Jón var til
með á sama þingi að auka stórlega
kostnað við mentaskólann. Jón Auð-
unn reyndi opinberlega i neðri deild
að eyða málinu við síðari umræður,
en vann ekki á. í efri deild voru Fram-
sóknarmenn 5 öruggir með málinu.
Enníremur S. E. og I. H. B. Mbl.menn
gátu þvi ekki felt fjárveitinguna. En
innrætið sást. Á siðustu stundu dró
J. M. rýtinginn upp úr bakvasanum.
Við siðasta frest fyrir br.till. við 3.
umræðu laumar hann inn till. um að
íella íjárveitinguna niður. Við um-
ræðuna kom hann með langa skrifaða
ræðu upp úr vasanum og taldi öll tor-
merki á, að héraðsskólarnir mættu
rísa upp eða starfa. Sú ræða var ein
hin lúalegasta tilraun, sem gerð hefir
verið til að skera fyrir rætur bygða-
menningarinnar. Að síðustu þorði J.
M. þó ekki annað en sliðra kutann og
tók aftur tillöguna. En viljann hafði
hann sýnt ótvíræðan, þótt máttinn
vantaði. Málið gekk fram i þinginu.
En þá byrjuðu Mbl.menn sama undir-
róðurinn fyrir norðan. Voru notaðar
sem verkfæri þær fáu sálir þar í
sýslu, sem tilheyra braskarastefn-
unni. Var öllu tjaldað sem til .var til
að hjálpa fáfræðinni. Reynt að fá ein-
staka menn og sveitarfélög til að
bregða heiti um framlög, spilla fyrir
MDIII tflll
þessu eina
innlenda félagí
þegar þér sjóvátryggið.
Símí 542.
Pósthólf 417 og 574.
Símnefní: Insurance.
með stað fyrir skólann o. s. frv. Mbl.-
liðið hefir i þessu rnikla velierðarmáli
sveitamenningarinnar gert alt sem
það hefir getað, í héraði og á þingi, til
að tefja íyrir og helst að eyða mái-
inu. Framsóknarmenn um land alt, en
auðvitað einkum i þingeyjarsýslu,
liafa borið það fram til sigurs. Á
ókomnum öidum munu þúsuncbr
manna sækja eld aukinnar menning-
ar i þetta hús, sem lnnn óræktaði
hluti landslýðsins hofir óttast svo
mjög, eí byggingin næði íram að
ganga. J. J.
----o---
Bsndanámssiceið.
Svo hafa verið nefndir einskon-
ar bændaíundir, sem tíðkast hef-
ir að halda hér á landi undanfar-
in ár. Fyrsta bændanámsskeiðið
sem haldið var hér á landi, var
haldið á Hólum í Hjaltadal vetur-
inn 1903. Á því námsskeiði var
Ræktunaríélag Norðuriands stofn
að. Síðan hafa verið haldin mörg
bændanámsskeið, bæði við bænda-
skólana og víðsvegar um land,
flest að tilhlutun Búnaðarfélags
íslands.
Að þessu heíir eigi verið farið
eftir ákveðnum reglum, náms-
skeiðin hafa verið haldin þar sem
þess heíir verið óskað, og starfs-
kraftar Búnaðarfélagins hafa
leyft.
Nú er Búnaðarfélagið að reyna
að koma föstum reglum á störf
sín, svo starfskraftarnir notist
betur, og bændur víðvegar um
iand eigi hægra með að færa sér
í nyt þá fræðslu, er íélagið getur í
té látið. þannig er ákveðið að
framvegis skuh bændanámsskeið-
in haidin í einum landsfjórðungi
ár hvert, og á 2 til 3 stöðum í
hverri sýslu. Með því móti ættu
sem flestir bændur að geta náð
tii námsskeiðanna.
I vetur verður byrjað í Norð-
lendingafjórðungi. Næsta ár
(1926) verða námsskeiðin á Aust-
j urlandi. þá (1927) á Suðurlandi og
■ síðast á Vesturlandi (1928), og
: svo byrjar umferðin væntanlega
1 að nýju.
i vetur eru námsskeiðin ákveðin
á þessum stöðum:
Á llvammstanga 13.—18. febr.
(að báðum dögum meðtöldum).
Á Blönduósi 21.—26. febr.
Á Hóium í Hjaltadal 1.—6. mars.
I Svarfaðardal 9.—14. mars.
I Höfðahverfi 17.—22. mars.
Á Akureyri 25.—30. mars.
I Reykjadal 2.—7. apríl.
Á Húsavík 9.—14. apríl.
Á þessi námsskeið sendir Bún-
aðarfélagið 3 menn, og auk þess
| verða menn fengnir úr héruðunum
til að halda fyrirlestra. Ræktunar-
j félagið ráðgerir og að hafa mann
á námsskeiðunum.
Tilgangur þessara námsskeiða
er að vekja og glæða áhuga á bún-
aðarmálum meðal bænda. Samtím-
is færa fyrirlesararnir fróðleiks-
mola, sem vel geta orðið til um-
bóta ef vel er með farið. Bænd-
ur og starfsmenn Búnaðarfélags-
ins fá tækiíæri til að bera skoðan-
ir sinar saman og rökræða málin,
og getur það orðið tii gagns fyrir
báða hlutaöeigendur. Á ferðum
ráðunautanna eiga bændur
frjáist að spyrja þá spjörunum úr
og sækja ráð til þeirra um eitt og
annað.
Bændanámsskeiðin hafa verið
vinsæi, og væntanlega verða þau
það framvegis. þau eiga heima
hér í strjálbygðinni, þar sem menn
eiga svo erfitt með að ná saman og
læra hver af öðrum. Búnaðarfélag-
ið vill vanda til þessara náms-
skeiða og gera sendimenn sína sem
best úr garði. Væntir hinsvegar
að bændur hagnýti sér sem best
þá fræðslu, sem þeir hafa að færa,
og greiði för þeirra.
---o----
^Jón Sveinsson
prestur.
Sennilega er enginn íslenskur
ritnöfundur jafnkunnur og Jón
Sveinsson. Sögur hans eru ekki
emungis lesnar um Evrópu, þvera
og endilanga, heldur austur í
Kína, suður í Afríku, vestur í
Norður-Ameríku og Suður-Ame-
ríku. þær hafa verið gefnar út á
íslensku, ensku, dönsku, sænsku,
þýsku, hollensku, pólsku, ung-
versku, tékknesku, króatisku,
frönsku, ítölsku, spönsku, portú-
gisku og kínversku.
Nýlega er komið út á frönsku
Nonni og Manni og Nonni og Elís.
Emn af merkustu rithöfundum
Frakka, skáldið Paul Bourget,
hefir ritað formálabréf fyrir bók-
inni. Lýkur hann miklu lofsorði á
landa vorn og segir meðal annars,
að hann hafi hlotið í vöggugjöf
írásagnarlistina, sem sé svo sjald-
gæf, að jafnvel margir hinna
miklu skáldsagnahöfunda hafi
ekki verið gæddir henni. Frásögn
hans sé lifandi og sönn, svo eng-
inn efist um að rétt sé sagt frá
öllu. Guðhræðslu litlu skipbrots-
mannanna og traust þeirra á
vernd frá hæðum sýnir ljóslega,
hvað kristin trú hafi fest djúpar
rætur í hjörtum niðja hinna
fomu heiðnu sjóræningja. þ.
sem máli skiftir, að áliti dómarans.
Fara hér á eftir nokkrar athuga-
semdir við dóminn, allar reistar
fyrst og fremst á frásögn dómar-
ans sjálfs, í forendum dómsins.
Fr. Kattrup.
Fyrsta fregn um smyglaraskip-
ið var sú, að það „kom upp undir
land í Grindavík" 23. sept. síðastl.
Danskur maður, Fr. Kattrup, fór
þá í land úr skipinu. „þótti ferða-
lag skips þessa þegar grunsam-
legt“, segir í forsendum dómsins,
enda var þá þegar altalað um all-
an Reykjavíkurbæ, að þama væri
smyglaraskip á ferð.
„Var Fr. Kattrup stöðvaður í
Hafnarfirði og settur þar í sótt-
kví að fyrirlagi landlæknis og
haldið þar í 14 daga, að þeim liðn-
um fór hann erlendis, með norska
skipinu Merkúr, kring um 10.
okt“.
Fr. K. var yfirheyrður um skip-
ið. Hann sagði frá nafni þess,
heimilisfangi o. s. frv. það flytti
skófatnað fyrir Bjöm Gíslason,
sagði hann. Hann væri sjálfur far-
þegi með skipinu.
Og þó að ferðalag skipsins sé
„grunsamlegt", er manni þessum
slept um 10. okt. Margfalt grun-
samlegra hlaut framferði skips-
ins að virðast, er það kom ekki
fram svo lengi.
Hálfum öðmm sólarhring síðar,
aðfaranótt 12. okt., kemur smygl-
araskipið hingað á höfnina.
„Réttarrannsókn í málinu var
hafin 13. okt“. ,„Skýrði skipstjóri
--------þegar frá því“ að skipið
hefði flutt mikið af áfengi og
nokkuð af tóbaki, auk skófatnað-
arins. Um áfengið sagði skipstjóri
að „Fr. Kattmp hefði átt að ráð-
stal'a því“.*)
Framburður skipstjóra er þann-
ig alt annar en Fr. K. Og Fr. K.
er þá á leiðinni út með Merkúr, ný-
íarinn héðan úr bænum.
Hvor sagði satt, skipstjóri eða
Fr. K.?
Var ekki skylda rannsóknar-
dómarans að ganga úr skugga
um það?
Fr. Kattrup er danskur þegn.
Aðgangur að honum var viss, er
Merkúr kæmi til Færeyja eða
Noregs.
Má vera að erfitt hefði reynst
að fá hann framseldan hingað til
yfirheyrslu.
En hitt var tvímælalaust hægt,
að fá því til vegar komið, að hann
yrði yfirheyrður ytra.
Ekkert orð stendur í forsendum
dómsins um að þetta hafi verið
reynt eða gert. Af því verður ekki
dregin önnur ályktun en sú, að
það hafi ekki verið gert.
Hversvegna var það ekki gert?
Hverju á almenningur að trúa
er framburður er svo andstæður?
Er það ekki skylda dómarans að
komast fyrir um hvor sagði satt,
skipstjórinn eða Fr. Kattmp?
Getur enginn fyrirfram sagt,
hver áhrif slík yfirheyrsla hefði
haft á úrlausn málsins.
Hvað varð um áfengið?
Réttarrannsóknin leiddi í ljós að
*) Allar leturbreytingar gerðar aí
mér. Ritstj.
samkvæmt farmskírteini höfðu
verið í skipinu þessi vínföng:
„1100 tíu lítra spíritusdunkar,
180 kassar, 9,2 smálestir, af
koníaki 24 kassar, 480 kg. af
brennivíni (Akvavit), líkörum,
rommi og whisky og 2 kassar 180
kg., af borðvínum".
Skipstjóri „kvaðst hafa kastað
áfenginu og tóbakinu fyrir borð
utan landhelgi á Faxaflóa".
„Skipstjóri neitaði því ákveðið
og eindregið, að nokkuð af áfeng-
inu og tóbaksvörunum hefði farið
hér á land eða í skip, eða báta hér
við land, og í sömu átt fór fram-
burður skipshafnarinnar og
Bjarna Finnbogasonar, er taldist
farþegi á skipinu".
þessi framburður reynist full-
komlega ósannur.
það sannast að strandgæslubát-
urinn „Trauti“ hefir sótt áfengi í
smyglaraskipið og skipstjóri og
skipshöfn afhent það.
þetta verður skipstjóri síðar að
játa og formaður strandvama-
bátsins segir síðan til, hvar áfeng-
ið er fólgið. Lögreglan sækir það
og útkoman er þessi: „Alls kom
lögreglan með að sunnan 66
spíritusdunka og 530 heilflöskur
af koniaki“.
það er ekki nema lítið hrot af
áfengisfarminum, sem kemur
fram.
Hvað er orðið af öllu hinu áfeng-
inu?
Skipstjóri o. fl. halda staðfast-
lega fram, að því hafi öllu verið
kastað í sjóinn. Og dómarinn seg-
ir: „er ekkert upplýst í málinu er
komi í bága við þann framburð,
annað en fundur koniakskassans,
sem lögreglan fann innan um skó-
fatnaðiim í lestinni í ,þHarian“.“
Með öðrum orðum: Réttvísin ís-
lenska trúir framburðinum.
Tvívegis er skipstjóri þó staðinn
að ósannindum.
Hann segist hafa kastáð öllu
áfenginu í sjóinn.
það reynist ósatt. HeUan báts-
farm hefir hann afhent til flutn-
ings í land.
þá segist hann hafa kastað öUu
hinu í sjóinn.
það reynist líka ósatt, því að
kassi af koniaki fanst í skófatnað-
inum.
Samt er því trúað, og aUur al-
menningur á að trúa þvi að öUu
hinu hafi hann kastað í sjóinn.
„Ekkert upplýst í málinu sem
komi í bága við þann framburð",
og öllum málsaðilum var slept úr
gæsluvarðhaldi, eins og síðar verð-
ur að vikið, er þetta litla brot af
áfengisfarmi skipsins var komið í
leitirnar.
Um bæinn gengu fregnimar
staflaust um smyglanir í land úr
skipinu. Engar sannanir eru það
vitanlega. En hvað hafði skipið
verið að gera alla þessu mörgu
daga? Ef þeir hefðu vUjað — og
hver efast um vUjann — þá gátu
þeir hafa gert margar tilraunir til
að smygla víninu í land og á mörg-
um stöðum. Ekki með einu orði er
að því vikið í forsendum dómsins
að þetta atriði hafi verið rannsak-
að. þar sem skipstjóri er þannig
staðinn að ósannindum, virðist
einkennilegt að láta við það sitja
að ekkert ósanni framburð hans.
það þurfti eitthvað að koma
fram, sem sannaði hann.