Tíminn - 20.12.1924, Blaðsíða 1

(ðfafbleri
og afgrei6sl»r"a6ur Cimaus er
Stgurgeir ^riftr'ifsfon,
Sombanösljúsirm, Jíe-yfjarif.
^fgteifcsía
t í m a u s cr í Sambanösbúsimt
®pin öaglega 9—[2 f.
Smti 49ð.
VllL ár.
Reykjavífe 20. desbr. 1024
51. blað
Utanúrheimi,
Bandalag flokka um stjórnar-
myndun.
Lengi vel var það einkenni þing-
ræðis í Englandi, að þjóðin skift-
ist í tvo nálega jafnsterka flokka,
er fóru með völdin sitt tímabilið
livor. Gat þá hvor flokkurinn fyrir I
sig sýnt yfir hverju hann bjó, er !|
hann hafði meirihluta og fór með
stjórnina.
Nú er þessi aðstaða breytt. 1 ná-
lega engu landi nú á dögum tekst
einhverjum einum flokki að ná
hreinum meirihluta við kosningar.
1 Englandi hafa íhaldsmenn nú að
vísu mjög ákveðinn meirihluta, en
í Frakklandi, þýskalandi og á
Norðurlöndum öllum sitja að völd-
um stjórnir, sem í raun og veru
styðjast við tvo flokka eða fleiri. í
Noregi eru ráðherrarnir allir úr
frjálslynda flokknum, en verka-
menn styðja ráðuneytið beint eða
óbeint með hlutleysi. I Svíþjóð eru
ráðherrarnir verkamenn, en frjáls
lyndi flokkurinn styður. Sama er
hlutfallið í Danmörku, og svo var
ástatt í sumar í Englandi. Mac
Donald og allir ráðherrar hans
voru verkamannasinnar, en frjáls-
íyndi flokkurinn með hina tvo
frjálslyndu leiðtoga Asquith og
Lloyd George, studdi. I Frakklandi
er Herriot mjög frjálslyndur mað-
ur og öll hans ráðherrasveit,
en verkamannaflokkurinn veitir
stjórninni stuðningsfylgi. f þýska-
landi er eins ástatt. þar er kansl-
arinn dr. Marx og ráðherrar hans
úr miðflokkunum, en verkamenn
styðja þá. Vafalaust verða þar
ráðuneytisbreytingar er þing kem
ur saman í janúar, en líklega verð
ur aðstaða flokkanna í þinginu
svipuð og áður.
það sem hefir nú um stund ein-
kent stjórnarfarið í helstu þing-
stjórnarlöndunum, er þetta: 1. Að
tveir eða fleiri flokkar standa
saman um stjórn. 2. Að flokkarn-
ir hafá nálega aldrei blandað ráðu- í
neyti, heldur er öll stjórnin úr j
sama flokki, þó að stuðningsliðið
sé úr tveimur flokkum eða fleir- j
um. 3. Að verkamannaflokkamir
vmna í öllum þessum löndum sam- ;
an við frjálslyndu flokkana, svo
mikið, að samvinna tekst um
stjórnarmyndun. þetta á þó ekki
við ofbeldissinna. í þýskalandi
vilja hvorki flokksbrot Luden-
dorfs eða bolsevika beygj a sig eft-
ir þingræðis fyrirkomulagi. 4. f
öllum þessum löndum eru verka-
mannaflokkarnir yfirleitt aðeins
hóglátur framfaraflokkur verka-
mannastéttarinnar, sem vill
vinna að umbótum með þingvaldi
en ekki með byltingu. 5. Leiðtog-
ar framsækinna borgara vinna
saman við verkamenn eins og
hvern annan endurbótaflokk, þar
sem því er að skifta. þó að flokk-
ana greini á sem áður um loka-
takmörk. Lloyd George og As-
quith styðja Mac Donald sumar-
langt. Foringjar frjálslynda flokks
ins í Danmörku, Ove Rode, Edvard
Brandes, Munch og Zahle styðja
Stauning og Borgbjærg, og blað
danskra auðmanna, Politiken, seg-
ist ætla að láta verkamannastjórn-
ina sitja út kjörtímabilið, því að
það viti, að verra kæmi í staðinn,
ef íhaldið næði stjórnartaumun-
um. í Svíþjóð styðja frjálslyndu
þingmennirnir Branting og félaga
hans.
En það sem einkennir samstarf-
Sunna.
Þá rökkurstakkinn storðir syðri axla,
þar strandhrönn bregður grön með hvíta jaxla
hjer signir blessuð Sunna Norðurleiðir;
og svefnlaus dýrð að fjörum skarlat breiðir.
Þá litast drottning Ijóss um garð og snekkju.
Hún lyptir vanga hægt af blárri rekkju
og fyrir jökulspeglum gullhár greiðir.
Því ber vort jarðlíf dauðans dróma og vana
í dásemd ædra heims, sem fær ei bana;
fyrst aldrei glatast orkan himinborna,
fyrst æska vor er klæði hins liðna og horfna?
— Finnst himnakveld, sem kastar hærri Ijóma;
hvar kafar geisli dýpra í eyðið tóma
en sólbros var um miðrar nætur morgna?
Oss hverfist sýn og hæðaskyggnið blindast,
er hringsvið geyms og tíma um oss myndast.
En alheims skipun er í blóðsins korni.
Vor augu spegla stjörnukvöld að morgni.
Hver frumla á almátts arf og himins ríki.
Um eilífð glitrar sjór í daggarlíki
þótt dægurhvörf vor hætti og djúpin þorni.
Oss dreymir herrans byggð að sólna baki,
en borg vors guðs er undir hverju þaki.
I gleði manns er dýrðardagsins bjarmi,
en dauðans fylgjur grúfa í hans harmi.
Ei fjær, ei nær, ei undir eða yfir,
á álheims miði stjörnubarnið lifir,
með himnaríki og hel í eigin barmi.
— Að líta í kjarna hlutar andann undrar,
þar efnis heimi kraptsins stormur sundrar.
Og augað leitar himnahofs, til frjettar.
En hvelin eru bergmálslausir klettar.
Ein feigðarsjón er veldi stærða og stundar.
I stjörnuauga hverju dauðinn blundar.
Sú öld skal dvína sjálf, er Sunnu blettar.
Sá guð, sem skóp oss ábyrgð vits og vilja,
hann virðir trúar þor að sanna og skilja.
Vjer sandkorn stjörnuhafs, í litlu hverfi,
oss heimtum Ijós, að svipta dul og gervi.
Vor andi, er vóg og mældi himinhjólin,
á hæðum varír þegar slokknar sólin.
I eilífð drekkur sál vor Sunnu erfi.
Og draumsjón manns ber vængi kvíða og vona.
Æ vitnast innar hugir jarðarsona.
Vjer stöndum fyrir hurðum huldra dóma.
Hvert hjarta þráir eilífð sinna blóma.
— Jeg gleymi heim og týni tímans gangi
við teyga viðarilms í Sunnu fangi
og heyri í alþögn hnattadansinn óma.
En hver sá andi, er hjartans kenndir lamar,
hann hefur stigið sínum vopnum framar.
Hið lága er heima hátt. Slít þel ei sundur.
Hvert hreysi getur verið Edens lundur.
Vort eldhvel, sjálft einn dropi í sökkvasævi,
frá segulstóli kveikir skóg af frævi.
Þess minnsti neisti er hæsta himins undur.
Allt kerfi og myndir lífs eru einnar ættar
af innsta jarðarduptsins kjarna rættar;
eins heilsast röðlar eínsog bróður bróðir.
1 brjóstum öllum felast skyldar glóðir.
Hve þolir heimsins villu valdið bjarta;
því vaknar ei til kærleiks sjerhvert hjarta,
er árbál tendrar Sunna, moldarmóðir?
Hver neisti lífs á eitthvað til að inna,
af einum dæmt, hvort stærra er eða minna.
En Sunna d hlutverk, hæstu lög að segja,
er heimsins boð um náð og mildi þegja.
Við hennar Ijós skal hjartans dagbók skrifa,
hjá hennar ami er guðdóm/egt að lifa,
við hennar bros er ekki dauði að deyja.
— Ein meginsjón veit allt um holt og hæður,
hve hnígur dögg, hve veitast fljótsins æðar;
hve glapspor eitt varð bölvun alda og æfa,
hve alein, sólbjört dáð var jarðargæfa.
0, kenni oss boðun geislans himinháa,
að hugsa orð, að ske/fast vammið smáa.
Það skapar örlög dróttum sanda og sæva.
Það alvits ríki, er stjórnar /jóssins straumum,
oss stofni æðri sjón aj hjartans draumum.
Það geymir líf og líkn við ís/ands sárum —
það lætux heiminn skína í vorum tárum.
Hjer treystist barnsins trú af lífsins fræðum,
hjer taki þjóðar andi stöð á hæðum,
með sterka elda yfir tímans bárum.
Einav Benedikisson.
ið í öllum þessum löndum er það,
að alstaðar þar sem verkamenn og
frjálslyndir menn standa saman
að stjórn, þá eru það þeir, sem
Siægast fara, og í þessum til-
greindu tilfellum frjálslyndu þing-
mennirnir, sem ráða í raun og veru
stjórn landsins, þó að annar rót-
tækari flokkur fari með völd, því
að ekki verður gengið lengra í
breytingunum en hinir hægfara
stuðningsmenn leyfa. í ölllum
þeim löndum, þar sem verkamenn
hafa farið með völd, hafa þeir ekki
getað framkvæmt hin flokkslegu
áhugamál sín. þeir hafa orðið að
reka frjálslynda umbótapólitík að
vilja hinna frjálslyndu stuðnings-
flokka. **
inna í
I norska samvinnublaðinu „Ko-
operatören“ er 11. nóv. s.l. grein,
sem heitir „Stríð“. Höf. segist
ekki ætla að tala um stríðin milli
þjóðanna, heldur hinn stöðuga
ófrið verslunarstéttarinnar móti
samvinnuhreyfingunni. Stundum
sýnist vera friður um stund, af
því að andstæðingarnir láti sér þá
nægja alment „muldvarpearbejd“.
þess á milli sé blásið í lúðra og
, hvatt til atlögu gegn samvinnunni.
Slík árás sé nú í aðsigi í Noregi og
j Svíþjóð.
í Svíþjóð hefir blað stórkaup-
manna, „Svenska grossisttidning“,
byrjað, með öllum hinum gömlu
og nokkrum nýjum ægimyndum
af samvinnunni. Sænsku stórkaup-
mennirnir hafa fylst „heilagri
reiði“ yfir þeirri hálfvelgju og
linku, sem ríkisvaldið sýndi gagn-
vart samvinnunni. Trygger, for-
ingi sænskra íhaldsmanna, var
gestur á síðasta aðalfundi sænska
Sambandsins, og mælti þar nokk-
ur vingjarnleg orð. Nú fær hann
á baukinn hjá stórkaupmönnum.
þeir segjast ekki vilja heyra eða
sjá hans „hlýlega aðgerðaleysi“
(den „Tryggerske velvillige passi-
vitet“). Kaupmennirnir afsaka
þjóðfélagið viðvíkjandi þessu að-
gerðaleysi, með því að það viti
ekki hvað samvinnan sé hættuleg.
Blaðið bætir við: „Samvinnan er
þó sprengiduflið undir skútunni.
Takmark hennar er að sprengja í
loft upp það þrautreynda skipu-
lag, sem við höfum erft frá feðr-
unum okkar, skipulag, sem er
reist á grundvelli frjálsrar sam-
kepni og persónulegrar ábyrgðar.
Sænsku kaupmennirnir spá því, að
ríkið og „borgararnir" muni
seinna líða fyrir ódugnað sinn, því
að samvinnan sé náskyld bolse-
vismanum. Norska blaðið segir, að
í Svíþjóð dugi ekki lengur að
hræða með j afnaðarmenskunni og
i Noregi muni ekki veita af að
líkja samvinnumönnum við stjórn-
leysingja. Síðan byrjar blað
sænskra heildsala að lýsa, hvað
þurfi að gera. Allir kaupmenn
verði að standa saman um að eyði-
leggja kaupfélögin með samkepni,
en síðan er bætt við: „Det offer
som kræves skulde i sin tid gi
mangl'old igen", þ. e. þær fórnir,
sem kaupmenn verða að leggja á
sig í þessari samkepni, munu end-
urgj aldast þeim margfaldlega.
þegar kaupfélögin eru dauð, á að
vinna herkostnaðinn upp í hækk-
uðu vöruverði. Hinar sænsku
stríðshetjur enda greinina með
þessum orðum: „þegar gripið er
um axai’skaftið, munu hinir hug-
deigu skjótt finna, hversu auðvelt
er að sigra það, sem mergsvikið
er“.
1 annari grein í sama eint. af
norska samvinnublaðinu er þess
getið, að formaður norska kaup-
mannafélagsins, Frank lögmaður,
ferðist nú fyrir félag sitt milli
bæja og borga í Noregi, haldi
fundi um nauðsyn þess, að kaup-
félögin greiði tvöfaldan skatt.
Samþyktir þar að lútandi eru sam-
þyktar í kaupmanna- og íhaldsfé-
lögum um alt landið, og síðan á að
senda þær þinginu. Hr. Frank
segir, að það sé ekki vegna kaup-
manna hagsmuna, sem hann og
stéttarbræður hans beiti sér fyrir
að koma skatti á kaupfélögin,
heldur af almennri umhyggju fyr-
ir skattgreiðendum í landinu.
Samtals telur hann að kaupfélög-
in í Noregi ættu að greiða 109
miljónir króna í útsvör og skatt
til ríkissjóðs, en það er eimnitt sú
upphæð, sem kaupfélögin greiða á
ári fyrii' allar þær vörur, sem þau
kaupa handa félagsmöxmum.
í blaði ensku samvinnufélag-
anna, Cooperative News, er 4. okt.
s.l. grein sem heitir: „Samvinnu-
fiokkurinn“ (The Cooperative
Farty). Er þar sagt frá umburðar-
bréfi, sem miöstjórn samvinnu-
fiokksins enska hafi sent út, eða
íyrir iiennai' hönd ritari fiokks-
stjórnai'innar, þingmaðurinn S. F.
Herry. Miðstjórn enska samvinnu-
fiokksins snýr sér fyrst að bæjar-
sijórnarkosningum, sem þá voru
fyrir höndum, og skorai' á kaupfé-
lögin og deildii' flokksins úti um
alt land að velja sér í tíma íram-
bjóðendur fyrir bæjarstjórnar-
kosningar pær, sem fram eigi að
fara í vor. Miðstjórnin bætii' við,
ao það hafi veriö margendurtekið
og margsannað, hvílík nauðsyn sé
fyrir samvinnustefnuna að hafa
fuiitrúa í sveitar- og bæjarstjórn-
um. þurfi að velja hina bestu
menn, karla og' konui', og afla
þeim fylgis sem rnest megi verða.
iViiðstjórn flokksins býðst til að
veita alla þá hjálp og aðstoð, sem
hún megi við koma. þá er því bætt
við, að kaupfélögunum og öllum
aeildum flokksins sé hinn mesti
stuðningur að því, að standa í stöð
ugu sambandi og samvinnu við
höíuðskrifstofu flokksins um alt
sem snertir hina stjórnmálalegu
hlið samvinnuhreyfingarinnar.
Að síðustu bætir miðstjómin
við, að þá séu tilnefndir allmargir
frambjóðendur fyrir samvinnu-
fiokkinn við kosningar þær, er þá
fóru í hönd, og alt sé gert til að
koma sem bestu skipulagi um
fylgi þeirra. En í þeim kjördæm-
um, þar sem ekki sé frambjóðandi
frá samvinnuflokknum, sé um að
gera að prófa vel innræti hinna
ýmsu frambjóðenda gagnvart
kaupfélögunum. Miðstjórnin seg-
ist hafa hentugan „próflista“ til-
búinn í því skyni, og biður sam-
vinnumenn aö fá þær spurningar
frá aðalskrifstofu flokksins, og
spyrja frambjóðendur síðan ræki-
| lega út úr. Síðan eru kaupfélags-
nienh ámintir um að fylkja sér mn
þann frambjóðanda, sem næstur
virðist standa samvinnuflokknum.
þessar athugasemdir eru fróð-
legar fyrir þá íslendinga, sem
halda að erlendis sé eilífur friður
og ró í viðbúð samkepnismanna
við kaupfélögin, eins og af er látið
í greinum í sumum andstæðinga-
blöðum Framsóknarflokksins.
Sömuleiðis hefir það nokkra þýð-
ingu fyrir þá kaupmenn, sem hafa
nýverið gefið út pésa um það, að
ensku kaupfélögin héldu ekkert
| saman í landsmálum, að heyra, að
blað félaganna flytur svo að segja
i hverju tbl. greinar eins og þá,
sem hér er vikið að. Aðalfundir
ensku heildsölunnai' hafa hin síð-
ustu ár hvað eftir annað undir-
strikað nauðsyn þess, að kaupfé-
lögin væru pólitisk. Síðan hefir
verið myndaður samvinnuflokkur
í þinginu og bæjarstjórnum um alt
land. Tilkynning sú, sem blað
heildsölunnar flytur fyrir mið-
stjórnina, og hér er skýrt frá, sýn-
ir með hve mikilli festu leiðandi
menn ensku kaupfélaganna starfa
að því að efla samvinnuflokkinn.
J. J.