Tíminn - 03.01.1925, Síða 1

(ðjafbfett
oo, afgrei&síur’aÖur tEirnans er.
Sigurgeir ^riferifsfon,
S»rmban6sf)ásinu, HeYfjauíf.
i&fcjteifcsía
C í m a n s er i Sambanösfyúsinu
®pin baglega 9—\2 f.
Sfmi ^96.
IX. ár.
Ueykjavík 3. janúar 1925
1. blað
Utan úr heimi.
Áhrif íhaldsins í næstu löndum.
Flokkaskiftirig lík -þeirri, sem
hér gerist, er orðin nokkuð gömul
1 flestum nábúalöndunum. Skift- !
ast á þrír flokkar: fhald, fram- |
sókn (vinstri, liberal) og verka- j
menn. Hingað til hafa höfuðátök-
in ytra verið milli íhaldsmanna og
frjálslyndu flokkanna, því að
verkamenn hafa hvergi verið
nógu liðsterkir í þjóðþingunum til
að vega salt móti hinum tveim.
það nxá því af reynslu nábúanna
sjá nokkuð hvert íhaldsílokkar
nútímans stefna.
Danif fengu þingstjórn um
1850. í fyrstu réðu íijálslyndir
menn nokkru, en brátt varð íhald-
ið hlutskarpara og réði Danmörku
óslitið að kalla fram um aldamót-
in 1900. íhaldið beitti kúgun við
þjóðverja í hertogadæmunum og
leiddi yfir landið stríð frá hálfu
pjóðverja. Danir töpuðu þar þriðj-
ungi landsins, og mistu fjölda
manna. Til að reyna að bæta úr
tjóninu tók íhaldsflokkurinn
danski að búa undir nýja styrjöld,
og hrifsaði úr ríkissjóði hundruð
miljóna í víggirðing Khafnar og
annan herbúnað. fhaldið var
minnihluti, beið ósigur við allar
kosningar, en sat samt við völd,
skeytti ekkert um vilja þings og
þjóðar, en studdist við hervaldið.
Við íslendinga var íhaldsflokkur-
inn rangsnúinn fram úr hófi.
Kraftar Jóns Sigurðssonar, Ben.
Sveinssonar og þeirra samtíðar-
manna eyddust í endalausa bar-
áttu við hið skilningssljóa íhald.
Fyrst þegar framsóknarflokkur
Dana, samvinnubændurnir, tóku
við völdum um aldamótin 1900
fengu íslendingar stjórn þjóðmál-
anna flutta inn í landið. Danska
íhaldið hefir seinkað byrjun
íramfaranna hér á landi um hálfa
öld.
í Noregi kölluðu íhaldsmenn sig
hægrimenn, en framsóknin hét
þar vinstrimannaflokkur. Vinstri-
menn börðust í einu fyrir viðreisn
landsins inn á við og að slíta sam-
bandinu við Svía. Hægrimennirnir
hugsuðu um sinn eigin gróða, og
dekruðu við útlenda valdið, Sví-
ana. Ofsi hægrimanna var svo
mikill, að eitt sinn er skáldið
Björnson flutti ræðu á höfuðtorgi
í Osló, drógu hægrimenn, er hús
áttu að torginu, gluggatjöld nið-
ur og lokuðu gluggum honum til
óvirðingar. Stefna vinstrimanna
sigraði þó bæði inn á við og út á
við. þeim tókst að knýja fram
sambandsslit við Svía, og valda
mestu um hinar miklu framfarir
Noregs, eins og þær eru nú.
í Svíþjóð hefir stefna hægri-
manna verið: Mikill her, sigursælt
stríð út á við, en félagsleg kyr-
staða inn á við. Hægrimenn Svia
gerðu það sem þeir gátu til að
steypa landinu í ófrið við Noreg
1905, og síðar í styrjöld við banda-
menn með þjóðverjum í ófriðnum
mikla. Ef hægrimenn hefðu ráðið,
myndu þeir hafa eyðilagt með
þessu ráðlagi bæði land og þjóð.
f Rússlandi var aðallinn, em-
bættisvaldið, kirkjan og keisarinn
samtaka um íhaldið öldum saman.
Ef Jón Sigurðsson hefði starfað í
Rússlandi frá 1848—1879, eins og
hann gerði fyrir Island, myndi
hann annaðhvort hafa verið drep-
inn eða fluttur til Síberíu. Allir
frjálslyndir áhugamenn þar voru
ofsóttir eins og óargadýr. Að lok-
um voru syndir íhaldsins þar orðn-
ar svo magnaðar, að flokki þeirra
var sópað burtu með byltingu, sem
var eins grimm í þeirra garð eins
og íhaldið hafði áður beitt mikilli
grimd við almenning í landinu.
Núverandi ástand Rússlands má
fyrst og fremst kenna margra
alda voðagrimd og óstjórn íhalds-
mannanna rússnesku.
f þýskalandi voru júnkararnir
eða hinn gamli aðall höfuðvirki
íhaldsins utan um keisarann og
sifjalið hans. þýski aðallinn
skemti sér við kúgun heima fyrir,
drykkjuskap, einvígi og styrjald-
ii . Enginn hópur manna ber jafn-
mikla ábyrgð á heimsstyrjöldinni
miklu, og öllum hennar afieiðing-
um, eins og júnkararnir, kjarninn
í þýska íhaldinu. Norskt íhaldsblað
sagði í sumar um íhaldsflokkmn
þýska, að hann hefði fyr og síðar
leitt meiri ógæfu yfir þjóð sína en
dæmi væru til úr sögu annara nú-
tíma þjóða.
f Bretlandi er íhaldsflokkurinn
gamall, en hóglátur, og hefir betur
stilt í hóf en í öðrum löndum. þess
| vegna hefir þeim flokki tekist
: lengur en í öðrum löndum að
' vernda mikið af sérréttindum
stéttar sinnar. þó hvílir á herðum
1 íhaldsins enska mikið af landráni
Breta. Búastríðið er gott dæmi.
1 fhaldsmenn hófu styrjöld við
; Búa til að svæla undir enska auð-
: menn ráð yfir gullnámum lands-
; ins. Með ofbeldi tókst að sigra Bú-
ana, en óvild flestra þjóða hvíldi
á íhaldsmönnunum ensku fyrir
frelsisrán og ofbeldi við smáþjóð.
Frjálslyndi flokkurinn tók þá við
stj órn og bj ó svo vel og drengilega
að Búum, að fullar sættir og grið
tókust með þjóðunum.
! Saga næstu þjóðanna sýnir að
! íhaldsflokkar þeirra landa hafa
, beitt ófriði og ofsa út á við, en
; kúgun og kyrstöðu inn á við.
| Frjálslyndu flokkunum má þakka
nálega allar framfarir Evrópu-
1 þjóðanna í félagsmálum og sið-
iegri menningu. **
Litid 11x11 öxl
Hvernig’ var íslandi stjórnað á árinu sem leið?
í tveim þáttum verður hún hér
sögð sagan um það, hvernig okk-
ur íslendingum var stjórnað á
liðnu ári. Mætti segja þá fleiri, en
er óþarfi, því að alt bæri að sama
brunni.
Að vísu eru ekki liðnir nema
þrír ársfjórðungar síðan núvei-
andi landsstjórn tók við völdun-
um. En þótt ekki sé lengra liðið,
hefir henni tekist að marka
óvenjulega skýrum línum stefnu
sina og lifnaðarháttu alla.
Sjaldan bregður mær vana sín-
um, segir máltækið. þó að beðið
yrði með að kveða upp dóminn,
yrði hann ekki annar. það eru ekki
fleiri sálmar til í sálmabókinni
Ihaldsins en þeir, sem þegar eru
sungnir.
„Miskunn sem heitir skálkaskjól41.
þessi frægu orð Hallgríms Pét-
urssonar eru hin rétta yfirskrift
yfir því, hvernig núverandi lands-
stjórn gætir laga og réttar í landi.
það er á vitorði hvers einasta
íslendings, að hnignun löggæslu á
íslandi hófst fyrst fyrir alvöru
með dómsmálaráðherradómi Jóns
Magnússonar.
þá hófst sá siður að vináttan
kitlaði þá hönd er hélt á sverði
réttlætisins. En svo er að sjá sem
ekki einungis vinátta heldur einnig
dáðleysi og ótti valdi því, hve
börmulega Jón Magnússon hefir
skipað sæti dómsmálaráðherrans
— blátt áfram hræðsla við glæpa-
mennina.
Hver einasti siðferðilega heil-
brigður íslendingur hlýtur að
finna sárt til þeirrar spillingar,
sem er hin óhjákvæmilega afleið
ing. Allan hinn langa og raunalega
stjórnarferil Jóns Magnússona>
hefir þetta verið fylgja hans.En á
árinu sem leið eru dæmin allra
átakanlegust. þau eru flest svo al-
kunn, að ekki þarf nema að drepa
á lauslega.
1. Krossanessmálið. Væri óhugs-
andi að slíkt hneikslismál kæmi
fyrir í nokkru germönsku landi,
öðru en fslandi, og þá því aðeins
að Jón Magnússon sé dómsmála-
ráðherra. Hvílík háðung að útlend-
ur stórbokki skuli geta liælst um
og sagt að hann hafi árum sam-
an haft stórfé af íslendingum með
sviknum mælikerum, og að þegar
opinber starfsmaður kærii- sviknu
málin, þá skuli ekkert á segjast.
Svo mikið hneiksli vakti þetta um
gjörvalt ísland, að jafnvel sam-
\'erkamaður Jóns Magnússonar í
stjórninni sagði opinberlega: „Eg
er ekki dómsmálaráðherra! “
2. Marian-málið. Rekstur þess
máls hefir verið krufinn til mergj-
ar hér í blaðinu. Úrslitin eru með
öllu óþolandi. Enn er það nú upp-
skátt orðið að einn skipverja af
varðbátnum, sem áfengið flutti til
lands, var aldrei yfirheyi-ður.
Bannmenn hér í bænum hafa kraf-
ist þess af Jóni Magnússyni, að
málið yrði tekið upp af nýju til
viðunandi meðferðar. Hann hefir
reitað því.
3. Eitraða brennivínið. Aðalmál-
gagn stjórnarinnar, Mbl. danska,
stóð dyggilega við hlið J. M. um
að vilja þagga niður Marianmálið
og kallaði alt upplýst, er ofurlítið
fór að rofa til í því. En þegar frétt
ist að tveir menn hefðu beðið bana
af eitruðu brennivíni, rankaði
blaðið við sér. Blaðið sagði af-
dráttarlaust að þýska brennivínið
hefði drepið mennina. En svo kom
það upp að læknirinn í Keflavík
hafði látið áfengið af hendi. Og þá
þagnaði blaðið — vitanlega. því að
nú var embættismaður orðinn við
riðinn. Og hvað verður? Hvað
ætli sannist í máli, þegar J. M. er
dómsmálaráðherra ? Ekkert hefir
enn orðið uppvíst. Er það vínversl-
unin sem selur eitraðan spíritus?
Er lækninum heimilt að selja
mönnum slíkan spíritus til neyslu ?
Eða var það þýski spíritusinn, eins
og Morgunblaðið segði, og hvemig
fékk læknirinn hann þá til sölu?
4. Veiðibjöllumálið. því á að
heita lokið líka. En mikið af vín-
inu er enn ófundið, og almanna-
rómur segir ótal fregnir af mál-
inu. —
þetta eru fá dæmi um það,
hvernig Jón Magnússon heldur á
sverði réttlætisins og framkvæmir
lög í landi.
Hvers er að vænta er yfirvörð-
ur réttlætisins fer þannig að ráði
sínu? Spilling og rotnun hefst og
þróast í þjóðfélaginu.
Smælingjanum er refsað eftir
barðasta bókstaf laganna.
En hinn, sem er hátt settur,
sem á einhvern hátt settan að, eða
einhvern áhrifamann innan þeirr-
ar pólitisku klíku, sem styður dáð-
lausan ráðherra til valda — sá
sleppur.
„Miskunn sem heitir skálka-
skjól“ eru einkunnarorðin, sem
brend eru á enni íhaldsdómsmála-
ráðherrans.
II.
Heljargreipar fhaldsins.
Ekki er fremur um að villast
hvert er höfuðeinkennið á al-
mennri st j órnmálastefnu lands-
stjórnarinnar á liðna árinu.
íhaldsnafnið tók flokkurinn sér,
um leið og hann tók við völdun-
um. Undir því feigðarmerki hefir
landsstjórnin starfað dyggilega.
Sjálfur formaður flokksins lýsti
íhaldsmönnum með mjög svörtum
litum fyrir fáum árum í Lögréttu
— sem frægt er orðið. Sú lýsing
hefir mæta vel ræst á honum sjálf
um og landsstjórninni í heild
sinni.
þykir hlýða að taka nokkur
dæmi um íhaldsstefnuna eins og
hún hefir komið fram á liðna ár-
inu.
1. Verðtollurinn. Sá er nú dágott
sýnishorn fhaldsins, enda er hann
skilgetið afkvæmi þess. f skjóli
hans gátu kaupmenn, meginstofn
íhaldsflokksins, hækkað fyrir-
liggjandi vörubirgðir og látið al-
menning borga. Neysluskattur er
verðtollurinn að miklu leyti, kem-
ur niður á fátækum og ríkum. En
það er eitt höfuðeinkenni fhaldsins
í öllum löndum, að hlífa breiðu
bökunum, stóreignamönnunum, en
láta skattana lenda sem mest á
smælingjunum.
2. Háu vextirnir. það er opin-
bert leyndarmál, að það er fyrst
og fremst fhaldsstjórnin sem því
ræður, að þrátt fyrir hið ákaflega
mikla góðæri, þó að landsmenn
hafi greitt c. 20 milj. af skuldum
sínum erlendis, þó að taankarnir
hafi greitt allar lausaskuldir sínar
erlendis og eigi þar stórfé inni —
þá er enn haldið hinum gríðarlega
háu vöxtum. Eftir á eru greiddir
5% vextir af sparifé. Fyrirfram
eru greiddir 8% vextir af víxlun-
um, auk alls annars kostnaðar.
Hvar myndi slíkt líðast annars-
staðar í heiminum í slíku árferði ?
þaS er fhaldið sem er á ferðinni
og eitt meðal annara stefnuskrár-
i atriða íhaldsins íslenska er það að
; láta íslenskan almenning borga töp
| íslandsbanka. Til þess er haldið
j hinum háu vöxtum. — Háu vext-
! irnir liggja eins og mara á þjóð-
I inni, lama og drepa niður sér-
i hverja framfaraviðleitni. þeir
! koma hvað þyngst niður á bænd-
um, sem lentu í skuldum á hörðu
árunum, keyptu þá fóðurbæti í
stórum stíl til þess að bjarga
skepnum sínum. En atvinnurekst-
ur bænda er þannig, að hann þolir
ekki slíka okurvexti.
3. Barnaskólinn í Reykjavík. Al-
kunnugt er það mál. Andleg og
líkamleg heilbrigði barnanna í
höfuðstaðnum er í veði vegna þess
að barnaskólinn er langt of lítill.
Bæjarstjórn ákveður að nota góð-
ærið, þegar t. d. togarafélögin
hafa grætt hundruð þúsunda
króna, og öllum einstakhngum
gengið vel undantekningalítið.
Með hærri niðurjöfnun á að fá féð
til þess að reisa skólann. þá reis-
ír íhaldið hramminn. Landsstjóm-
m reynir alt til að eyðileggja mál-
ið. það má ekkert framkvæma.
það má ekki leggja hærra útsvar
á ríkismennina í Reykjavík.
4. Búnaðarlánadeildin. Marg-
rætt er það mál hér í blaðinu. Bún-
aðarlánadeildin átti að gera bænd-
um kleift að stofna til jarðræktar-
framkvæmda. Alþingi sá að bænd-
unum var nauðsyn að sækja fram.
Landbúnaðurinn eins og hann er
nú þolir ekki kyrstöðuna. En
framsókn er eitur í beinum íhalds-
ins. Jón þorláksson stöðvaði Bún-
aðarlánadeildina. íhaldshrammur-
inn lætur sér ekki nægja að ætla
sér að drepa niður allar fram-
kvæmdir bæjar og sýslufélaga.
Einstakir bændur mega heldur
ekkert gera. Öllum sundum á að
loka fyrir þeim. Enga peninga
mega þeir fá til neins. þó að Al-
þingi skipi að leggja fram pening-
ana, segir íhaldsstjórnin: nei.
Togaraeigendur einir mega fá
peninga til þess að kaupa nýja
togara. — Og þó er Alþingi herra
ráðherranna og mætti Jón þor-
láksson í því sambandi gjai'na
minnast annara orða Hallgríms
Péturssonar:
„Sá þjónn á von hins verra,
sem vilja þekkir síns herra,
þó gerir þvert á mót‘.
5. . „Hugsjónadekur“. , Fé er
fóstra líkt. Morgunblaðið er hin
göfuga spegilmynd fhaldsins, enda
aðalmálgagn þess. Einu sinni í
sumar fór Mbl. að tala um hug-
sjónir. Með hinni innilegu fyrir-
litningu heimskingjans talaði blað
ið um hugsjónir. „Hugsjónadek-
ur“ sagði Morgunblaðið. Sá væri
f y rirlitlegur st j órnmálamaður
sem berðist fyrir hugsjonum.
Heyr á endemi! Morgunblaðið, hið
fyrirlitlegasta og lítilmótlegasta
allra blaða í öllum löndum, dregur
dár að hugsjónum. — Fé er
fóstra líkt. Spegilmynd fhalds og
fhaldsstjórnar fslands getur að
líta þarna. Engar hugsjónir aðrar
en munnur og magi okkar fhalds-
mannanna. Niður með alla fram-
sókn í hvaða mynd sem er. Við er-
um fhaldsmenn. — Köld er sú
kveðja. Hversu lengi ætlar ís-
lenska þjóðin að þola svo illa
stjórn yfir höfði sér?
Hversu lengi á að þola það, að
hverskonar siðspilling fái að grafa
um sig í þjóðlífinu af því að hald-
ið er svo á sverði réttlætisins sem
nú er gert?
Hversu lengi á að þola það, að
beitt sé öllum ráðum til að drepa
niður allan framkvæmdahug og
framsóknarlöngun fsfendinga ?
Á árinu 1924 sat fhald við stýr-
ið á íslandi og stýrði í hánorður,
stefndi norður í hafísinn, þar sem
kuldi drepur alt líf, þar sem kyrð-
in ríkir, dauðaþögn fhaldsins, aft-
urför auðnarinnar.
Hvort berð þú í skauti þínu,
nýja ár, sömu bölvunina?
Sigurður Magnússon, cand.
theol., frá Flankastöðum, varð úti
hér í bænum aðfaranótt laugar-
dags síðastl. Gáfaður maður var
hann og drengur, kennari ágætur
og mörgum kostum búinn, meðal
annars ágætur leikari. En hann
varð ekki gæfumaður, því að hann
var vínhneigður.