Tíminn - 21.02.1925, Blaðsíða 2

30
T I M I N N
Isiensk blaðamenska
og hr. Kristján Albortsson.
— póttust allir þekkja fúla
þaralykt fró sjó.
Alþingisrímur.
Sjávarþorpin og verstöðvarnar
hér á landi, og líklega víðar, hafa
lengi fengið það orð að þar tíðk-
aðist klúrara orðbragð og lakara
siðferði heldur en til sveitanna,
sbr. orðtækið: að þetta sé ekki haf
andi yfir nema í veiðistöðvum.
Oft þegar ungir menn eru að fara
úr sveitinni í verstöðvamar heyr-
ast vandaðir foreldrar áminna þá
um að taka ekki eftir væntanleg-
um félögum sínum Ijót orð eður
fíflslegt hjal. Hugsunin um þetta
hefir vakist upp fyrir mér nú að
undanförnu við það að lesa blöð
útgerðarmanna, einkum ritsmíðar
hr. Kristjáns Albertssonar, þar
sem hann þykist ætla að fara að
vanda um íslenska blaðamensku,
en getur ekki gjört það á annan
hátt en þann að fylla hvert blaðið
á fætur öðru með sóðalegum
óþverra-illyrðum. það er nú sök
sér þó hann halli réttu máli og
hlutdrægnin gægist upp í hverri
linu, t. d. telji munnlýtandi ósann-
ar sögur „alveg meinlausar“, ef
þær standa í hans eigin blaði um
andstæðing — að hann komi mykj-
ugur og heyugur sunnan úr Rvík
norður á iStrandir — en fárast
jafnframt um það að sagt hafi
verið um einhvern sinna manna að
hann væri sköllóttur. Hvorugt
þetta álít eg reyndar umtalsvert
en úr því flónið fór að blaðra um
það, og verja hið verra og ósanna,
þá hefði því verið skammarminst
að þegja um hitt.
Ekki var það ætlun mín að fara
að gjöra upp á milli blaðaflokk-
anna í landinu hvað snertir sann-
sögli og ráðvendni í meðferð á orð-
um andstæðinganna. Látum svo
vera að þau séu þar öll nokkuð sek
— og svo mun vera um flokksblöð
hvervetna í heiminum — en hinu
vil eg mega vænta af þeim mönn-
um, er taka að sér ritstjórn, að
þeir kunni að haga orðum sínum
eins og siðaðir menn. Blöðin eru
augnabliksbörn; það sem þau ríf-
ast um í dag er stundum gleymt
á morgun og þeim manni sem
niðrað er þennan mánuðinn er oft
hrósað hinn. Alt slíkt gleymist og
breytist á ýmsar lundir, en orða-
lagið geymist í minni lesendanna.
þess vegna eru illa og dónalega
rituð blöð hið háskalegasta eitur-
sæði fyrir mál og menningu þjóð-
arinnar. Og þar sem nú blöðum
kaupm. og útgerðarm. er stráð
ókeypis út um land, svo að segja
til hvers manns sem fæst til að
hirða þau, og margir lesa ekki
annað, þá má nærri geta hve sið-
bætandi og mentandi áhrif það
muni hafa á fjölda manns að lesa
í sveitunum.
Frh. ------------
IV.
Sumir gera sér von um, að þetta
aldafar breytist bráðlega, og að
fiutningur fólks úr sveitunum snú-
ist við. það er gott að taka því, ef
svo vill verkast. Og óneitanlega
hefir reynslan oft sýnt, að
„margt getur breyst á einni
nóttu“.
En naumast er þó að gera ráð
fyrir því, að þetta verði í bráð,
nema eitthvað óvænt komi fyrir.
Fólkið sem þegar er sest að í bæj-
um og kauptúnum flytur sig ekki
aftur upp í sveitirnar óneytt,
nema þá einstöku menn eða fjöl-
skyldur, sem una ekki hag sínum
í kaupstöðum eða við sjó.
Vonin um það, að „sveitirnar
fyllist“ og „akrar hylji móa“
byggist á því, að unglingarnir sem
nú eru að alast upp, haldi áfram
að una sér heima í átthögunum
málleysur og klámsögur Morgun-
blaðsins og hina þrá-endurteknu
illyrðarunu Kristj áns Albertsson-
ar. Blað það er hann hefir stýrt
nú um stundarsakir virðist frá
upphafi hafa haft það markmið
eitt, að svívirða einstaka menn og
halda vörnum uppi fyrir aðra. þó
leitað sé með logandi ljósi um það
?lt, meðan Kr. A. hefir haldið um
hjálmunvöl, sést hvergi votta
fyrir vitglóru, þekkingu eða áhuga
á nokkru almennu landsmáli, nema
►■'f vera skyldi því, að gjöra lesend-
ur sína að siðlausum skríl. Vafa-
samt er hvort verkar meira í þá
átt, hinn klaufalegi háðtónn, sem
M. M. reyndi að beita, eða hin þef-
illu fúkyrði Kr. A„ þó útgefend-
urnir virðist hafa treyst hinum
síðari betur.
Kristján þessi Albertsson var
ekki alókunnugur íslenskum les-
endum áður en hann byrjaði sinn
glæsilega og prúðmannlega blaða-
rnenskuferil. Hann hefir síðastl. ár
verið að skrifa í blöð eða tímarit
ritdóma og bókmentagreinir,
veigalitlar að vísu, og meir ber-
andi vott um mont og sjálfsálit
höfundarins heldur en vitsmuni og
þekkingu, en þó ekki að öllu ólag-
lega ritað, og vel trúlegt að í hon-
um kynni að' leynast eitthvert efni
sem að gagni mætti verða með
vaxandi þroska. En úr þeim von-
um verður lítið, ef hann verður
lengi leiguþý síldarspekulantanna
til að svívirða þá menn sem þeir
óttast og hata, og jafnframt til að
spilla smekk og siðferði þjóðar
sinnar með slorugu orðbragði
leppalúðans.
Sveitabóndi.
-----o-
það er næsta undarlegt að skoð-
anir skuli hafa orðið skiftar um
það hvar þessi fyrirhugaði kvenna
skóli eigi að standa. Sumir vilja
hafa hann í Flatey, aðrir í Stykk-
ishólmi og enn aðrir í Ólafsdal, get
ur þó engum dulist að allir þessir
staðir eru óheppilegir til skólaset-
urs. Til Flateyjar er afar erfitt að-
sóknar og ómögulegt að hafa þar
skólabú. í Ólafsdal er afarerfitt til
allra aðdrátta, bæði á sjó.og landi
og Stykkishólmur hefir alls ekki
þau skilyrði heldur sem þurfa að
vera fyrir húsmæðraskóla. það er
heldur engum vafa bundið að slík-
ur skóli á að standa í sveit en
ekki í kaupstað.
Að mínu áliti ætti enginn vafi
að vera á því hvar skólinn á að
standa, því það er þegar fenginn
sá ákjósanlegasti staður sem hægt
er að hugsa sér. Skólinn á að
standa á Staðarfelli. Samgöngur
ágætar; þangað koma bæði mótor-
bátar og stærri skip, heim undir
tún; hægðarleikur einnig að ná til
og flytji ekki í burtu úr þeim. —
En til þess, að það megi verða,
þarf eitthvað að gera, bæði menn-
ingarlega séð og verklega, er bæti
ástandið frá því sem nú er.
Margir bændur hafa búið svo
um hnútuna, að þeir komast af
með færra fólk en áður gerðist,
nema þá rétt um sláttinn. Sumir
munu og halda áfram þeirri venju,
einkum hér Austanfjalls, og þeir,
er búa nálægt sjó, að senda pilta
sína í skiprúm eða á togara til
þess að leyta sér atvinnu. Og þeg-
ar svo drengirnir hafa reynt „for-
smekk“ þess, að spila upp á sínar
eigin spýtur, njóta frjálsræðis í
iandlegum og fá hátt kaup, þá eru
hurðirnar opnaðar upp á gátt, og
þeir fara sinna ferða. —. Sumir,
er um þessi mál hafa ritað, litu
einnig svo á, að ekki sé atvinna
eða þörf fyrir öllu fleira fólk í
sveitunum en nú er, nema aðeins
um heyskapartímann. Um jarð-
næði sé naumast að ræða, og síst
fyrir efnalitla menn. Hitt sé ann-
að mál, að einstök heimili virðist
læknis í Búðardal, sími er á báðum
stöðunum og vegurinn ekki lang-
ur. Á Staðarfelli er yndislega fag-
urt, það mun engum blandast hug-
ur um. Hvammsfjörður liggur
fyrir framan túnið og þar eru
margar og góðar eyjar tilheyrandi
Staðarfelli. Fjörðurinn sannar-
leg gullkista, selveiði, egg og fugl-
ar. Afarmikill eyjaheyskapur og
orðlagður fyrir gæði. Jörðin hin
ákjósanlegasta að öllu leyti. þess-
ari stóru gjöf ætti að vera tekið
með fögnuði af öllum sem líta rétt
á málið og vilja styðja það og
ryðja því braut.
Eg ætla ekki að fara að rifja
upp sorgaratburðinn sem varð
ástæðan til þessarar miklu og
höfðinglegu gjafar, til þess er
hann of minnisstæður öllum sem
þektu til. Eg vissi líka að það
vakti gleði hjá mörgum að Stað-
arfell ætti að bera minningu þess-
ara burtkölluðu vina, sem féllu í
valinn á besta skeiði lífsins. það
höfðu svo margir héraðsmenn fest
vonir á framtíðarstarfi þessara
ungu og efnilegu manna, sem var
kipt burt á svo sviplegan hátt.
Hjá þeim vöknuðu nú nýjar vonir
um það að Staðarfell mætti bera
minningu þeirra til blessunar fyr-
ir marga. Og eg veit að foreldrum
og fósturforeldrum þeirra fóst-
bræðranna var það hin mesta
einlægt vera í vandræðum með að
fá fólk, einkum á kvenhöndina.
Mér virðist þá að alt velfa á því,
hvort íleira íolk en nú er, geti í
framtíðinni lifað eða þrifist í
sveitunum, og hvað gera þarf til
þess, að það megi verða. En áður
en þeirri spurningu er svarað, er
vert að líta snöggvast aftur í tím-
ann og athuga hvernig málið hef-
ir horft við áður.
Áður fyr á tímum og fram um
síðustu aldamót, studdust bændur
aiment við afla eða nytjar frá sjó.
Búskapurinn bar sig ekki án þess.
Og þeir sem ekki gátu komið því
við að senda menn í útver eða fara
sjálfir, áttu oft í basli. En þeir
bændur sem fengu mikinn afla,
voru vanalega auðþektir úr. þeir
bjuggu betur en hinir, er urðu að
hýrast- heima og voru margir
þeirra hjálparhella sveitarinnar,
þegar í harðbakkann sló. þannig
var nú búskapur bænda í þá tíð.
Fyrir 40—50 árum, svo ég ekki
taki lengra til, var það almennur
siður um alt Suður- og Vestur-
Kaupið
íslenskar vörur!
Hrein® Blautsápa
Hreina Stangasápa
Hreini Handsápur
Hreins. K e rt i
Hreinl Skósverta
Hrein£ Gólfáburður
Styðjið íslenskan
iðnað!
gleði að gefa þessa óðalseign sína
til minningar um þá, og öðrum til
nytsemdar. Með þeirri hugsun var
Staðarfell gefið, og í því trausti að
þá yrði svo fljótt sem hægt væri
unnið að því að setj a skólann á fót.
En gjöfin hefir verið misskilin af
sumum, og er það sárt að vita að
svo skuli vera.
það er eitt atriði sem eg vil
r.efna í sambandi við húsmæðra-
skóla á Staðarfelli, þar hefir garð-
rækt og blómrækt lánast vel; hús-
mæður þurfa að stunda garðyrkju,
hún veitir ómetanlegt gagn og
gleði. Staðarfell er einhver heppi-
legasti staður við Breiðafjörð fyr-
ir garðrækt, enda eru gamlir og
góðir garðar á Staðarfelli, er
liggja vel við sól og rúm er þar
fyrir miklu meiri garða. þar var
fallegur skrúðgarður, þó hann
væri ekki stór, og hann var allur
verk Gests heitins. Garðurinn var
ljós vottur þess að hann elskaði
gróðurinn og fegurðina. Eg man
ekki til að eg hafi séð fallegri garð
hvorki erlendis né hér heima, þótt
eg hafi séð marga stærri og fjöl-
skrúðugri, en engan sem hefir ver-
ið betur fyrirkomið en þar. Sann-
arlega ætti skólinn að taka við og
gera hann stóran og fallegan og
heiðra með því minningu þess er
lagði fyrstur hönd á verkið.
Eins og það er þörf á bænda-
land, að allir karlmenn, sem vetl-
ingi gátu valdið fóru að vetrinum
— um vertíðina — til sjávar eða
í útver. þá voru ekki eftir heima
nema kvenfólk og krakkar til að
hirða skepnurnar. Sumir bestu
bændurnir voru oft formenn suð-
ur með Faxaflóa, undir Jökli, í
útverunum við ísafjarðardjúp o.
s. frv. Meðal þessara formanna get
tg nefnt að gamni mínu, þá merk-
isbændurna og .búhöldana, eins
og Magnús frá Vilmundarstöðum,
Jón Halldórsson frá Laugabóli við
ísafjarðardjúp, þórð son hans,
Kristján þorláksson í Múla í Naut
eyrarhreppi, Grím Gíslason í ós-
eyrarnesi, Jón Jónsson á Hlíðar-
enda í Ölfusi, þórð hreppstj. Guð-
mundsson frá Hálsi í Kjós, þórð
Guðmundsson hreppstj. og fyrv.
alþm. frá Hala í Rangárvallasýslu
og marga fleiri. Og allir þessir
n.enn voru duglegir sjómenn og
hepnir formenn.
Úr Húnavatnssýslu og Skaga-
firði komu hópar af sjóróðramönn
um á hverjum vetri hingað suður,
skólum, er þörf á húsmæðraskóla,
og jafnvel ennþá meiri. Starf kon-
unnar er margbrotið og vanda-
samt og þessvegna mikil þörf á
undirbúningi undir lífsbaráttuna,
þó margar konur megi fara á mis
við þann undirbúning undir lífs-
starf sitt.
Eins og kunnugt er, gaf frú
Herdís Benediktsen sjóð til minn-
ingar um dóttur sína og skildi
hann vera til að koma upp kvenna
skóla við Breiðafjörð. Sá auður
var frá Staðarfelli, því maður
hennar var þaðan. Og nú er komin
önnur gjöf til að koma skólanum á
stað, það er óðalsjörð gömlu Bene-
diktsensættarinnar. Staðarfell hef
ir verið gefið til skólaseturs með
öllu sem þar stendur. þeir sem
koma að Staðarfelli geta séð, að
þar hefir verið unnið og ekki
horft í kostnaðinn. Alt er nýbygt
og mest úr steini, öll peningshús
og heyhlöður og vandað og stórt
íbúðarhús úr steini. Mikil mann-
virki eru þar önnur, girðingar og
jarðabætur, sem Magnús Friðriks-
son hefir gert þar. Hann sparaði
ekkert til að gera Staðarfell sem
best og sætilegast á allan hátt.
þessa fallegu og stóru eign hafa
þau hjón gefið til skólaseturs, til
minningar um son og fósturson,
svo aðrir geti haft blessun af
minningu þeirra. þessi gjöf var
gefin með hinni mestu gleði af
öllum sem áttu hlut að máli og
með þeim innilegustu óskum um,
að hún mætti verða sem flestum
til nytsemdar. Eg lík svo máli
mínu með þeirri spurningu: Hvers
á að bíða? þetta mál er búið að
bíða nógu lengi og þolir ekki
lengri bið. Eg ber það traust til
þings og stjórnar, að unnið verði
að því að hrinda málinu í fram-
kvæmd á þessu þingi.
Engan svefn meðan aðrir grafa
gull úr grjóti.
Kona úr Dalasýslu.
----o-----
Sparnaður íhaldsins.
þeir flögguðu með því í fyrra,
íhaldsmennirnir, að þeir vildu sér-
staklega spara, með því að hafa
ekki nema einn ráðherra. Eru ráð-
herralaunin nú 10 þús. kr„ án dýr-
tíðaruppbótar.
Sögðu sumir, að öll framkoma
Ihaldsins í stjórnarskrármálinu í
fyrra, og þá um leið í þessu at-
riði hefði verið leikaraskapur
einn, en vitanlega neituðu Ihalds-
menn því harðlega og fullvissuðu
menn um alvöru sína og góðan til-
gang.
Nú eru þau ný tíðindi orðin sem
varpa skýru ljósi yfir þetta atriði.
Ihaldsstjórnin leggur nú fyrir
Alþingi frv. til laga um laun em-
bættismanna og er aðalatriði
þeirra það að framlengja gildandi
ákvæði um dýrtíðaruppbót em-
bættismanna.
og réðu sig í skiprúm ýmist hér á
Inn-nesjum, suður með sjó eða í
Grindavík. Sumir réðu sig „upp á
hlut“ en aðrir gerðust útgerðar-
menn.
Auk þessa stunduðu margir
menn úr sveitunum norðanlands
og austan, sjó, þar í næstu veiði-
stöðvum, einhvern tíma af árinu,
eftir því sem vertíðum var háttað.
þetta sýnir, að á þessum tím-
um þóttust bændur ekki geta rek-
ið búskapinn slindrulaust, nema
með því að styðjast við sjávargagn
að meira eða minna leyti.
En síðan um aldamót hefir orð-
ið nokkur breyting á þessu, og
verður nú vikið að því .
V.
Breytingin sem orðið hefir á
búskap bænda og búnaði, síðan
fyrir og um aldamót er þann veg
háttað, að nú lifa margir á jörð-
urn sínum og búum eða því sem
þau gefa af sér, án þess að styðj-
ast við afla frá sjó. Heilar sveitii
cg jafnvel sýslur, framfleyta sér
Sxná,söluirexkd
má ekki vera hærra á eftirtöldum tóbakstegundum, en hér segir:
2E^eyIk;tóTDa.!k;:
Moss Rose frá Br. American Co Kr. 8,05 pr. 1 lbs.
Ocean Mixt. — sama — 9.50 — 1 —
Richmond V4 — sama — 12.10 — 1 —
do. V8 — sama — 12.65 — 1 —
Glasgow V* — sama — 14.95 — 1 —
1 CD 6 sama — 15.55 — 1 —
Waverley V4 -— sama — 14.95 — 1 —
Garrick V* — sama — 23.45 — 1 —
Utan Reykjavíkur má verðið vera því hærra, sem nemur flutn-
ingskostnaði frá Reykjavík til söluetaðar, ©n þó ekki yfir 2°/0.
laandsverslun íslands.