Tíminn - 07.03.1925, Blaðsíða 4

T 1 M I N N
42______________________________
Framh. frá 1. síðu.
reglumál sé orðið flokksmál hjá
ykkur.
Eg er að vísu ekki skoðana-
bróðir ykkar og get aldrei orðið
íhaldsmaður. En eg viðurkenni -að
hjá íhaldinu er oft og á að vera
gætni og varfærni. Ihaldsflokkur-
inn á að slá skjaldborg um það
stjórnskipulag sem ríkir í landinu.
En vilji hann gera það, þá má
hann allra síst gefa þeim öflum
byr undir báða vængi sem kunna
að vera til í þjóðfélaginu, sem að
því vilja vinna að koma öllu í
II.
Sú hlið þessa máls sem eg nú
hefi rætt um er aðalhlið málsins.
En eg verð og að víkja að annari,
því að þó hún sé ekki eins ískyggi
leg þá er hún engu að síður svo
alvarleg, að fram hjá henni má
með engu móti ganga. pað er
kostnaðarhliðin. Vék hæstv for-
sætisráðhera nokkuð að þeiri’i h’ið
en mjög lauslega og þegar litið
er á framv., sem vitanlega fyrst
og fremst ber á að líta, þá verour
ekki bygt á ummælum hans. —
Landsstjórnin hefir haft það
við orð að hún vildi spara fé rík-
isins. það var samhuga vilji flokk
anna á síðasta þingi að láta fjár-
lögin í hvert sinn sýna sem rétt-
asta mynd af afkomunni. Og enn
hefir landsstjórnin haft við orð
að greiða ætti lausaskuldir ríkis-
ins á fáum árum.
Hinsvegar ber þessi sama lands-
stjórn fram þetta frumvarp. Og
frá þessu frumvarpi er þannig
gengið að eg hika ekki við að full-
yrða að aldrei fyr hefir nokkur
stjórn á íslandi beðið Alþingi um
eins rúmt og alveg ótakmarkað
vald til að nota fé ríkisins án þess
að Alþingi geti, a. m. k. í fyrstu,
haft um það nokkurt íhlutimar-
vald. Svo ótakmarkað vald biður
stjómin Alþingi um, bæði til þess
að mega nota fé, og til þess að
mega leggja kvaðir á einstaka
borgaia, að hvem mann, sem um
hugsar með athygli, hlýtui' að
reka í rogastans.
í fyrsta lagi biður stjórnin um
vald til þess að mega kalla í þjón-
ustu sína, hvern mann, í öllum
kaupstöðum landsins, sem hún
vill til þess velja, á aldrinum frá
20—50 ára. Engin takmörk setur
frumvarpið fyrir því hversu oft,
eða hversu lengi hún má halda
þeim í þessari þjónustu. Alt er
þetta unair geðþótta stjórnar-
innar komið.
í öðru lagi biður hún um vlad
til að mega stofna 7 ný launuð
embætti, forstöðumanna, eða yfir-
varalögreglumanna, og engin tak-
mörk eru fyrir hinum öðrum nýju
launuðu embættum, sem hún má
síofna, undirforingjanna. Engin
ákvæði eru um hversu hálaunað-
ir þessir menn eiga að vera. Alt
er það komið undir geðþótta
stjórnarinnar.
1 þriðja lagi biður hún um
ótakmarkaða heimild um allan út-
búnað þessa hers, eða liðs: vopn,
„tæki“ allskonar, einkennisbún-
inga, æfingar og æfingaskóla.
Kostnaður við þetta alt er alger-
lega kominn undir geðþótta stjórn
arinnar.
Um alla fjármálahliðina gildir
það eitt sem segir í 5. gr. frum-
varpsins: Allan kostnaðinn greið-
ir ríkissjóður. —
Sömu dagana sem við ræðum
þetta frumvarp stjórnarinnar
sitjum við sumir á fundum í fjár-
veitinganefndinni.
Ótal erindi og fjárbeiðnir berast
til okkar. Atvinnuvegirnir kalla
á margháttaðan stuðning. Nú
þurfa bændurnir mikinn stuðning
um að koma nýju skipulagi á út-
flutning aðalframleiðsluvörunn-
ar. Sjómennirnir þurfa aukna
gæslu hinna dýrmætu fiskimiða.
Vegi og brýr er beðið um, lífæð-
ar fyrir héröðin. Vita er beðið
um til þess að tryggja líf sjó-
mannanna á hafinu. Óteljandi fjár
beiðnir berast til okkar úr öllum
áttum. Með blóðugu hjarta verð-
bál og brand og umturna skipu-
lagi þjóðfélagsins.
Eg vil mjög alvarlega mælast
til þess af ykkur að þið hjálpið
til að fella þetta frumvarp nú
þegar, til þess að stemma þegar
á að ósi. pví fyr sem þetta mál er
kveðið niður, því betra. því minna
tjón hlýst af því að stofnað var
til þessa óviturlega ráðs. pví
minni æsingar og beiskja mun af
þessu hljótast. En tjónið er þegar
orðið nokkuð og það þarf tíma til
að yfir sléttist.
um við að neita um margt —
altof margt — vegna hins þrönga
hags ríkissjóðs. —
Sömu dagana biður landsstjóm-
in .um .svona . altakmarkalausa
heimild til þess að nota fé ríkis-
sjóðsins — hún vill koma á nýju
skipulagi sem enginn veit hvort
kostar tugi eða hundruð þúsunda
króna.
Hversu ógurlega stingur þetta
í stúf?
Eg tel það tvímælalausa skyldu
okkar þingmannanna, gagnvart
þeim kjósendum landsins sem
hafa trúað okkur fyrir umboði
sínu, að reyna að gera okkur
grein fyrir hver kostnaður muni
af þessu verða. Og við megum
ekki með neinum móti miða við
ummæli hæstv. forsætisráðherra
um það, því að enginn veit hver
verður forsætisráðherra, eða í
stjórn þá er þetta á að fram-
kvæma. Við höfum ekki leyfi til
að miða við annað en frumvarp-
ið, eins og það liggur fyrir. —
Eg hefi reynt að gera mér
grein fyrir þessu, en eg játa af-
dráttarlaust að það er ekki hægt
að fá neinn fastan grundvöll að
standa á.
það sem fyrst verður þá að
reyna að gera sér grein fyrir er
það, hversu margir liðsmenn
muni verða í þessari varalög-
reglu. það er erfitt. Hæstv. for-
sætisráðherra gerði ráð fyrir 100
mönnum í Reykjavík einni, en eg
verð að segja að eg get alls ekki
bundið mig við orð hans, eins og
áður er sagt, eg verð að miða við
L’umvarpið og það ástand sem
þetta skipulag leiðir af sér. Nú
er það vitanlegt að stofnun vara-
lögreglunnar leiðir af sér æsing-
ar. Hún kallar á mótstöðuna. Sjó-
menn og verkamenn telja henni
stefnt gegn sér. Eigi varalögregl-
an að reynast örugg, verður því
að gera ráð fyrir miklu meiri
styrkleik hennar en nú þyrfti að
gera.*) Eg þykist fara lágt út
fra þessum forsendum er eg
áætla tölu liðsmanna alls 1000 —
500 í Reykjavík og 500 í öllum
hinum kaupstöðunum 6 til sam-
ans. Eg gæti alveg eins gert ráð
fyrir hærri tölu eins og lægri —
því miður. pví að ef á annað borð
er farin þessi leið, þá má þetta
lið með engu móti verða yfirbug-
að.
þá er um útbúnað mannanna,
og hann einan, því að ekki dettur
mér í hug að fara út fyrir ramma
frumv. og gera ráð fyrir launum
handa þessum mönnum. En út
búnaðurinn kostar mikið fé, eins
og hæstv. forsætisráðherra sagði.
Næst liggur að bera saman við
útbúnað lögregluþjónanna í Reyk-
javík. Eg hefi aflað mér, að eg
hygg, ábyggilegra upplýsinga um
hvað hann kostar:
*) í síðari ræðum Jóns Magnús-
sonar kom það alveg skýlaust fram,
að tilefnið til að heimta varalögregl-
una væri einmitt ókyrð sem orðið
liefði af verkamanna hálfu út af
ltaupgjaldsdeilum. Liggur þá í aug-
um uppi liversu óróinn mun vaxa,
er sliku á að mæta fyrst og fremst
með ofbeldi. Og ef á annað borð er
farið af stað með slikt skipulag sem
þetta, verður ekki nema eitt ráð er
ókyrðin vex: að auka enn meir og
efla varalögregluna, fjölga i henni
Lögreglumenn fá þennan fatn-
að:
Frakka fyrir c........ 285 kr.
Kápu c..................125 —
Einkennisbúning c. ... 255 —
Húfu c.................. 35 —
Samtals c. 700 kr.
Ef slept væri annari yfirhöfn-
inni, kápunni, kostaði fatnaður c.
kr. 575, og virðist mega gera ráð
íyrir að slíkan fatnað legði ríkið
varalögreglunni til.
þá eru „tækin“. Eg geri ekki
láð fyrir nema tveim. Kylfu sem
mun kosta um 15 kr. og byssu,*)
sem vart getur kostað minna en
300 kr. þetta eru samtals 890 kr.
þetta er á mann. Og eftir er
að jafna launum yfirmanna á
mann, æfingakostnaði, skotfærum
til æfinga q. fl. o. fl. Mér þykir
það engin fjarstæða að áætla það
110 kr. á mann. þá er kostnað-
urinn orðinn 1000 kr. á mann. Og
ef liðsmenn eru 1000 þá verður
allur kostnaður fyrsta árið ein
miljón króna.
Eg nefni aðeins þessa tölu. Mér
dettur ekki í hug að halda fram
ákveðinni upphæð. Ilún getur ver-
ið bæði ofhá og oflág. En eg legg
áherslu á að þetta er alt á svo
ruggandi grunni að með öllu er
ómögulegt að fá fast undir fætur.
En eg spyr.
Er það leyfilegt af landsstjórn-
inni að bera fram slíkt frumvarp
— jafnvel fjárhagshliðarinnar
einnar vegna? Og vera að tala um
að spara í sömu andránni og borga
lausaskuldir! —
Eg segi þetta alveg óverjandi.
Eg kalla það ofdirfsku af lands-
stjórninni að fara fram á það að
Alþingi afhendi henni svo gersam
lega valdið til að fara með fé
landsins.
Eg beini aftur orðum mínum
mjög alvarlega til stuðnings-
manna stjórnarinnar, því að eg
veit að a. m. k. sumir þeirra vilja
sýna fulla gætni í fjármálum:
Virðist ykkur ekki blasa við hér
ískyggilegt útsýni um fjárhags-
afkomu ríkissjóðsins ?
Eg segi fyrir mig, að verði úr
framkvæmd þessara laga, þá virð-
ist mér blasa við kollvörpun allra
vona um íjárhagslega viðreisn
þjóðarinnar.
Fjárhagshlið þessa máls er ein
nægileg til að dæma það til dauða.
Og þó er hin hliðin, sem áður get-
ur, enn ægilegri.
IH.
Eg fer nú senn að ljúka máli
mínu. En þó vil eg enn víkja að
fáum atriðum.
það er á allra vitorði hvert er
tilefni þessa frumvarps.
Með stækkun kaupstaðanna og
hinum gríðarmikla vexti sjávarút-
vegsins hefir aðstaða manna
hvers til annars, í bæjunum,
breyst stórkostlega frá því sem
áður var hér á landi. Hér dregur
til sömu stéttaskiftingar sem orð-
in er erlendis. Vinnuveitendur
og vinnuþiggjendur standa >. í
tveim harðandstæðum flokkum,
sem hafa við næsta ólík kjör að
búa og eiga gagnstæðra hags-
muna að gæta.
Aðrar þjóðir eru farnar að
læra að finna ráð til að sjá við
þeim vandræðum sem af þessu
geta hlotist, en við Islendingar
kunnum ekki að taka á þessum
málum enn.
Eg játa hiklaust að í beinu og
óbeinu sambandi við þetta ástand
hafa komið fyrir þeir viðburðir á
landi hér sem ekki áttu að koma
fyrir, og með engu móti mega
koma fyrir, og það er skylda okk-
ar, þjóðfélagsins vegna, að finna
ráð til að koma í veg fyrir þá.
Mér þykir sjálfsagt að víkja
að því máli sem sérstaklega vakti
umtal af þessu tagi, málinu rúss-
neska drengsins, sem stendur í
sambandi við þetta af því að þá-
verandi aðalforingi verkamanna
beitti þar aðstöðu sinni.
Eg hefi fordæmt það tiltæki áð-
ur og fordæmi enn og ilt var til
þess að vita að fleiri flæktust í
það mál.
En eg vil minna á það sem var
á vitorði alh’a í þessum bæ að það
var ekki skipulagi á lögreglu bæj-
arins sem þá brást, heldur voi’u
það mennirnir sem þá brugðust.
Slíkt smámál sem þetta í raun-
inni var, átti fulltrúi lögreglu-
stjóra vitanlega að annast. Ef sá
rnaður hefði haft meðal karl-
manns hjarta, þá hefði ekkert úr
*) Jón Magnússon lést verða mjög
hneikslaður yfir því að eg talaði um
að varalögreglan hefði byssu. En
undir stjórn hans sjálfs, þegar borg
arar Reykjavíkur voru kvaddir lög-
reglunni til aðstoðar, í Ólafs Frið-
rikssonar málinu, voru þeim mönn-
um fengnar hlaðnar byssur i hendur.
Jón Magnússon sjálfur ber ábyrgð á
þvi. Og það var fyllilega gert ráð fyr-
ir að þæi' byssur yrðu notaðar, því
að í Góðtemplarahúsinu var útbúinn
spítali þá, til þess að veita viðtöku
þeim sem kynnu að særast. Er ekki
sjálfsagt út frá þessu að gera ráð
fyrir þcim möguleika að hinn sami
orðið og alt gengið eins og í
sögu. það var samhuga álit alls
Reyk j avíkurbæj ar.
Lögreglan hefir nú vald til þess
að fá aðstoð borgaranna, þá er
serstakar ástæður bera að hönd-
um.
Um þau atvik sem komið hafa"
íyrir hingað til, og farið hafa
miður úr hendi en skyldi, er það
að segja, að ef lögreglustjórn
hefði verið góð, hefði altaf verið
nægilegt að hafa þá baktrygging.
Að koma upp sérstöku liði, sem
pólitisk landsstjórn hefði vald til
að velja ótakmarkað, eftir sínu
höfði, til þess að hindra að slíkt
komi fyrir aftur, það er áreiðan-
lega ekki rétta ráðið.
Af því hlýst ekkert annað en
það að kveikja nýtt hatur og
hrinda af stað öflugri mótsstöðu.
Ráðið er hitt:
Að efla og styrkja hina opin-
bei’u lögreglu landsins. Að setja
yfir hana góða og öragga lög-
reglustjóra. Og ekki síst hitt: Að
setja vitui’leg lög sem að því
miða að semja sættir í deilumál-
unum milli vinnuveitenda og
vinnuþiggjenda.
þá hefði landsstjórnin unnið
þarfai’a verk, ef hún hefði hnigið
að þessu ráði.
Við eigum að læra af reynslu
annai’a mentaþjóða í þessu efni
og feta í þeirra fótspor.
Við eigum að reyna að finna
skipulag um dómstól sem skeri úr
deilumálum verkamanna og vinnu
veitenda. Við eigum að eignast
opinberan sáttasemjaia í slíkum
málum, eins og aði’ar þjóðir
eiga.*) Við eigum yfirleitt að
eignast alhliða löggjöf um þessi
mál. — Til slíks vei’ks hefði lands
stjórnin fengið einhuga stuðning
mikils hluta Alþingis. —
Eg hefi það fyrir satt, enda er
það allra mál, að sjómennirnir ís-
lensku séu bestu sjómenn í heimi.
Eg efa ekki, að þegar á alt er
litið, muni verkamennii’nir ís-
lensku vera einna best mentað-
ir verkamannanna í heiminum.
Eg tek ekki þátt í þeim leik að
vopna lið sem þeir — með réttu
að nokkru leyti a. m. k. — gætu
talið að stefnt væri á sig.
Eg á ekki samleið með öllum
þorra þeii-ra um stjórnmálaskoð-
anir. En með engu móti vil eg
varpa til þeirra þessum hanska.
Eg vil síst af öllu greiða veg
þeirra manna og gefa þeim mönn-
*) Áður en umræðunni var lokið
bar eg fram, ásamt öðrum þm. (Á.
A.) frumv. um sáttasemjara í eslík-
um deilumálum, sniðið eftir löggjöf

o Hundrað beztu
'O 3 Ijóö
N eu á íslenzka tungu
JO
IO (0 a
<o c
E Safnað befir
Jakob Jóh. Smári
Hvers vegna þurfn allir atS elgra
þessa bök?
Vegna þess, að 1 henni eru 100 bestu
ljóð á íslensku og þau veróa allir ís-
lendingar atS þekkja.
Vegna þess, atS hún gefur mönnum kost
ú atS kynna sðr og bera saman um 30 Is-
lensk skáld at> fornu og nýju.
Vegna þess atS hún er ódýr (kostar atS-
eins kr. 6.50 1 skrautbandi) og sjálfvalin
tækifærisgjöf handa ungum og gömlum.
GefitS vlnum ytSar Hundrab bestu ljðtJ
I sumargrjöf, afmællsgjöf, fermingargjöf i
Bókin fæst hjá bóksölum, en þeir sem
óhægt eiga met5 atS ná til bóksala, geta
sent undirritutSum andvirÖitS og vertSur
bókin þá send kaupanda a8 kostnaöar-
lausu. Einnig- send gegn póstkröfu.
Ólafur Bergmann Erlingsson, prentari,
Reykjavík.
H.f. Jón Sigmundsson & Co.
SYuntuspennu r
Skúfhólkar,
Upphlutsmillur og
og alt til upphluts.
Trúlofunarhringarnir
þjóðkunnu. Mikið af steinhi’ingum.
Sent með póstkröfu út um land
ef óskað er.
Jón Sigmundsson gullsmiður.
Sími 383. — Laugaveg 8.
um vopn í hendur sem kunna að
vera til á þessu landi, sem vilja
leiða verkamannastétt Islands inn
á hinar hættulegustu brautir. En
eg hygg að þetta frumvarp stefni
skemstu leið í þá átt. —
Eg vil ekki efa, að tilgangur
hæstv. stjórnar, með því að flytja
þetta frumv. sé sá að vilja gera
tilraun til að tryggja friðinn í
landinu.
En eg er sannfærður um að
þessi leið stefnir til ófriðar en
ekki friðar, meiri ófriðar en verið
hefir á landi hér síðan á Sturl-
ungaöld.
Mér er tamt að vitna til fornra
rita.
Sigurður Nordal prófessor hef-
ir ritað merkilega um kvæði sem
hann hyggur að hafi verið ort á
íslandi fyrir nálega 1000 áram.
það er merkasta kvæði sem ort
var í germönskum heimi í forn-
öld, sem við þekkjum og eitt hið
merkasta kvæði sem ort hefir ver
ið. Á tímamótum heiðni og
kristni er það ort, þá er enginn
vissi hvor yrði yfirsterkari fom
síður eða nýr og hálfur heimur-
ínn stóð á öndinni af hræðslu við
heimsslit. Kringumstæðurnar áttu
sinn þátt í að skapa hið stórfelda
kvæði í huga skáldsins. Hann sá
sýnir: toi’tíming veraldar og aðra
nýja rísa upp.
Eg vil heimfæra eina vísuna til
þessa tækifæris, því að í sambandi
við rekstur þessa máls er mikil
alvara framundan. Sambúð Islend-
inga á næstu tíð er mjög undir
því komin hvernig úr verður ráð-
ið þessu vandamáli. Eg ætla að
ljúka máli mínu með ósk um að
ekki rætist sýnin Völu-Steins, er
hann fór um þessum orðum:
Bræðr munu berjask
ok at bönum verðask,
munu systrungar
sifjum spilla;
hart er í heimi
hórdómur mikill,
skeggöld, skálmöld,
skildir klofnir,
vindöld, vargöld,
áðr veröld steypisk;
— mun engi maðr
öðrum þyrma.
mönnum, auka æfingarnar og marg-
falda allan útbúnaðinn.
J. M. fengi nú varalögreglunni byssu
í hönd.
Dana, og annar þm. (B. J.) hefir
borið fram frumv. um gjörðardóm.
Ritstjóri: Tryggvi þórhallsstm.
Prentsmiðjan Acta.