Tíminn - 27.03.1925, Blaðsíða 1

©jalbfsti
oo, afgreiöslur'ciöm: Cimans er
Sigurgeir JfriÖrifsfon,
Sambanósþúsinu,- ReyfjaDÍf.
,2£fc$tetbsía
Címans er í Sambanbstjúsinu
0pin öaglega 9—\2 f. Ij.
Sími
IX. ár.
Reykjavífe 27. mars 1925
16. blað
Alþingi.
Fallin stjórnarfrumvörp: í Ed.
var felt frv. um breytingar á lög-
um um skemtanaskatt og þjóð-
leikhús eins og áður er getið, og
frv. um sóknargjöld. I Nd. frv.
um breyting á lögum um skipun
bamakennara og laun þeirra; og
frv. um sjúkratryggingar var af-
greitt með rökst. dagskrá og vís-
að til sýslunefnda og bæjarstj.
Fallin þingm.frv.: í Nd. frv.
um að banna næturvinnu við að
ferma og afferma skip og báta í
Kvík og Hafnarf., frv. um ríkis-
einkasölu á saltfiski (frá J.
Bald.), frv. um að lengja friðun-
artíma rjúpna; frv. um að herða
a hegningu skipstjóra á togurum
íyrir landhelgisbrot, var það felt
með 14:18 atkv. við naínakall.
Já sögðu: Á. J., Á. Á., H. Kr.,
liig. B., J. Bald., J. Sig., Jör. B.,
Kl. J., P. 0., P. p., Sv. Öl., Tr.
þ., þorl. J. Nei sögðu: B. Sv.,
Ág. F., B. St, Bj. J, B. L, H.
St, Jak. M, J. A. J, J. Kj, J.
P., M. G, M. J, M. T, S. J. —
þór. J. var fjarv.
Sjö frv. um breytingar á vega-
lögunum, um að gera ýmsa inn-
anhéraðsvegi að þjóðvegum, hafði
samgm.n, samkv. áliti vegamála-
stjóra, lagt til að yrðu feld. Var
I. frv, um Hafnarveg í Horna-
firði, felt og frv. B. J. frá Vogi,
um Laxárdalsveg í Dalas, eftir
mikið stapp, því að Bj. ætlaðist til
að Holtavörðuheiðarvegurinn til
Norðurl. yrði feldur úr tölu þjóðv.
og þjóðvegurinn færður vestur í
Dali. Hin frv, 5 að tölu, tóku
flm. aftur, eftir nokkurt hnútu-
kast til samgm.n. —
Afgr. sem lög frá Alþingi: Frv.
um nauðasamninga; frv. um iún-
lenda skiftimynt; frv. um breyt-
ingu á póstiögum; frv. um heim-
ild til að veita lán úr Bjargr.sjóði.
Afgreiðsla Ed. á frv. stj. um
gengistollinn var dálítið einkenni-
leg, einkum af því að 2 íhaldsm.
í fjárhagsn. léku tveim skjöldum
i máhnu, þeir B. Kr. og Jóhann
úr Eyjum. Fyrst gáfu þeir út
nefndarálit á þskj. 160, um að
„nefndin hefði athugað frv. all-
ítarlega, og orðið að samkomulagi
í nefndinni að leggja til að frv.
yrði samþ. óbreytt“, eins og það
kom frá Nd„ að framlengja toll-
inn til ársloka 1926. En svo kom
fjárm.rh. J. p. með brtt. við 2.
umr, þess efnis, að framlengja
tollinn til ársl. 1927. þessir þing-
menn gengu þá strax frá nefnd-
aráliti sínu, að brtt, af því að
fjmrh. hefði sagt, að ríkissjóður
þarfnaðist tekna, létu sig engu
varða hvernig þær væru fengnar
— og var frv. svo breytt sent
aftur til Nd. Framsóknarmenn
greiddu atkv. á móti því. — Tals-
verðar hnippingar urðu um málið
milli J. J. og fjárm.rh. Taldi J.
J. að frv. ætti engan rétt á sér
sem tekjuaukafrv. eftir að krónan
væri komin upp fyrir það mark
sem lögin um gengistollinn hefðu
miðast við í fyrra; enda sæi hann
ekki að stjórnin hefði þær nauð-
synjaframkvæmdir með höndum,
sem gætu réttlætt svo mörg og
ósvífin tollalög. Alt stæði kyrt,
cg J. p. heyrðist nú ekki nefna
sitt gamla áhugamál — járn-
brautina. Fjárm.rh. játaði að það
væri nöturleg fyrir sig sú kald-
hæðni örlaganna, að geta nú ekki
þegar hann hefði völdin, hugsað
um járnbrautina, en hvað sem því
hði þá mætti hvergi slaka á um
tollainnheimtu úr vösum almenn-
ings til ríkissjóðs. En tekjuskatt-
inn finst honum að ríkissjóður
inegi missa, að nokkru leyti.
J. J. flutti þessa þál.till.: Efri
deild Alþingis áyktar að fela
mentamálanefnd að í’annsaka, hve
langt er komið hinni íslensku orða
bók, sem Jóhannes L. L. Jóhann-
ess. hefir nú. unnið að um nokkur
ár, og hve mikið liggur eftir þór-
berg þórðarson að safna orðum
úr alþýðumáli. Jafnframt er nefnd
inni falið að gera tillög-ur um,
hversu haga skuli orðasöfnun þess
ari framvegis. — Itakti flm. gang
orðabókarstarfsins, frá því að
Jón Ól. hefði byrjað á því' og dr.
Björn Bjarnars. tekið við af hon-
um, síðan hefðu þeir feðgar Jóh.
•L. L. Jóh. og Jakob Smári verið
settir að starfinu. Útkoman virt-
ist vera þessi: Safn J. Ó. gefið
út sérstakt, án nokkurs sam-
bands við þá væntanl. orðabók;
dr. B. B. hefði dáið frá verkinu
nýbyrjuðu; Jak. Smári gerst kenn
ari við mentaskólann þegar hann
átti kost hærri launa þar; Jóh.
Jóh. væri nú einn við starfið, án
þess Ijóst væri að hverju það
stefndí. Vildi hann láta rannsaka
það og fá skýrslu um. Mætti
kveðja sérfróða menn til aðstoð-
ar mentam.n. Ed, ef nefndar-
menn treystust eigi sjálfir til að
dæma um þetta mál. Skýrsla
nefndarinnar skyldi lögð fyrir
þingið, er síðar tæki ákvörðun um
starfið framv. og útgáfu orða-
bókarinnar. Mætti svo fela háskól
anum að gera tillögur til þeirra
ákvarðana og leggja þær fyrir
næsta þing til úrslita þessu máli.
Flm. vítti það, að fé væri sóað til
þessa skipulagslaust, starfið hefði
verið aðeins bitlingur til einstaks
manns, og því virtist enn haldið
áfram í sama fonni, án þess að
nokkur samstæð heild væri í verk
um þessara manna. Benti hann
á að minna hefði mátt kosta til
þessa, ef hlutaðeigandi J. L. L.
J. hefði setið kyr vestur í Dölum,
enda væri eins auðvelt upp í sveit
að orðtaka Fornbréfasafnið o. s.
frv, þá hefði síður þurft að sækja
um sífeldar launabætur til hans
á hverju þingi. Einnig þótti flm.
æskilegt að þingið fengi skýrslu
um orðasöfnun þórb. þórðarsonar,
þar sem stjórnin hefði í fjárl.frv.
sínu svift hann styrknum.
Fors.rh. andmælti till. og taldi
að þingið hefði ráðið J. L. L. J.
til starfsins; en að það væri til-
gangur till. að svifta hann því;
vildi hann eigi annað heyra en að
alt væri látið óhreyft; hlutaðeig-
andi væri mjög vel fallinn til
orðasöfnunar og það hefði aldrei
verið ákveðið að hann ætti að
gefa út þessa orðabók. Og lét sem
það varðaði engu hvert stefnt
væri, þó að hver maðurinn á fæt-
ur öðrum væri launaður /ið þetta
yfirskynsstarf. *
S. E. tók að miklu í sama
streng, starf mannsins væri ekk-
ert athugavert. Hann fann að því
að stjórnin hefði felt niður styrk-
inn til þórb. þ. — lofaði mjög
síðustu bók hans „Bréf til Láru“,
og taldi hana bera vott um snild
höf. í máli og hugsun. Enda þótt
að blöð og ritdómarar virtust hafa
þögul samtök um að þora ekki að
skrifa um hana. Vildi hann vísa
till. til stjórnarinnar og léti hún
háskólann athuga hana ef henni
sýndist. Var það samþ. með 9:5
(atkv. Framsóknar) og þingsá-
lyktunin þar með fallin.
Nokkrar deilur urðu um dag-
skrá allsh.n. í sjúkratryggingar-
málinu, og hafði Bernh. St. fram-
sögu fyrir nefndina. Taldi hann
málið mikilsvert og vafasamt að
önnur mál lægju fyrir þessu þingi
sem hefðu meiri áhrif á líðan
hvers einstaklings meðal þjóðar-
innar. Nefndin aflaði sér bestu
upplýsinga, frá landlækni og
berklavarnafélagi fslands; vísaði
hann til álitsskjals félagsins, er
landlæknir taldi sig samdóma, og
kvað allshn. hafa í flestum at-
riðum fallist á skoðanir þær, sem
kæmu fram í álitsskjalinu. Stj.
frv. er 1 eðli sínu hreint og beint
skattafrv, það hljóðar ekki bein-
línis um tryggingu heldur styrkt-
arsjóði er stofnaðir séu með nef-
skatti. Trygging er það ef ákveð-
in gjöld eru greidd gegn ákveðn-
um bótum er fást þegar sjúk-
dóma ber að höndum. Engin bein
trygging felst í frv. Sjúklingar
hafa ekki eftir frv. kröfu til
styrks úr sjóðnum, heldur er það
undir atvikum komið og úrskurði
tilkvaddra manna, hvort þeir skuli
styrktir eða ekki. Frv. hefir eng-
an sparnað í för með sér fyrir
þjóðarheildina, en flytur gjöldin
aðeins til. Um þessa galla á frv.
var öll nefndin sammála. Frv.
ætlast til að 14. gr. berklavarna-
laganna sé feld úr gildi — berkla-
varnakostnaðurinn á að flytjast
af ríkissjóði og sýslusjóðum yfir
á sjúkrasjóðina, þessvegna eiga
berklaveikir að ganga fyrir öðr-
u.m sjúklingum um styrk úr sjóð-
unum, en þá verður lítill afgang-
ur til annars, berklavarnakostn-
aðurinn mun þurka allar tekjur
sjúkrasjóðanna.
Aðaltilgangur frv. er að létta
berklavarnakostnaðinum af ríkis-
sjóði en taka hann aftur með há-
um nefskatti af einstaklingum
þjóðarinnar til sjúkrasj, án þess
að veita þeim tilsvarandi réttindi
eða tryggingu í staðinn. Nefndin
fær ekki séð að berklavarna-
kostnaðurinn komi réttlátlega nið-
ur á þenna hátt. — það er sparn-
?ður íyrir ríkissjóð en aukin gjöld
fyrir þjóðina. Vitanl. má auka
skatta til ríkissj. til að standast
berklakostnaðinn, en eigi er þar
með sagt að þeir megi koma nið-
ur á þenna hátt.
Stjórn berklavarnafél. telur frv.
langlátt, af því að berklaveikin
heyrir undir sóttvarnir, styrkur
úr sjúkrasjóðum gangi því alveg
eins til að verja þá heilbrigðu fyr-
ir veikinni — eins og að bjarga
sjúkl. Hætt við að þegar almenn-
ingur greiðir sérstakl. skatt vegna
berklaveikinnar, verði menn ófús-
ir til frjálsra framlaga svo sem
til heilsuhælis á Norðurlandi 0. s.
frv. Einnig hefir verið bent á, að
verði frv. að Iögum, kunni það
að hindra starfsemi sjúkrasam-
laga. þó að nefndin fallist í flest-
um atriðum á þau rök, sem færð
eru gegn frv, þá telur hún al-
mennar sjúkratryggingar nauð-
synlegar, ef það eru í raun og
sannleika tryggingar. því að þetta
frv. nær ekki þeim tilgangi.
Ákveðinn réttur verður að fylgja
ákveðnum iðgjöldum, eins og yfir-
leitt tíðkast þar sem um slík mál
er að ræða. En það fyrirkomulag
er enn of ókunnugt þjóðinni;
sjúkrasamlögin fá og tryggingar
lítið þektar; væri því varasamt
að lögbjóða slíkt í einum svip;
málinu þarf að vinnast fylgi. —*•
þó þetta frv. kæmi fram á síð-
asta þingi vakti það fremur litla
athygli út um land. — þó að
nefndin vilji ekki ráða deildinni
til að samþ. frv, síst eins og það
nú liggur fyrir, þá vill hún ekki
beinlínis drepa það, heldur hefja
með því umræður meðal almenn-
ings um tryggingamálið í heild
sinni. Við það ætti áhugi og þekk-
ing á tryggingamálum að aukast,
og upp úr því skapast með tíman-
um almennar. sj úkratryggingar.
Ræðumaður benti einnig á að
réttast mundi í byrjun að láta
sjúkratryggingamar ná til ann-
ara sjúkdóma en berklaveiki, af
því að berklasjúklingum er nú
ráðstafað á4 annan hátt. Til frek-
ari sönnunar um ranglæti nef-
skattsins til sjúkrasjóðanna, benti
hann á að samkvæmt berklalög-
unum væru sjúklingar ekki sjálf-
ráðir um í hvaða kostnað þeir
legðu er þeim væri skipað á hæli,
og ef þeir eiga efni verða þeir að
standa straum af kostnaðinum
sjálfir, ef frv. þetta verður að lög-
um, þó að þeir hafi ekki óskað
hælisvistar.
,,Á fátækum mönnum er skatt-
urinn þung byrði. Eg skal taka
dæmi: Bláfátækur nágranni minn
á 10 börn, og sér fyrir þeim án
sveitarstyrks. Samkv. frv. ætti
þessi maður að greiða 18 kr. í
sjúkrasjóðinn, 5 kr. fyrir sig, 3
kr. fyrir konuna og 1 kr. fyrir
hvert barn. þetta er talsvert til-
finnanlegt, má til samanburðar
geta þess að þó útsvör séu í þess-
um hreppi nokkuð há, þá hefir
þessi maður aðeins 5 kr. aukaút-
svar. Eg veit að vísu að hreppsn.
er heimilt að greiða gjaldið fyrir
svona mann. En, sem betur fer,
er því þannig varið, að sumum
mönnum er óljúft að láta hrepp-
inn borga fyrir sig, þó að ekki sé
það talinn sveitarstyrkur.
Atvmrh. (M. G.) taldi þetta
ekki fremur skattafrv. en lög um
sjúkrasamlög. En munurinn á
þessu tvennu er mikill. Hér er
lögð kvöð á einstaklinga, sem nú
hvílir á ríkissj. En í sjúkrasam-
lögum eru menn að tryggja sig
gegn veikindum, sem ríkissjóður
skiftir sér ekki af. þessu frv.
fylgja engin aukin réttindi eða
hagsmunir, fremur hið gagn-
stæða. það er ekki rétt hjá hv. •
Atv.rh. að nefndin gefi ekki til
kynna hvað hún vill, að sýslun.
fjalli um 1 þessu máli. Nefndin
segir í áliti sínu að hún sé fylgj-
andi almennum sjúkratrygging-
um, en telji frv. ekki ná þeim til-
gangi. Hún vill að framtíðar-
skipulagið verði það, að menn séu
trygðir gegn kostnaði, sem leiðir
af hverskonar veikindum. Eg
skal taka fram að um sjúkra-
tryggingarmálið í heild væri æski
legt að fá álit sýslunefnda og
bæjarstjórna en ekki ejngöngu
um þetta frumvarp“.
----0----
Bíkasðfaig a Hlureyri
og Davíð Steíánsson skáld.
Fjöldi af erindum og fjárbeiðnum
hefir borist Alþingi eins og venja er
til, og er síst að undra þó að fjár-
\citinganefndir þingsins eigi erfitt
með að vinsa úr öllu því flóði. það
er þó sérstaklega eitt erindi sem eg
vil minnast á nokkrum orðum, eink-
um af því, að fjárv.n. Nd. hefir eigi
séð fært að taka þaö til greina. Eg
.1 við bréf frá bókasafnsnefndinni á
Akureyri, þar sem óskað er eftir að
Alþingi veiti 3000 kr. styrk til safns-
ins, svo að unt verði að ráða fastan
bókavörð við það. Ef að styi-kur þessi
fæst ætlar bókasafnsnefndin að ráða
Davíð skáld Stefánsson frá Fagra-
skógi til starfsins. pessu bókasafni er
nauðsyn á breyttum kjörum og
meiri aðhlynningu en verið hefir um
skeið, en brýnust mun þörfin á nýj-
um andlegum kröftum til að annast
um bókavai handa safninu og eigi
siður til hins, að gera þann auð scm
þar er fólginn í bókunum aðgengi-
legan og lifrænan fyrir almenning.
Vegur bókasafnsins stóð í mestum
blóma þegar Páll Briem amtmaður
hafði yfirumsjón þess, og’ næstu árin
þar á eftir þegar Akureyrarbær tók
við því til eignar og umráða af Norð-
uramtinu 1906. þá var því fengið gott
húsrúm í samkomuhúsi bæjarins, og
dágóður lestrarsalur útbúinn i sam-
bandi viö þaö. Eg minnist þess glögg-
lega af því eg var þar tiður gestur
í nokkra vetur, áður en lestrarsalur-
inn var aftur minkaður eða lokað
að mestu. Síra Jónas Jónasson frá
Krafnagili var þá við safnið á tíma-
bili. Eg minnist þess hvernig hann
seyddi okkur unglingana að lestrar-
salnum og bókunum. þó að hann
væri hvorki margmáll eða fljótur í
snúningum, þá var honum lagið að
gera okkur ljóst með fáum orðum,
hvaða fengur væri í hverri bók fyrir
sig. Honum var efni og andi bókanna
kunnugri en raðtalan (númer) á bind
unum. Eg efast um að þeir sem eigi
venjast slíkum bókavörðum geri sér
ljóst hvers virði þeir eru fyrir bóka-
söfn og lese.ndur. Mér er það nokkuð
ljóst fyrir margra ára kynningu af
bókaverði sem er líklega einstakur í
sinni röð; það er Benidilct Jónsson
frá Auðnum. Eg veit ekki betur en
aö hann hafi lesið allar bækur i bóka
safni þingeyinga á Húsavik, og er