Tíminn - 02.05.1925, Blaðsíða 3

TÍMINN
83
fyrir í sveitunum á næstu ára-
tugum, er að byggja þar upp. það
kostar samt geysimikið fé, og þó
það væri fyrir hendi, mundu líða
fleiri áratugir þar til byggingarn-
ar yrðu alment svo að viðunandi
gæti talist.
þótt núverandi byggingar séu
víðast þröngar og dimmar, þá
mun þó kuldinn og rakinn vera
stærsti ókosturinn við þær. Úr þvi
má bæta með upphitun. Til henn-
ar þarf eldsneyti, en öflun þess
getur oft orðið dýrkeypt, þó að
mótak sé fyrir hendi, fer mikið af
dýrum tíma vor og sumar til að
taka mó og hirða um hann. I
rigningasumrum verður mórinn
oft afar ljelegt eldsneyti, þrátt
fyrir góða hirðingu.
þar sem engin mótaka er, er
naumast að ræða um annan eldi-
við en tað eða kol, því hrís og
skógur fæst óvíða svo teljandi sé.
Kolin eru svo dýr, komin upp
í sveitir, að notkun þeirra getur
tæplega orðið almenn. Enda er
óhagsýnt að sækja aflið til hit-
unar íbúðarhúsum út yfir poll-
inn. þegar möguleikar eru fyrir
öflun þess í landinu sjálfu.
Útkoman er því sú, að víðast í
sveitum er taðið aðaleldiviðurinn
enn þann dag í dag. Nú er eitt
hið fyrsta boðorð bóndans, að
auka ræktunina. En það getur illa
samrýmst því að brenna mest-
öllum áburðinum.
Hér er það rafmagnið sem á að
leysa hnútinn. Við eigum að
keppa að því á komandi árum að
beisla afl það sem fólgið er í fall-
vötnum landsins til að lýsa og
hita heimilin með. Um leið og
þau þannig verða vistlegri, styðj-
um við að líkamlegu og andlegu
heilbrigði íbúanna.
þó þessar ástæður séu nægar
til að sýna hve þörfin fyrir raf-
magn er mikil og knýjandi, þá
liggja þó fleiri drög til þess að
telja má rafmagnið einn hinn
besta gest, sem að garði getur
borið. Skal nú minst lítillega á
fleiri atriði.
þegar bændur eru búnir að fá
rafmagn á annað borð mun ekki
líða á löngu þar til þeir fara að
nota það til ýmislegra smávika, t.
d. að dæla vatni, vökva garða,
snúa söxunarvélum, strokka og
skilja mjólk o. fl o. fl.
Jarðrækt. Hingað til hefir mik-
ið vantað á að hestaflið væri not-
ar Krossanessmálinu frá rannsókn
á þessu þingi, en vafalaust er það
eitt af þeim.
þá mun það ekki síður með al-
menningsgagn fyrir augum, sem
flokkur ykkar ber fram á þessu
þingi frumvörp um stórum aukna
nefskatta. Og að sjálfsögðu reyn-
ið þið að telja bændum og búaliði
trú um að það sé af óheilindum
einum að öll þessi mál hafa mætt
hinni megnustu mótspyrnu Fram-
sóknarflokksins í heild sinni.
Og ekki getur hún orðið mis-
skilin tilraunin sem ykkar menn
eru um þessar mundir að gera í
efri deild Alþingis, um að færa
niður fjárframlagið til Búnaðarfé-
lags Islands um 25 þúsund krón-
ur, og vísast verður það með full-
komnum árangri. þið hafið fengið
bændurna til að gera ykkur þar
sem annarsstaðar helst til lið-
sterka.
Hreinn Hreinsson!
þér hafið valið yður fallegt dul-
nefni. En fallegur flöskumiði
megnar ekki að breyta innihald-
inu. þér hafið, eins og fyr, treyst
um of á nafnbreytinguna. Fyrir
allmörgum mörinum er það ekkert
vafamál hver þér eruð. það eru
flejri en samverkamenn yðar sem
ekki fara þar í neinar grafgötur.
Annars ber hann yður ekki gott
vitni, þessi sífeldi flótti undan yð-
ar eigin nafni. Eg hefi heyrt yðar
getið í þrem bygðarlögum undir
þrem algengum íslenskum skírn-
arnöfnum, og þrem ólíkum föður-
að til jarðræktar svo sem vera
mætti. Margir munu því telja að
fyrst beri að auka notkun þess
sem mest áður en horfið sje að
því að nota til jarðræktar vinnu-
vélar knúðar öðru afli Hér til er
því að svara, að hestar eru hér
fremur afkastalitlir til erfiðis-
vinnu. Einnig er mjög dýrt að
halda marga hesta. Sé því að ræða
um ræktun í nokkuð stórum stíl
mundi borga sig að nota til henn-
ar aðfengið afl, einkum ef það
kostar mjög lítið, eins og raf-
magnið mundi gera á þeim árs-
tímum, sem hægt er að starfa að
jarðrækt. Rafmagn má nota til
að brjóta með land til ræktunar
og jafnvel til heyvinnu.
Ileyverkun með rafmagni. Á
undanförnum árum hafa í Sviss,
Hollandi, þýskalandi og víðar
verið gerðar merkilegar tilraunir
við heyverkun með rafmagni.
Tilraunir þessar hafa yfirleitt
hepnast vel og nú er aðferð þessi
talin ein hin allra besta til að
verka gras og annað fóður (róf-
ur) með litlu efnatapi, hvernig
sem viðrar. Aðferðin, sem er af-
areinföld, er í aðalatriðunum
þessi:
Fyrst er búin til gryfja á góð-
um stað. Að gerð og lögun er hún
lík venjulegri steinsteyptri súr-
heysgryfju. þó verður að vanda
meira til hennar og byggja yfir
hana, svo vatn komist ekki í hana.
Á botni gryfjunnar er málmplata.
í hana liggur raftaug. þegar bú-
ið er að fylla gryfjuna með grasi,
er lögð önnur málmplata ofan á
það. I þá plötu liggur önnur raf-
taug. þegar nú rafmagni er hleypt
á, þá streymir það á milli plat-
anna í gegnum grasið. í fyrstu
er rafstraumurinn, sem gegnum
það gengur, veikur, en við það að
grasið þjappast saman minkar
viðnám þess, en rafstraumurinn
eykst.
Rafmagnið sem streymir í gegn
um grasið breytist að mestu í
hita, en jafnframt hefir það í för
með sér einskonar lömun eða
dauða plantanna, við það minkar
stæling þeirra svo þær leggjast
fastar saman, en loftið pressast
í burtu.
Fyrst er bakteríulífið í grasinu
mikið og fjölbreytt en með vax-
andi hita minkar það og þegar
grasið er orðið um 50 stiga heitt
(Cels.) má svo heita að það sé
nöfnum. þér virðist að minsta
kosti tvívegis hafa gert tilraun
til að bæta „útgáfuna“ á sjálfum
yður í þjóðfélaginu. þetta kann
að hafa tekist. Eg hefi ekki þekt
yður persónulega nema undir yð-
ar núverandi óþjóðlega nafni. Eg
ætla fátt af þeirri viðkynningu að
segja. Eg hefi ekki nema einu
sinni haft aðstöðu til að forða
yður frá refsingu lánardrottins,
sem þér höfðuð ekki reynst eins
og hann hafði búist við. Og þareð
eg er hér á skyndiferð, veit eg að
enginn misvirðir það þótt eg geri
yður eigi svo hátt undir höfði, að
fara að fletta upp heimildarritum
þeim, sem þér vitnið til og at-
huga hvemig þér slítið þar úr
réttu samhengi, þareð þér eruð
eini maðurinn sem til mín hafið
komið um dagána í þeim erindum
að biðja um falsvottorð.
Eg ætla ekki að fara ver með
yður en þetta að svo stöddu. þér
fáið mín vegna að standa í myrkr-
inu, og yfir alla nefni eg ekki
nafnið yðar í þetta sinn. Mér
þykir líklegt, að í’itstjórum Morg-
unblaðsins og íhaldsflokknum
þyki eggjarnar dygna á vopni því
sem þér hafið reitt þeim til
hjálpar. Herði þeir þær aftur ef
þér og þeir hafið málstað til.
P. t. Reykjavík 30. apríl 1925.
Guðbrandur Magnússon.
Nýlega hefir varðskipið Fylla
tekið tvo botnvörpunga sem fengu
2 þús. kr. sekt hvor fyrir slæman
umbúnað á hlerunum.
KGL.HIRÐ - GUU-SWUÐUR
KHRTGR1 PAUERSLUN
BBgViUU. '
Gull, Silfur, Tin og Fleffvörur,
mikið úpval og fallegf.
Ef þér kaupið svokallaðan óþarfa, þá hafið hann fallegan
og vandaðan, því „fagur hlutur veitir ævarandi gleðiu, þeim
sem gefur og þeim sem nýtur.
5ilfunvöpup^ar.
Skrumlaust þær fallegustu sem sjást, enda frá einum fræg-
asta núlifandi silfursmið,
Georg Jensen.
Hver hlutur er listasmíði, sem allir hafa ánægju af að gefa
og eiga. Verðið er áreiðanlega samkepnisfært við alt annað
silfursmiði, þrátt fyrir ófrávíkjanlega vandvirkni og afburða
smekkvísi á hverjum hlut. Listdýrkendur kaupa varlar aðra
silfurvörur.
_ GuIIúp og 5NfUPÚP.
Armbandsúrin svissnesku, sem ganga rétt. öll úr aftrekt af
snildar úrsmið og full ábyrgð á þeim teltin. Gfagnslaust er
úr, sem ekki gerir skyldu síua. Kaupið aðeins góð úr með
ábyrgð, þau kosta minst þegar til lengdar lætur.
Tpúlofunaphpingip.
Altaf nógu úr að velja, bæði ódýrir og dýrir eftir þyngd.
Grafið í þá samstundis. Pantanir afgreiddar um hæl. Sendið
helst hring eða snúru sem mál, að öðrum kosti pappírsi’æmu
sem mál af baugfingri.
/
Islenskt
Gullsmíði og Silfupsmíði.
Alt sem þarf við upphlut og skautbúning. Belti og millur
af fjöldamörgum frumsömdum gerðum. Aðeins vandað og
fallegt verk er um að ræða. Sendið pantanir og þér munuð
verða ánægð með kaupin. Fljót afgreiðsla.
Vepðlauna og Kjöpgpipip.
Smíðaðir eftir pöntunum.
Verðið er sanngjarnt og varan góð.
Póstkröfur sendar út um land alt.
orðið alveg gerilsneytt. þá er það
einnig' orðið pressað saman. þetta
tekur venjulega 1 til 2 daga.
Nú er rafmagnsstraumurinn
siitinn, efri platan tekin burtu og
nýrri visk af heyi bætt ofan á.
þarnæst er platan sett -á að nýju,
rafmagninu hleypt á og endurtek-
ur ,sig nú það sama og áður. þann-
ig gengur koll af kolli þar til
gryfjan er orðin full af saman-
þjöppuðu grasi. þá er hún vand-
lega birgð og geymist nú grasið i
henni óskemt til vetrar.
Samanborið við súrhey hefir
aðferð þessi meðal annars þessa
kosti:
Efnatap er margfalt minna, þar
sem heyið er hitað hér upp með
rafmagninu, en við súrheysgerð er
aflið til upphitunarinnar tekið úr
heyinu sjálfu. Maður hefir hit-
unina, og þar með verkun heys-
in,s alveg á sínu valdi, með því
að auka eða minka rafmagnið.
Heyið verður lystugra og holl-
ara og laust við hina óþægilegu
lykt sem er af súrheyinu.
Maður er alveg óháður veðr-
áttunni þegar grasið er slegið,
því aðferð þessa má nota hvort
sem mikið eða lítið vatn er í gras-
inu.
Mjer vitanlega hefir þessi að-
ferð ekki verið reynd hjer á
landi enn sem komið er. Full þörf
væri samt að reyna hana sem
fyrst, því ýmsar ástæður geta ver-
ið til þess að rannsóknir gerðar
suður í Sviss eða þýskalandi hafi
ekki fult gildi fyrir okkur. Hér
eins og annarstaðar verður að
safna innlendri reynslu áður en
aðferð þessi getur orðið almenn.
En sé þarna ráð til þess að
geta náð heyfengnum óhröktum
hvernig sem viðrar, og geti bænd-
ur tileinkað sér það, þá er með
því stigið eitt hið stærsta spor
til viðreisnar landbúnaðinum, því
alkunnugt er að hinn illræmdi
horfellir á síður rót sína í gras-
bresti en hinu, að það hey sem
inn næst, er orðið svo skemt af
langvarandi óþurkum, að fóður-
gildi þess er fallið niður fyrir all-
ar hellur.
Búnaðarfélag Islands virðist
sjálfkjörið til að láta reyna þessa
aðferð.
Samlagsrafmagnsveitur. I þétt-
bygðum sveitum með stórum not-
hæfum straumvötnum, eiga sam-
lagsrafmagnsveitur efalaust mikla
framtið fyrir höndum. Kostnað-
urinn við sjálfa virkjunina yrði
í flestum tilfellum til muna minni
(á hestafl) en við rafveitu ein-
stakra bæja.
Aftur yrði kostnaðurinn við
leiðslukerfið á milli býlanna mik-
ill, jafnvel í þéttbýlustu sveitun-
um.
Tilhögun samlagsrafmagnsveita
yrði að líkindum heppilegust þann
ig, að bændur á því svæði sem
rafveitan á að ná yfir, myndi með
sér félagsskap til framkvæmda.
Jeg álít óheppilegra að sveitafé-
lögin sjálf hafi framkvæmdina á
hendi, því víða hagar svo til, að
hlutar úr fleiri sveitafélögum
mundu geta sameinast um eina
aflstöð. Einnig eru víða til ein-
stakir afskektir bæir sem mundi
verða of kostnaðarsamt að leggja
rafleiðslu til. En þó ilt sé að úti-
loka einstaka bæi frá félagsskapn-
um, þá er það þó betra, heldur
en að stofna hag alls fyrirtækis-
ins í tvísynu með kostnaði þeim
sem væri samfara því að hafa
þá með.
Sumstaðar er aðstaðan þannig
að smákauptún og sveitahlutar
geta sameinast um aflstöð og er
augsýnilegur hagur að því fyrir
báða aðila.
Verði stofnað til stórvirkjunai'
og iðjuvers við einhvern foss hér
á landi, þá er sjálfsagt að búa
svo um hnútana að sveitir þær
sem liggja þar í grendinni geti
fengið rafmagn til heimilisþarfa
rneð vægu verði.
Rafmagnsveitur fyrir einstaka
bæi. Á þessu strjálbygða landi
hljóta þær að verða aðalleiðin til
að fullnægja aflþörf landsmanna
a. m. k. í náinni framtíð. þar sem
langt er á milli bæja getur leiðslu-
netið eitt kostað meira en smá-
aflstöð, þar sem vel hagar til.
Að sjálfsögðu göngum við út
frá að nota innlent rekstrarafl
fyrir slíkar stöðvar og kemur þá
tæpast til greina annað afl en
vatnsafl eða vindafl.
Vatnsaflstöðvar. I leysingum á
vordegi á Island óhemjumikið af
vatnsafli. Alstaðar mæta auganu
lækir og ár, smáar og stórar, sem
falla hvítfyssandi stall af stalli
með dunum og dynkjum, jaka-
burði og grjótkasti. Hver sá, sem
á slíkum degi — í fyrsta sinn —
liti yfir landið, mundi eiga bágt
með að trúa því, að til væru bæir
við brattlendi, sem ekki hefðu ráð
á nógu vatnsafli til heimilisþarfa,
svo að segja við bæjarvegginn. í
rauninni er þessu samt þannig
farið. Margur lækurinn og smá-
áin sem í leysingum flæðir út yf-
ir alla bakka og gerir af sér ýms-
an óskunda, verður bókstaflega
að engu í þurkum á sumrin og
frostum á veturna. Hér rekum
við okkur á aðal örðugleikann á
að framleiða rafmagn með vatns-
afli. þörfin fyrir rafmagn er árið
um kring en einna mest í frost-
um á veturna.
Fyrsta skilyrðið til þess að læk-
ur sé nothæfur til rafmagnsfram-
leiðslu er að hann flytji nægilegt
vatn í frostaköflum. Geri hann
það ekki, og sé ekki hægt að
bæta úr því með að veita saman
fleiri lækjum eða safna vatninu
saman á þeim tímum sem hann
flytur meira en þárf að nota, til
að taka til hjálpar þegar hann
er vatnslítill, þá verður að telja
hann óhæfán aflgjafa.
Sem betur fer, eru mjög víða til
smá-ár og lækir sem flytja nægi-
lega mikið vatn árið um kring.
það eru þeir lækir og ár sem fyrst
og fremst koma til greina fyrir
rafafl-framleiðslu. Sé enginn slík-
ur lækui' í námunda við einhvern
bæ, þá er tæplega um aðrar leiðir
að ræða fyrir bóndann þar en að
fá rafmagn að (samlagsrafveitur)
eða að reyna að nota annað nátt-
úruafl, — vindinn.
Vind-aflstöðvar. Til skamms
tíma hefir sú skoðun verið ríkj-
andi, að vindurinn væri einn hinn
ótryggasti aflgjafi sem til væri.
Á síðustu tímum hefir samt skoð-
un manna á þessu atriði breyst
allverulega, einkum vegna þess að
hinar nýrri vindtúrbínutegundir
nota vindaflið mikið betur en eldri
tegundirnar gerðu. Auðvitað er
vindaflið mjög mismunandi á
ýmsum stöðum. Á útnesjum og í
hálendum héruðum venjulega
mikið, í dölum og á láglendinu
minna.
Stærsti ókosturinn við það er,
hve mismunandi það er á ýmsum
tímum. þó veldur þetta ekki þeim
erfiðleikum að ekki sé hægt að
ráða bót á þeim. Bestu vindtúr-
bínur hreifast í tæplega merkjan-
legum andvara, en framleiða fult
afl í nokkurri golu.
Nú eru fullkomin logn mjög
sjaldgæf. I Reykjavík hafa t. d.
samkvæmt veðurskýrslum frá ár-
unum 1920—1923 á þeim tíma
aldrei komið 2 lognsólarhringar