Tíminn - 30.05.1925, Blaðsíða 2

100
TlMINN
t
Stefán Stefánsson
bóndi í Fagraskógi.
Sxn.á,söluvex>d
má ekki vera hærra á eftirtöldum tóbakstegundum, en hér segir:
!E^»ey!k:tó'h>a.lsz:
Stutt er í milli andlátsfregna
tveggja þjóðkunnra alþingis-
manna úr bændastétt. Flutti Tím-
inn um síðustu helgi fregnina um
lát Ólafs Briems og nú Stefáns
í Fagraskógi.
Steían í Fagraskógi var fædd-
ur 29. júní 1863 á Kvíabekk í
Ólafsfirði. Var Stefán faðir hans ,
þá prestur þar, en síðast á Hálsi ]
í Fnjóskadal, Árnason, bróður
síra Bjarnar eldra prófasts í
Garði, Halldórssonar bónda á Hrís
um í Eyjaíirði, Bjarnarsonar
oónda á Hólsseli í Eyjafirði ívars-
sonar. En móðir Stefáns var Guð-
rún Jónsdóttir bónda á Brúna-
stöðum í Fljótum Jónssonar.
Hóf Stefán að búa í Fagra-
skógi 1890 og bjó þar til æfiloka.
Alþingismaður Eyfirðinga var
hann kosinn í fyrsta sinn 1901.
Sat þingin 1901 og 1902. Féll þá
við kosningar í Eyjafirði fyrir
Hannesi Hafstein en var aftur
kosinn 1905 og var síðan óslitið
þingmaður kjördæmisins til síð-
ustu kosninga haustið 1923. Á
Stefán því langa þingsögu að
baki og vafalaust er það að marga
vini eignaðist hann á þingi, því
að Stefán var prúðmenni mesta,
samvinnuþýður og góðgjarn. Var
hann jafnan mjög ötull talsmað-
ur héraðs síns og ótrauður um
að koma fram áhugamálum þess.
Meðan til var, var Stefán jafnan
öruggur flokksmaður í Heima-
stjórnarflokknum. Síðustu þingin
tvö var hann í Framsóknarflokkn-
um, en fyrir kosningar síðustu
hneig hann aftur að fornum vin-
um úr sínum gamla flokki, and-
stæðingum Framsóknarmanna, og
olli það falli hans síðast í Eyja-
firði. Áhugamaður um framfara-
mál landbúnaðarins var Stefán
einlægur, glaður í vina hóp og
vinfastur.
Kvæntur var hann Ragnheiði
Davíðsdóttur prófasts á Hofi í
Hörgárdal og Sigríðar, systur
Valdimars vígslubiskups, dóttur
Ólafs Briems timburmeistara á
Grund í Eyjafirði. Eignuðust þau
7 börn, 3 dætur og 4 syni. Er
Davíð sonur þeirra þjóðkunnur
Saylor Boy (1 V4 og V8) frá G-. Philips . . .
Pinnace V8 — sama . . .
Marigold Flake Vie — sama . . .
Abdulla Mixture (í V4 °g Vg) Há Abdulla & Co.
Capstan Mixture med. V4 frá Br. American .
do. do. — V s — sama
Capstan N/C. — * l/4 — sama
Old English Curve Cut V4 — sama
Kr. 12.65 pr. 1 lbs.
13.25
13.25
23.00
16.10
16.70
17.85
18.40
Utan Reykjavíkur má verðið vera því hærra, sem nemur flutn-
ingskostnaði frá Reykjavík til sölustaðar, en þó ekki yfir 2°/0.
Iiandsverslun íslands.
Kjöttunnur
L. Jacobsen,
Köbenhavn Símn.: Cooperage.
1
Valby
alt til beykisiðnar, smjörkvartel o. s. frv. frá stærstu beykissmiðjum
í Danmörku. Höfum í mörg ár selt tunnur til Sambandsins og margra
kaupmanna.
maður af ágætum ljóðum sínum,
en Stefáná cand. jur. dvelst hér
í bænum.
Stefán veiktist hastarlega af
lungnabólgu á heimleið frá Akur-
eyri, og það svo að hann komst
ekki heim. Hann andaðist hjá dótt
ur sinni á Hjalteyri aðfaranótt 25.
oessa mán.
Frá úílöDdum.
Churchill f j ármálaráðherra
Breta lagði fjárlögin ensku fyrir
parlamentið um síðustu mánaða-
mót. Er talið að af hafi borið hve
vel og skörulega hann flutti ræðu
sína um leið og talaði í hálfan
þriðja klukkutíma, blaðalaust að
kalla. Eitt meðal annars sem hann
lýsti yfir í ræðunni var það að
England er að gera peninga sína
innleysanlega með gulli.
— Tveir franskir flugmenn
ætla að fljúga frá París til New
York í næsta mánuði og lenda
hvergi á leiðinni. Áætla þeir að
ferðin taki 30 klukkutíma. Er
vegalengdin um 3000 kílómetrar.
Vélin í flugvélinni hefir 500 hest-
öfl.
— Gin- og klaufasýkin hefir
mjög geysað í Svíþjóð og Dan-
mörku síðari hluta vetrar, og víð-
ar um lönd standa bændur ráða-
lausir gegn þessum voðalega hús-
dýrasjúkdómi. Hefir alþjóðaland-
búnaðarráðið í Róm heitið 100000
franka verðlaunum þeim til handa
sem gefið gæti ný og góð ráð um
að lækna og verjast veikinni.
— Árið 1194 er Svalbarð fyrst
nefnt í íslenskum annálum en
ljóst virðist að engin gangskör
hafi þá verið að því gjörð, hvorki
af íslendingum né Norðmönnum
að nema landið. Gleymdist það
svo aftur. Árið 1596 fundu
Hollendingar landið að nýju og
ráku þar um hríð veiðar: hvala,
rostunga og ísbjarna. í byrjun
18. aldar fóru Rússar að leita til
landsins og höfðust þar mjög við
langa hríð en hættu aftur er kom
fram á 19. öld. Úr því fara Norð-
menn aftur að venja þangað kom-
Athugasemd.
I síðasta tölublaði Tímans er
Einar Benediktsson að dylgja um
það að eg hafi verið fenginn (sem
á hans máli mun þýða sama sem
keyptur) til að rita Andvaragrein
mína um Grænlandsmálið. Sama
er mér sagt að hann hafi verið
að reyna að breiða út í viðtali
við menn hér í bænum. þessum
ósæmilegu dylgjum hans vil eg
vísa til föðurhúsanna og lýsa
hann fullkominn ósannindamann
að þeim. Gfeinina skrifaði eg eft-
ir beiðni formanns þjóðvinafé-
lagsins, próf. Páls E. Ólasonar, og
engra manna annara. þetta er
Einari Benediktssyni kunnugt því
próf. Páll sagði honum það sjálf-
ur. Alt sem Einar hefir verið að
segja um afskifti annara manna,
t. d. Sigurðai' Eggerz, af þessari
grein minni eru helber ósannindi.
Úr því að eg á annað borð fer
að gera þessa athugasemd, þá get
eg um leið tekið það fram að
Einar Benediktsson þarf ekki að
furða sig neitt á því, þó að eg
hafi ekki svarað því sem hann
hefir verið að skrifa í vor um
þessa grein mína. það er af þeirri
eðlilegu ástæðu að ekkert af því
hefir verið svaravert. „Rök-
semdir“ hans eru svo veigalitl-
ar og vanhugsaðar að það er
hreinasti óþarfi fyrir mig að vera
að skrifa á móti þeim. Niður-
staða sú, sem eg komst að við
rannsókn mína á þessu máli, er
óhögguð enn, þrátt fyrir öll skrif
hans, og eg bíð óhræddur eftir
því að menn, sem betur hafa vit
á þessu máli, en Einar Bene-
diktsson, dæmi um hana. Og að
því leyti sem þessar greinar hans
hafa beinst að mér persónulega,
þá má hann vera viss um, að eg
legg mig alls ekki niður við það
að skattyrðast við hann, hvorki
um eitt né annað, og tek mér
heldur ekki nærri það sem hann
kann að segja um mig.
Ólafur Lárusson.
----o----
Afbragðsgóður afli er enn á
togarana. Sömuleiðis ganga mikl-
ar fiskisögur af Vesturlandi. Eru
bestu horfur á að í ár ætli að
verða sama afburðaárið og í
fyrra.
Inngangur.
Landsverslunin gerði 10. ágúst
1922 verslunarsamning við British
Petroleum Co. um kaup á stein-
olíu. Stendur sá samningur
nú til ársloka, er einkasalan
verður afnumin eftir ályktun
síðasta alþingis. Viðskiftakjör
þau, er Landsverslun nýtur,
eru komin undir samningi þessum
og síðari viðbótum við hann, og
veltur því á miklu um skoðun
manna á einkasölunni, eftir því
hvort samningur þessi sé hag-
kvæmur eða óhagkvæmur í sam-
anburði við samningsleysi eða
jafnvel óhindraða verslun stein-
olíufélaga og kaupmanna. Jón
þorláksson réðst í þinglok á samn-
inginn og kom meö svo miklar
blekkingar og firrur, að ekki
verður varist a.ð leiðrétta það,
enda þótt það hefði átt að standa
næst Magnúsi Guðmundssyni at-
vinnumálaráðherra, sem steinolíu-
ainkasalan lýtur undir.
Samkepni um steinolíuverslun
erlendis er mjög takmörkuð og
kemur það aðallega til af því,
að einungis mjög fésterkir aðiljar
geta rekið þá verslun með hagn-
aði, þar sem notaðir eru olíugeym-
ar,olíugeymaskip og olíulindir,sem
krefjast mikils fjármagns. Aðal-
olíusamböndin í heiminum eru
þrjú, Standard Oil Co., Shell Co.
og Anglo Persian Co. Standard Oil
og Shell-hringarnir eru hlutafélög
einstaklinga, sem í mörgum lönd-
um vinna saman, í Standard Oil
eru yfirráðin amerisk, í Shell
ensk-hollensk. Angló Persian, sem
breska stjórnin á í helming hluta-
fjár, var stofnað á móti báðum
þessum hi'ingum til að gera
breska ríkið óháð þeim, og halda
n'ðri olíuverðinu.
Fyrirkomulagið á þessum 3 að-
alolíuvöldum er það, að hvert fyrir
sig, samanstendur af mýmörgum
sjálfstæðum félögum að formi til,
en aðalfélagið ræður yfir meiri
hluta atkvæðamagns í minni fé-
lögunum og ræður því starfshátt-
um þeirra og verkaskiftingu, en
að öðru leyti eru minni félögin
rekin sem algerlega sjálfstæð
félög.
Shell og Anglo Persian eiga
bæði sjálf olíulindir, sem þau reka
og kaupa líka olíun? óhreinsaða aí
sjálfstæðum minni olíulindafélög-
um. Standard Oil kaupir olíuna að
eins óhreinsaða af sjálfstæðum
minni félögum. Öll aðalfélögin
eiga hreinsunarstöðvar. Öll eiga
þau sammerkt í því að hafa sér-
stök sölufélög, sem selja fyrir þau
alla olíuna, lagalega sjálfstæð, en
svo að aðalfélagið hefir meiri
hluta atkvæðamagns. þannig sel-
ur Anglo American Petroleum Co.
í Englandi og Det Danske Petro-
leum A/s. í Danmörku olíuna fyr-
ir Standard Oil á hvorum stað fyr
ir sig, en British Petroleum Co. í
Englandi og Det Forenede Olie-
kompagni í Danmörku fyrir An-
glo Persian.
Viðskiftin innan hvers þessara
þriggja miklu olíusambanda eru
því eins og milli sjálfstæðra fé-
laga, með sérstökum fjárhag og
stjórn, sem verða að bera sig
sjálfstætt, hvert út af fyrir sig,
en að eins bundin að því leyti, að
hvert hefir sitt starfsvið, sem hin
skifta sér ekki af. Sölufélögin
hafa t. d. á hendi alla sölu, en
kaupa aftur af aðalfélögunum,
sem ekki skifta við aðra, en sín
eigin sölufélög.
Verðlagið fyrir British Petro-
leum Co. verður t. d. miðað við
ráðandi verð á hverjum tíma í
Mexicoflóahöfnum. en þess verðs
geta aðeins þau félög notið, sem
geta tekið olíuna í 8—10000 smá-
lesta olíugeymaskipum, því að þar
er olían aðeins seld í svo stórum
f'örmum. þetta verð, sem að eins
hin stóru olíusölufélög með olíu-
geymaflotum sínum og olíuland-
geymum geta notið, er kallað
markaðsverð í Mexicoflóahöfnum
Bandaríkjanna. þetta verð er
annað, en sjálft framleiðsluverðið,
hærra og lægra eftir framboði og
eftirspurn. En eftir þessu Mexico-
flóaverði verða öll olíusölufélögin
að reikna út, hvað olían kosti þau
og hvaða verði eigi að selja hana
aftur. Eftir að hafa lagt á það,
sem þeim þykir hæfilegt fyrir
Kostnaði og hagnaði, ákveða þau
Norðurálfuverð sitt í London eða
hinum öðrum aðalolíuhöfnum, en
það er auðvitað miklu hærra, en
Mexicoflóaverðið. Síðan er sett
enn hærra verð á olíu fylta á
tunnur eða á fjarlægari höfnum,
þar sem félögin hafa ekki aðal-
stöðvar.
Samningsverðið.
Samningur sá, sem Landsversl-
un gerði við British Petroleum
Co., skilst auðveldlega, þegar það
er haft í huga, sem hér fer á
undan. Fyrst er ákveðið grund-
vallarverð fyrir Landsverslun. Til
þess að ná Norðurálfuverði B. P.,
stórkaupamarkaðsverði í Lundún-
um, þyrfti engan samning. það
verð, mishátt frá geymum og á
fyltum tunnum, gildir fyrir heild-
sala og minni olíufélög, en það er
miklu hærra, en samningsverð
Landsverslunar, sem byggist á
verði því, sem olían kostar B. P.
sjálft að viðbættri mjög takmark-
aðri þóknun fyrir kostnað félags-
ins. Grundvallarvei'ðið er því
Mexicoflóaverðið fyrir B. P. sam-
kvæmt skráningu og reikningum
félagsins. Landsverslun getur ætíð
rannsakað hvort það verð og
hreyfanlegir kostnaðarliðir séu
rétt tilfærðir. það verð er reiknað
Landsverslun, sem gildir þegar
Landsverslun tekur olíuna í Eng-
landi.
Síðan reiknast Landsverslun
óhjákvæmilegir áfallandi kostnað-
arliðir. Faimgjald, sjótrygging og
rýrnun í hafi á leiðinni frá
Mexicoflóa til Englands reiknast
Landsverslun að auki aðeins sam-
kvæmt því, sem þetta kostar B. P.
ur sínar. En þó varð fyrst veru-
iegur ákafi í Norðmönnum um
að ná landinu endanlega í sínar
hendur er það varð ljóst, um síð-
ustu aldamót að svara mundi
kostnaði að vinna koianámur
landsms. ror kolairamleiðslan að
vaxa a smösárunum, var t. d.
rú pus. smálestir 1916 en hefir
scoriega vaxiö síöan, var 340 þús.
smáiesur r923 og unnu þar þá
ao scaoaidn r200 verkamexm. Er
taiio ao koianámurnar séu geysi-
æga iniklar, muni í þeim vera
buUO miijómr smálesta en í ensku
namunum i tá milj. smálesta. Með
aipjooasamningi i París 1920,
fengu Noromenn viðurkendan rétt
smn ynr lanclmu. niggur nú fyrir
tiorska pmgmu frumvarp frá
stjórmnm um ao innlima landið
aigeriega i iMoreg og láta norsk
log giióa par og taka upp gamla
nairno övaióarð.
— Aimennar bæja- og sveita-
sij órnakosmngar eru nýlega af-
staönar á r'rakkiandi. Unnu
irjálsiynaan ilokkarnir mjög á.
— líikiserfinginn enski er um
þessar munair á ferð í Suður-
Airiku. íviunu menn nnnnast þess
ao par situr nú aö vöidum stjórn
sem er talin ailíjandsamleg Eng-
lendingum og gerðu margir jafn-
vel ráö iyrir að eigi væri langt
undan að Suður-Afríka segði siit-
ío samoandmu við England. En
viðtökurnar sem ríkiserfinginn
fær benda á ait annað. Er honum
tekið meö mestu virktum af
stjorn og stjórnarílokki. Er búist
viö aö heimsóknin verði mjög til
aö tryggja sambandið við Eng-
land.
— Snemma í þessum mánuði
var vígt í Míinchen geysistórt og
mikið sainhús. Hinn setti forseti
þýskalands og nálega öll þýska
stjórnin fór frá Berlín til Miin-
chen til að vera við athöfnina.
Fóru allir í flugvélum. Svo trygg
þykja þau íarartæki nú orðin.
— Bretar hafa opnað að
nyju hina miklu alheimssýningu
í Wembley, þó að gríðarmikill
tekjuhalli yrði af í fyrra. En
óbeina gagnið er talið svo miklu
meira, að sjálfsagt sje að halda
áfram.
— þýsku blöðin iáta í ljós
mikla gleöi yfir því að frjáls-
lyndu flokkarnir frönsku unnu
svo vel á við kosningarnar nýaf-
stöðnu. Telja það vott um að
sjálft, þ. e. a. s. í 8—10000 smá-
lesta skipum. Fylling og hreinsun
á tunnum reiknast í viðbót þá
penny á gallon eða 2 kr. og 20 au.
á tunnu, sama sem þetta kostar
B. P. og er þetta einnig hreyfan-
legur liður, sem getur breyst eftir
því hvort kostnaður sá hækkar
eða lækkar. Verkakaupið er, svo
sem kunnugt er, hærra í Eng-
landi en hér á landi. Útskipunar-
kostnaður ' /4 þenny á gallon eða
i kr. og 10 au. á tunnu var reikn-
aður eftir sömu reglu, en sá liður
er fyrir nokkuð löngu síðan burtu
I ailinn eftir samkomulagi við B.
P. og greiðist nú af öðrum lið.
Strandierðafarmgjald reiknast í
viöbót þegar olían er tekin utan
Lundúna, t. d. 1/2 penny á gallon
eða 2 kr. 20 aurar á tunnu í
HulÍ, en 2 penny á gallon í Leith.
þess ber þó að gæta, að einungis
einu sinni var lítill slatti tekinn
í Leith og fékst þá lægra farm-
g'jald. Annars er olían tekin í
London. þetta strandferðafarm-
gjald er óhjákvæmilegt til minni
hafna, þar sem ekki þykir svara'
kostnaði að láta hin miklu olíu-
geymaskip fara þangað, heldur er
oiían sett upp á olíugeyma í
Lundúnum, eða Swansea, en flutt
þaðan aftur í minni skipum með
ströndum fram. Olíufélagsdeild-
irnar í Englandi utan Lundúna
selja olíuna 1 penny eða 4 kr.
40 aurum tunnuna hærra verði
en þar, þó að Landsverslun fái
hana að eins 2 kr. 20 aurum dýr-
ari tunnuna, ef hún er t. d. tek-