Tíminn - 11.07.1925, Qupperneq 2

124
TlMINN
Sögufélagið.
það er einkennilegt hve lítið er
minst opinberlega á Sögufélagið
og starfsemi þess, að minsta kosti
í samanburði við önnur íslensk
mentafélög. En þetta er nú reynd-
ar engin nýjung hér á landi. þeir
menn, sem mest hafa unnið fyrir
sögu þjóðarinnar hafa sjaldan
fengið mikil laun fyrir starf sitt.
Forgöngumenn Sögufélagsins
hafa unnið með miklum dugnaði
og ósérplægni að því, að gefa út
heimildir að sögu landsins. En
þetta góða og göfuga starf hefir
ekki mætt nægum skilningi hjá
oss Islendingum. Sjálf söguþjóðin,
virðist vera orðin kærulítil um
sína eigin sögu, og sjálft Alþingi
hef.ir ekki reynst betur en svo, að
útgáfa Alþingisbókanna varð að
falla niður í ár, vegna þess að
þingið svipti félagið hinum litla
útgáfustyrk, sem það hafði veitt
til þess. Síðasta þing sá sig þó um
hönd, svo útgáfa Alþingisbókanna
hefst aftur næsta ár.
það er ekkert smáræði, sem
Sögufélagið er búið að gefa út, og
þar er hver bókin annari betri.
Nú er kostur á að eignast þær
fyrir lítið verð, ef menn flýta
sér að gerast félagar.
Hér er skrá um þær bækur er
Sögufélagið hefir gefir út fram
að árinu 1925, og verð þeirra,
eins og það var upphaflega og
eins og það er 'nú eftir lækkunina.
1. Morðbréfabæklingur Guð-
brands biskup þorlákssonar 1592,
1595, 1608, með fylgiskjölum,
4.50. Niðursett verð 3,00.
2. Biskupasögur Jóns prófasts
Halldórssonar í . Hítardal með
viðbæti: I. bindi (Skálholtsbisk-
upar 1540—1801)alls 8,90;II.bindi
(Hólabiskupar 1550—1801. Við-
bætir Æfisaga Brynjólfs biskups,
eftir séra Torfa í Gaulverjabæ,
m. fl.). I þessari bók er fjöldi
mynda. Alls 8,50. Niðursett verð
beggja bindanna 10,00.
3. Aldarfarsbók (annáll) Páls
lögmanns Vídalíns 1700—1709,
1.50. niðursett verð 1,00.
4. Tyrkjaránið á íslandi 1627,
9.50. Niðursett verð 5,00.
5. Guðfræðingatal, íslenskra,
þeirra sem tekið hafa háskólapróf
1707—1907, Eftir Hannes þor-
stfeinsson, 5,00. Niðursett verð
3.50.
6. Prestaskólamenn. Eftir Jó-
hann Kristjánsson. 2,50. Niður-
sett verð 1,00.
Smásöluverd
má ekki vera hærra á eftirtöidum tóbakstegundum, en liér segir:
"V" lixcfLlsir.
Carmen
Bonarosa
La Traviata
Aspasia
Phönix A.
do. B.
do. C.
Lucky Charrn
Kr. 22.45 pr. XL ks.
— 19.25 — »/* —
— 20.30 — V*. —
frá Kreyns & Co. . . . . .
— sama ..........
— sama ..........
— sama ..............
— sama ..............
— sarna .......
—- sama ...........
sama . . . . .
TJtan Reykjavíkur má verðið vera því hærra, sem nemur flutn-
ingskostnaði frá Reykjavík til sölustaðar, en þó eklci yfir 2°/0.
Landsverslim íslauds.
17.85
17.25
20.70
22.70
10.10
- lL
- V,
- V2
- ]/2
- V4
7. Lögfræðingatal Eftir Klem-
ens Jónsson, 1,25. Niðursett verð
1,00.
8. Æfisaga Gísla Konráðssonar
eftir sjálfan hann (með mynd),
6,40. Niðursett verð 4,00. '
9. Alþingisbækur íslands. I.
bindi (1570—1581), 14,00. — II.
bindi (1582—1594), 12,00. — III.
bindi (1595—1605), 14,00. —
IV. bindis 1. hepti 1606—1612),
8,90; IV., 2. 1612—1618), 10,00;
IV., 3. (1618—1619), 10,00; IV.,
4. (registur) 5,00. — V. bindi 1.
(1620), 2,40. Bókhlöðuverð alls
76,30. Niðursett verð 38,00.
10. Æfisaga Jóns prófasts
Steingrímssonar, 7,75. Niðursett
verð 6,00.
11. Læknatal. Eftir Jóhann
Kristjánsson, 1,25. Niðursett verð
1,00.
12. Hyllingarskjöl 1649, 2,50.
Niðursett verð 1,00.
13. Búalög, 1.-—2. hefti, 3,20
bæði. Niðursett verð 2,00.
14. Landsyfirréttar- og hæsta-
léttardómar 1802—1873. I. bindi
(1802—1814) alls 9,55. — II., 1.
h. 3,00; 2. h. 5,00; 3. h. 3,00;
4. h. 1,80, 5. h. 2,00 (9,55+14,80
24,35). Niðursett verð 16,00.
15. Skólameistarasögur Jóns
prófasts Ilalldórssonar og Vigfús-
ar prófasts Jónssonar, gamlar
skólaraðir m. fl. 1.—6. hefti, alls
11,75. Niðursett verð 8,00.
16. Æfisaga þórðar háyfirdóm-
ara Sveinbjarnarsonai-, 2,00. Nið-
ursett verð 1,00.
17. Blanda I., 1. h. 3,20; 2. h.
2,50; 3. h. 5,75. — II., 1. h. 3,00;
2. h. 4,80; 3. h. 10,50. III., 1. h.
4,00. Alls 33,75. Niðursett verð
23,00.
18. Grund í Eyjafirði. Saga
hennar. Eftir Klemens Jónsson.
1. hefti 3,00. Niðursett verð 2,50.
Bókhlöðuverð allra þessara
bóka, er nú hafa taldar verið, er
204 kr. 25 a., en með hinu niður-
setta verði að eins 129 kr. þeir,
sem kaupa þær allar í senn, geta
fengið þær fyrir að eins 105 —
eitt hundrað og fimm — krónur
og mega það kallast frábær vild-
arkaup. Og ennfremur geta nýir
félagsmenn, er ganga í félagið á
þessu ári, með árstillagi og greiða
það um leið, fengið allar hinar
áðurtöldu niðursettu bækur fyrir
að eins 85 kr. og mun sjaldan
verða kostur slíkra bókakaupa,
og vissast að hraða sér sem fyrst,
því að þessi mikla niðurfærsla á
bókum félagsins, er það neyddist
til að gera í fyrra, sökum mjög
örðugs fjárhags, stendur að þessu
sinni alls ekki lengur en til næstu
áramóta.
Árstillag félagsmanna er 8 kr.
Æfitillag í eitt skifti fyrir öll er
100 kr. Æfifélagar fá allar bækur
félagsins, sem það gefur út upp
frá þeim degi, er þeir gerast æfi-
félagar.
Félagsmenn fá í ár (1925) þess-
ar bækur hjá félaginu:
1. Skólameistarasögur, gamlai’
skólaraðir m. fl. 7. hefti (regist-
ur, formáli og titilblöð) 4.00.
2. Blanda, III. bindis 2. hefti,
4,50.
3. þjóðsögur Jóns Árnasonar, I.
1. h. Endurprentun eftir frumút-
gáfunni. 3,00. Ennfremur fá fé-
lagsmenn aukreitis Skýrslu fé-
lagsins fyrir árið 1925. Skilvísir
kaupendur fá því í ár bækur fyrir
11 kr. 50 a. gegn að eins 8 kr.
árgjaldi.
Loksins hefir þá félagið, þrátt
fyrir örðugan fjárhag, efnt loforð
sitt og tekið að gefa út þjóðsög-
ur Jóns Árnasonar, einhverja
merkilegustu bók 19. aldarinnar.
þjóðsögurnar verða fyrst um sinn
alls ekki til lausasölu, svo að menn
geta ekki eignast þær nema með
því að ganga í félagið. Útgáfunni
er hagað algerlega eftir frumút-
gáfunni í Leipzig 1862—1864,
þannig, að brotið er nákvæmlega
jafnstórt, svo að blaðsíða svarai
til blaðsíðu og lína til-- línu í
gömlu útgáfunni, og auk þess er
letrið, bæði meginmálsletur og
smáletur, svo líkt, sem framast
var unt að fá, svo að heita má
að þessi nýja útgáfa sé nákvæm
eftirmynd af frumútgáfunni í öll-
um greinum; að eins hefir rétt-
ritunin verið lagfærð eftir nútíð-
arkröfum og auðsæjar prentvillur
auðvitað leiðréttar.
Forseti félagsins er Hannes
þorsteinsson þjóðskjalavörður.
Afgreiðslu bóka félagsins hefir
Helgi Árnason safnahússvörður á
hendi, og tekur hann við tillög-
um félagsmanna og veitir nýjum
félögum upptöku. Hjá honum geta
menn pantað allar bækur félags-
ins og fengið þær sendar gegn
póstkröfu að viðbættu burðar-
gjaldi. *
Tíminn skorar á lesendur sína
að veita Sögufélaginu stuðning,
bæði með því að kaupa einstak-
ar bækur, er það hefir gefið út,
og þó helst með því að gerast fé-
lagar. Menn munu ekki iðrast
þess. Svo er það ekki vansalaust
fyrir oss, að hið eina félag, sem
vinnur eingöngu að því að gefa
út rit um sögu föðurlands vors,
skuli eiga að búa við fjárhags-
legt harðrétti og því ekki getað
starfað með fullum kröptum.
o
var haldið að þessu sinni 4. júlí
Af því að eg var einn aðkomu-
manna vil eg með fáum orðum
láta í ljósi álit mitt um þessa
samkomu.
Eg get ekki neitað því að eg
varð fyrir miklum vonbrigðum.
íþróttir voru nær engar sýndar
af innanhéraðsmönnum, en Stein-
dór Björnsson hafði verið fenginn
með flokk ungra meyja frá
Reykjavík til þess að sýna at-
kvæðalausa leikfimi. Söngur var
algerlega atkvæðalaus, sem von-
legt var, þar eð enginn æfður
söngflokkur var til staðar, held-
ui' voru kallaðir saman menn úr
ýmsum áttum, til þess að „taka
lag’ið“. Aðalræðumennirnir voru
keyptir úr Reykjavík — því að
nú er ekkert gert nema fyrir
peninga. — Eins og gefur að
skilja sótti eg mót þetta í þeim
tilgangi að kynnast menningu
héraðsins. En eg verð að segja að
eg kyntist ómenningu.
Héraðsmenn og þeir sem gang-
ast fyrir því að koma á þessum
samkomum, ættu að skilja, án
þess að þeim væri bent á það, að
ef þeir vilja halda uppi metnaði
og' menningu í héraðinu, þá eru
mót þessi til mestu háðungar hér-
aðinu og skaðleg menningunni,
nema það sjeu innanhéraðsmenn,
er sjeu aðalmenn í öllu því, sem
fram fer á mótinu, fólkinu til
gagns og gamans.
Iðnsýning var í sambandi við
mótið. Var hún ihið eina, sem
hægt var að telja mótinu til
gildis frá hálfu héraðsins.
5. júlí 1925.
Jón H. þorbergsson.
----o----
íslensk hrynjandi
Og
íitdómur dr. Alexanders Jóhann-
essonar.
Nr. 3.
„Númer“ þrjú er þessi klausa.
„Ef farið væri eftir kenningum
hans, (þ. e. S. Kr. P.) myndi
mjög erfitt veitast að rita ís-
lensku. þá yrði að sleppa ákeðna
greininum (þótt -eg sé honum
sammála um það, að stundum
megi komast af án hans)“.
Erfitt er að sjá, hvernig menn
geta sagt slíka vitleysu, án þess
að Jjlygðast sín. Dr. Alexander
liefir þó sjálfur sagt, að í bókinni,
„Hrynjandi ísl. tungu“ sé „ara-
grúi af dæmum úr fomum ritum
og nýjum til sönnunar kenning-
um höfundar“. Er þar ef til vill
hvergi ákveðinn greinir? Og er
hann ekki hér og hvar í ritinu
sjálfu, sem er ritað eftir reglum
þessum spjaldanna á milli. Hitt
er annað mál að hóflaus greinis-
notkun veldur skemdum, linar
málfarið, eins og sýnt er í
„Hrynjandi ísl. tungu“. Sum-
um mönnum er klaufaskap-
ur meðfæddur, og þeim veitir
ávalt erfitt að temja sér
íþrótt, kvarta undan reglum
hennar og hliðra sér hjá þeim.
Svo er um ýmsa bragskussa, að
íslenslc alþýðumentun
á 18. öld.
Eftir Hallgrím Hallgrímsson
mag. art.
Iírepphólar og Stóra-Hof: 225
sálir. 51 læs, 174 ólæsir. Prestur
nú hófsamur, en hafði áður verið
drykkfeldur. Óskaði umbóta á
heimilisaga, er ekki lærður. í söfn-
uði hans, sem annars kvað hafa
nokkra bókstafsþekkingu hefir
hingað til tíðkast sá ósiður að
fremja leiki og vanhelga sunnu-
daginn. Fólk er hirðulaust um
húslestra.
Gaulverjabær óg Stokkseyri:
Fjölmennasti söfnuður á íslandi,
970 sálir. 249 læsir, 721 ólæs.
Prestur skikkanlegur og ekki
ólærður, en uppburðalitill og
værukær. Vissi fátt um söfnuðinn,
nema að þörf væri á skóla sökum
fjölmennis. Hann þyrfti að fá
duglegan kapelán.
Villingaholt og Hróarsholt: 321
sál. 56 læsir, 265 ólæsir. Prestur
útlifað gamalmenm, ætlaði hið
fyrsta að segja af sér. Ekki
heimskur, en ólærður, vanrækinn
og drykkfeldur. Hafði vanrækt
húsvitjanir. Hélt alt vera í besta
lagi og lagði því ekki tll neinna
breytinga, mena að kennarar
væru fengnir handa fátækra
manna bömum.
Presturinn, sem fær þennan
þunga dóm.var Jón Gíslason, sem
í rúm 40 ár þjónaði Villingaholti.
Hann mun hafa verið atkvæðalítill
um skör fram, enda er söfnuður
hans einn af hinum verst ment-
uðu á landinu.
Kallaðarnes: 158 sálir. 32 læs-
ir, 126 ólæsir. Prestur (Vigfús
Jóhannsson) ólærður, þrætugjarn
og drykkfeldur. þótti söfnuður
sinn í mjög góðu lagi, og taldi
enga erfiðleika á, og hefði hann
því einskis að æskja kristindóm-
inum til eflingar, með því að all-
ir breyttu, sem bæri. þyrfti að fá
stranga áminningu.
Slæmt hefil' ástandið verið þar
Miðdalur og Úthlíð: 189 sálir.
60 læsir, 129 ólæsir. Prestur sett-
ur af. Aðrar upplýsingar vantar.
Ólafsvellir: 312 sálir. 56 læsir,
256 ólæsir. Prestlaust. Slæmt hef-
ir ástandið verið þar. En nú kom-
um vér, að endingu að sjálfu höf-
uðbóli kirkjunnar, biskupssetri og
skólastað. Skulum vér því búast
við miklu.
Skálholt: 148 sálir. 56 læsir, 92
ólæsir. Presturinn Vigfús Erlends-
son, dómkirkjuprestur og prófast-
ur, vandaður og skikkanlegur
maður, en mjög þjáður af sjúk-
dómi, sem opt hindraði hann í em-
bættisverkum. Kvartaði um aga-
t
leysi, óskaði að fáfróðum væri el
leyft að ganga í hjónaband og
að séð væri fyrir kenslu og upp-
eldi fátækra barna.
Svo mörg eru þessi orð. Ekki
virðast hinir miklu menn, er á
biskupstóli sátu í Skálholti um
langa hríð, hafa hugsað mikið um
uppfræðslu kotunganna kringum
biskupssetrið.
þá er Árnessýslu lokið og ei
alls í sýslunni 17 prestaköll, 33
kirkjur, 5030 sálir, 1178 læsir og
3852 ólæsir.
Um Árnes- og Rangárvalla-
sýslur má segja það sama, að þær
hafa verið merkilega fjölmennar
á þessum tímum. Hundrað árum
seinna voru í Rangárvallasýslu
4776 menn, en í Árnessýslu 5159.
Lítil íjölgun á heilli öld. þó ber
þess að gæta, að 1845 eru Vest-
mannaeyjar ekki taldar með
Rangárvallasýslu, og þá voru 396
sálir í eyjunum.
Gullbringu- og Kjósarsýsla
1744—1745.
Kálfatjörn: 232 sálir. 70 læsir,
162 ólæsir. Kapelláninn (Sig.
Jónasson) er hinn eini prestur í
héraðinu, sem má teljast laus við
drykkjuskap, en ólærður og
óreyndur. Lætur lélega yfir söfn-
uðinum. Hann ámintur um að
stunda húsvitjanir og barnaspura-
ingar, og leggja rækt .við að
kynnast söfnuði sínum.
Brautarholt og Saurbær: 381
sál. 130 læsir, 521 ólæs. Prestur
ólærður, drykkfeldur, kvað aðeins
einn í söfnuðinum fáfróðan, hina
vel að sér. Kvað fólk sækja illa
kirkju, og börn lifa í sjálfræði.
Óskar eftir að gefin séu út
Dominicale og Graduale, og að
hinar lögboðnu fræðaskýringar
séu prentaðar með stærra letri,
svo fólki gangi betur að lesa þær.
Útskálar: 234 sálir, 55 læsir,
179 ólæsir. Prestur (Gísli Jóns-
son) ólærður, drykkfeldur og yf-
ir höfuð mjög slæmur maður.
Gat þvínær ekkert sagt um söfn-
uð sinn, nema hann teldi þörf á
strangari aga, og að hreppstjórar
ættu að hafa eftirlit með fram-
ferði manna.
Reynivellir og Meðalfell: 330
sálir. 166 læsir, 164 ólæsir. Hér
er prestur Torfi Halldórsson, og
sonur hans Einar kapellán. þeir
útsláttarsamir og sýna eigi prest-
lega alvöru. Sonurinn einfaldur,
ólærður og drykkfeldur. Söfnuð-
urinn kvað vera allvel uppfrædd-
ur. Prestar óska eftir barnaskóla.
þeir hafa vanrækt spurningar,
ámintir um að rækja þær sam-
kvæmt hinni nýju tilskipun.
Vík á Seltjarnarnesi, Nes og
Laugarnes: 484 sálir. 151 læsir,
333 ólæsir. Presturinn (Gísli
Sigurðsson) ófróður um embættis-
sakir, drykkfeldur, ólærður og
þar til mjög lélegur ræðumaður.
Honum boðið að fá sér kapellán.
Sú mikla óregla er í söfnuði hans,
að einu sinni á ári er haldin svo-
nefnd gleði á bæ einum. Er þar
hoppað, dansað og sungið sam-
hliða því að guðlegir sálmar eru
sungnir, bjóst prestur ekki við að
fá þetta afnumið, því það væri
forn venja.
Svona var þá mentunarástand
Reykvíkinga fyrir 180 árum. Ekki
var lærdómurinn á marga fiska.
Frásögnin um gleðina er kostu-
leg, og harla frábrugðin því, er
vér mundum telja sæmilegt nú
á dögum. Hugsum oss að unga
fólkið í Rvík nú safnaðist saman í
Bárunni eða Iðnó og dansaði
Tango og One Step og syngi jafn-
hliða bestu sálmana úr sálmabók-
inni. það mundi víst þykja ósæmi-
legt, og þó getui' skeð, að gleði
18. aldarinnar hafi verið eins prúð
og dansleikir vorra tíma, þó hún
færi fram á annan hátt.
Garðar og Bessastaðir: 489 sál-
ir.115 læsir, 374 ólæsir. Prestur
(Björn Thorlacius prófastur) ekki
ólærður, en lítt gáfaður og slæm
fyrirmynd presta sinna um bind-
indi. Gerii' sér mannamun. þekkir
ei vandkvæði í söfnuði sínum, seg-
ir þó að eldra fólkið sé fáfrótt.
Öskar eftir barnaskóla.