Tíminn - 01.08.1925, Blaðsíða 1

(Öjaíbfeti
o<j afgrei&síur,fi6ut Cimans er
Sigurgeir $ r i 6 r i f s f o n,
Sambcmbsfynshtu, Revffatrif,
^.fgteiböla
Cimans er í Sambattösljúsinn
©jpiti 6aglega 9—f. b-
Simi
IX. ár.
Eeykjavík 1. ágúst 1925
37. blað
í stónim dráttum heíir nú ver-
ið sýnt hver böggull fylgir skamm
rifi eigi að ná föstum grundvelli
í íjármálunum með þeim hætti
að hækka gildi krónunnar- aftm'
upp í gamla verðið.
Atvinnuvegunum verður hækk-
unin svo þungbær, að mjög er
óvíst að þeir rísi undir þeim byrð
um, enda ráða hinir frægustu
vísindamenn frá að fara þessa
leið.
Langan tíma hlýtur hækkunin
að taka, enda fullvíst að atvinnu-
vegirnir þola hana ekki að Öðr-
um kosti. Allan þann tíma verðm
að búa við böl óvissunnar.
Jafnframt vofir hin hættan yf-
ir að peningarnir falli aftm1 í
verði og engin trygging fyrir að
svo fari ekki.
Meðan hækkunartíminn stend-
ur yfir er líklegt að kyrstaða og
afturför hafi lamandi áhrif á
þjóðlífið.
Loks getur enginn fuiiyrt að
nokkurntíma takist að ná aftur
gamla gullverðinu, Getur eins vel
farið svo að gefast verði upp ein-
hversstaðar á leiðinni.
Hvers vegna á að fara
erfiðu leiðina?
Mjög knýjandi ástæður þurfa
að vera fyrir því að fara svo
erfiða leið.
Hvaða ástæður liggja til þess?
pví er fljótsvarað. Ein ástæð-
an er til að fara þessa leið og
engin önnur, og hún er sú ef þessi
leið væri eina leiðin að því marki
að fá aftur fastan fjárhagsgrund
völl með innleysanlegum, gull-
trygðum) peningum. Ef svo væri
að hið eina nauðsynlega væri að
krónan hefði sama gullverð og
hún hafði fyrir stríðið, og eini
möguleikinn til að gulltryggja
hana og gera innleysanlega væri
sá, að láta hana aftur ná gamla
verðinu, þá væri ekki áhorfsmál
að fara þessa leið. Svo mikið lífs-
spursmál er að fá aftur fastan
grundvöll undir fætur í þessu
eíni.
En það vantar mikið á að þetta
sé hið eina nauðsynlega. því að
sannleikurinn er sá að í raun og
veru gildir alveg einu hvaða verð
krónan hefir gagnvart gullinu,
hvað sagt er t. d. í íslenskum
lögum um það hve mörg grömm
af gulli t. d. 10 kr. gullpen. á að
vega. Aðalatriðið er hitt að krón-
an hafi fast verð gagnvart gull-
inu. Um að fá fastan grundvöll
undir fjármálalífið er þetta eina
atriðið.
Að þessu athuguðu er það ljóst,
að það er skylda löggjafa og
stjórnarvalda að einblína ekki á
þessa einu leið í gengismálinu:
að hækka í gamla farið.
þar sem vitanlegt er að svo
óumræðilega miklir erfiðleikar
eru því samfara, þar sem vitan-
legt er enhfremur að frægustu
vísindamenn benda á aðra leið,
væri það með öllu ófyrirgefanlegt
að rannsaka ekki til þrautar
hvort sú leið sé ekki greiðfærari.
Að stýfa krónuna.
Ef farin er sú leiðin að stýfa
krónuna og gera hana innleysan-
lega við gulli, sem næst því verð-
gildi sem hún hefir nú, verður
komist hjá öllum þeim miklu
annmörkum, sem því fylgja að
fara hækkunarleiðina.
Að vísu kemur engum til hug-
ar að gefa nú fyrirvaralaust út
lög um stýfingu krónunnar, inn-
leisanleik hennar og breyting
á peningalögunum. Vafalaust
þarf til þessa alllangan og ræki-
legan undirbúning, sem ekki
verður um rætt Viér. En af þeim
þjóðum .sem þessa ið hafa far-
ið, Finnum og Tékkó-Siöfum, má
áreiðanlega mikið læra um þenna
undirbúning.
En verði ókvörðunin tekin,
koma aileiðingarnar fyr í ljós
en sporið er stígiö endanlega. Úr
því sú ákvörðun v:eri tekið er at-
vinnuvegunum í raun og veru
óhætt að treysta föstum grund-
velli í peningamálunum. Hætt-
unni er kipt burt fyrir bankana
að halda áfram að kaupa erlend-
an gjaldeyri ákveðnu verði, er
þeir hafa það á bak við sig af
ríkisins hálfu að fest verður end-
anlega. pannig héldu Finnar sínu
gengi föstu alllanigan tíma áður
en þer stigu sporið til fulls.
Markinu er því náð svo gott
sem þegar í stað. Sá grundvöllur
sem nú er, verður áfram undir
fjármálalífinu. Atvinnurekendur
og allur landslýður fær aftur
uppfytla þá kröfu að standa á
heilbrigðum grundvelli. Atvinnu-
vegirnir hætta þegar að vera
reknir eins og fjárhættuspil.
Stýfingarleiðin hefir alla kosti
en enga galla hækkunarleiðarinn-
ar.
Væri einkis annars að gæta,
er svo augljóst sem orðið getur,
að fremur á að fara stýfingar-
lieðina.
En það er líka annars að gæta.
Er það þjófnaður?
það munu rísa upp menn sem
segja: Ríkið gerir sig nálega
sekt um þjófnað ef það fellir
krónuna í verði með því að stýfa
hana ? '
þeir menn sem þetta segja
hafa að nokkru leyti á réttu að
standa.
Ef krónan verður stýfð verður
framið ranglæti á sumum ein-
staklingum. En þess ber að gæta,
eins og sýnt verður, að hvemig
sem ráðið verður fram úr gengis-
málinu verður framið ranglæti
á einhverjum. Málinu verður
ekki ráðið endanlega til lykta án
þess að ranglæti verði framið.
Verkefnið er þá það að ráða
málinu þannig til lykta að sem
minst ranglæti eigi sér stað.
Sparisjóðsinneigendur tapa.
Gerum ráð fyrir að maður
nokkur hafi lagt 1000 kr. á spari-
stjóð einhverntíma á árunum áð~
ur en krónan féll og hann eigi
þær þar enn, þá er krónan er
stýfð.
Ilann lagði inn 1000 gullkrón-
ur. Sé krónan stýfð og gerð inn-
leysanleg við núverandi verði
fær hann að vísu út aftur 1000
gullkrónur, en hver um sig er
c. einum þriðja lægri en igull-
krónan sem hann lagði inn.
því verður ekki neitað að þessi
maður verður fyrir ranglæti-.
þetta gildir vissulega um
marga. Með engu móti verður
því neitað að þetta er hart að-
göngu. Sérstakleg-a kemur þetta
ómaklega niður af því að þarna
eiga, í mörgum tilfellum, hlut að
máli, góðir og grandvarir borg-
arar, hinir sparsömu menn.
þetta kemur einnig illa niður
á öllum opinberum sjóðum, þeim
t. d. sem stoínaðir hafa verið til
þess að styðja að nauðsynlegum
framkvæmdum, eða til þess að
styðja hverskonar líknarstarf-
semi.
þetta er alvarlegasta afleiðing-
in af því að stýfa krónuna.
þessir sjóðir lækka raunveru-
lega í verði um c. þriðjung.
Ekki nýtt ranglæti.
En eins verulegs atriðis verð-
ur að gæta í þessu sambandi.
það er ekki nýtt ranglæti, sem
framið er á þessum einstakling-
um og stofnunum, þó að krón-
an verði stýfð nú.
þetta ranglæti er þegar komið
á með þeirri verðlækkun sem
orðin er á krónunni. þetta rang-
læti var meira áður, en nú er, með
an krónan var enn lægri.
Ef krónan yrði stýfð, er því
ekkert nýtt ranglæti framið í
þessu efni af ríkisins hálfu. það
sem gert er er það, að það er
ákveðið með lögum, að haldast
skuli áfram það ástand sem er.
Sjóðir og einstaklingar skuli
missa vonina um að krónan nái
aftur gamla gullverðinu. Rang-
lætið sem orðið er verði ekki
bætt.
En annað er líka gert jafn-
framt. það er trygt, sem alls
ekki er fulltrygt ef áfram á að
reyna hækkunarleiðina, að ekki
falli krónan aftur meira. það er
tiyigt að ranglætið aukist ekki
aftur.
Hvort er meira virði, veit eng-
inn. Einstaklingar sem hlut eiga
að máli um þetta, munu kveða
upp um það misjafnan dóm. En
í þeim hóp eru vafalaust margir
sem hugsa á þá leið að betri sé
ein kráka í hendi en tvær í skógi.
Framtaksmennirnir beittir rang-
læti.
Á árunum þegar íslenska krón-
an féll í verði, gengu mjög mikil
harðindi yfir landið. þau harð-
indi ullu því að mikill þorri
manna, og allra helst framleið-
endur, urðu að hleypa sér í
skuldir.
Um mikinn þorra bændastétt-
arinnar gildir það t. 'd., að menn
urðu að hleypa sér í stórskuldir
vegna fóðurbætiskaupa, til þess
að bjarga búpeningnum frá falli.
Tökum dæmi af bónda. Hann
tekur 1000 kr. Ián til að bjarga
skepnum sínum. Hann hefir ekki
getað borgað það enn, því að af-
koman hefir undantekningarlítið
veríð erfið síðan og ’hann hefir
orðið að borga afarháa vexti af
láninu. Gerum ráð fyrir að hann
geti ekki borgað neitt af lán-
inu fyr en krónan er komin
í gamla gullverðið. Hann fekk
1000 kr. að láni, sem giltu hver
2/s gullkrónunnar gömlu. Hann
verður að borga c. 1000 gull-
krónur þ. e. hann verður að
borga c. 1500 kr. jafn verðháar
þeim sem hann fekk að láni. —
þetta er hið fylsta raniglæti og
er annað dæmi nefnt hér að
framan þessu líkt.
þetta á við um afarmikinn
fjölda manna á landi hér, bæði
til lands og sjávar. Og það kem-
ur sérstaklega ranglátlega niður,
því að harðast verða úti þeir
sem oft hafa átt erfiðasta lífs-
bai'áttu, sem hafa gengið nærri
sér um að bjarga skepnum sín-
um og framfleyta fjölskyldunni
og í því skyni bundið lánstraust
sitt. Áreiðanlegustu og vinnu-
sömustu menn landsins eru vissu-
lega margir í þessum hóp. Hart
er að láta þennan nýja okurskatt
skella á þá í viðbót við erfiðleika
harðindaáranna og hina háu
bankavexti.
þá verða einnig mjög hart úti
og allra harðast menn sem hafa
verið að brjótast í því að auka
frmaleiðsluna, stofna til aukins
atvinnureksturs eða t. d. bæta
jarðir sínar á undanfömum ár-
um. Verður ekki um það deilt að
slíkir atorkumenn eru einhverjir
hinir þörfustu þjónar þjóðfélags-
ins og allra helst á erfiðustu tím-
unum. þeim er það ekki síst að
þakka að ekki keyrir alt um
þvert bak er ái-ferði og aðrir
erfiðleikar kreppa fastast að..
Vitanlega hafa þessir menn
orðið að taka lán í þessu skynl.
Afardýr lán hafa þeir orðið að
taka og óeðlilega margt hefir
farið í súginn á hinum erfiðu
tímum.
Eigi krcnan að hækka í gamla
gullgildið bætist á þá nýr skatt-
ur. þriðjungi verðhærri krónur
verða þeir að endurborga, en
þær er þeir fengu lánaðar.
Afleiðingarnar eru óumflýjan-
legar. Tiltölulega mdkill hluti
hinna ungu bænda á landinu hlýt-
ur að flosna upp. þeir munu ekki
rísa undir skuldunum. Sama gild-
ir um þá sem byrjað hafa á út-
gerð síðari árin, þá sem ekki
standa á gömlum merg. Sama
gildir undantekningartítið um
alla atorkumenn sem hafa verið
að brjótast í framkvæmdum und-
anfarin ár. Rjúki þeir ekki um
koll koma á þá nýjar byrðar
sem þeim verður afarerfitt að
rísa undir.
Er þessi hlið málsins svo al-
varleg, snertir svo marga, og
kemur niður á þá sem síst skyldi,
að hún ein er ærið íhugunarefni.
Spekúlantarnir græða.
Hinsvegar blasir við enn ný hlið
ef hækkuð verður krónan í gull-
verð bráðlega.
Til eru menn, en tiltölulega fá-
ir, sem græddu ekki alllítið þegar
allur þorri manna tapaði. það eru
þeir sem voru hygnir, eða hvað
á að segja, voru ófyrirleitnir, eða
þá sérstaklega forsjálir ef til vill,
þegai’ glundroðinn mikli ríkti, og
þegar krónan féll í verði.
Gei’um ráð fyrir að einhver
þeirra hafi t. d. þá grætt 100
þús. kr. og síðan sest í helgan
stein og lagt féð á vöxtu.
þessi maður græðir á hækkun
krónunnar, og alveg óverðskuld-
að. það voru ekki gullkrónur,
sem hann græddi og setti á
vöxtu. þær voru c. þriðjungi
verðlægri en gullkrónur.
Nú hækka þær í verði um
þriðjung. Raunverulega fær hann
150 þús. kr. fyrir þær 100 þús.,
sem hann lagði inn.
Um allmarga gildir þetta að
meira eða minna leyti. Ekkert
hafa þessir menn til þess unnið
að þeim sé á þennan hátt gefið
verðmæti.
Hvað er minsta ranglætið?
Hvern einasta einstakling' í
þjóðfélaginu, undantekningarlitið,
snertir það mjög, hvernig end-
anlegar ráðstafanir verða gerðai’
í gengismálinu.
Ranglæti í einhverri mynd
verður verður framið við hvert
fótmál.
En hvernig verður því ráðið
til lykta þannig að sem minst
ranglæti eigi sér stað?
Enginn getur svarað þeirri
spurnngu með fullri vissu. Eng-
inn þrautþekkii’ svo fjárhags-
ástand alls þorra manna eins og
það var þá er krónan féll í verði,
og eins og það er nú, að hann
geti svarað því með fullri vissu.
það verður hver og einn að
ráða af hkum, og eftir bestu
samvisku.
En sú vex’ður niðurstaða mín,
eftir mjög vandlega íhugun að
minna ranglæti muni eiga sér
stað ef krónan er stýfð, en ef
hún er látin hækka aftur í gamla
guliverðið.
Breytingarnar á efnahags-
ástæðum alls þori’a manna, urðu
svo gagngerðar og almennar, ein-
mitt á þeim árunum þegar krón-
an féll, þegar hvorttveggja bar
að í senn, hinn mikli glundraði
á atvinnu- og viðskiftalífi og
hinir miklu erfiðleikar vegna ái>-
ferðis, að það, hverjir nú skulda,
og hverjr nú eiga fé á vöxtum,
það mótast langmest af þeim við-
burðum sem gerðust á þeim
árum. (
Meðan ekki eru borin fram
þungvæg rök á móti mun eg því
hiklaust halda því fram að rétt-
látasti grundvöllm'iim sem hægt
er að fá þegar ákveða á endan-
lega verðgildi ki’ónunnar sé ein-
mitt sá sem við nú stöndum á.
Niðurlagsorð.
Áður en jeg gæti birt nema
nokkurn hluta iþessarar greinar
er kastað að mér harðyrðum úr
öðru aðalmálgagni landsstjómar-
innar, sem gefið er út hér í bæn-
um, fyrir að vekja þannig um-
ræður um genigismálið. Afar-
þung ummæli lætur blaðið falla
um hvert skaðræði það sé að eg
skuli bei’a fram slíkar skoðanir,
einkanlega þar sem eg sé í gengis
nefndinni. Nálega landráðum var
eg borinn. Minna mátti það ekki
kosta.
Andgust þann læt eg mig engu
skifta. Á Alþingi bar eg fram
sömu skoðanir. Sex þingmenn,
ásamt mér, þrír úr hvorum
stærstu flokkanna, báru fram
tillögur sem a. m. k. bentu í
þessa átt. Meiri hluti fjárhags-
nefndar neðri deildar — þrír
Frams.fl.menn og tveir Ihalds-
menn — aðhyltust þær tillögur í
aðalatriðum og Alþingi afgreiddi
málið á þeim grundvelli.
Eftir að eg var kosinn í geng-
isnefndina taldi eg mér enn skyld
ara að athuga málið alveg sér-
staklega.
Og þar sem eg er sannfærður
um að um er að ræða eitthvert
allra þýðingarmesta fjárhags-
mál þjóðarinnar, en um leið mál
sem nálega ekkert hefir verið um
rætt hjá þjóðinni, taldi eg mér
ekki aðeins leyfilegt, heldur bein-
línis skylt að hefja umræður og
ræða málið frá mínu sjónarmiði.
Svo sem eg hefi nú rakið það,
hygg eg að enginnhugsandimaður
Frh. á 4. síðu