Tíminn - 08.08.1925, Page 2

140
TÍMINN
HjSrtur Snorrason
alþingismaður.
Hann dó á heimili sínu, Arnar-
holti, laugardag s. 1., eftir stutta
legu. Banameinið var krabbamein.
Hjörtur Snorrason var fæddur
í Magnússkógum í Hvammssveit
í Dalasýslu 29. sept. 1859. Vai’
faðir hans Snorri bóndi Jónsson
í Maignússkógum, en móðir, María
dóttir Magnúsar bónda í Magnús-
skóg’um er druknaði í Hvamrns-
firði 1831, son hins alkunna
rímnaskálds Magnúsar er kallað-
ur var Jónsson, en var annarar
ættar og kominn í beinan karl-
legg af Svalbarðlingum, en Ingi-
björg móðir Magnúsar skálds var
Jónsdóttir Bjarnasonar bónda á
Rófu í Miðfirði, náfrækna Einars
biskups þorsteinssonar. Annar
sonur Magnúsar skálds var Jón
faðir Jens bónda á Hóli, föður
Bjai-na bónda í Ásgarði og, þeirra
systkina.
það mun hafa ráðið lífsstefnu
Hjartar að þá er hann var á tví-
tugsaldri reisti Torfi Bjamason
sinn þjóðkunna búnaðarskóla í
ólafsdal. Fór Hjörtur á hann —
þó mun hann ekki vera í hóp allra
elstu lærisveinanna — og dvald-
ist um hríð á vegum Torfa. Á
þeirri braut hjelt hann áfram er
losnaði um Hvanneyrarskólann
eftir fráfall Sveins skólastjóra og
tók Hjörtur þá við forstöðu þess
skóla og átti víst erfiða aðkomu.
Meðan Hvanneyrarskólinn vai'
áfram rekinn í sama sniði, af
amtsráðinu, stýrði Hjörtur hon-
um alla tíð; en er honum var
breytt og ríkissjóður tók að sjer
reksturinn, 1907, sótti Hjörtur
ekki um skólastjórastöðuna,
keypti þá Ytri-Skeljabrekku, sem
er nálega næsti bær, og Autti frá
Hvanneyri. Veitingu fyrir kenn-
araembætti við skólann hafði
hann að vísu næstu tvö árin, en
kendi ekki sjálfur, heldur fékk
til þess aðra. þá er Sigurður
þórðarson sýslumaður flutti suð-
ur keypti Hjörtur Arnarholt og
bjó þar til dauðadags.
Innanhéraðsmál lét Hjörtur siig
mjög skifta framan af æfinni, fór
bæði með hreppsstjórn og odd-
vitastarf í Andakílshreppi meðan
hann var þar, veitti forstöðu
slátrun Borgfirðinga í Borgar-
nesi meðan samvinna var við
Sláturfjelag Suðurlands og var
um hríð fonnaður Búnaðarsam-
bands héraðsins. En hin síðari ár-
Alf a-La val
skilvindurnar eru komnar aftur.
Samband ísl. samvíél.
Y efnaðarnámskeið
verður haldið í Stykkishólmi í febrúar og mars næsta vetur.
Kenslugjald er ákveðið 30 kr. fyrir hvern nemanda, yfir allan
tímann.
Umsóknir séu komnar fyrir 30. sept. næstkomandi til
Heimilisiðnaðarfélags Stykkisliólms.
. W. Bnch
(Xiitasmiðja Buchs)
TietgenBgade 64. Köbenhavn B.
Litir til heimalitunar:
Demantssorti, hrafnssvart, kastorsorti, Parísarsorti og allir
litir', fallegir og sterkir.
Til heimanotkunar:
Gerduft „fermenta“, eggjaduft, ávaxtadropar, soya, matar-
litir, „Sun“-skósvertan, „ökonom“-skósvertan, sjálfvinnandi
þvottaefnið „Persil“, „Henko“-blæsódinn, „Dixin“-sápuduftið,
„Ata“-skúriduftið, kryddvörur, Blátni, Skilvinduolía o. fi.
Brúnspónn.
Litarvörur:
Anilinlitir, Catecliu, blásteinn, brúnspónslitir.
Gljálakk:
„Unicum“ á gólf og húsgögn. Þornar fljótt. Agæt tegund.
Fæst alstaðar á íslandi.
v
Gadda ví r inai
„Sa xu. band“
er sterkur og tiltölulega langódýrastur.
Kaupfélögin annast um pantanir.
in hafði hann látið af öllum þess-
um störfum.
þ-ingmaður Borgfirðinga var
hann kosinn 1914 og sat á öllum
þingum síðan, því að 1916 var
hann kosinn landkjörinn þing-
maður, í annað sætið á lista Sjálf-
stæðismanna. Var hann í hóp
hinna eindregnustu Sjálfstæðis-
manna á þeim tíma, en fylgdi
fhaldsmönnum nálega algerlega
að málum á síðasta þingi. Af Al-
þingi var honum falin endurskoð-
un landsreikninganna hin síðari
ár og sæti átti hann í þeirri alls-
herjarnefnd er síðustu hönd lagði
á jarðamatið 1920.
Er af þessu auðséð að með' Hirti
Snorrasyni er til moldar hniginn
maður, sem ávann sér traust
margra, og var við mörg þjóðmál
riðinn, enda var hann vitmaður,
stórgeðja og einbeittur, en ekki
um alt við alþýðu skap. íslensk-
um fræðum unni hann mjög og
var prýðilega vel að sér í ættvísi
og sögu Islands.
Kona Hjartar lifir hann: Ragn-
heiður Torfadóttir frá Ólafsdal,
ágæt kona. Var heimili þeirra
jafnan við brugðið fyrir gestrisni
og höfðingsskap. þrjá sonu eign-
úðust þau, sem allir eru á lífi:
Torfa, stúdent, Snorra, sem er á
Mentaskólanum og Ásigeir.
----o----
Garðyrkjukensla.
Frá 19. maí til 24. júlí hefi eg
haft á hendi leiðbeiningar í garð-
yrkju og trjárækt í Rangárvalla-
sýslu. Er starf þetta hafið að til-
hlutun Búnaðarsambands og Ung-
mennasambands Suðurlands með
aðstoð búnaðarfélagsstjórnarinn-
ar, sem gekst fyrir því að fá mig
til að gegna starfi þessu. En af
því þetta mun vera í fyrsta sinni
sem stofnað hefir verið til leið-
beininga með þeim hætti sem hér
ræðir um, þá vil eg leyfa mér að
skýra frá þeim með nokkrum
orðum.
Upphaflega ætlaðist eg til þess
að fyrirkomulagið yrði þannig, að
smánámskeið væru haldin í hrepp-
unum, þar sem fólk kæmi saman
frá nokkrum. bæjum, og fengi
munnlegar og verklegar leiðbein-
ingar í almennri garðyrkju, trjá-
og blómarækt. En sakir ókunnuigr
leika á staðháttum og fjarlægðar
minnar frá svæðinu gat eg ekki
undirbúið þetta starf sjálf, og af
því sveitirnar sem eg átti að fara
um höfðu heldur ekki gert það,
þá gefur að skilja að alt varð erf-
iðara viðfangs með þetta svona í
fyrstu.
Á sýslufundi Rangárvallasýslu,
þar sem það gerðist að leiðbein-
ingai’ þessar færu fram, var
ákveðið að allir hreppar sýslunn-
ar tækju þátt í þeim, að undan-
teknum Landhreppi, sem ekki
vildi vera með í þessu.
Var svo til ætlast að leiðbein-
ingiunum yrði hagað á sem hag-
kvæmastan hátt, þannig að sem
flestir gætu notið þeirra. Áttu
búnaðarfjelagsformenn, hver í
sínum hreppi að leitast fyrír
þátttöku heimila í þessu tilliti,
oð boða til funda þar sem óskað
var eftir fyrirlestrum. Flutti eg
fyrirlestra um garðyrkju á 6
stöðum á ferðinni. Vegna hinnar
óvenjulega góðu veðuráttu var
búið víðast hvar að sá í kálgarða
þegar eg kom, því vegna kenslu-
starfa minna nyðra gat eg ekki
komið fyr suður. En aftur var
þá hentugur tími fram eftir vor-
inu að fást við trjá og blóma-
rækt, enda var nóg að gera á því
sviði. Annars verð eg að segja það
að skilningur á þessu sviði var
í fyrstu talsvert mismunandi í
sveitunum* og igat það stafað af
ókunnugleika fólks á því hvernig
leiðbeiningum þessum yrði hátt-
að. —
þegar eg kom í Fljótshlíð hélt
eg að auðvelt mundi verða að
koma þar við leiðbeiningunum með
nokkrum hóp af ungu fólki, sak-
ir þéttbýlisins og ýmsrar góðrai’
afstöðu með að geta náð í plönt-
ur til gróðursetningar, sem ekki
var svo góð annarsstaðar. En þá
fæ eg þær upplýsingar hjá bún-
aðarfjelagsformanni hreppsins að
Hlíðarbúar kæri sig ekki um nein-
ar leiðbeiningar. Eg fór því sem
fljótast burtu, en langaði þó til
að hafa tal af nokkru fólki í
Hliðinni, og það var síður en svo
að það fólk- sem eg talaði *við
hefði ekki áhuga fyrir garðyrkj-
unni þótt svona færi. Eg kom að
Múlakoti og hafði ánægju af að
sjá igárðyrkju og trjáræktar-
starfsemina þar á báðum búunum,
bæði hjá Árna bónda skógar-
verði, og Guðbjörgu hinni góð-
kunnu garðyrkjukonu. Finst
mér engum efa bundið, að sú
starfsemi um undanfarin ár hafi
haft mikil áhrif, ekki einungis
í grendinni, heldur líka lengra út
í frá. En þó þarf skilningur fólks
á þýðing þeirrar starfsemi að
aukast ennþá meir.
Austur undir Eyjafjöllum vorn
sumstaðai' ágæt verkefni, víða
trjá- og blómagarðar sem þurfti
að lagfæra, enda fóru þar fram
smánámskeið. Kom fólkið saman,
hlustaði á fyrirlestra og hjálpaði
hvað öðru í görðunum. Samkomu-
lag var hið besta, og alt gekk
þar mjög greiðlega. í Austurland-
eyjum kom eg á nokkur heimili,
og' kyntist áhugasömu fólki, en
þar er lítið um blómagarða, en
löngun hjá mörgum til að koma
þeim upp. Víða er þar farið að
nota arfasköfur við hreinsun ill-
gresis. í Vesturlandeyjum kom
eg á fáa bæi, bæði vegna þess
að' búnaðarfjelagsform. var fjar-
vei andi og af því að engar und-
irtektir höfðu verið' með það að
sinna þátttöku er von var á leið-
beiningunum. í öllum hinum
hreppunum, þar sem eg kom,
Áshreppi, Holtahreppi, Hvolhreppi
og Rangárvallahreppi mætti eg
yfirleitt miklum áhuga og glögg-
íslensk alþýðumentun
á 18. öld.
Eftir Hallgrím Hallgrímsson
mag. art.
------- Nl.
I einu bréfi kirkjustjórnarinn-
ar 1749 er þess getið, að þó skól-
ar hafi í 8 ár verið alstaðar á
Sjálandi, þá séu þó enn ólæsir
unglimgar fermdir. Árið 1720
kunnu allir bændur í Selsmark
þorpi að lesa, 1761 kunnu flestir
þeirra ekki að lesa skrift. þegar
skifta átti jörðunum í Isteröd-
þoípi 1776, kunni aðeins einn
bóndi af ellefu að skrifa nafn
sitt. ■
Seint á öldinni skeði það oft, að
unglingar voru ekki fermdir fyr
en um tvítugt. Margir gátu les-
ið prentaðar bækur en ekki skrift.
Alkunn er saga um Rönnebæk;
í þeim bæ var, auk prests og
djákna, aðeins einn maður læs á
skrift, svo þegar bréf komu í
bæinn varð hann að lesa þau
fyrir alla.
Á nokkrum stöðum, til dæmís
í Sámsey og Borgundarhólmi,
lærðu menn snemnaa að lesa, og
í einstaka fátækum sóknum á
Jótlandsheiðum voru nálega allir
vænta má, þar sem Noregur laut
Danakonungi. í hinum stóru Nor-
læsir um 1800, og flestir skrif-
ándi líka.
Dönsk alþýða sýndi skólunum
mikinn mótþróa, og allsstaðar
eru kveinstafir yfirvaldanna yf-
ir því, að foreldrar neiti að láta
börn sín ganga í skóla. Joakim
Larsen, sem manna mest hefir
rannsakað sögu danskrar alþýðu-
mentunar, kemst að þeirri niður-
stöðu, að lestrarkunnátta alþýðu
hafi aukist eitthvað á 18. öldinni,
en þó ekki svo mikið, að hægt
sé að fullyrða að meiri hluti
landsmanna hafi verið læs um
aldamótin 1800.J.)
Dönsk alþýða varð fyrst allæs,
þegar áhrifa skólalaganna frá
1814 tók að gæta, en þá voru Is-
lendingar líka orðnir allæsir, þó
þeir hefðu enga barnaskóla, og
þó þeir byrjuðu seinna á reglu-
bundnu fræðslustarfi.
Um Norðmenn eru dómarnir
langsundurleitastir, og verst að
finna hvað satt er. öll fræðslu-
tilhögun Noregs var sniðin eftir
danskri fyrirmynd, eins og
J) J. Larsen: Dansk Folkeunder-
visning 1536—1784 og Den danske
Folkeskole 1784—1898. Ottosen: Vor
I" Folkeskoles Oprindelse og Udvikling.
egssögum er ástandinu lýst glæsi-
lega. Överland segir í Norges
Illustrerede Historie V., að það
séu til upplýsingar, sem bendi
á, að um 1700 hafi flestir full-
orðnir karlmenn kunnað að lesa,
og einnig hafi fjöldi kvenna ver-
ið læs. þetta er tekið upp í Nor-
vegia Sacra III., en þess þó getið,
að Överland hafi því miður láðst
að geta þess hvaða upplýsingar
það sjeu, sem hann á við. I Nor-
ges Historie V. 1. segir Oscar
Albert Johnsen að meirí hluti
Norðmanna hafi kunnað að lesa
um 1740, en skýrir ekki frá heim
ildum sínum, enda er ekki ólík-
legt, að það mundi verða erfitt
að sanna þessa staðhæfigu.1)
1 hinu mikla ritverki Kirke-
U Kirkjubækur nágrannaþjóðanna
eru lítið sem ekkert rannsakaðar
ennþá. Norðmenn eru að byrja á
þvi (sjá Norvegia sacra III.) Eg hef
séð nokkrar danskar frá fyrri
liluta 18. aldar, og þær bera ekki
vott um að prestarnir hafi verið
neinir sérlegir snillingar. Að minsta
lcosti eru íslenskar kii'kjubækur
fult svo vel færðar og skrifaðar. þess
má gela hér, að aðeins tvær kirkju-
bækur eru til hér á íslandi frá 17.
öld. Önnur frá Reykholti, en hin
frá Möðruvöllum í Hörgárdal.
og Undervisningsdepartementets
Jubilæumsskrifter 1914, skrifar
H. Raabe rektor um þetta mál,
og hann kemst að alt annari nið-
urstöðu.
Raabe viðurkennir að það sé
nú ekki hægt að fá Ijósa hug-
mynd um mentunarástandið fyrír
1814. En hann tilfærir nokkur
dæmi sem eru allmerkileg. Á ár-
unum 1800—1803 gaf Hansen
biskup í Kristjánssandi út rit um
alþýðufræðslu og skólamál, og
hann lýsir ástandinu í bænum
þannig, að það er harla ólíklegt
að flestir bæjarbúar hafi verið
læsir. I sveitunum var það ekki
betra. í einu prestakalli fann
biskupinn 80 menn frá 17 til 30
að aldri, sem ekki kuxmu að lesa
og ekki voru fermdir.
í einni sveit austanfjalls var
fyrsti skólinn settur 1810, en
flest börn lærðu aðeins svo mikið
í kristindómi,að þau gátu „sloppið
hjá prestinum“. Mörg þeirra
lærðu alt utan að, því þau kunnu
ekki að lesa.
Slíkar sögur má finna víðar í
Noregi, svo það er líklegt, að
Norðmenn hafi ekki rðið allæsii'
fyr en eftir 1814, og að þeir um
aldamótin 1800, hafj staðið að
baki Islendingum í lestrarkunn-
áttu.
þessi samanburðui' er auðvitað
ófullkominn, en þó virðist mega
draga þá ályktun af því, sem
fært hefir verið fram, að um
1740 hafi íslendingai' staðið Sví-
um dálítið að baki í lestrarkunn-
áttu, og ef til vill Dönum, og
Norðmönnum lítið eitt. En um
1780—90 eru íslendingar orðnir
öllu betur læsir en þessar þjóðir.
þessi mikla fi*amför í lestrar-
kunnáttu er því merkilegri, sem
engir barnaskólar voru til hér á
landi. Hún er eingöngu vei'k
prestanna og heimilanna. þessi
mentunarauki Islendinga á síð-
ari liluta 18. aldarinnar er þrek-
virki, sem varla á sinn líka, og
sýnir best hvernig þjóðin er. Is-
lensk alþýða er gáfuð og námfús,
og ef þeir, sem eiga að stjóma
henni, eru starfi sínu vaxnir, er
engin hætta á að íslendingar
muni ekki skipa virðulegt sætl
meðal mentaþjóða heimsins. Á
Islandi eru nú gefnar út fleiri
bækui' árlega að tiltölu við fólks-
fjölda, en í flestum eða öllum
öðrum löndum' og ísland er eina
landið í veröldinni, sem á bóka-
safn, sem hefir fleiri bækur, en
íbúar landisins eru að tölu. Dan-
ir eiga ekki á þjóðbókasafni sínu,
eina bók fyrir þriðja hvern mami
í ríkinu. Frakkar og Englending-