Tíminn - 22.08.1925, Page 3

TÍMINN
149
óðum að verða eindregnir á þeirri
skoðun, að hækkun til gullgildis
sé hið eina rétta“. Eru þessi um-
rnæli röng, því að aldrei hafa
heyrst háværari raddir í Dan-
mörku en nú um að stýfa krón-
una. því næst segir Mbl.: „Yita-
skuld eru menn sammála um það,
að hraðfara hækkun verður at-
vinnuvegum og framleiðslu mjög
erfið“. Og loks segir blaðið: „Áð-
ur hölluðust menn að því, að
hækkunin ætti að fara fram á
mörgun árum. Nú eru fleiri að
hallast að þeirri skoðun, að best
sé að fara að eins og Svíar: taka
skellinn á stuttum tíma; það sé
betra fyrir framleiðsluna en að
búa við- langvarandi hækkun“. —
Með öðrum orðum: Allir eru sam-
mála um að hraðfara hækkun er
„mjög erfið“. Samt er hún betri
en langvarandi hækkun og þess-
vegna á að hækka snögglega.
Sennilega er það þá kenningin,
sem Mbl. vill flytja okkur, að við
eigum snögglega að hækka upp
í gullgengið gamla. Er þetta sú
hraðasta byltingatillaga, sem enn
hefir komið fram á íslandi. Af-
leiðingarnar yrðu tvímælalaust
þær að annarhver atvinnurek-
andi íslenskur færi á höfuðið. —
Að hinu víkur Mbl. ekki, sem vit-
anlega er þó aðalatriði málsins:
að raunverulega er ekki ein ein-
asta ástæða til fyrir því að hækka
krónuna í gamla gullverðið. Ekk-
ert vinst við það annað en að
skapa meira ranglæti og að gera
atvinnurekendunum nálega ókleift
að halda áfram atvinnurekstri.
---o----
Bréf frá Askov.
þegar eg fór að heiman í des.
s. 1. ár hafði eg í hyggju að senda
Tímanum einhverntíma línu. það
áform hefir nú dregist óforsvar-
anlega lengi, svo byrjunin verð-
ur á' öfuga endanum, og einnig
meira léttmeti en vera ætti; en
ef til vill gefst mér ækifæri
seinna til þess að víkja að ýmsu
er vakið hefir athygli mína í
kenslu- og skólamálum, bæði í
Noregi, Svíþjóð og hér í Dan-
mörku.
þegar eg, í maíbyrjun, kom frá
Svíþjóð til Hafnar, gat ritari D.
um því í hana dauðahaldi. Notum
aldrei hjúp hræsninnar til að
steypa yfir okkur, og sýnast ann-
að en við erurn, né hjúp ytri siða
og venju til að hylja innri tóm-
leik og vesalmensku. þið eruð
flestir bændur, allir bændaefni
eða bændur, og hafið það hug-
fast að gera heimilin ykkar þann-
ig, að þau geti eflt sálargöfgi
barnanna, dregið alla kosti þeirra
fram til starfa fyrir land og
þjóð, þá eflist bændamenningin,
og þá vex hraustleiki landsstólp-
anna.
Á fjórðu hliðina vildi eg skrifa
góður þjóðfélagsþegn. Við lifum
á þjóðveldis- eða lýðveldistímum,
þar sem allir verða að starfa
saman að sameiginlegum málum.
Með atkvæðisréttinum, er ábyrgð-
in á framkvæmd þeirra lögð á
okkur alla, og sá er ekki notar
sér það, tekur ekki réttan þátt í
starfi heildarinnar. En einmitt
vegna þessa er það líka skylda
allra að hugsa um öll þau almenn
mál, sem heildina varða. þeir,
þeir sjálfir, stuðla að lausn þeirra
á þennan eða hinn veginn með
sínu atkvæði. Hjer vantar mikið
á að menn skilji þetta. Tökum
hreppsmálin. Starfa allir þar,?
Koma allir á hreppsf undina ?
Setja allir sig inn í málin sem
leysa þarf og ráða fram úr? Eg
fullyrði að svo sé ekki. Og tökum
sýslumálin. Er ekki það sama um
þau að segja? Vantar ekki mikið
tii að allir fylgist þar með? Og
er ekki það sama að segja um
landsmálin? Hann er ekkert eins-
Harmoníum frá B. M. Haugen á Lauvstad í Noregi
eru viðurkend fyrir gæði; hljómfegurð og vandaðan frágang. — Iiljóð-
færin eru mjög ódýr eftir gæðnm. Svara öllum fyrirspurnum og sendi
verðlista þeim er þess óska.
Sérstaklega vil eg benda prestum og kennurum á harmoníum
með ferföldu hljóði (verð ea. 1000 kr.), sem er sérstaklega smíðað
fyrir minni kirkjur og skóla. — Umboðsmaður á íslandi Sæmundur
Einarsson, Þórsgötu 2, sími 732, heima kl. 1—3 og 8—9 síðdegis.
Alf a-La val
skilvindurnar eru komnar aftur.
Samband ísl. samviél.
Isl. samf., hr. Áge M. Benedikt-
sen, þess við mig, að í ráði væri
að efna til Suður-Jótlandsfarar
fyrir þá íslendinga, er þar vildu
vera méð. Jeg afréð strax að
verða þátttakandi í för þessari og
er eg mjög ánægður yfir þessari
ákvörðun, því förin reyndist mér
í alla staði hin ákjósanlegasta. —
Skal eg nú með fáum orðum skýra
frá þessu ferðalagi.
Allir áttu að mætast í Kolding
6. júní kl. 2 síðd. Höfðum við
hér frá Askov og úr nágrenninu,
komið nokki-u fyr, til þess að hafa
tíma til að lítaj inn til landa okkar
Ágústar Jónssonar seni þá var
nýlagstur þar tæringarsjúkur, en
er nú dáinn.
Formaður fai-arinnar hr. Áge
Meyer Benediktsen ásamt frú
sinni var kominn, og biðum við
nú lestarinnar frá Kaupm.höfn
með aðalfjöldann. þegar hún
brunaði inn á stöðina, voru það
íslensku upphlutirnir og skúfhúf-
urnar er sumar stúlkumar báru,
sem tóku af öll tvímæli um það,
að þarna voru landar á ferðinni,
þó ekki þekti maður mörg and-
litin. En fljótt rætist úr því á
ferðalögum, brátt voru allir orðn-
ir bestu kunningjar.
Við könnun kom í ljós að í alt
vorum við 25 landar: 19 konur og
6 karlar. Auk hjónanna voru tvær
danskar stúlkur með, svo kven-
fólkið var í yfirgnæfandi meiri
hluta í þessum 29 manna hóp,
það er það nú líka hvarvetna í
heiminum.
Nú fór allur hópurinn til Kold-
inghus. það er geysistór kastali
er stendur á fagurri hæð i út-
jaðri borgarinnar, og er þaðan
undurfagurt útsýni yfir Kolding-
fjörðinn. Kastali þessi er fyrst
bygður af Abel hertoga 1248 til
varnar gegn Suðurjótum. Um
langt skeið hefir þetta verið kon-
ungshöll og smá aukið við bygg-
inguna. Um 1600 lét Kristján
konungur IV. reisa afskaplega
háan turn á höllinni með 4 risa-
vöxnum líkneskjum efst á hverju
horni af Hannibal, Scipio, Hektor
og Herkules. Herkules bar kór-
ónu Norðurlandanna þriggja en
hinir sitt ríkismerki hver. Nú
stendur Herkules einn eftir. Árið
1808 hafðist hjálparsetuliðið frá
Spáni og Frakklandi við þarna í
höllinni, sem átti að hjálpa Dön-
um móti Englendingum. þeim
hafa þótt’kaldir mars-næðingarn-
ir, því svo óspart lögðu þeir
hálminn á glæðurnar að í kvikn-
aði og brann á skömmum tíma
alt, sem brunnið gat. Höllin er nú
hálfviðgerð og notuð sem safn-
hús (helst hergögn).
Við miðdagsborðið í gistihús-
inu í Kolding lagði Benediktsen
okkur lífsreglumar viðvíkjandi
ferðalaginu; Talaði hann af skiln-
ingi og reynslu um þýðingu og
gildi þess að ferðast, hve mikið
mætti á ferðum læra, ef rétt væri
á tíma og kröftum haldið. Mintist
á ferðaáætlunina og að nú yrði
hver að sjá um sitt og vera stund-
vís.
Frá Kolding til Skamlingsbank-
en ókum við öll í einum bíl, en
þröngt máttu sáttir sitja þar. —
Alt logaði af fjöri og ferðagleði
og látlaust sungið fullum hálsi ís-
lensk Ijóð og ættjarðarkvæði.
Eftir rf/2 tíma akstur tók for-
maður ungmennafélagsins móti
okkur mjög alúðlega, og sýndi
okkur hæðina sem skreytt er
minnismerkjum og margskonar
gi-óðri. Hæðin er rúmlega 100
metrar yfir sjó og er þaðan ljóm-
andi útsýni yfir Litlabelti, Fjón
og hið gróðursæla og þéttbýla
land umhverfis, sem nú breiddi
sig svo langt sem augað eygði í
litskrúði sumargróðursins.
Hæðin er rétt norðan við landa-
mærin frá 1864 og má hún bæði
fyr og síðan teljast þjóðemisvígi
Norðurlanda. þama hafa haldin
verið hin afarfjölsóttu mót, þar
sem margir af mestu andans görp-
um Norðurlanda hafa talað af
eldmóði urn þjóðemismál, t. d.
Grundtvig, Bj. Björnsson, Kr.
Brun, L. Schröder o. fl.
I nánd við ræðustólinn hefir
verið plantað þrem trjám: birki
frá Svíþjóð, greni frá Noregi og
bæki fyrir Danmörku; blakta þar
yfir fánar þessara landa þegar
mót era höfð. Varð tilrætt um að
gróðursetja þarna ísl. reyniplöntu
og setja stöng fyrir ísl. fánann.
Til kvöldverðar og gistingar var
okkur skift niður á góðbúana í
Christiansfeld og umhverfinu. Er
það sveitaþorp með um 1200 íb.
rétt sunnan við landamærin frá
’64. — Er þar margt með fornu
sniði og fastheldni við gamlar
venjur. Hefi eg hvorki fyr né síð-
ar komið í kirkjugarð þar sem
öðrumegin kirkjúnnar hvíla ein-
göngu karlmenn en hinumegin
kvenmenn. — þar er gerður hjóna
skilnaður á dauðastundinni — og
auðvitað meðan messað er.
Við Guðm. þorvaldsson vélfr.
frá Dýrafirði kusum að gista í
sveitinni. Varð það okkur óbland-
in ánægja, því móttökumar vora
ágætar; sömu söguna höfðu raun-
ar allir að segja. — Um kvöldið
var samsæti í gistihúsi þorpsins
með kaffiveitingu, ræðuhöldum,
söng og hljóðfæraslætti til kl. 12.
Árla næsta dag kvöddum við
gestgjafa okkar og var síðan ek-
ið í tveim opnum bílum með
söng og fjörugum samræðum yfir
akra og engi gegn um skóga og
borgir, í skínandi sumarblíðunni
suður til Sönderborgar.
Á leiðinni skamt frá Aabenraa
dæmi karlinn sem ekki vildi lesa
nema eitt blað, af því aýi hann
var svo hræddur um að það gæti
veikt sig í trúnni á vissa menn
og málefni, ef hann læsi fleiri
lólöð.
Nei, hér vantar mikið til að við
gerum það sem við eigum að gera,
það sem er skylda okkar að gera,
en það er að fylgjast með gangi
málanna, og skapa okkur í þeim
sjálfstæðar skoðanir. En þettá*
kemur af því, að við höfum yfir-
leitt svo afar sljófa undirvitund
um það, að við erum liður —
starfandi eining, — úr heilu þjóð-
félagi, já, heilu mannkyni og ber
að vinna þar að hag heildarinnar.
En þessa meðvitund þurfum við
að fá. Ilún þarf að verða vakandi
og gegnsýra verk- okkar. þá geng-
ur alt samstarf- léttara, og þá
treystist landsstólpinn betur.
Við setjum lög, og okkur er bor
ið það á brýn íslendingum, að við
brjótum manna mest lög. En
hvað eru nú lögin í raun réttri.
þau eru reglur, eða ytri rammi,
sem settar eru og æfinlega mið-
aðar við meðalmenn. Og við setj-
um hegningu við brotum, og mið-
um þar líka við meðalmenn, og
það sem heildinni er fyrir bestu.
Og þó brjótum við þessi sömu
lög oft og einatt. Af hverju kem-
ur það nú? Annað hvort af því
að við metum sjálfa okkur meira
en heildina, og erum þar með ekki
eins góðir þjóðfélagsborgarar og
vera ber, eða þá því, að við er-
um vaxnir upp úr lögunum. þau
eru okkur þá of þröng, við getum
ekki verið í meðalmanns treyj-
unni og sprengjum hana því, en
þá verðum við líka að vera reiðu-
búnir til að taka afleiðingunum,
og líða fyrir lagabrotið. Hið fyrra
er hið tíðara. Við gleymum heild-
inni, vegna sjálfra okkar. það
gerir bannlagabrjóturinn þegar
hann, til að svala fýsn sinni eða
græða fé, brýtur bannlögin. það
gerir þjófurinn þegar hann til að
auðga sjálfan sig dregur sér ann-
ara eign. það gerir kaupmaður-
inn þegar hann kemur vörum und-
an tolli til að græða peninga. það
gerir skotmaðurinn þegar hann
skýtur friðaða fuglinn, og það
gera svo margir, margir. En við
megum ekki meta okkur hærra
en heildina. En því gleymum við,
af því koma brotin. Alt er þetta
sjálfselska, við elskum ekki ná-
ungann eins og okkur sjálfa, þvi
gerðum við það, múndum við held-
ur efla hag allra annara náunga
en okkar sjálfra. Og leiðin til þess
að láta lagabrotin minka, er því
ekki sú að auka hegninguna fyrir
brotin, heldur miklu frekar hin,
að skapa þá tilfinningu einstakl-
inganna, að þeir séu liðir úr heild-
inni, borgarar í þjóðfélaginu, og
reglur þær sem það hafi sett sér
og miðað við meðaleinstaldinginn,
megi ekki rjúfast, enda þó svo
geti komið fyrir að einstaklingar
hafi hag af brotinu, á kostnað
fjöldans. þessa tilfinningu þurfum
við að skapa hjá okkur bændum-
ir, því með því treysta<st lands-
stólparnir.
Alt annai-s eðlis eru þau lög-
brot sem stafa af því að menn
eru vaxnir upp úr lögunum. þeir
menn eru sér þess meðvitandi að
þeir brjóta lög, og þeir eru reiðu-
búnir til að taka á sig þá hegn-
ingu og þær afleiðingar sem laga-
brotinu fylgir. Oft er engin leið
fljótari til að þroska einhverja
þjóð en einmitt þetta. Við laga-
brotið og hegninguna opnast augu
hennar, og það verður til þess að
meðaleinstaklingurinn stækkar og
lögunum verður breytt. Á sama
hátt eru oft menn á undan sínum
tíma og vilja lög og reglur, sem
meðaleinstaklingurinn er ekki
vaxinn upp í enn. Svo var hér á
landi með t. d. þegnskylduvinn-
una og Hermann Jónasson. En
nú er meðal ungmennið bráðum
vaxið upp í þegnskylduvinnuhug-
mynd Hermanns, og þá kemur
þegnskylduvinnan af sjálfri sér.
Til þessara manna ber okkur að
líta með virðingu, enda þó við
séum ekki komnir á sama sjón-
arhól og þeir, og líti því öðruvísi
á málin. En öll góð mál, sem upp
koma með þjóðunum, eiga sér
lengri eða skemmri aldur, uns
meðal einstaklingurinn vex upp í
þau, og þau verða að skráðum
eða óskráðum lögum fyrir heild-
ina. Flytjendur þeirra og for-
mælendur, mega því bíða rólegir
og við hinir, við reynum að gera
skyldu okkar með því að setja
okkur inn í málin, fylgjast vel
með, þá smávöxum við upp í þau.
þá höfum við litið á hliðamar
allar fjórar. Allar voru þær þess
eðlis að þær gátu færst út, svo
var athygli okkar vakin á risa-
vöxnum turni á hæð nokkurri all-
langt frá veginum. Hæðin heitir
Knivsbjerg en mannvirkið er 45
metra hár minnisvarði sem þjóð-
verjasinnar reistu Bismark 1899.
Frá 1894—1919 hafa þarna verið
samkomur sóttar af fólki sunnan
'að. þegar eftir sameininguna 1920
var goðinu (Bism.) steypt af
stalli og vísað úr landi. Stendur
hann nú suður í Hiittmerberge í
Holstein. -— Hádegishressingar-
innar nutum við í Aabenraa hjá
fræðslumálastjóranum. í Sönder-
borg biðu okkar opnir armar sem
leiddu okkflr heim með sér á víð
og- dreif í borginni og þar beið
miðdegisverður á borðum.
Okkur ungfrú Sigríði Jónsdótt-
ur hlotnaðist verustaður hjá landa
okkar lektor Sigurði Sigtryggs-
syni. í heimili þeirra hjóna —
kona hans er dönsk — nutum við
ógleymanlegra ánægjustunda og
frfbærrar gestrisni. Eftir mið-
dagsverð fórum við öll yfir sund-
ið til Dybböl-hæðarinnar, og skoð-
uðum vel og lengi þann örlaga-
þrungna sögustað. Lektor S. Sig-
tryggsson var aðalleiðsögumaður
okkar þar. Skýrði frá bardagan-
um þarna 1864, er Prússar tóku
landið, breytingunum sem virkið
hefði tekið síðan og svo frá sam-
einingunni 1920, þegar sami fán-
inn, sem barist var undir þarna
fyrir 56 árum var aftur dreginn
að hún. þama stendur risavaxið
minnismerki er Prússar reistu
strax eftir sigurinn ’64. — það
eru alvarlegar og einkennilegar
kendir sem gera vart við sig þeg-
ar maður stendur á stað þar sem
þúsundir manna hafa fyrir fáum
árum hnigið að velli í baráttu
fyrir frelsi og fósturland. Já, og
þarna hefir íslendingur barist. —
Ilvar skyldi hann hafa staðið,
gengið, hvílt sig? verður manni
ósjálfrátt að spyrja.
Um kvöldið var haldið af stað
vestur að Ronshoved lýðháskóla
við Flensborgarfjörðinn, þar er
Áge Möller skólastjóri. — Hvað
það gladdi okkur að sjá íslenska
fánann blakta þar í kvöldandvar-
anum. það var í fyrsta sinni á
ferðinni að okkur veittist sú
ánægja. Alstaðar og altaf, hvar
sem hann sést, flytur hann hjart-
kærar kveðjur að heiman.
Eitthvað um 70 stúlkur voru
gildleiki stólpanna yxi. Og við
skulum reyna að láta gildleika
stólpanna vaxa.
En nú kemur það fyrir að inni
í miðjum gildum stólpa getur ver-
ið fúi þó hliðarnar allar séu heil-
ar til að sjá. Eins getur verið
hér, mergurinn, sjálft heimilið,
sem alt hvílir á, er þá gallað. þar
er það bóndinn og húsfreyjan
sem mest veltur á. En stólpinn
sem þau reisa er studdur af fleir-
um. Málshátturinn segir að hjú-
in geri garðinn frægan og víst
er það að þau gera sitt til þess.
þau eru stytturnar, sem reistar
eru við stólpann, og þær þurfa
að vera traustar. En það hvemig
þær styttur reynast fer mikið
eftir því, hvernig bændamenning-
in hefir verið þar sem stytturn-
ar fyrst voru tegldar til. þar þarf
bóndinn og húsfreyjan að hafa
verið starfi sínu vaxin, en það
hafa þau því aðeins verið að þau
hafi verið menn í þess orðs sönnu
merkingu. það er sagt að maður-
inn sé skapaður í guðs mynd. Eng-
inn mun þar fyrir vilja segja að
útlitið sé hið sama, en hitt munu
margir vilja, að hin innri mynd
af sama manninum hafi á sér
guðs svipinn. Og undir því að sá
svipur hafi náð að mótast í bónd-
ann og húsfreyjuna, er tegldu
til styttumar, er það komið,
hvernig þær reynast.
-----o----