Tíminn - 28.08.1925, Qupperneq 1

(öfaíbferi
09 afgiíifcslur’aöur íirnans er
Sigurgeir ^ri&rtfsfon,
Sambanbsþúsiitu, HeYfj'.nMf
^Kfgreibeía
I í m a n s er i 5amí>anösl?ásinn
®pin öagle^a 9—f2 f. í)
5ími 496.
IX. ár.
Rwykjavík 28. ágxist 1825
41. blað
_ r
Ekki Ihaldsmenn.
Feig- stjórnmálastefna.
íhaldsstefna hefir vei’ið til á Is-
landi fyrri en nú.
Rík og voldug- hefir hún setið
í hásæti valdhafanna öldum sam-
an á íslandi.
Engin þjóð Norðurálfunnar hef-
ir sennilega fengið hlutfallslega
jafn þunglega að kenna á Ihaldinu
og íslenska þjóðin og þó hafa þær
allar þurft að stynja undan íhald-
inu öldum saman.
Mannkynssöguna mætti kalla
söguna um baráttuna við íhaldið.
Frelsispostular allra þjóða eru
nú fyrir þá sök elskaðir og heiðr-
aðir af þjóðunum, að þeir vörðu
allri æfi sinni til baráttu við
Íhaldið, fórnuðu sumir lífi sínu
í baráttu við íhaldið.
Sami rauði þráðurinn liggur
um endilanga mannkynssöguna:
íhaldsstefnan hefir verið bölvun
þjóðanna. íhaldsmenn hafa verið
böðlar þjóða og einstaklinga.
Eins og mara lá íhaldið á þjóðun-
um og var svo lífseigt að þó að
mannvinir og frelsispostular berð-
ust gegn því mannsaldur eftir
mannsaldur og liðu píslai-vætti
tugum og hundruðum saman,
tókst því oft með ofurefli að
hanga við völdin ævalengi.
Á öldinni sem leið tókst loks
að brjóta á bak aftur Ihaldið í
langflestum Norðurálfulöndum.
Fyrir þá sök er nítjánda öldin
talin björtust í Norðurálfu, að þá
var íhaldið brotið á bak aftur.
Fyrir þá hina sömu sök hafa
svo miklar framfarir orðið í Norð-
urálfunni á öldinni sem leið.
Fyrir þá hina sömu sök eru
kjör almennings svo óendanlega
betri nú en voru áður víðast um
Norðurálfu, að'íhaldið hefir að
mestu verið barið niður.
þar eru mönnum enn svo í'
fersku minni verk Ihaldsins að
þar þykir alment hið ljótasta
nafn að heita Ihaldsmaður. þar
eru Ihaldsflokkarnir víðast einna
fámennustu flokkarnir. þar er
það óhugsandi a. m. k. þennan
mannsaldurinn og næsta, að þjóð-
irnar trúi íhaldsmönnum fyrir
stjórn landsins. Sambandsþjóð
okkar við Eyrarsund er eitt
greinilega dæmið.
Ljótt nafn á íslandi.
Ljótara nafn mætti það teljast
á íslandi en nokkursstaðar ann-
arsstaðar, að heita íhaldsmaður.
I enn íerskara minni mættu okkur
íslendingum vera ávextir Ihalds-
ins. því að það var ekki fyr en á
þessari öld, sem Ihaldið á Islandi
var brotið á bak aftur — í bili.
Og ein af hörmulegu afleiðing-
um styrj arldarvandræðanna varð
sú, að Ihaldið lyfti aftur kolli —
vonandi þó ekki nema í bili.
Saga íslands er nú lærð í öll-
um skólum. Hvert einasta barn á
íslandi á að læra frásöguna um
bestu sonu landsins. Hverju ein-
asta barni er kent að elska bestu
sonu íslands: Eggert Ólafsson,
Skúla Magnússon, Jón Eiríksson,
Tómas Sæmundsson, Jón Sigurðs-
son og- ótal marga aðra sem nefna
mætti.
Hvers vegna er það réttmætt
að kenna ungu kynslóðinni að
elska og virða þessa menn?
Hvers vegna er það rétt að
telja þessa menn fyrirmyndar-
menn, sem ungu kynslóðinni sé
rétt að líkja eftir, sem hinum
ungu mönnum og konum sé rétt
að læra af til þess að geta orðið
góðir íslendingar?
Af því að þessir menn fómuðu
lífi sínu í baráttunni móti Ihald-
inu á íslandi En baráttan á móti
íhaldinu er nauðsynlegasta bar-
áttan, sem háð er hjá hverri 'þjóð
á hverjum tíma. þess vegna eru,
á hverri tíð, þeir synirnir og
dæturnar bestu borgarar þjóðfé-
lagsins, sem af mestri alúð berj-
ast á móti íhaldinu.
Útlent hefir Ihaldið lengst af ver
ið sem á svipunni hélt öldum sam-
an á Islandi. En því aðeins var
veldi þess svo áskorað að það
átti jafnan örugga vini og skjól-
stæðinga íslenska. Verslunarstétt-
in útlend að mestu, löngum, en
íslensk jafnframt er fram í sótti,
var tryggur bandamaður íhalds-
ins. Stóreignamenniniir íslensku
voru einnig löngum traustustu
bandamenn íhaldsins. Loks voru
æðstu emb.mennirnir íslensku löng
um auðsveipir þjónar hins útlenda
íhalds, sem hindraði eðlilega frarn-
þróun íslands og að landsmenn
gætu fengið að njóta landskosta.
Er það ekki réttmætt, í þessu
ljósi sögunnar, að fullyrða, að
hvergi í heiminum ætti íhalds-
nafnið að þykja ljótara nafn en
á íslandi ?
Er það ekki undarlegt að í því
landi, þar sem sagan segir ský-
lausast frá bölvun Ihaldsins og frá
því hversu yfirstéttirnar hafa
jafnan verið íhalds megin, að þar
skuli það hafa tekist íhaldinu að
skjóta upp kolli aftur og búa um
sig í valdsessinum, nákvæmlega
með sáma hætti og það hreiðraði
sig þar áður og meir að segja
enn í dág stutt til þess af út-
lendu valdi, peningavaldi, nú í
stað stjórnai-valds útlends áður?
Ekki íhaldsmaður
Mikið yrði hlegið um endilangt
ísland ef einhver héldi því fram,
að Eggert Ólafsson hefði verið
Ihaldsmaður. Morgunblaðinu gæti
ekki einu sinni dottið í hug að
prenta svo skemtilega fjólu.
Eggert ólafsson verður jafnan
talinn einna fyrstur þeirra Is-
lendinga á síðari öldum, sem vel
og drengilega börðust á móti
íhaldinu.
Öll verslunarstéttin og megin-
hluti embættisstéttar Islands var
þá auðsveipt verkfæri íhaldsins'.
Hersöngvar Eggei*ts Ólafssonar
gegn íhaldinu létu illa í eyrum
broddborgaranna íslensku, sem
ekkert þoldu að heyra annað en
íhaldsskipanir frá Bessastöðum.
Nýr sigur íhaldsmanna var það,
þegar Eggert druknaði. þá fengu
þeir óáreittir af „óaldarseggnum"
þeim að búa að þeim launum, sem
Yfir-íhaldið í Kaupmannahöfn lét
til þeirra falla fyrir trúa þjón-
ustu.
Ekki Ihaldsmenn.
Innan skamms verður frá því
sagt hér í blaðinu, hverjar athug-
anir þeir gerðu um íhaldið á Is-
landi, á þeirri tíð, Árni Magnús-
son og Páll Vídalín.
Jarðabók þeirra er eitt af
merkustu ritunum, sem til er um
síðari alda sögu Islands. Hana má
kalla lifandi myndir af ástandinu
í því landi, þar sem íhaldið ræður
alveg óskorað, af því að yfirstétt-
irnar hafa svarist í fóstbræðralag
við útlendu Ihaldskúgarana.
Tillögur þeirra Árna og Páls
voru stórmerkar á sínum tíma.
þær eru einna fyrstu stóru bauta-
steinarnir, sem reistir eru í þeirri
sögu, sem segir frá baráttunni
við íhaldið á Islandi.
Ekki íhaldsmaður.
Enn þá miklu síðar dytti nokkr-
um manni í hug að segja að Skúli
fógeti hefði verið íhaldsmaður.
Einhver allra djarfmannlegasti og
stórhöggasti böðull á íhaldið er
hann, þeirra sem lifað hafa á Is-
landi, og fyrir þá sök einna mest
elskaður.
Hann barðist við erlent Ihald:
rétt er það að vísu. En fyrst og
fremst varð hann að berjast við
innlenda íhaldsmenn, embættis-
menn og aðra þjóna útlenda
íhaldsins. Eru enn til hin sví-
virðilegustu skrif, sem íslenskir
Ihaldsmenn rituðu um Skúla fó-
geta. Lifir enn minningin um
Ihaldsmanninn Ara Guðmundsson,
verslunarstjóra í Reykjavík, höf-
uðóvin Skúla fógeta.
Hverjir eru eftirmenn Ara Guð-
mundssonar nú? '
Iiverjir eru nú, eins og Ari
Guðmundsson var þá, leiguþjónar
erlendra kaupmanna?
Æðstu embættismennirnir voru
þá allflestir öruggir bandamenn
íhaldsins, öruggir vinir verslunar-
lýðsins og fjandmenn Skúla.
Er það eitthvað svipað, sem á
sér stað enn í dag?
Ekki íhaldsmenn.
Hver mundi vilja kalla Baldvin
Einarsson og Fjölnismenn Ihalds-
menn ?
það ei’u ekki íhaldsmenn, sem
brjótast í því að hefja nýj e fram-
sókn, sem eyða fénu sem þeir
þyrftu að nota til að kaupa sér
fyrir að borða, til þess að gefa
út rit til þess að fræða almenning.
Engum Ihaldsmanni dettur í hug
að brjóta upp á nokkru nýju og
gagnlegu og fórna nokkrum sköp-
uðum hlut, til þess að vinna að
hagsmunamálum alþjóðar.
En þegar framfaramennirnir
rísa upp og benda fram á leið.
þegar farmfaramennirnir benda
á, að drotnarar þjóðanna þurfi
að afsala sér einhverjum sérrétt-
indum, sem gera þeim kleift að
lifa áhyggjulausu lífi við auð og
eftirlæti, til þess að alþjóð geti
tekið framförum, þá rísa Ihalds-
mennimir upp og hrópa eldur, eld-
ur! þá koma íhaldsmenn og búa
til þröskulda, sem framfaramenn-
irnir eiga að hnjóta um.
Fjölnir var bannsunginn einum
í’ómi af íslenskum íhaldsmönnum,
sem þá lifðu. Tómas Sæmundsson
fekk innileg'a fyrirlitningu allra
íslenskra íhaldsmanna, sem hon-
um voru samtíða.
Mikið hefðu þeir orðið hissa,
íhaldsmennirnir á öldinni sem
leið, hefðu þeir getað séð það
fram í tímann, að á næsta manns-
aldri yrði Tómas Sæmundsson
talinn einn hinn besti sonur Is-
lands, en þeir sjálfur, ekkert ann-
að en Ihaldsmenn.
Ekki íhaldsmaður.
Allra síst myndi nokkrum
manni detta í hug að halda Jón
Sigurðsson forseta Ihaldsmann.
Alt líf hans var óslitin bar-
átta við íhaldið. Sómi Islands,
sverð þess og skjöldur var hann
réttnefndur, af því að hann barð-
ist alla æfi gegn íhaldinu, því að
það er nauðsynlegasta baráttan,
sem háð er hjá hverri þjóð, á
hverjum tíma.
Besti sonur Islands á öldinni
sem leið er nú alviðurkendur sá,
sem öruggast barðist við íhaldið.
Að vísu háði hann baráttu sína
fyrst og fremst við útlent Ihald.
En eins og áður og eins og enn,
átti útlenda íhaldið örugga banda-
menn á Islandi.
Mótstaðan á Islandi gegn Jóni
Sigurðssyni var afarsterk. Æðstu
embættismennirnir voru nálega
allir Ihaldsmenn og að sjálfsögðu
harðsnúnir andstæðingar Jóns
Sigurðssonar.
Svo hættulegan töldu þeir Jón
Sigurðsson að ekki mátti hann,
slíkur maður, sitja í nokkuru em-
bætti á Islandi. þar áttu íhalds-
menn að sitja og sátu. Allra síst
mátti Jón Sigurðsson verða skóla-
stjóri lærða skólans. íhaldsmenn-
irnir sáu hver hætta það var fyr-
ir hina upprennandi kynslóð! Og
ekki einungis Jón Sigmrðsson
sjálfan settu íhaldsmenn þannig á
svartan lista, heldur lentu þar og
ýmsir af fylgismönnum hans. Al-
drei fekk Jón Guðmundsson em-
bætti, af því að hann var ekki
íhaldsmaður, heldur fylgdi Jóni
Sigurðssyni.
Til hins síðasta börðust íhalds-
mennirnir íslensku gegn því, að
verslunin yrði gefin frjáls.
Við hvert tækifæri voru æðstu
embættismennirnir boðnir og bún-
ir til að berjast gegn stjómar-
bótarkröfum Jóns Sigurðssonar.
Ný Félagsrit voru eitur í bein-
um íhaldsmannanna íslensku og
þeir voru svo voldugir að Ný Fé-
lagsrit fengu sáralitla útbreiðslu.
Oftar en einu sinni varð íhalds-
aldan svo sterk móti Jóni Sigurðs-
syni, að hann meir að segja lét
vera að koma heim til að sitja
Alþingi.
Hverjir eru nú arftakar íhalds-
manna á dögum Jóns Sigurðs-
sonar ?
Ekki Ihaldsmenn.
Hver mundi vilja kalla Bene-
dikt Sveinsson Ihaldsmann? Eða:
Hannes Hafstein, Tryggva Gunn-
arsson, Pál Briem o. fl. o. fl.
þokkalega hefði þeim brugðið,
leiðtogum síðustu kynslóðar, ef
þeim hefði verið sagt, að þá er
liðinn væri um það bil fjórðung-
ur tuttugustu aldarinnar, þá yrði
stofnaður á Islandi Ihaldsflokkur,
sem sniði sig að háttum erlepdra
Ihaldsmanna, sem væru skil-
getnir skoðanabræður fyrri alda
íhaldsmanna íslenskra.
Ekki hefðu þeir trúað því með
nokkuru móti, að slíkur Ihalds-
flokkur íslenskur, næði nálega
meiri hluta á íslandi og fengi að
fara með stjórn landsins.
Slík tíðindi hefðu og verið
óhugsandi á Islandi ef ekki hefði
komið heimsstyrjöldin og sett
allar þjóðir og Islendinga líka
meir 'en mannsaldur aftur í tím-
ann.
Voru það íhaldsmenn sem
lirundu af stað þeim breytingum,
sem farsælastar hafa orðið á síð-
ari áx-atugum á Islandi?
• V oru það Ihaldsmenn, sem
stofnuðu þjóðvinafélagið?
Voru það Ihaldsmenn, þá a. m.
k., hvað sem nú er orðið um suma,
sem harðast báru fram sjálfstæð-
kröfurnar?
Voru það íhaldsmenn, sem hófu
baráttuna um fánamálið?
Voru það íhaldsmenn, sem
stofnuðu kaupfélögin, sláturhús-
in og’ rjómabúin?
Voru það íhaldsmenn, sem
stofnuðu búnaðarfélögin ?
Voru það íhaldsmenn, sem for-
göngu höfðu um framfarir sjávar-
útvegarins ?
Voru það íhaldsmenn, sem hófu
Ungmennafélagsskapinn ?
Voru það íhaldsmenn, sem hófu
bindindisstarfsemina ?
Svari hver fyrir sig sem les.
Baráttan við íhaldið.
Gæfa íslands á liðnum öldum
er sú að hafa eignast marga góða
sonu og dætur, sem hafa barist á
móti íhaldinu í öllum þeim mörgu
og seigdrepandi myndum, sem
það hefir yfir sig orpið.
Við getum ekki kallað þá fram
til þess að þeir tali eða riti fyrir
nútímakynslóð íslands og vari
hana við íhaldinu, eins og það
birtist nú.
En við getum rifjað upp sögu
þessara góðu íslendinga, og af
henni numið þá kenningu sem
við á.
Sama baráttan er háð enn í
dag, sem háð hefir verið öldum
saman á Islandi, eins og í öllum
löndum: baráttan milli Fram-
sóknar og íhalds.
Mun betri aðstöðu hefir jjú-
tímakynslóðin til þess, að lifa
góðu lífi í landinu, til þess að
gera nú landið enn betra og byggi-
legra, fyrir þá sök að unnir hafa
verið svo miklir sigrar yfir Ihald-
inu á liðnum öldum.
Sú saga ætti að vera núlifandi
kynslóð íslands svo minnisstæð, að
ekkert ætti að geta vilt henni svo
sýn, að hún léti hneigjast til
að hlýða röddu þeirra manna, sem
eim skilgetnir skoðanabræður
Ihaldsmannanna, sem á sinni tíð
börðust gegn Skúla fógeta og
Jóni Sigurðssyni.
Hörmungasaga Islands er sag-
an um sigra íhaldsins á íslandi.
Hin glæsilega saga íslands er
sagan um ósigra íhaldsins. Sagan
er sá spegill sem nútímakynslóð-
in getur séð í þær myndir sem
kasta ljósi yfir menn og málefni
nútímans.
Eilíf er baráttan milli Fram-
sóknar og íhalds í heiminum.
Sömu aðilar heyja þá baráttu
nú á íslandi sem háð hafa undan-
farið.
Sama dóminn fá íhaldsmenn nú-
tíðarinnar, er tímar líða, sem nú
hafa þegar fengið Ihaldsmenn-
irnir sem á sinni tíð börðust gegn
Skúla fógeta og Jóni Sigurðssyni.
---o-----
Islenska krónan hækkaði í
morgun um 4%. Sterlingpundið
kostaði í gær 26 krónur, en nú
kostar það 25 krónur. Laglegur
skattur er það sem þar er lagður
á bændastéttina, einmitt um það
leyti sem verið er að byrja að
sel j a aðalf ramleiðsluvöruna:
kjötið. Sennilega er það heldur
minna en ein mi-ljón króna, gjald-
ið, sem lagt er á bændanna bak,
þegar alt k’ernur til alls með þess-
ari snöggu og miklu hækkun.
----------------o-----