Tíminn - 05.09.1925, Blaðsíða 1

(ö)aíbfett
o g afgrci6slur’a6ur Cimans «?r
Sigurgeir ^ri&rifsfon,
SantfeanhsWisimi, Heyfjapíf
^.fgtetbsía
C í m a n s er i Sambanbsfeúsiub
©pm öaglega 9—i2 f- fe
Sími 49n
IX. ár.
Hrykjavík 5. september 1925
42. blað
Yilji Alþingis
í gengismálinu.
Alþingi síðasta framlengdi og
breytti um leið lögum fyrra árs
um gengsiskráning og gjaldeyr-
isverslun.
Efnisbreytingar voru tvær:
Áður stóð í lögunum að genigls-
nefnd ætti að gera tillögur til
landsstjórnarinnar „er stefna að
því að festa eða hækka gengi ís-
lensks gjaldeyris"' en nú „að
festa gengi íslensks gjaldeyris og
stuðla að varlegri hækkun krón-
unnar“.
1 annan stað var bætt tveim
mönnum í nefndina: fulltrúum
landbúnaðar og sjávarútvegar, en
um sjálfa gengisskráninguna
fengu þeir ekki atkvæðisrjett.
Ótvíræður vilji Alþingis kemur
fram í þessum breytingum, og
kom enn skýrar fram í umræðun-
um. Gengisnefnd og landsstjórn
eiga sameiginlega að vinna að því
að festa gengi krónunnar og
hækkun því aðeins að eiga sér
•stað að hún sé varleg. Viðbótin
í nefndina bendir hiklaust á að
þessi nýja stefna í igengismálinu
er tekin upp vegna tillitsins til
aðalatvinnuvega landsins.
En enn skýrar kom vilji Al-
þingis fram.
Fjárhagsnefnd neðri deldar
skilaði nefndaráliti um málið.
Segir þar meðal annars: „Nefndin
getur fallist á þá meginhugsun4',
í áðurnefndum breytingatillögum,
að leggja eigi aðaláhersluna á að
festa gengi íslensku krónunnar
og fara vailega í hækkun hennar“.
Og enn segir fjárhagsnefnd:
„að öll (gengis)nefndin eigi að
taka alvarlega til athugunar,
hvaða ráðstafanir þurfi að gera,
verði að því því ráði horfið, að
festa endanlega gengi íslenskrar
krónu og gera hana innleysan-
lega nieð gulli t. d. einhversstað-
ar nálægt því gullgildi, sem hún
hefir nú, og beri fram tillöguf
sínai- um það fyrir næsta Al-
þingi“.
Fimm fj árhagsnefndarmenn af
sjö, þrír Framsóknarmenn og
tveir íhaldsmenn rita undir þetta
nefndarálit og tillögur fjárhags-
nefndar náðu allar samþykki Al-
þingis.
það er skylda landsstjórnar og
gengisnefndar að starfa sam-
kvæmt þeim fyrirmælum sem Al-
þingi hefir gefið.
En reynslan hefir orðið öll önn-
ur. —
Aldrei fyr hefir íslensk króna
hækkað eins mikið í einu stökki
eins og síðastliðinn laugardag og
svo kom ný stórkostleg hækkun
miðvikudaginn næsta.
þetta er gert þvert á móti ský-
lausum fyríi-mælum Alþingis.
Gengisnefnd á að rannsaka
hvað gera þurfi til þess að festa
endanlega íslensku krónuna sem
næst því gullgildi, sem hún hafði
í vor og koma fram með tillög-
ur um það fyrir næsta þing og
á meðan að stuðla að því að festa
- gengið eða í hæsta lagi að hækka
varlega.
þveröfug verður útkoman.
Lrandsstjórnin hefir í hendi sér
að gera ráðstafanir sem gera
það kleift að framkvæma vilja
Alþingis, og henni ber að sjálf-
sögðu skylda til að gera það.
Hvers vegna gerir hún það
ekki ?
Telji landsstjórnin nauðsynlegt
að brjóta í bág við þingviljann
í þessu efni, þá getur hún vitan-
lega gert það á sína ábyrgð í
bili, en þá ber henni jafnframt
skylda til að kveðja Alþingi til
aukafundar.
o-
Tuttugu miljóna afurðasala.
Árið sem leið voru fluttar út
landbúnaðarafurðir fyrir c. 12
miljónir króna.
Enginn getur sagt með vissu
hve mikill útflutningurinn verður
í ár, eða hve verðhár.
Ullin verður í lægra verði en í
fyrra. En hefði sami verðgrund-
völlur peninga haldist, mátti bú-
ast við hærra kjötverði en í fyrra.
Með óbreyttu verðgildi peninga
mátti því gera ráð fyrir jafnmikl-
um og verðháum útflutningi land-
búnaðarvara í ár, þ. e. ca. 12
miljónum króna.
Jafnframt selja bændur stórum
mikið úr búum sínum til notk-
unar innanlands.
Var áætlað af fróðum mönnum
um það leyti sem kjöttollsmálið
var á ferðinni, að mun meir en
helmingur á við útflutta kjötið,
værí það kjöt sem bændur seldu
til neyslu innanlands.
Ekki óvarlegt er því að áætla,
að þriðjungi verðlægri, eða um 8
miljónir króna, séu þær landbún-
aðarafurðir sem seldar eru frá
búunum til innanlandsnotkunar.
Ef verðgrundvöllurinn hefði
haldist, sem var í vor, mun óhætt
að fullyrða að hér sé a. m. k. ekki
of hátt áætlað.
Hvað ræður verðinu?
Útlenda markaðsverðið ræður
algjörlega verði landbúnaðaraf-
urðanna innanlands. Verð á salt-
kjöti innanlands fer t. d. algjör-
lega eftir saltkjötsverðinu í Nor-
egi. Verðið á nýju kjöti er sett
í samræmi við það o. s.‘ frv.
En síðustu árin er komið fram
nýtt atriði í málinu, sem getur
haft hin mestu áhrif á það hvað
bændur fá fyrir afurðirnar.
Peningarnir hafa ekki lengur
fast verð. Mismunandi gengi pen-
inganna getur ráðið stórkostlega
miklu um hvaða verð bændur fá
fyrir afurðirnar.
Má bændum vera þetta minn-
isstætt síðan í fyrra.
Islenska krónan steig í verði
um ca. 10% á tímabilinu frá því
um vorið er bændur keyptu nauð-
synjar til búsins og þangað til um
haustið er þeir seldu kjötið. Út-
koman var ca. 10% verðtollur á
kjötið.
Nú virðist sama sagan ætla að
endurtakast aftur, og ef til- vill
í enn stærri stýl.
Nálega allar landbúnaðarafurð-
ir eru enn óseldar. Salan er fyrst
að byrja nú, því að ullin hefir
mátt heita óseljanleg til þessa.
Hækkun íslensku krónunnar nú
er því beinn skattur á bænda-
stéttina.
Ranglátur skattur.
Með réttu munu bændur hafa
talið víst að þeir yrðu ekki aftur
í ár skattlagðir með gengis-
hækkun.
I fyrra lagi af því að það ligg-
ur í augum uppi, hve sikatturinn
er ranglátur. Framleiðandinn,
hver sem hann er, á þá kröfu til
þjóðfélagsins, að sá verðgrund-
völlur haldist sem var er hann
keypti nauðsynjar til atvinnu-
rekstursins, a. m. k. þangað til
að hann selur þær afurðir sem at-
vinnureksturinn gerir honum
kleift að selja.
í síðara lagi af því að Alþingi
hafði skipað landsstjórn og geng-
isnefnd að gera ráðstafanir til að
festa gengi íslenskra peninga, eða
ef hækkað yrði að gera það var-
lega og jafnframt skipað að rann-
saka leiðarnar til að festa geng-
ið endanlega og krafist tillagna
um það fyrir næsta þing.
því meiri munu þau því þykja
þau tíðindi sem nú berast um bygð
ir landsins, sem þau hljóta að
koma mönnum alveg á óvart.
1200000 króna skattur lagður á
bændastéttina á hálfri viku.
íslenska krónan steig í verði
um 4% síðastliðinn laugardag.
Verð sterlingpundsins lækkaði úr
26 kr. í 25 kr.
Afleiðing: Bændur fá 4%
lægra verð fyrir afurðir sínar en
þeir hefðu fengið ef verðgildi
peninganna hefði fengið að hald-
ast óbreytt.
4% af áætluðu tuttugu milj-
óna króna verði landbúnaðaraf-
urðanna er 800000 krónur.
Árið 1910 voru bændur á Is-
landi 6034. Lítt hefir sú tala
breyst.
Skattuiinn sem lagður var á
hvern íslenskan bónda að meðal-
tali á laugardaginn var nemur ca»
130 krónum.
. Á miðvikudaginn var steig ís-
lenska krónan aftur í verði um
2%. Sterlingpundið lækkaði úr 25
kr. í 24 kr. og 50 aura.
2% af áætluðu tuttugu miljóna
króna . verði . landbúnaðaraf urð-
anna er 400000 krónur.
65 kr. skattur var lagður á
hvern íslenskan bónda að meðal-
*
tali á miðvikudaginn var.
Á þessai-i hálfu viku hefir sam-
tals verið lagður á bændur —
ef miðað er við margnefnda áætl-
un — skattur sem nemur 1200000
— einni miljón og tvö hundruð
þúsund krónum.
Koma á bak hvers bónda að
meðaltali 195 — eitt hundrað
níutíu og fimm — krónur.
Hitt veit enginn hvort hér
verður staðar numið eða að um er
að ræða byrjun á stórfeldri geng-
ishækkun, áframhaldandi skatt-
lagningu á framleiðendur lands-
ins, til lands og sjávar, þvert ofan
í heilbrigða skynsemi og skýlaus-
an vilja Alþingis.
---o-----
Samningar um verkakaup á tog-
urunum og fyrir fiskvinnu í landi
eiga að fara fram í þessum mán-
uði. Verður fróðlegt að sjá hvort
íhalds- og Jafnaðarmannablöðin
verða þá jafn sammála og þau
eru nú um að heimta hækkun
krónunnar. Væri betur að svo
reyndist og verður nú séð hvað
setur. — En hitt vita allir að ef
óbreytt hefði verið verðgildi
krónunnar þurfti engrar deilu að
vænta.
Sjálfsmorð. Járnsmiður hér í
bænum, Steinþór Magnússon, réði
sér bana síðastliðinn sunnudag
með því að taka inn eitur.
Mótbárurnar
gegn festing gengisins.
það sem af er hefir gengismál-
ið verið fremur stillilega rætt og
er það góðs viti. Til ógagns eins
er að mikill hiti komi fram í um-
ræðum um svo flókið mál. En
bæði íhaldsblöðin og Alþýðublað-
ið hafa einhliða lagst á móti því
að gengi íslensku krónunnar yrði
fest, einhversstaðar nálægt nú-
verandi verðgildi.
Alþýðublaðið f§r ekki dult með
að því gengur ekkert annað til en
að vernda hagsmuni verkamanna.
Hyggur blaðið að þeir muni græða
á hækkun krónunnar. Hefir áður
verið að því vikið hér í blaðinu
að þetta er mjög grunnfær skoð-
un. Miklu líklegra er hitt að geng-
ishækkun komi hart niður á verka
mönnum vegna vinnuteppu og at-
vinnuleysis sem af henni leiðir.
Skal ekki um það fjölyrt.
En af hálfu íhaldsblaðanna
hafa aðallega verið bornar fram
tvær ástæður gegn festing geng-
isins nú og skal vikið að báðum.
Fyrri mótbáran kemur skýrast
fram í niðurlagi greinar sem birt-
ist laugardag síðastliðinn í öðru
Ihaldsblaðinu:
„Umfram alt ætti sú sómatil-
finning að vera eftir í okkur,
þrátt fyrir alt brask stríðs-
ástandsins („brask ástandsins“
hefði verið kallað fjóla einhvern-
tíma) að við værum ekki að tala
um það, hvort þægilegra sé að
borga skuldir eða velta þeim af
sér. Hér sem annarsstaðar á ekki
að tala um annað en standa í
skilum, ef það er hægt. það borg-
ar sig, jafnvel peningalega“.
Eftir þessari kenningu ætti það
að vera beinlínis óheiðariegt, sama
sem að svíkjast undan að borga
skuldir, að festa gengi pening-
anna, annarsstaðar en á gamla
gullverðinu.
Finnland og Tjekkó-Slafaland
eiga að hafa gert sig sek í svik-
samlegu athæfi.
Alþingi á að hafa skipað geng-
isnefndinni að rannsaka leiðamar
til þess að fremja sviksamlegt at-
hæfi og koma fram með tillögur
um það fýrir næsta þing.
það ætti að vera sviksamlegt
athæfi ef ísland „stýfði“ krón-
una og1 færi að ráðum frægustu
fjármálamanna núlifandi.
þar sem sama krafan um að
stýfa krónuna hefir einnig komið
fram frá bændum í Danmörku
og Noregi, ætti bændastétt allra
þessara landa nálega að vera svift
allri sómatilfinningu.
Er þetta svo mikil fjarstæða
að furðu gegnir að sjá henni hald-
ið fram á prenti, í rökræðum um
mjög alvarlegt mál.
Svo bætist það við að allar
skuldir íslands við útlönd eru í
erlendri mynt, en ekki í íslenskri,
svo að það, hvernig endanlega fer
um verðgildi íslensku krónunnar,
hefir engin áhrif á hve mikið fé
við endurgreiðum hinum erlendu
skuldaeigendum.
Ráðstafanir þær sem nú verða
gerðar um endanlegt verðgildi ís;
lensku krónunnar, eni því algjör-
lega innlent mál, sem engum
kemur við nema íslendingum
sjálfum, á því sviði getur það alls
ekki komið til greina að „velta af
sér“ skuldum.
Hitt hefir verið tekið skýrt
fram hér í blaðinu, og það þegar
um leið og rædd var stýfing krón-
unnar, að í einstaka tilfellum get-
ur það kómið hart niður á inn-
iendum sparisjóðseigendum.
En hinu verður ekki mótmælt
að breytingarnar á eignum manna
og skuldum hafa orðið svo stór-
kostlegar síðan krónan féll, og
lággengistímabilið svo langt, að
margfalt meiri óréttur á sér stað
ef nú væri kept að því að hækka
krónuna í gullverðið gamla.
Ætti að tala um að sómatil-
finningunni sé misboðið, með ein-
hverri illri framkomu í gengis-
málinu, mætti miklu fremur heim-
færa það til þess að hækka krón-
una héðan af í gamla gullverðið.
því að með því verki fremdi rík-
ið ranglæti bæði meiri og á miklu
fleiri mönnum, en ef krónan yrði
stýfð.
Að tala um, í þessu sambandi,
að menn kunni ekki við að krón-
an fái nú annað gullverð en áður, '
ber yott um lítinn þroska og al-
vöru. þegar um er að ræða fjár-
hagsmál sem varðar afkomu hvers
einasta einstaklings þjóðarinnar,
en er alveg sérstaklega alvarlegt
fyrir mestu framkvæmdamenn
þjóðfélagsins — þá má ekki láta
tilfinningarnar ráða. Engum dómi
á að hlýta í slíku máli öðrum en
skynseminnar. —
Hin aðalmótbáran er sú að ef
gengið verði endanlega fest nú,
eða á næstunni, þá muni spari-
sjóðseigendur flýja burt úr land-
inu með sparifé sitt og leggja þá
inn í þeim löndum, sem von er
um að ætli að halda áfram að láta
peninga sína hækka. Er einkum
bent á að íslenskir sparifjáreig-
endur muni flytja spariféð til
Danmerkur, eða jafnvel til Nor-
egs.
Við nánari athugun sést að
þessi mótbára hefir ekki við nægi-
leg rök að styðjast.
Væri þessi peningaflótti eins
hættulegur og gert er ráð fyrir,
væri alveg jafnhættulegt að festa
gengi krónunnar þegar hún væri
búin að ná gamla gullverðinu, eins
og hvar sem væri annarsstaðar,
meðan eitthvert land er til sem
enn er búist við að keppi að því
að hækka peninga sína. Ábata-
vonin er vitanlega alveg sú sama.
Nú hefir t. d. Svíþjóð fest gengi
peninga sinna á gamla gullverð-
inu, en Danmörk er við hliðina
sem búist er við að hækki enn
gildi sinna peninga.
Alveg jöfn hætta hlýtur að
vera á peningaflótta þaðan nú til
Danmerkur — og vitanlega enn
meiri, því að samgöngur eru þar
svo miklu greiðari.
Sama gildir vitanlega um Eng-
land.
Eftir þessari kenningu ætti okk
ur íslendingum ekki að vera óhætt
að festa gengi okkar fyr en allar
þjóðir aðrar, a. m. k. nágranna-
þjóðirnar, væru búnar að því á
undan okkur. Nær þetta vitanlega
ekki neinni átt.
Helst ætti hættan að stafa af
fjárflótta til Danmerkur, því að
mest eru viðskiftin við Dani. En
satt að segja er gróðavonin harla
lítil orðin. Danska krónan er þeg-
ar búin að hækka svo stórkostlega
upp á síðkastið að hún á ekki eft-
ir nema stutta leið upp í gull-
gildið gamla. Dytti því engum
skynbærum manni í hug að flýja
með fé þangað. Og þá er ekki
árennilegra að flýja til Noregs,
Frh. á 4. síðu
I