Tíminn - 05.09.1925, Blaðsíða 3

TIMINN
157
Líftryggingafél. ANDVAKA h.f.
Osló — Noregi
Ís1slixc5Lsc3L©í1cí1idl
Allar tegundir líftrygginga. — Pljót og refja-
laus viðskifti! —'Reynslan er ólýgnust:
ísafirði 28/8 ’24. - Jeg kvitta með bréfi þessu fyrir greiðslu
5000, - króna liftryggingar N. N. sál. frá ísafirði. Greibsla
tryggingarfjársins gekk fljótt og greiðlega, og var að öllu leyti
fullnægjandi. . . . (Undirskrift. — Frumritið til sýnis).
Læknir félagsins í Reykjavík er Sœmundur próf. Bjarnhjeðinsson.
Lögfræðis-ráðunautur Björn Þórðarson, hæstaréttarritari.
Forstjóri: H e 1 g i Valtýsson,
Pósthólf 533 — Reykjavíh — Heima: Grundarstíg 5 — Sími 1250
A.V. Þeir sem panta tryggingar skriflega sendi forstjóra umsókn og
láti getið alduri sins.
Byssur til slátrunar
hefi eg af ýmsum gerðum frá þektri vérksmiðju í Danmörku eftir til-
vísun Dýraverndunarfélagsins danska sent eftir pöntun og móti póst-
kröfu á einstök heimili, til kaupmanna og pöntunarfélaga.
Hjálpumst 811 með að gamlaýaðíerðin (hálsskurðurinn) hveríi
algerlega úr laudinu. Allar pantanir afgreiddar fijótt.
Samúel Ólafsson, söðlasmiður Laugaveg 53 B.
Gaddavirinn
„Samband“
er sterkur og tiltölulega langódýrastur.
Kaupfélögin annast um pantanir.
stofnmóðirin, út af Viðeyjarætt-
inni og hinsvegar Hofsstaða-
Rauður.
Kýrnar á Meðalfelli eru flestar
rauðar eða rauðkolóttar og allar
kollóttar. — Undan Hofsstaða-
Rauð hefir Eggert látið naut að
Hvanneyri, Cæsar, og verður bráð-
um minst á hann, vestur á Rauða-
sand og 2 að Vífilsstöðum. Nautið
sem fór vestur á Rauðasand var
rautt og út af Dönsk í móðurætt-
ina.
Kýr af Meðalfellsættinni eru
til og frá um Kjós og Kjalarnes,
þar á meðal margar af ungu kún-
um í Brautarholti. Er sennilegt,
að Ólafi búfr. Bjamasyni heppn-
ist að koma þar upp álitlegum
ættbálki út af þessum Meðalfells-
kúm. — Meðalfellsættin hefir
reynst hraust og flestar kýrnar í
henni gagnsamir gripir.
2. Cæsai'-ættin. Vorið 1908
keypti Halldór skólastj. Vilhjálms-
son á Hvanneyri bleikrautt naut
af Eggert á Meðalfelli, undan
Hofsstaða-Rauð, og var það 2
vetra. Nautið nefndi hann Cæsar.
því var fargað 1919, þá 13 vetra
gömlu, en hafði þá verið notað til
undaneldis samfleytt í 11 ár. Um
nautið farast Halldóri þannig orð
í skýrslu Bændaskólans 1920—
1921 (bls. 18—19) : „Cæsar var
stór og föngulegur og heimilis-
prýði. þann 10. maí 1917 var hann
mældur. Brjóstmál 204. sm. Hæð
á herðakamb 140 sin. Öll lengdin
228 sm. Skrokklengd 174 sm.
Svírinn var 115 sm. í ummál.
Hausinn óprýddi hann nokkuð,
var of stór og grófur.
Lítið var Cæsar notaður utan
Hvanneyrar, en nú eru til undan
honum eða af hans kyni 28 kýr
hér á Hvanneyri. Flestir kálfarn-
ir undan honum rauðir, ca. 75%
en 25% dumbrauðir eða kolóttir“.
Af rúmum 20 kúm sem komu
í vor á sýninguna að Hesti í
Andakíl var helmingurinn út af
Cæsar. Og þegar Andkílingar
(neðan Grímsár) eru nú spurðir
um ætt og uppruna kúnna þeirra,
þá er svarið oftast þetta: „Ætt-
uð frá Hvanneyri" eða „út af
Hvanneyrarkúnum“.
Nú síðustu árin hefir Halldór
selt kálfa — bola og kvígur — af
Cæsar-ættinni, vestur í Saurbæ í
Dalasýslu, svo sem áður er
áminst, upp í Reykholtsdal, að
Deildartungu, suður á Vatns-
leysuströnd að Auðnum o. s. frv.
þekjunni, sem fram snýr, kross-
festingarmynd með Maríu og Jó-
hannesi; er hún og annað verk á
skríninu í rómönskum stíl, og
eigi yngra en frá 13. öld. Helgi-
dómur hefir verið greyftur inn í
botninn“.
þetta skín hefir verið hinn
mesti dýrgripur. þess er getið í
tveim máldögum Valþjófsstaðar-
kirkju, en ekkert sérstakt er um
það sagt. það er blátt áfram kall-
að: ,,skrín“. það hefir ekki þótt
bera svo af öðrum skrínum, að
ástæða væri til að lýsa því sér-
staldega. Liggur nærri að draga
af því þá ályktun að svo vegleg
hafi skrínin verið yfirleitt a. m.
k. í meiri háttar kirkjum. —
þorláksskrínið í Skálholti kost-
aði fjögur hundruð hundraða.
Snemmbær kýr á besta aldri var
metin á hundrað að vorlagi. Gang-
verð í vor var á kúm c. 500 krón-
ur. Eftir því ætti þorláksskrínið
að hafa kostað c. 240 þús. kr. í
nútímapeningum. Mest og ágæt-
ast allra skrína var það, en eitt-
hvað ekki mjög fjarri hafa þð
komist Jónsskrínið og góða Guð-
mundarskrínið á Hólum.
Auk þessa hefi eg aðeins rekið
mig á eitt mat á skríni Skrínið
í Hofskirkju í öræfum er virt
á þrjú hundruð. Ef miðað er við
sama og áður jafngildir það 1500
krónum í nútímapeningum. Hofs-
kirkjan er í meðallagi búin að
gripum. I betra meðallagi af
kirkjum á Suðurlandi, en vart í
— • Cæsar reyndist ágæt skepna
til undaneldis.
3. Bröndu-ættin. Stofnmóðirin,
sem eg kenni ættina við, hét
Branda og var bröndótt, ættuð
frá Morastöðum í Kjós. tJt af
þessari Morastaða-Bröndu eru nú
all-margar kýr í Kjósinni og
nokkrar bröndóttar, laglegar kýr
og mjólkursælar. Á sýninguna
þar í vor, sem ella var ófyrir-
gefanlega illa sótt, þar sem Kjós-
in er ágæt kúasveit, komu nokkr-
ar kýr út af Bröndu gömlu. Árs-
nyt úr flestum þeirra um og yfir
3000 kg. Af þessari ætt er og
nautið Brandur III.
Jeg tel sjálfsagt fyrir Kjósar-
búa að hlynna að Brönduættinni,
sem best. þar er innan ættarinn-
ar um áreiðanlega kynfestu að
ræða, sem kemur fram í litnum
og gæðum gripanna. Mér leyst
yfirleitt vel á kýrnar af þessari
ætt, og tel að þeim hafi til þessa
verið alt of lítill gaumur gefinn.
Bröndu-ættin og Meðalfells-ætt-
in hafa eitthvað „blandað blóði“
saman, en ekki ætti það að spilla
kostunum.
4. Augastaða-ættin í Hálsa-
sveit. Stofnmóðirin hét Grána,
undan Hyrnu frá Hofsstöðum, en
Hyrna var ella ættuð úr Stafholts-
tungum, fædd 1897. — Hyrna
mjólkaði 1911—12, 3360 kg. Að
föðurnum til ættfærir Páll skóla-
stjóri Zóphóníasson á Hólum
Gránu þannig, að hún hafi verið
undan nauti frá Hofsstöðum i
Hálsasveit, en það naut var und-
an rauðu nauti frá Signýjarstöð-
um, en móðir Signýjarstaða-
nautsins var norðan úr Víðidal,
ógnar ágæt kýr. En sú kýr var
talin að vera undan nauti frá
Stóru-Borg, er Pétur Kristjánsson
hafði keypt hjá Andrési Fjeldsted
á Hvítárvöllum, og var út af út-
lendu nauti, er Clausen kaupm. í
Stykkishólmi hafði flutt inn á
sínum tíma.
Svo mörg eru þau orð. Grána
var ágæt kýr. Hún mjólkaði 1914
—15, 3620 bg. og 1915—16, 3554
kg. með 4% meðalfitu fyrir bæði
árin.
Hér. hefir verið um afbragðs-
grip að ræða, og því vert að
hlynt væri að afkomendum henn-
ar, ef þeir reyndust vel. Undan
Augastaða-Gránu og út af henni
eru allmargar kýr í Hálsasveit og
Reykholtsdal, og veit eg ekki bet-
ur en að þær reynist vel. Ættu
meðallagi í samanburði við kirkj-
ur nyðra, eftir því sem ráðið verð-
ur af máldögunum.
Ótrygt er að draga ályktanir
af einu dæmi. En væri þetta verð
talið meðalverð á skríni, en þau
voru sannanlega a. m. k. 142, og
þorláksskrínið þar ekki talið með,
þá er verð þeirra meir en 200 þús.
kr. Ótaldar eru þá allar aðrar
hirslur, sem varðveittu helga
dóma. — Eg vel víst að oflágt
sé, fremur en of hátt, að áætla
skrín íslensku kirkjunnar í ka-
tólskri tíð hálfrar miljónar króna
virði. Samanborið við alla hina
miklu auðlegð aðra, sem var í
kirkjunum, verður það að teljast
mjög lág upphæð. —
Á tveim stöðum hefi jeg rek-
ist á skrínklæði í kirkjum. Á
Strönd í Selvogi er skrínklæði
með silki, rautt, og í Görðum á
Álftanesi er skrínklæði, lítið. Nú
áttu kirkjurnar ósköpin öll af
dýrum klæðum og dúkum: á ölt-
urum, bríkum og líkneskjum. Er
því næsta eftirtektavert að svo
fá dæmi finnast um að skrínin
væru klædd. Eg get ekki fundið
nema eina skýringu á þessu:
skrínin hafa yfirleitt verið svo
dýrir og fagrir gripir og svo vel
haldin, að ekki hefir þótt hlýða,
að klæða þau. —
Ófullkomnar eru upplýsingarn-
ar um það, hvaða helgir dómar
þetta voru, sem svo víða voru til
um alt ísland.
Helgur dómur innlendu dýrling-
Hálssveitungar að auka og rækta
þessa ætt.
5. Muru-ættin frá Sauðafelli í
Dölum. Um hana er þetta að
ségja. Björn sýslumaður Bjaraar-
son í Sauðafelli átti kú, bleikrauða
á lit og var nefnd Mura. Kýrin
'var ágætis gripur og jafnan tíma-
bær. Hún var ættuð frá Bæ í
Hrútafirði, undan kú þar, mús-
grárri að lit, og var hún einnig
talin góð kýr. Undan Muru eða
út af henni eru nú kýr til og frá
um Miðdali og jafnvel suður í
Borgarfirði, og sumar þeirra líkj-
ast henni að lit o. fl. þarna er
vitanlega ekki um stóra ætt að
ræða, en mér skyldist, að menn
telja þessar Muru-ættar kýr góð-
ar, og þá er sjálfsagt að halda
upp á þær.
Geta má þess, að kýr Sverris
sýslum. í Bæ voru bestu kýr og
ágætlega meðfarnar að öllu leyti.
anna var igeymdur á biskupsstól-
unum: þorláksskrínið í Skálholti
og Jónsskrínið og góða Guðmund-
arskrínið heima á Hólum. Eru
miklar sagnir í Biskupasögunum
um upptöku helgra dóma þeirra
og fyrirbrigði þau er þá urðu.
Minningardagamir um þann við-
burð urðu einhverjar mestu há-
tíðir. Nú er mjög sennilegt að
miðlað hafi verið af helgum dóm-
um þeirra til annara kirkna. Ber
hvorttveggja til að annarsvegar
varð helgi innlendu dýrlinganna
mikil, einkum þorláks, svo að lík-
legt er að menn hafi sóst eftir
helgum dómi þeirra, en hins
vegar hafa biskupar eða önnur
kirkjuvöld þurft að draga vel að,
um að afla helgra dóma í svo
margar kirkjur, sem raun gefur
enn vitni. Hvað lá þá beinna við
en að miöla af helgum dómi inn-
lendu dýrlinganna.
En aðeins eitt órækt dæmi hefi
jeg rekist á um að helgur dómur
innlendu dýrlinganna væri til ut-
an biskupsstólánna. í Breiðaból-
staðarkii'kju í Fljótshlíð var
„hönd hins heilaga Jóhannes
Holensins (þ.e. Jóns Hólabiskups)
með armleggjum“. Jón ögmunds-
son var einmitt fæddur á Breiða-
bólsstað í Fljótshlíð, svo að eðli-
legt er, að ríflegur hluti af helg-
um dómi hans væri þangað igef-
inn.
Hin höndin heilags Jóns biskups
líkamanum og verið geymd sér-
virðist og hafa verið limuð frá
6. Hélu-ættin. þá skal eg loks
nefna það, að í Hvammssveit í
Dalasýslu og á Fellsströnd, eru
til nokkrar kýr undan og út af
Hélu frá Hof-Akri. Eigandi kýr-
innai- var Jósep Jónsson bóndi þar
um mörg ár og fram um 1915.
Átti hann og þau hjón góðar kýr
og fallegar. Héla mjólkaði vel en
var vanalega síðbær. Hún var
hélugrá eða sægrá og fallegur
gripur. S. S.
---o---
Góðir gestir.
Sú fregn barst hér um dalinn
líkt og hvalsaga fyrrum, að reyk-
vísk lúðrasveit ætlaði að efna til
hljómleika að Undirfelli þá um
kvöldið — 17. ágúst — undir
stjóm hr. Páls ísólfssonar.
Menn gerðust hugreifir og
staklega, utan skrínsins, heima
á Hólum. Segir svo í einum Hóla-
máldaga: „sancte Johannes hönd
alt til olnboga gjör með silfur og
steinum sett og víða með for-
gyltu víravirki“ og enn segir í síð-
ari Hólamáldaga: „Jónshönd með
silfur“.
Annað dæmi verður nefnt síð-
ar, sem skýrir að það þektist að
búta smærra helga dóma og miðla
til annara kirkna. þess vegna er
líklegra að þetta hafi ekki verið
ótítt. Miklu líklegra er t. d. að
eitthvað af helgum dómi þorláks.
biskups hafi verið geymt í skrín-
inu í þykkvabæjarklaustri, þar
sem hann hafði verið fyrsti ábóti
þess. Prýðilegur gripur hefir það
skrín verið; voru á því tveir silf-
urkrossar, eins og áður getur.
Fjölmargar kirkjur voru þorláki
helgaðar. Líklegt er að þar hafi
verið helgur dómur hans í skríni.
Enda er það kunnugt að enn í
dag á að vera geymdur hluti af
helgum dómi þorláks biskups
í Kirkjubæjarkirkju í Færeyjum.
Enn styrkist þessi skoðun við
það að í elstu kirkjumáldögnnum
eru tiltölulega fáar frásagnir um
að kirkjurnar eigi skrín. Einungis
á fimm kirkjustöðum hefi eg
fundið skríns getið svo snemma
í máldögum að ólíkleg’t er, að
geti verið helgir dómar innlendu
dýrlinganna og ekki alveg víst að
ekki var nema á tveim. En þegar
kemur fram á 13. og einkum 14.
öld, eftir að tekinn hefir verið
lögðu frá sér orf og hrífur nokkru
fyrir venjulegan starfshættutíma.
Samkoman hófst með því að hr.
Páll ísólfsson ávarpaði fólkið af
loftsvölum kirkjunnar, nokkuð á
annað hundrað manns. Hóf hann
þar næst að leika á kirkjuorgel-
ið. þótti mönnum þá gámla orgel-
ið taka eigi litlum stakkaskift-
um og eiga ekki lítið hjá sér, en
svo mun og um þau, þar sem
Páll ísólfsson leggur hendur að,
að ekki sé eftir skilið. Lék hann
því næst þrjú lög. Fanst þeim er
þetta ritar, Toccata eftir Bach,
furðulegast að ágætum og meðan
tónarnir fossuðu og seitluðu nið-
ur yfir okkur frá háhvolfi kirkj-
unnar, fanst mér sem tónskáldið
mundi engri hafa gleymt af and-
stæðum lífsins. En ekki eru það
nema hæfileikámenn af „guðs
náð“, er svo geta birt öðrum boð-
skap tónskáldsins og slíkur er
Páll.
þar næst hóf flokkurinn að
leika á hornin, en Páll stýrði.
Fanst mönnum mikið um, hversu
hr. Páll leiddi flokk sinn. Er hann
maður vel á sig kominn og tígu-
legur í hreyfingum, og jók það
mjög á snild þá er var á söng-
stjórninni.
Fólkið settist á grænan völlinn
mitt í veldi blómanna, en flokk-
urinn lék úti fyrir kirkjunni. Spil-
aði flokkurinn allmörg lög. þarna
hitti maður gamla kunningja, er
komu til manns í öllum yndis-
leik sínum og hituðu um hjarta-
rætur, svo sem: „Hvað er svo
glatt“, „Heyrið vella á heiðum
hveri“ o. s. frv. Síðast var sungið:
„Ó, guð vors lands“ og stóð mann-
fjöldinn á meðan.
Síðasti bjarmi dagsins hafði þá
hvatt grund og hlíð. Dalurinn var
sveipaður kvöldrökkurmóðu og
jók það mjög ágæti þessarar
stundar. Fagrir tónarnir og við-
kvæmir dóu burt í blámóðu fjar-
lægðarinnar og seiddu sálina langt
burt frá dagsins striti og stríði.
Og vissulega fanst mér það augna-
blik sem komið væri „igróandi
þjóðlíf með þerrandi tár, sem
þroskast á guðsríkis braut“. —
Svona er máttur listarinnar. Sú
var tíðin að bókvitið þótti til
lítils látið í askanna, og þá ekki
síður listirnar. Sönglistin hefir
lengi verið og er enn ofmikið oln-
bogabarn, og sjest það best á því,
hve litlu fé er varið 1 útbreiðslu
hennar. Hún er kóngsdóttirin
upp helgur dómur innlendu dýr-
linganna, fjölgar dæmunum stór-
kostlega.
Líklegra er því, að öllu athug-
uðu, að katólsKa kirkjan á Is-
landi hafi mjög búið að sínu um
þetta, eins og um margt annað.
Aðeins tvö óræk dæmi hefi eg
fundið um að til væru í íslenskum
kirkjum helgur dómur útlendra
dýrlinga.
Segir frá því í sögu Jóns bisk-
ups helga að Eyjólfur prestur
Gunnvaldsson á Grenjaðarstað:
„kom til Hóla biðjandi lítillátlega
hinn heilaga Jón partera sér nokk-
uð af heilögum dómum sæls
Martini, er þar voru á staðnum.
Hinn blessaði Jón vildi gjarna því
játa, er hann var svo lítillátlega
beiddur; því leitaði hann til beins-
ins og í höndum hafði og þótti
honum mikið að bera járn
í svo heilags manns bein. Síðan
skrýddist hann hann til heilags
messuembættis, og er komið var
að fyrsta lágasöng, tók hann þetta
hið blessaða bein og lagði á alt-
arið undir corporale hjá kaleikn-
um og söng messu þar til er
lokið vai*. En að luktu embættinu
leitaði heilagur Jóhannes að bein-
inu og fann að það hafði klofnað
sundur í tvo hluti og var annar
meiri hluturinn. Fær hann hinn
minna part beinsins fyrnefndum
presti til Grenjaðastaða, en hinn
meiri var eftir á staðnum“. —
Skríns er getið á Grenjaðarstað
í mörgum máldögum. þarf ekki