Tíminn - 31.10.1925, Blaðsíða 2

188
TfMINN
Smásöluverd
má ekki vera hærra á eftirtöJdum tóbakstegundum, en hér segir:
Rjóltóbak (frá Br. Braun).....Kr. 22.55 pr. 1 kg.
Munntóbak (Mellem) allar tegundir.— 24.20 — 1 —
do. (Smal) — — — 27.50 — 1 —
Mix Reyktóbak frá Ph. U. Strengberg. . — 14.40 — 1 —
Louisiana — C. W. Obel ... — 18.40 — 1 —
Moss Rose — — sama ... — 15.55 — 1 —
Feinr. Shag — — J. Gruno .... — 14.95 — 1 —
Golden Bell — — sama .... — 16.70 — 1 —
Utan Reykjavíkur má verðið vera því hærra, sem nernur flutn-
ingskostnaði frá Reykjavík til sölustaðar, en þó ekki yfir 2°/0.
Landsverslim íslands.
Kaupfélagsstjórar!
Munið eftir því að hald-
best og smjöri líkast er
„Smára“ - smjörlíki
Sendið því pantanir yðar til:
H.f. Smörlíkisgerðin, Reykjavík.
Kjðtverð og fiskverð
í Reykjavík.
Hér á dögunum var all-löng rit-
deila í „Vísi“ milli einhvers
manns, sem kallar sig „Borgara“
og Helga Bei'gs forstjóra Slátur-
félags Suðurlands. Réðst „Borgar-
inn“ með talsverðri frekju á Slát-
urfélagið fyrir söluverð þess á
nýju kjöti í haust. Hrakti Helgi
Bergs staðleysurnar og sýndi fram
á að kjötverðið væri sanngjamt,
þegar tekið væri tillit til erlenda
markaðsverðsins á saltkjöti og
tilkostnaði félagsins við sölu á
nýju kjöti í bænum.
pessar ásakanir „Borgara“ á
hendur bændum, eða félagsskap
þeirra, er engin nýjung þó nokk-
urt lát hafi verið á blaðadeilum
um þetta mál undanfarið. Fyrir
fáum ium gerðu flest höfuðstað-
ardagblöðin hvert áhlaupið öðru
harðara á hendur bændum fyrir
verðlagið á framleiðsluvörum
þeirra. Nú hagar þó svo til um
kjötmarkaðinn í Reykjavík, að
bæjarbúar þurfa alt það kjöt til
neyslu, sem hægt er að koma
nýju til Reykjavíkur og er því
hér um algerlega sjálfstæðan
markað að ræða fyrir nýtt kjöt,
sem ekki er ástæða til að hlýti
eingöngu verðsveiflum á þröngum
erlendum saltkjötsmarkaði. En þar
sem Sláturfélagið, þrátt fyrir
þetta, miðar verðlag sitt á nýju
kjöti, við erlent markaðsverð á
saltkjöti, virðist engin ástæða til
óánægju, enda með þessu allrar
sanngirni gætt í garð bæjarbúa.
það er eftirtektarvert að í blöð-
um þeim, sem „dótið“ gefur út
hér í bænum hefir aldrei fallið
nokkurt hrósyrði til bændanna,
sem selja bæjarbúum kjöt, og
hafa þeir þó af eigin hvötum lagt
á sig stórkostleg útgjöld og erfiði
til þess að gera alla meðferð
kjötsins svo hreinlega sem unt
er og hagfelda bæjarbúum á all-
an hátt. Átti Sláturfélag Suður-
lands þar forgönguna, og hafa
aðrir kjötsalar fylgt þar eftir. I
kjötbúðunum hér er fylgt ítrustú
hreinlætis- og heilbrigðisreglum
og er meðferð kjötsins í engu lak-
ari en í stórbæjum helstu menn-
ingarlandanna.
Höfuðatvinnuvegir Reykvíkinga
eru fiskiveiðar og fiskverslun.
Ætti að mega vænta þess, að
bæjarins vandlætingasömu „Borg-
arar“ gættu þess að alt væri í
lagi í þeirra herbúðum, og er því
best að skygnast um og athuga
Sféttarsamtök og
landsmálastefnur.
Nú er kvo komið að stjórnmálalíf
landsins er grundvallað á stéttarsam-
tökum. petta er ekki eingöngu is-
lensk fyrirbrigði. Eins er ástandið
með nálega alla þingflokka í ná-
grannalöndunum.
Ilér á landi eru nú þrír flokkar,
sem iiafa fylgi með þjóðinni. íhalds-
flokkurinn er stærstur, ef dæmt er
eftir þingfylgi. par næst kemur Fram-
sóknarflokkurinn og síðast Alþýðu-
flokkurinn. Á þingi er þar að auki
hinn svonefndi Sjálfstæðisflokkur.
En hann er aðeins efstu tindar af
sokknu meginlandi. Foringi flokks-
ins Sig Eggerz talar um að stofna nýj-
an flokk. Er þar með sannað að skip-
stjórinn á sjálfstæðisskútunni, veit að
fleytan hans gamla er ekki til fram-
búðar. Hvort S. E. tekst að stofna
nýjan flokk á nýjum grundvelli er
óvist enn. Og svo mikið er víst, að
hinir þrír flokkamir, sein nú hafa
fylgi hjá kjósendum landsins eru
allir í insta eðli sínu stéttarflokkar.
Skal nú fyrst vikið að nábúum
Framsóknar til beggja liliða. f gær
kom í blöðunum yfirlýsing um verk-
bann á togurunum í Reykjavík. Eig
endur skipanna eru allir í félagi.
peir ákváðu að binda skipin og hætta
veiðum, ef veikamenn lækka ekki
lítið eitt, hvað bæjarbúar bjóða
sér sjálfir, þegar um innanlands-
sölu á þeirra eigin framleiðslu-
vöru er að ræða. Er þá fyrst fyr-
ir að líta á sölubúðirnar. pær eru
mjög fáar og vandfundnar, hefi
eg' ekki getað fundið nema tvær
og minna þær mig helst á illa
hirt gripahús. Hér er líka „fisk-
torg“. pað er aflangur skúr móti
hánorðri og þó fisksalarnir hafi
þak yfir höfðinu verða viðskifta-
mennirnir að standa undir beru
lofti meðan þeir bíða afgreiðslu,
og hreinlæti er þar engu betra en
í fiskbúðunum, sem varla er von.
pá eru götusalarnir. peir halda
sig á vissum stöðum í bænum
með hjólbörur sínar, venjulega
tveir eða þrír saman og langt á
milli. Er hvorugt hreinleg-t, fisk-
urinn eða fisksalamir. Til þess-
ara götusala verður svo fólkið að
fara, mjög sjaldan hægt að fá
fiskinn sendan heim, eins og þó
tíðkast með kjöt og flestar aðrar
vörur, til mikilla þæginda fyrir
húsmæður, sem engum hafa á að
skipa til sendiferða. Mætti um
þetta skrifa meira; en því verður
slept að sinni og lítið eitt vikið
að fiskverðinu.
í einu dagblaðinu hér var þess
getið nýlega, að ný smáýsa væri
seld á 30 aura pundið óhausuð
og óslægð. Er fróðlegt að bera
þetta saman við erlenda mark-
aðsverðið eins og það er nú á
verkuðum fiski, sem út er flutt-
ur. Er hér um mjög sanngjarnan
samanburð að ræða, því ekki er
nema örlítið brot af fiskafla
Reykvíkinga seldur hér í bænum
og því algerlega ástæðulaust, að
selja þann hluta, sem bæjarbúar
neyta, hærra verði, en hægt er
að fá fyrir fiskinn erlendis á sama
tíma, að minsta kosti eftir hugs-
unarhætti þeirra „Borgara“, sem
sífelt eru að vanda um við okkur
sveitamenn um verðlag á fram-
leiðslu okkar.
Af nýrri, óslægðri og óhaus-
aðri ýsu mun láta nærri að þurfi
1080 pund í 'hvert skippund af
labrador-verkaðri ýsu. Með 30
aura verði á pundi kosta þessi
1080 pd. kr. 324.00. Par við bæt-
ist svo salt, vinna, verkunarlaun
og vextir af verðinu, meðan ver-
ið er að verka fiskinn, sem láta
mun nærri að áætla alls kr. 36.00
fyrir hvert skippund. Eftir þessu
kostar skippund af labradorýsu
kr. 360.00, sé verðið, sem bæjar-
búar borga fyrir fiskinn nýjan,
lagt til grundvallar. Nú er fyrsta
flokks labradorýsa seld pökkuð og
kaupið. Sjómennirnir eru í öðru fé-
lagi og þeir ákváðu að ganga ekki
að boðum hins félagsins. Niðurstað-
an verður að atvinnan stöðvast, lík
lega um marga mánuði.
En þau tvö félög, sem hér glíma
eru hvort um sig máttarstólpi í
sterkunr stjórnmálaflokki. Með út
vegsmönnum standa nálega allir
kaupmenn og meginþorri starfs
manna landsins. Með sjómönnunum
standa vamtanlega verkamenn og
verkakonur i landi. Nábúar Fram-
sóknarflokksins eru þá aðallega bæja-
rnenn. Annarsvegar eru svonefndir
„efnamenn" eða yfirtsétt kauptúanna
og þorpanna. Að vísu eru þar ekki
alt stórskip með fögrum reiða. En
litlu „prammarnir" vilja láta telja
sig með drekunum. Á hinn bóginn
eru erfiðismenn kauptúnanna. í hvor-
ugum flokknum ráða bændur nokkru.
I Alþýðuflokknum eru víst sama sem
engir bændur. Nokkrir bændur
fylgja Ihaldsflokknum, en eru þar al-
gerlega áhrifalausir um stefnu
flokksins, eins og eðlilegt er, þegar
gætt er að gerð hans og skipulagi.
Embættismenn landsins höfðu for-
ustuna i landsmálum, meðan barátt-
an stóð við Dani, og mótuðu löggjöf
landsins. Kjósendur Vildu m. a. af-
nema eftírlaun opinberra starfs-
manna og fækka þjónum þjóðfélags-
ins. En „þjónamir" réðu á þinginu
og gerðu hvorugt. Einskonar óskrif-
uð lög komu starfsmönnum landsins
komin á skipsfjöl fyrir kr. 90.00
skippundið eða x/4 af því verði,
sem bæjarhúar verða að borga.
„Framtak einstaklingsins“ hef-
ir hvergi lausari tauminn en í
Reykjavík. þess ætti því að vera
skamt að bíða, að „Borgaramir“
komi því skipulagi á fiskverslun-
ina í bænum, að ekki standi það
að baki því, sem bændur hafa
gert bæjarbúum til þæginda og
hagsbóta við sölu kjöts og annara
landbúnaðarvara. P.
Réttilega er það tekið fram í
„Vísi“ að óhugsandi er að nokkuð
annað íslenskt blað en Morgun-
blaðið gæti framið þá heimsku að
afbaka fyrst stórkostlega eina al-
kunnustu og frægustu vísu Stein-
gríms. sem hefir margsinnis ver-
ið prentuð, og eigna hana síðan
alt öðrum manni. — það er fjöl-
skrúðug blómaætt Valtýs-fjólu-
ættin.
Sorglegt slys vildi til á Blöndu-
ósi um síðustu helgi. Tveir menn
voru staddir á bryggjusporði:
porsteinn Erlendsson frá Hnaus-
um og Guðmundur Sigurðsson frá
Hvammi í Laxárdal. Gekk sjór
yfir bryggjuna, tók þá út og
druknuðu báðir.
á þingi til að halda saman og gæta
hagsmuna sinna. Stéttartiifinningin
varð þeim að stjórnarskrá( Svo kom
stríðið. Laun starfsmannanna mink-
uðu raunverulega. Kjör þeirra vei'sn-
uðu. pá gerðu lfestir þeirra samband
með sér, aiveg samskonar og verka-
mannasamtökin. Tilgangur félagsins
(Sambands starfsmanna ríkisins) er í
eðli sínu tvennskonar: 1. Að sjá um
að embætti fækki ekki. 2. Gæta þess
að landssjóður borgi starfsmönnum
ríkisins svo að þeir megi vel við una.
Samtök starfsmannanna snúa því
beittri egg axarblaðsins móti lands-
sjóQi og þinginu (launalögin 1919.
Verkfallshótun).
Samhliða starfsmönnum landsins
mynduðu kaupmenn alt í kring um
land með sér harðsnúinn félagsskap.
Mun varla til sá maður á landinu, er
við verslun fæst fyrir eigin reikning,
sem ekki styður þennan félagsskap.
Yfirstjórn hinna þúsund búða er hjá
Verslunarráðinu. Takmark þessa fé-
lagsskapar er að halda verslunar-
gróðanum í höndum kaupmanna
Vinna þeir því af alefli bæði móti
samvinnufélögunum og allri velrek-
inni ríkis.verslun.
priðja herfylking íhaidsins eru
togaraeigendur og stærri útvegs-
menn. Standa þeir allir saman sem
einn maður um að tryggja sér völd
og rétt í þjóðféiaginu. í fyrsta lagi
heimta þeir ótakmarkað lánsfé úr
bönkunum til skipakaupa og rekst-
Er Stórisjór fundinn?
Frá ómunatíð hafa Landmenn
stundað silungsveiði í Veiði-
vötnum — þ. e. Fiskivötnum
eystri —. peir menn, sem þá veiði
hafa stundað, hafa í daglegu tali
verið nefndir „vatnamenn“ eða
„vatnakarlar“.
Veiðivötn eru mörg og nefnd
ýmsum nöfnum: Fossvötn, stóra
og litla, Tjaldvatn, Skálavatn,
Langavatn, Eskivatn, Kvíslarvatn,
Breiðavatn, Nýjavatn og Snjóöldu-
vatn. Auk þessara vatna eru noklt-
ur, sem engin veiði er í: Græna-
vatn eða Ónýtavatn innra, Ónýta-
vatn fremra og svd nokkui' smá-
vötn. Nokkuð innan við öll þessi
vötn er enn vatn, sem er þeirra
langstærst og nefnt Litlisjór.
Nöfn þessi hafa haldist mann eft-
ir mann, en hve langt aftur í aldir
veit enginn. — Nafnið Litlisjór
bendir til þess, að annar stærri
sé til, enda lifa enn ýms munn-
mæli um hann og æfintýri, sem
þeir lentu í, er að honum komu,
Heyrði eg töluvert talað um Stóra-
sjó á uppvaxtarárum mínum,
en hefi gleymt því mestöllu, e. t.
v. mest fyrir það, að inn í frá-
sagnirnar var blandað útilegu-
mannasögum, sem eg lagði ekki
urs þeirra, og ef illa gengur rikis-
ábyrgð fyrir skipum sínum og láns-
fé (togaraábyrgðirnar, enska lánið).
í öðru lagi heimta þeir stórar upp-
gjafir ef illa gengur, og hafa þannig
eyðst miljónir af varasjóðum banli-
anna. í þriðja lagi vilja þeir draga
til sin vinnuaflið úr sveitunum og
hika ekki við að gera það þó að til
landauðna horfi. í fjórða lagi hafa
þeir viljað skamta fólkinu, þegar það
var komið á vald þeirra, gæði lífsins
af skornum skamti (andstaða gegn
vökulögunum, vevkbannið). í fimta
iagi vilja þessir menn komast að
mestu hjá að greiða skatta til al-
mannaþarfa. Með samtökum sínum
hafa útvegsmenn þessir náð taki á
bönkunum og fengið þaðan fjármagn-
ið. Dregið til sín verkafólkið úr
bygðunum og smáþorpunum og reynt
að ráða yfir þinginu, bæði til að
hindra það, að sjómenn fengju lág-
marks-hvíldarréttindi, en krafist af
núverandi fjármálaráðherra, að hann
gæfi þeim hér í bænum eftir meir en
hálfa miljón af réttmætum sköttum á
einu ári. *
þessar þrjár stéttarfylkingar hafa
runnið saman og myndað íhalds-
flokkinn. Ein deildin eru landssjóðs-
launamenn í bæjum. Standa þar sam-
an allir þeir, sem hugsa aðallega um
landsmál í sambandi við eigin
pyngju. Fáeinir launamenn standa
utan við samtök þessi. pað eru þeir,
sem geta haft lifsskoðanir í ósam-
mikinn trúnað á, og; því ekki tekið
mikið mark á neinu, sem um
Stórasjó var sagt. — Venjulega
munu þeir hafa verið fáir af
vatnamönnum, sem urðu svo
frægir að sjá Stórasjó. Hefir að
líkindum dregið úr þeim, að yfir
graslaus öræfi var að fara, leiðin
sögð mjög löng og ýmsir af þeim,
er þar komu, gáfu í skyn, að þeir
hefðu orðið útilegumanna varir.
Eg get nú orðið ekki nafngreint
nema einn mann, sem eg man að
fullyrti, að hann hefði komið að
Stórasjó: Jón Árnason, er lengi
bjó á Lágafelli í Landeyjum, dá-
inn eftir síðustu aldamót. Hann
var uppalinn á Galtalæk á Landi
og „fór oft til Vatna“ á yngri ár-
um. Man eg, að hann fullyrti að
Stórisjór væri til, hann hefði
sjálfur séð hann og þoldi illa að
hann væri rengdur um það..Sagði
hann að Stórisjór væri langt í
landnorðri frá Vötnunum, inn und-
ir Jökli, — þ. e. Vatnajökli —,
hefði ekki afrensli, mjög bratt
niður að honum a. m. k. sum-
staðar og eigi vildi hann vísa
hverjum sem væri þangað, því
skeð gæti, að þeir yrðu einhvers
varir. Eigi man eg hvort það var
Jón eða einhver annar, er sagðist
hafa séð reyki hinumegin við
vatnið.
Um 1890 fór porvaldur Thor-
oddsen í rannsóknarferð inn að
Vötnum og um óbygðir þar í
kring, og fullyrti eftir það ferða-
lag að Stórisjór sé alls ekki til.
Gat hann þess til að Litlisjór sé
Stórisjór og Stóra-Fossvatn, sem
er næsta vatn fyrir framan, sé
Litlisjór; og samkvæmt þeirri
ágiskun breytti hann nöfnum á
þessum vötnum og setti þau svo
á landabréf af Islandi, er hann
gaf út skömmu síðar.
það er mjög ólíklegt, að nöfn
hafi nokkurn tíma breyst á vötn-
um þessum, þar eð veiði hefir
verið stunduð í Fossvötnunum
eigi síður en öðrum veiðivötnum
árlega af sömu mönnum, áratug
eftir áratug og ungir menn komið
í stað þeirra er frá hafa fallið og
lært nöfnin af þeim eldri, er með
vóru. Hins hefði verið nær að
geta til, að Stórisjór hefði aðeins
verið til í þjóðtrúnni og þeir fáu
menn, er æfintýralöngunin knúði
þarna inn um öræfin, hafi freist-
ast til að látast finna hann, en
notað útilegumannatrúna til þess,
að aðrir færu ekki í för þeirra.
— pá mátti og geta þess til, sem
var miklu líklegra, að þessir menn,
sem komu að Stórasjó, hafi komið
ræmi við pyngju sína. pannig voru 1
d. 1919 tveir læknar á Austurlandi a.
m. k„ sem neituðu að vera með í
verkfallshótun læknafélagsins, voru
of góðir borgarar til að vilja setja'
hnífinn á háls fjárveitingarvaldinu.
Fyrir starfsmannafélagið stendur
íhaldið á móti samfærslu embætta.
Fyiir það eru stofnuð ný og óþörf
embætti handa Alexander, Jóhannesi
á Kvennabrekku, legátaembætti á
Spáni, í Kaupmannahöfn o. s. frv.
Embættasamtökin í sambandi við
íhaldsflokkinn geta trygt, að megin-
tekjur landssjóðs fari til lífsuppeldis
þessum félagsmönnum.
Kaupmennirnir leggja íhaldsflokkn-
um allan blaðakostinn, og langmest
af kjörfylginu. Yfir þúsund búðar-
borð gengur þrotlaus hvisiingaleikur
við fáfróðustu og ósjálfstæðustu kjós-
endurna. Að launum eyðilagði svo
allur íhaldsflokkurinn haftapólitík
ina. Glysið og glingrið veltur nú,
sjálfsagt í miljónavirðum, inn í land-
ið, aðeins til þess að kaupmanna-
stéttin geti auðgast meira. Sömu leið
fór tóbaksverslun Magnúsar Guð-
mundssonar. Og svo grimmilega léku
kaupmenn þennan ístöðuiitla ráð-
herra, að hann varð sjálfur að vera
banamaður þeirrar stofnunar, sem
hann hafði reist og barist fyrir. par
sem M. G. telur sig vera forkólf
„bændadeildar" íhaldsins, má sjá
hversu dátarnir, Ottesen og Hákon
muni vera leiknir sem fulltrúar sveit-