Tíminn - 28.11.1925, Blaðsíða 1

©faíbferi
o$ afgret6slur’aður Ctmans er
Sigurgeir ^rtðrifsfon,
Samíxmbsþústms, Keyfiar»if.
J2\fgreibsía
Cimans er í Sambanösljúsims
©ptn ðaglega 9—f2 f. f).
Sirni 496.
IX.
ár.
Reykjavík 28. nóvember 1925
54. blaö
Utan úrheimi.
Frankinn fellur.
Síðustu dagana hefir síminn
flutt hverja fregnina af annari,
er sýna þregningar í stjómmála-
lífi Frakka, bæði út á við og inn
á við. Hernaðurinn í Marokko
hefir að vísu gengið þeim í vil.
Krept hefir verið að Araba-hem-
um í Riff-héraði, en nú stendur
regntíðin yfir og geta Frakkar
ekki aðhafst fyrir en með vorinu.
Austur í Sýlandi hafa erfiðleik-
amir verið miklu meiri. það land
var Frökkum fengið til fósturs
og umráða með Versalafriðnum.
Höfðu þeir þar til yfirsóknar
Sai'rail hershöfðingja, sem litla
frægð hafði hlotið í Saloniki-her-
ferðum í ófriðnum mikla. Sýr-
lendingum þótti stjóm hans hörð
og gerðu uppreist. Frakkar sigr-
uðu nokkra af þessum uppreistar-
flokkum, og fluttu nokkra tugi af
líkum hinna föllnu gegnum höfuð-
borg Sýrlands, Damaskus. Við þá
sýn magnaðist þjóðernistilfinn-
ingin, og varð mikið upphlaup í
borginni. Frakkar létu þá flug-
vélar kasta sprengikúlum yfir
götur í uppreistarhverfunum og
létu margir lífið fyrir þeim. Síðan
óku brynvarðar bifreiðar um göt-
umar og var skothríðin látin
dynja á öllum vopnuðum mönn-
um er sýndu mótstöðu. Borgin
gafst upp að vísu, en gremjan lifir.
Sarrail var kallaður heim, en ekki
sést hvort eftirmanni hans tekst
að ná sættum við landsfólkið.
Nú víkur sögunni heim til
Frakldands. þar verða sífeld ráð-
herraskifti, og tilefnið jafnan hið
sama. Engin stjóm getur staðið
í skilum í skuldamálum landsins.
Skuldirnar innan lands og utan
eru svo óhemjumiklar að engri
þjóð sýnist fært að greiða vext-
ina, hvað þá afborganir. Stjóm
Herriot féll á fjármálunum. þá
tók við Painleve, sem stýrt hefir
landinu í sumar. Hann fékk sér
til fulltingis nýjan og hugkvæman
fjármálaráðherra, er gerði þrjár
alvarlegar tilraunir til umbóta.
1 fyrsta lagi náði hann fremur
hagkvæmum samningum við
Breta um hina miklu stríðsskuld
Frakka, í London, en vilkjör
Breta voru bundin því skilyrði að
Bandaríkjamenn veittu jafngóða
kosti. Ráðherrann fór þá til
Bandaríkjanna og vildi semja um
skuld Frakka þar og fá hin sömu
vilkjör og hjá Bretum. En við það
var ekki komandi. Ráðherrann
fór nú heim við svo búið og legg-
ur fyrir þingið frv. um hækkun
á tekju og erfðaskatti. En gengi-
leysi hans í Ameríku og frv. um
hækkaðar álögur varð til þess að
stjórnin varð að kasta einmitt
þessum ráðherra fyrir borð og
hrundi sjálf fáum dögum síðar.
Nú reyndi frægasti maðurinn í
ráðuneytinu, Briand, að mynda
stjórn, en tókst ekki. þá var
verkamannaflokknum boðinn
vandinn, en þeir gáfust líka upp.
þegar þetta er skrifað er Herriot
að gera tilraun, en ófrétt um úr-
slitin.
Meðan á þessum stjómarum-
leitunum stendur fellur frankinn
stöðugt. Og ef til vill liggja ein-
mitt í falli hans framtíðarvonir
landsins um viðreisn fjármálanna.
Innanlandsskuldimar eru annar
aðalþátturixm í skuldafjötri rík-
isins. Efnamenn landsins fella
hverja stjóm er fitjar up á nýj-
um sköttum, er snerta myndu til
muna eigur þeirra. Ef ekki er
hægt að auka tekjurnar, þá kem-
ur hitt af sjálfu sér, að skuldirn-
ar greiðast ekki. Og eins og nú
horfir við um stjórnmál Frakka,
sýnist það liggja beinast við að
frankinn fylgi þýska markinu í
gröfina og með honum falli inn-
anlandsskuldimar að miklu eða
öllu leyti. J. J.
---o--
G-eng'ismálið
í Danmörku.
Danskur hagfræðingur.
Maður er nefndur Carl Thal-
bitzer, hagfræðingur, ritstjóri
blaðs, sem heitir „Finanstidende",
sem gefið er út í Kaupmannahöfn.
Hann hefir tekið mikinn þátt í
umræðum um gengismálið í Dan-
mörku, sem líklegt er, og verið
einn af *þeim, sem allra harðast
hefir haldið því fram, að hækka
beri krónuna í gullverðið.
Hefir Morgunblaðið oftar en
einu sinni vitnað í ummæli hans
og lagt mikið upp úr. Af öðmm
er hann talinn meðal smærri
spámannanna.
I blað sitt, sem út kom 4. þ. m.,
ritar hann enn um málið, og fara
hér á eftir, í þýðingu, nokkrir
kaflar úr greinmni:
„það mundi ekki vera ástæðu-
laust, að taka alt þetta mál,
(gengismálið) enn einu sinni al-
varlega til athugunar. því að þó
að framkvæmdin (krónuhækkun-
in) hingað til hafi reynst hlut-
fallslega sársaukalítil, þá mundi
margt benda til að sá tími nálgist
nú óðum, er atvinnulífið fer al-
varlega að komast að raun um
hvað það hefir í för með sér, að
þurfa að lækka allar eignir í
verði um 50% eða meira, sam-
hliða því að skuldimar eru
óbreyttar. Við höfum þegar séð
að atvinnuleysið vex svo að bein-
línis er ískyggilegt á þessum
tíma árs; og vart getum við tek-
ið blað í hönd án þess að vera
mintir á hvað það er erfitt fyrir
danska iðnrekendur að keppa við
útlandið, þar sem vinnulaunin eru
20—30% lægri en í Danmörku.
Og þó er þetta aðeins byrjun-
in. Fyrsta sprettinn bjargast
menn einhvernveginn, með því að
eyða því sem búið var að leggja
fyrir. En hvernig fer þegar það
er uppetið, og kreppan nær smátt
og smátt yfir alt þjóðfélagið?
Hingað til hefir landbúnaðurinn
komist þolanlega af, vegna hinn-
ar hlutfallslega góðu markaðsað-
stöðu fyrir útflutningsvörur okk-
ax á Englandi. En það er fyrir-
sjáanlegt að breyting verður á
því .... Gæti landbúnaðurinn
nú lækkað framleiðslukostnaðinn í
hlutfalli við verðfall framleiðslu-
varanna, mætti við una. En ógæf-
an er sú, fyrir landbúnaðinn, eins
og fyrir alla aðra framleiðslu, að
skuldimar verða óbreyttar, hversu
mjög sem verð á framleiðsluvör-
unum fellur, og það mun reynast
örðugt að þrýsta niður vinnu-
laununum.
Menn hafa naumast enn gert
sér fyllilega ljóst hversu erfið að-
staðan verður fyrir alla bændur
og aðra atvinnurekendur, sem
hafa hafið framleiðsluna á hinum
dýrasta tíma — hún verður í
ýmsum tilfellum alveg vonlaus. En
afleiðingar gengishækkunarinnar
munu smátt og smátt koma í ljós,
í gjaldþrotum og nauðungarupp-
boðum, og ef til vill í svo stórum
stýl, að aldi’ei hafa þekst dæmi
til annars eins á landi hér.
Enn hefir, að vísu, ekki orðið
svo sérlega mikið vart við þetta.
En svo er að sjá sem almenning-
ur sé smátt og smátt að fá meiri
skilning á hvert stefnir. Og þess
lengur sem dregst að ráða geng-
ismálinu endanlega til lykta, þess
meira fylgi mun sú stefna fá að
festa gengið, enda er hún nú aft-
ur farin að gera dálítið vart við
sig. Ef þjóðbankinn tæki nú þeg-
ar þá djörfu ákvörðun og- lýsti
yfir að. það væri tilætlunin að
koma krónunni í gullgildi á sem
allra stystum tíma, myndi hann
vafalaust enn fá til þess fylgi
meginhluta þjóðarinnar. En haldi
krónan kyrru fyrir um hríð, í nú-
verandi verði, þannig að áður-
nefndar afleiðingar gengishækk-
unarinnar fái tíma . til að koma
fyllilega í Ijós, þá er sennilegt,
að festingarstefnan fái mikinn
byr í seglin. þeir sem lenda í
kreppunni munu benda á ógæfuna
sem þegar er fram komin og
spyrja, hvort að nú sé ekki bráð-
um nóg komið. Er þá alls ekki
víst hver verður hin endanlega
niðurstaða. . . .“
það er einhver stæltasti tals-
maður gengishækkunarstefnunn-
ar í Danmörku, sem þannig ritar.
Jafnvel hann verður að játa, að
afleiðingar hækkunarinnar séu
svona óumræðilega alvarlegar.
Jafnvel hann verður að játa, að
helsta vonin til að ná gullgildinu,
sé að gera það þegar í stað, áður
en almenningi verði það ljóst
hversu voðalegar afleiðingamar
verði fyrir landið.
Er þetta að vísu mælt af mikilli
hreinskilni, sem altaf er virðingar-
verð. En hart er að þurfa að játa
að það þurfi að dylja fyrir þjóð-
inni hinar alvarlegu afleiðingar,
sem gengishækkuninni eru sam-
fara.
Heimfærð til Islands er þessi
kenning hækkunarpostulans
danska margfalt alvarlegri.
Fyrst og fremst eigum við Is-
lendingar meir en helmingi lengri
leið upp í gullgildið með okkai’
krónu, en Danir með sína.
I annan stað er Danmörk miklu
ríkara land en Island, sem hefir
af miklu meiru að taka, til þess
að standast alla ógæfuna, gjald-
þrotin og nauðungaruppboðin.
I þriðja lagi hafa atvinnurek-
endur Dana, og sérstaklega bænd-
umir, miklu betri markað fyrir
afurðir sínar en íslenskir bændur.
Og í annan stað er sjávarútveg-
urinn íslenski margfalt áhættu-
meiri atvinnurekstur, en nokkur
sá sem Danir stunda.
þessvegna eiga þessi orð, hækk-
unarpostulans, sem Morgunblaðið
hefir verið , að hampa, miklu al-
varlegar við hér á íslandi.
En að einu leyti stendur öðru-
vísi á. Hér á íslandi hefir kröft-
uglega verið bent á hversu rang-
lát og hættuleg hækkunarleiðin
er, yfir lík atvinnurekendanna.
íslenska þjóðin getur ekki af-
sakað sig með því að henni hafi
ekki verið bent á hvern dauða-
dans henni er ætlað að stíga.
Straumhvörf í Danmörku.
Stuttu eftir að Carl Thalbitzer
ritaði framannefnda grein gerð-
ust merkileg tíðindi í gengismál-
inu í Danmörku.
Einn af fjórum stjórnmála-
flokkum landsins, róttækir vinstri-
menn, lýstu yfir þeirri stefnuskrá
sinni að festa verðgildi dönsku
krónunnar í rúml. 90 aurum, nokk
uð undir því verði, sem nú er
skráð á henni.
Á flokkur þessi aðalítök sín hjá
smábændunum dönsku, og er það
því engin tilviljun að þessi flokk-
ur lýsir sig nú opinberlega fylgj-
andi þeirri stefnu í gengismálinu,
sem Tíminn hefir haldið fram
hér á landi.
Aðalmálgagn þessa flokks er
kaupmannahafnarblaðið „Politik-
en“. I fyrradag var Moggi vesa-
lingur að taka sér til inntektar
í gengismálinu ummæli úr „Poli-
tiken“ og var að benda Tímanum
á að svona liti málssvari dönsku
smábændanna á málið.
Ekki einu sinni það geta þær
gert, ritstjóranefnurnar við Morg-
unblaðið, að fylgjast með því sem
gerist 1 föðurlandi margra eig-
enda blaðsins — 0g eru þeir úr
sögunni við venjulegan heiður. —
Yfirleitt er það ljóst af nýkomn
um dönskum blöðum, að alment
eru danskir stjórnmálamenn orðn-
ir miklu hræddari við krónuhækk-
unina en áður.
íhaldsmenn einir, „kapítalist-
arnir“ dönsku, hafa brjóstheil-
inditil að krefjast hins rangláta
gróða af gengishækkuninni. En
íhaldsflokkurinn danski er svo
áhrifalítill og lítils metinn að engu
máli skiftir hvoru megin hryggjar
hann liggur.
öllum hinum stjómmálaflokk-
unum kemur saman um að stöðva
krónuhækkunina a. m. k. í bili.
I tillögum þeim um gengismálið,
sem stjórnin hefir nýlega lagt
fyrir þingið er ekki einu orði
minst á áframhaldandi hækkun,
eða að ná eigi gullverðinu. En það
er gert ráð fyrir að krónan megi
aftur falla niður í rúma 85 gull-
aura, þó að hún sé nú skráð á 93.
----0----
Af námskeiði.
I.
Við komum sjaldan til höfuð-
staðarins Strandamenn. En svo
bar við að Búnaðarfélag Islands
kallaði okkur fjóra hingað.
Nokkrir voru hér fyrir við nám.
þingmaður Strandamanna er —
svo sem kunnugt er — búsettur í
Reykjavík. Hann sýndi okkur
þann sóma, að bjóða okkur til
sín kvöld nokkurt. Urðum við þar
10 saman. Óþektur námskeiðsmað-
ur gerði vísu um þetta.
Eftir þenna atburð fórum við
námsslteiðsmenn, allflestir, austur
um Flóa, Skeið og að þjórsá í
bílum. Valtýr ritstjóri var með í
förinni, líklega sem gamall búvís-
indamaður. Var oft sungið og
kveðið, m. a. ýmsar vísur, sem til
höfðu orðið meðal námsskeiðs-
manna, og vísan um heimboðið
einnig.
Lesendur Morgunblaðsins sjá nú
að ritstjóri þess hefir getað lært
þetta, því daginn eftir ferðalagið
prentar hann vísuna í blaði sínu.
Mega þeir því vel við una næm-
leik hans og skerpu. En vísan er
svona:
Garpasveit í gærkvöldi
gleypti beitu 1 Laufási.
Kálfi feitum fórnaði
fagurleitur ritstjóri.
Mogga hefir líklega þótt mest
variö í vísu þessa fyrir það að
viö Strandamenn eigum að hafa
„gleypt beitu“. Vili hann sanna
með því að þingmaður okkar
mýki olíkur til pólitisks fylgis
meö matgjöfum.
En við þökkum Tr. þ. fyrir
þetta heimboö. þökkum honum
fyrir það að hann veitti okkur
tækifæri til þess að finnast á ein-
nm stað, utan við hringiðu Morg-
unblaðsdótsins, þökkum honum
fyrir það aö hann sýndi með
þessu að samband á að vera milli
hans og Strandamanna yfirleitt.
Hann sýndi með þessu, og sýnir
með öllu, að fyrir sveitalíf þessa
lands vili hann viima, viðgang
þess og þroska. Og hann gleymir
ekki okkui- þó við séum norður á
Ströndum.
En Moggaritstjórinn gleymdi
köllun sinni og týndi þreki sínu
þegar hann veltist frá búnaði
þessa lands yfir á silkihaug gling-
ursalanna í Reykjavík. Enda var
hann fenginn til þess á náms-
skeiðinu fyrneí'nda að útskýra fyr-
ir okkur uppblástur.
Strandamaður.
II.
Á nýafstöðnu námsskeiði fyrir
trúnaðarmenn Búnaðarfélags Is-
lands flutti Valtýr Stefánsson
nokkra fyrirlestra um gróðurfar
íslands að fornu og nýju, lýsti
uppblæstri landsins 0. fl.
Fyrirlestramir þóttu bera vott
um litla framför hjá höf. á sein-
ustu árum. þá varð þessi vísa til:
Fjólumoð á borð hann bar,
brögnum þótti magur hagi.
Uppblásturinn auðsær var,
orðin, nærri, sál að flagi.
Námsskeiðsmaður.
Enn liggja allir Reykjavíkur-
togararnir í höfn, og Hafnar-
f jarðartogararnir sömuleiðis,nema
togari Einais þorgilssonar. Ensku
togararnir, sem gerðir eru út frá
Hafnarfirði, eru allir famir til
Englands. Atvinnulausir ganga
sjómennirnir í landi, í þessari ein-
mima góðu tíð, sent nú er vikum
saman. Enga von er hægt að
gera sér um að úr þessu greið-
ist á næstunni. Hvernig mun hon-
um vera innanbrjósts, manninum,
sem ábyrgð ber á þessu, fjármála-
ráðhen’anum, sem lét hjá líða að
framkvæma þingviljann í gengis-
málinu , skuldakónginum, sem
jafnframt má nú kallast atvinnu-
leysiskóngur þessa lands? Hefir
aldrei verið búið til hlægilegra við-
urnefni en þá er hann var nefnd-
ur „heili heilanna“.
Eiðurinn eftir þorstein Erlings-
son, önnur útgáfa, er nýkominn á
bókamarkaðinn. Fyrri útgáfan
kom út 1913 og seldist upp á
tveim árum. Síðan hefir Eiðurinn
verið ófáanlegur og kemur þessi
útgáfa því í góðar þarfir. Verður
hún mörgum kærkomin jólagjöf,
því auk ágætis kvæðanna er út-
gáfan hin smekklegasta. Tvær
myndir af þorsteini fylgja, tvær
myndir frá Skálholtsstað 0g sýn-
ishorn af rithönd þorsteins. Guð-
rún, ekkja þorsteins, hefir séð um
útgáfuna og ritað með henni
merkilegan formála. Verður bók-
arinnar nánar getið síðar.
Greinar um einokun og baðlyf
verða að bíða næsta tölublaðs.
í ----0-----