Tíminn - 05.12.1925, Side 1

-- -«r j-ir .i-jTg-.-sr."- -:.-■ :.yju..-r^
Trúin á landid.
Trúiu á sjóinn.
©jaíbfert
09 afgreifeslur,a6ur Cimans et
Sigurgeir ^ri&rifsfon,
3amban&6fyd»mu, Keyfjauff
IX. ár.
Breytt búskaparlag.
púsund árin fyrstu íslandsbygð-
ar bjuggu allir Islendingar í sveit
— svo að kalla.
Fimmtíu ár eru liðin síðan þús-
und ára hátíðin var haldin, og
nú býr ca. helmingur Islendinga
í bæjum og þorpum.
Hægfara uxu bæirnir fyrst.
Með risaskrefum, á íslenskan
mælikvarða, hafa þeir vaxið síð-
ustu árin.
Með sama áframhaldi líða ekki
nema fá ár þangað til yfirgnæf-
andi meirihluti íslendinga er bú-
settur í bæjunum.
Breytingin er svo hraðfara að
við, sem erum í hringiðunni, átt-
um okkur alls ekki á henni, nema
við nemum staðar og skygnumst
um vel.
Atburður sem gerðist í fyrra
haust, hefði t. d. verið óhugsandi
fyrir fáum árum. þeir sem lifðu
um aldamótin hefðu svarið fyrir
að það gæti komið fyrir. En það
var í fyrra haust að landsstjóm-
in neitaði allri bændastétt Islands
um 250 þús. kr. til láns til fram-
kvæmda, á sama tíma sem margir
nýir togarar voru keyptir til
landsins, sem kostuðu miljónir og
þurftu márgar miljónir í rekst-
ursfé.
Fyrir einstaklinginn er það
næsta alvarlegt að breyta alger-
lega um lifnaðarháttu og búskap-
arlag. En ef mikill hluti heillar
þjóðar gerir það, á tiltölulega fá-
um árum, éru það hin alvarleg-
ustu tíðindi í sögu þjóðarinnar.
Enginn vafi leikur á, að tíma-
mótin í sögu íslands nú, eru miklu
alvarlegri en voru þá er íslend-
ingar týndu frelsi sínu fyrst að
nokkru, í lok Sturlungaaldar og
síðan til fulls um miðja 16. og
17. öld.
það er skylda stjómmálamann-
anna að skygnast um áður en
gengið er til fulls inn um þessar
gáttir.
það er skylda þeirra að gera
þjóðinni Ijóst hvoi*t rétt sé og
hyggilegt að stefna áfram eins og
nú stefnir.
Er framtíðin trygg fjárhagslega?
Sjávarafurðirnar munu vera
orðnar um 80% af útflutnings-
vörunum. Er sú mynd að vísu
ekki rétt heildarmynd af fram-
leiðslu atvinnuveganna, því að
landbúnaðurinn framleiðir hlut-
fallslega miklu meira til notkunar
innanlands.
Svo stórkostlega er afkoma
landsins ‘háð afkomu sjávarút-
vegarins og síðustu árin hefir
hann aukist meir en nokkru sinni
áður. Meginhlutinn af fjáimagni
landsins er við hann bundinn.
Er framtíð íslensku þjóðarinn-
ar trygg fjárhagslega, ef hún
hvílir að langmestu leyti á sjáv-
arútveginum og sérstaklega ef
þetta hlutfall á enn að raskast?
Fiskileysisár hafa altaf komið
öðru hvoru. þó hefir aldrei verið
ausið eins gengdarlaust úr sjón-
um eins og nú. Jafnframt er alt-
af, hjá stórútgerðinni, afarmiklu
spilt, ef til vill miklu meiru en
því sem kemur að notum.
Enginn getur vitað um hve
lengi þetta muni ganga. Sumir
giska á að hinn mikli afli síðustu
tvö árin stafi af friðuninni á
stríðsárunum. Með öflugri land-
helgisgæslu, meiri friðun þeirra
staða, þar sem ungviðið elst upp
og ef til vill fleiru, ætti að mega
hjálpa til.
En það vofir yfir að fiskurinn
bregðist, eða minki að mun. Og
þá er alt í voða, einkum fyrir
stórútgerðina. Kostnaðurinn er
orðinn svo gífurlegur, að stór-
útgerðin ber sig alls ekki nema
ágætlega veiðist. —
Afkoma útgerðarinnar er háð
markaðinum í Miðj arðarhafslönd-
unum. Vonandi reynist sá mark-
aður tryggur áfram, en hann er
sannarlega ekki tryggur. Bylting
og borgarastyrjöld getur dunið
yfir á Spáni, hvenær sem er, enda
er bylting þai’ nýafstaðin. Ekki
er ástandið vænlegra á Italíu.
Hvenær sem er, geta markaðs-
horfurnai’ syðra breyst stórkost-
lega af þessari ástæðu einni.
Loks er fiskverðið því háð
hvernig veiðist við Noreg og Ný-
fundnaland. Berist þaðan mikill
fiskur á markaðinn er verðið óð-
ara fallið.
Hvort þessara atriða, eitt, get-
ur haft stórkostleg áhrif á af-
komu útgerðarinnar.
Er þess skemst að minnast, að
fyrir tveimur árum einum var
útlitið orðið svo alvarlegt, að öll
togarafélögin voru á heljarþröm-
inni og togarahlutabréf, undan-
tekningarlítið, alveg verðlaus.
Enginn athugull maður getur
neitað því, að afkoma sjávar-
útvegarins, einkanlega stórútgerð-
arinnar, hvílir á mjög ótraustum
grundvelli. Og þó eru þorskveið-
arnar mörgum sinnum tryggari
en síldveiðin.
Fari það saman nokkur ár að
afli verði tregur og markaðsað-
staðan erfið, vofir hungur og
dauði yfir' íslendingum, sem
þyrpst hafa í bæi og þorp undan-
farinn mannsaldur.
það verður að teljast meir en
óhyggilegt — það nálgast það að
vera fjárhættuspil — ef áfram
verður stefnt óðfluga á þeirri
braut, að láta fjárhagsafkomu
íslands vera meir og meir einhliða
komna undir sjávarútveginum.
önnur útsýn yfir framtíðina.
Útgerðin hefir dregið helming
Islendinga í bæina.
Vex’ði áfram svo stýrt þjóðar-
skútunni, sem nú stefnir, vei’ði
nálega alt fjánnagn landsins fest
í útgerð og til að i’eisa hús í
bæjunum, má búast við að eftir
tiltölulega fá ár verði ca. 80%
af íslendingum búsettir í bæjum
og sveitirnar verði komnar í svip-
aða niðui’lægingu og á Englandi.
Fari svo, ei'u afleiðingamar
fyrirfram sjáanlegar fyrir hina
íslensku kynslóð.
Mannfi’æðingar segja einum
í'ómi: áfengi, kypsjúkdómar og
bæjalífið eni verstu féndur kyn-
slóðarinnar, hi’eiður úrkynjunar-
innar.
í 1000 ár hafa Islendingar hald-
ið hreysti, heilbrigði og mann-
dómi, þrátt íyrir hafís, drepsótt-
ir, óáran hverskonar og erlenda
kúgun.
Beykjavík 5. desember 1925
Hinn gengdai’lausi vöxtur bæj-
anna leiðir yfir íslensku þjóðina
miklu meiri háska, en allar hörm-
ungar liðinna alda.
Komist það einu sinni í fram-
kvæmd, að sveitirnar leggist að
töluvei’ðu leyti í auðn vegna fólks-
fæðai’ þar, en vöxtur bæjanna
verði áframhaldandi, er úrkynjun
þjóðarinnar fyrixh'ram vituð, og
úr því tjóni verður aldrei bætt.
Alist meirihluti þjóðai’innar til
langframa upp á mölinni, er mann-
dómur, göfgi og hi'eysti fai’in þá
og þegar, hjá öllum fjöldanum.
Auðug fiskimið og miklir land-
kostir geta aldrei úr því bætt,
ef kynslóðinni fer að hnigna. Sú
þjóð sem byrjuð er að úi'kynjast
er glötuninni ofurseld.
Suður-Ameríka er mesta land-
kostaland í heimi, en í einna
mesti’i niðurlægingu, því að þar
býr úi-kynjuð þjóð.
Fyi’ir fjói'um öldum síðan.
Hnignunarsaga Islands hefst
alfai’ið fyrir tæpum fjórum öld-
urn, þá er erlendir menn fara al-
farið að sjórna Islandi. Andlega
valdið, með þeim eignaumráðum
sem því fylgdu, hvai’f úr hönd-
um íslendinga um miðja 16. öld.
Verslunarkúgunin hófst um alda-
mótin 1600 og hálfi'i öld síðar
misti Island síðustu leyfar sjálf-
stæðisins í oi’ði. Síðan hnignaði
Islandi hraðfara undir stjórn út-
lendinganna og hóf ekki að í’étta
við aftur fyr en þeir linuðu á
takinu.
En áður en útlenda kúgunin
hófst — fyrir fjórum öldum síð-
an var Island miklu ríkara land
hlutfallslega en nú, stórkostlega
miklu í-ikara land en nú, borið
saman við Norðurlönd þá og nú.
þá var Island landbúnaðai’land
fyrst og fremst. Landkostir svip-
aðir og nú, því að fyrir löngu
voi’u þá uppetin fríðindin af því
að nytja ónumið land.
Afannörg skjöl enx til fi*á 15.
og 16. öld, einkanlega kii’kju mál-
dagarnii', sem greinilega sýna auð-
legð landsins og menningu.
Búfj ái’eignin, sérstaklega naut-
gripaeignin, sýnir miklu þi'ótt-
meiri og stærri búskap en nú.
Auðlegðin í kii’kjunum, sú stór-
kostlega mei’gð dýrgripa og alls-
konar skrúða, ber þess ljósan vott,
hve það land hefir verið gagn-
auðugt, sem þannig bjó að kirkj-
um sínum. Hin stórmikli bóka-
kostur, sem til var í klaustnxm
og kirkjum ber öruggan vott um
menninguna og að Islendingar
fylgdust ágætlega með um það,
sem gerðist í hinum stóra heimi.
ísland hefir aldrei vei’ið eins
ríkt og þá, áður en erlenda kúg-
unin hófst í algleymingi. Slíka
auðlegt getur nútímakynslóðin
aftur numið úr skauti landsins, er
Island hefir aftur náð frelsi sínu.
það er óhætt að fullyrða, að
jafnvel þó að ekki sé tekið tillit til
fiskiveiðanna, er ísland eitt besta
land í heiminum.
Landbúnaðurinn og framtíð
Islands.
Iívaða land í hinum gamla
heimi á aðra eins víðáttu, saman-
borið við fólksfjölda, aði’a eins
framtíðarmöguleika um ræktun,
og vatnsafl?
það getur vart heitið að við
séum farnir að nota þá möguleika
að nokkru, sem við nú vitum að
landið geymir. Við höfum varla
gert neitt til þess að bæta þann
arf, sem við höfum tekið við.
Ástæðan er sú að síðasta manns-
aldurinn hafa valdhafai’nir ís-
lensku trúað á sjóinn, en ekki á
landið. Nálega alt fjáxmagn lands-
ins hefir sjórinn og bæimir gleypt.
Yfirlýsing fjármálaráðherrans í
fyrrahaust er sönn mynd af
ástandinu: 250 þús. kr. eru ekki
til handa landbúnaðinum en marg-
ar miljónir handa nýjum togurum.
Enn er það svo t. d. að a. m. k.
50% hins dýnnæta búfjáráburðar
fara til einkis, vegna vanefna
einna.
Fé hefir ekki fengist til þess
að kenna áburðarhirðingu og enn
síður að láni til að koma upp
áburðarhúsum.
Væri þessu einu kipt í lag ykist
töðufallið stórkostlega, án þess að
nota þyrfti meira vinnuafl, sem
nokkru nemur.
Fé hefir landbúnaðui-inn ekki
fengið til þess að stíga nema alli’a
fyrstu spoi'in til að bæta búféð —
en sú litla reynsla, sem fengin er
sýnir að það má auka afurðirnar
stói’kostlega.
Svo rná heita að allar dyr hafi
verið lokaðar bændum um að fá
fé til jarðræktar. þó framleiða
nú þegar þi’iðjungi færri menn
jaínmikið hey og áður. Fengist
fjármagn til að tvöfalda túnin
og til að kaupa tæki til heyöflunar
gæti sami mannfjöldi aflað helm-
ingi meii’i heyja en nú.
Aðeins fyrstu sporin eru stigin
til að bæta samgöngurnar innan-
lands. Óendanlega möguleika
mætti skapa með því að beina
fjármagni til þess.
þýðinganxxestu sporin hafa ver-
ið stígin um að bæta verslun og
afurðasöiu. þau spor hafa bjargað
hingað til. En þó er stóxmikið
ógert enn, sem vafalaust getur
enn bætt afkomu bændanna mikil-
lega.
Svo mætti lengi telja. —
Framtíðai’möguleikar landbún-
aðarins á Islandi eru ái'eiðanlega
meiri en jafnvel hinum bjaii;sýn-
ustu hefir í hug komið.
En valdhafai'nir íslensku hafa
látið blindast af sjónum.
Nálega öllum krafti og fjár-
magni hefir verið varið til þess
að blása ofvexti í bæina og út-
gerðina. Landbúnaðurinn hefir
verið homrekan.
þetta er höfuðsynd þeii'ra
manna, sem stjórnað hafa Islandi
undanfarið. I vei'kinu hafa þeir
mist trúna á landið, en trúað blint
á sjóinn.
Með þessu í'áðlagi hafa þeir
spilað og spila fjái'hættuspil um
framtíð Islands — bæði fjái’hags-
lega og menningai’lega.
Landbúnaðurinn á að setjast
aftui’ í hásætið við hlið sjávarút-
veginum og þó skör hærra —
því að hann er tryggasta undir-
staðan undir þjóðai’búinu fjái-
hagslega.
1 annan stað mega möguleik-
amir um aukinn blómlegan land-
búnað á íslandi teljast óendan-
legir.
I þriðja lagi, og það er mest
um vert, er öflugur landbúnaður
einasta örugga tryggingin fyrir
því, að komandi kynslóðir á Is-
landi úrkynjist ekki, heldur verði
hraustar, heilbrigðar og vel
mentar.
þessvegna er það stærsta verk-
efni nútímakynslóðarinnar að fara
aftur að trúa á landið, að hefja
55. blað
stóríelda sókn fyrir landbúnaðiim
og snúa sti’aumnum aftur frá sjó
tii lands — ekki fyrst og fremst
vegna þeirra bænda sem nú lifa,
heldur vegna framtíðar landsin*
t heild sinni.
„títéttarflokkur".
iii þess að vinna þessu þýðing-
armesta verkefm nutimakynslóðai'
islendmga er Framsóknailloltkur-
mn stofnaðui’.
tíá skoöunarháttur, sem héx
henr verio iýst aö framan, er
pungamiöjan í póhtiskri hfsskoö-
un peirra manna, sem gengist
hafa íyrir stofnuu i ramsóknar-
ílokksins.
IVieö þetta höfuömarkmió íyrir
augum keiir l'ramsóknai’ilokkur-
inn ákveðið aðstöðu sína th hinna
emstöku póiitisku mála.
Og nú íís iormaður ihaldsins
upp og kahai’ Framsóknarilokk-
inn „stéttarilokk' bænda, eftir
paö undangengiö, ao hann hefir
iátxö biöð sin árum saman bera
þaö út aó Framsóknarmenn séu
duibúnir Jafnaöarmenn.
Er því skotiö undir dóm alþjóð-
ar, iive sönn pessi ákæra íiialds-
formamisins sé. —
En um hitt verður barist á
næstu árum, og sú barátta skai
hai’ðna:
Eiga islendingar að fara að
trúa einhliða á sjóinn, eins og
vaidhafarnir hafa gert undan-
farið V
Eða eiga þeir fyrst og fremst
að trúa á landið, sem haldið hefir
kynslóðinni hraustri og vel mentri
í 1000 ár.
-----o----
Leikiéiag Keykjavíkur hóf að
leika í fyi’rakvöld leikritið:
„Glugga1’, eftir Englendingiim
John Galsvorthy. í alla staði er
sú sýning til sóma, en þýska leik-
í’itið, sem fyrst var leikið, mátti
satt að segja ekki þynni'a vera.
— Efnið í „Gluggum" verður hér
ekki rakið, en margt er þar prýði-
lega sagt. Leikendurnh' leystu
hlutverk sín pi’ýðilega af hendi
En Reykvíkingum er það ekki til
sóma að húsið skuli vera hálf-
tómt fyrsta leikkvöldið.
Bruni. Niðursuðuverksmiðja
„Mjallar" á Beigalda brann til
kaldra kola um miðja vikuna.
Kviknaði í bensíni sem geymt var
í skúr við hlið verksmiðjunnai'
Bjargaðist alt lauslegt, þar á með-
al hálfsmánaðar framleiðsla af
mjólk, sem búið var að sjóða nið-
ur. Fullyrt er að hús og vélar hafi
verið sæmilega vátrygt.
þýskt smyglaraskip var tekið
við Vestmannaeyjar í vikunni.
Samkvæmt skipsskjölum átti skip-
ið að fara til Norðui'-Rússlands.
Skipið var hlaðið 15000 lítrum af
hollenskum spíritus. Standa yfir
próf í málinu. Bjarni nokkur Jóns-
son héðan úr bæ, var fai’þegi á
skipinu. En Vestmanneyingur að
nafni Ki'istinn Stefánsson er tal-
inn mjög’ riðinn við málið.
Prestskosningar. Páll Sigurðs-
son pi'estur á Garðar í Bandaríkj-
unum hefir vei’ið kosinn prestur
í Bolungavík með 208 atkv. Síra
Böðvar Bjai’nason á Rafnseyri
fékk 187 atkv. — Sigurður þórð-
arson, aðstoðarprestur síra Magn-
úsar Bl. Jónssonar, hefir vei'ið
kosinn prestur í Vallanesi með 115
atkv. Síra þorvarður Guttorms-
son í Hofteigi fékk 10 atkv. —
Báðar kosningarnar eru löglegar.