Tíminn - 12.12.1925, Blaðsíða 3

TíMIM N
213
SMRRA
snienLíKi
IKZa.uLpféla.gsstj óx'a.i'I
Munið eftir því að haldbest og smjöri líkast er
„Smára“ - smjörliki
Sendið því pantanir yðar til:
H.í. Smjörlíkísgerðin, Reykjavík.
Hinir margeftirspurðu grammófónar
„Sonora“ fyrirliggjandi
Samband ísl. saiiiviiinulelaga.
vorar a heimleiðinni: 1. frá 111-
ugaveri yfir pjórsá á Sóleyjai-
höfðavaði í Nauthaga. 2. skemti-
reið upp í Arnarfell ið mikla og'
til baka í Tjaldstaðinn í Naut-
haga. 3. frá Nauthaga í gjána í
pjórsárdal (11,20 tíma reið). 4.
úr gjánni að Stóranúpi. 5. frá
Stóranúpi að pjórsártúni og þaðan
næsta dag í bíl til Reykjavíkur.
„pótti þér ekki ÍSland þá
íbúum sínum skemtun ljá?"
----o---
Heimilisiðnaðarfélag
Islands
hefir haldið vefnaðarnámskeið
undarfarna tvo mánuði. Kennari
hefir verið ungfrú Júlíana Sveins-
dóttir og til aðstoðar ungfrú
Elín Guðmundsdóttir. Námskeið
þetta sóttu 15 stúlkur.
Nöfn þeirra eru þessi'.
Anna Olgeirsdóttir, Rvík. Bene-
dikta Eggertsdóttir, Ámessýslu.
Bergþóra Jónsdóttir, Isafjarðar-
sýslu. Emilía Friðriksdóttir, ísa-
fjarðarsýslu. Fríða Eggertsdóttir,
ísafjarðarsýslu. Guðbjörg Guð-
jónsdóttir, Rangárvallasýslu. Guð-
rún Kristjónsdóttir, ísafjarðar-
sýslu. Ingibjörg Jónsdóttir, Gull-
bringusýslu. Kristjana Benedikts-
dóttir, Rvík. Kristín Kristjáns-
dóttir, Rvík. Magnéa Halldórs-
dóttir, Rvík. Marta Guðmunds-
dóttir, Rvík. Matthildur Árnadótt-
ir, V.-Skaftafellssýslu. Ragna
Sigurðardóttir, Rvík. Sigríður Jó-
hannsdóttir, Suður-Múlasýslu.
Nú er námsskeiði þessu lokið,
og allmikið af því sem ofið hefir
verið, er nú til sýnis í húsi Bún-
aðarfélags íslands. Á sýningu
þessari er ýmiskonar vefnað að
sjá, og er margt af þvi prýðilega
af hendi leyst, og undrast maður
næstum, hve stúlkurnar hafa feng-
ið miklu afkastað þennan stutta
tíma.
Af vefnaði þeim, sem er á sýn-
ingunni, má sérstaklega benda á:
Legubekkjateppi (dívanteppi)
með ýmiskonar litum og gerð, og
standa eigi að baki útlendum
teppum, sem hér eru á boðstólum.
Gluggatjöld eru þar fögur, af mis-
munandi gerð. Borðdúkar úr
tvisti og hör, mjög sterkir. þá
eru ýmsir aðrir dúkar (dagdúkar,
kaffidúkar o. fl.). Gólfteppi er
þar vænt, ofið úr íslenskri ull.
Svuntur eru þar margar, ofnar úr
silkilíni, sjálegar mjög. þar eru
og langsjöl, ofin úr sama efni.
Enn má telja rúmteppi, pentu-
dúka, sessuver glitofin og af ýmsri
annari gerð. þá eni dyratjöld úr
u’l og silkilíni, svo eru handklæði,
| rel>:kjuvoðir, blúsur og upphluts-
i skyrtur ofnar úr silkilíni, stói-
| selur ofnar úr ull o. fl. o. fl. sem
f langt yrði up að telja.
Heimilisiðnaðaffélag íslands
vinnur þarft verk með því að
halda þessi námskeið. Af vefnaði
þeim, sem ofinn hefir verið á
námskeiðinu, og nú er til sýnis,
er auðsætt, að í heimahúsum er
hægt að vefa fjöldamargt, sem
notað er til fata og til gagns og
prýðis á heimilinum. Nú er sú
tíska í landi, að kaupa sem mest
frá útíöndum, jafnt gagnlegt sem
ógagnlegt. En hve fagurt verk-
efni er það eigi fyrír hinar upp-
vaxandi blómarósir, að læra vefn-
að, svo að þær með sínum eigin
höndum geti skreytt heimili sín
og sig sjálfar, svo eigi þurfi að
kaupa slíkar flíkur frá útlöndum.
Hér er stigið spor í rétta átt,
en á öðrum sviðum þarf að fylgja
á eftir. Sjálfstæði vort á eigi að-
eins og vera í stjórnmálum, held
ur á hver einstaþlingur — hvert
heimili — og þjóðarheildin að
vinna að því að við getum orðið
sem mest sjálfbjarga, þurfum sem
minst að sækja til annara, notum
starfskrafta vora sem best og
þá möguleika, sem fyrir hönd-
um eru.
----o----
Frá útlöndum.
Atkvæðagreiðsla um Locarno-
samningana, í þýska þinginu,
fór fram 27. f. m., og var í mörg-
um liðum. Atkvæðagreiðslan um
sjálfan samninginn fór þannig, að
300 greiddu atkvæði með, en 174
á móti. Með 278 atkvæðum gegn
183 var samþykt að þýskaland
gengi í Alþjóðabandalagið. Loks
voru tillögur stjórnarinnar í heild
sinni samþyktar með 291 atkv.
gegn 178. Eftirtektaverðast við
atkvæðagreiðsluna er það að
íhaldsmenn og Kommúnistar stóðu
saman við atkvæðagreiðslurnar,
gegn því að heimsfriðurinn yrði
stórum tryggari, með sanmingn-
um og gegn því að Jíýskaland
sé mjög vogskorinn og nái lengra
norður en menn séu vanir að fara;
kveður hann að afrensli sé frá
Stórasjó undir hrauninu í Stóra-
Fossvatn og suðaustur í Græna-
vatn og fyrir austan og norðan
vatnið liggi hár fjallgarður, og
gæti þar verið átt við fjallgarð
þann, er eg hefi áður nefnt, sunn-
an við leið mína. Loks getur
Sveinn þess, að eftir sögn hafi
menn til forna veitt mest í Stóra-
sjó, en þetta getur alls ekki átt
við hin grænleitu vötn uppi í jök-
ulröndinni. Lýsing Sveins verður
eigi skilin á annan veg en að vatn
það, er þar.er átt við og nefnt er
Stórisjór, sé eitt hinna nú al-
þektu Veiðivatna, og mun þor-
valdur Thóroddsen því hafa litið
svo á, að nyrsta og stærsta vatn-
ið af Veiðivötnunum væri vatn
það, er menn á 18. öld nefndu
Stórasjó og væri því rétt að
hverfa frá nafninu Litlasjó á
vatni þessu.
í þessu sambandi vil eg geta
þess, að á ferð minni varð eg var
við ýmsar skekkjur á uppdrætti
Thóroddsens, og vil eg geta eftir-
farandi leiðréttinga, er helst
skifta máli: Hæðarlínurnar vestan
við jökulinn eru rangar, Kerling-
arnar eru ekki einstakar strýtur
upp úr jöklinum, heldur aflangir
fjallshryggir með háum tindi á
þeim endanum, er veit inn í jök-
ulinn; nyrðri (minni) fjallshiygg-
urinn gengur í austur inn í jök-
ulinn, ögn til norðurs (1 stryk)
og hinn syðri og stærri, sem er
umluktur jökli á alla vegu, liggur
frá norðaustri til suðvesturs.
Nyrðri fjallshrygginn kallaði eg
„Úlfaldann“ af kryppu upp úr
honum og syðri fjallshrygginn
,,Ljónið“ af lögun hans, sem tröll-
aukið ljón, er liggur fram á
hramma sína. Norðanvert við Úlf-
aldann kemur jökulá undan jöklin-
um, Úlfaldakvísl, og rennur hún,
er niður kemur á flatlendið, í
suður meðfram Jökulgrindum.
þar fyrir norðan sáum við aðrar
kvíslar koma undan jöklinum og
virtust þær renna í norður, í
stefnu á Vonarskarð. Arnarfell
ið mikla liggur í hánorður frá
Illugaveri, Ljónið í háaustur frá
verinu og línan frá Ljóninu í
vesturendann á Tungnafellsjökli
liggur frá norðri í hásuður. 111-
ugaver og Sauðafell liggja vafa-
laust suðvestar en sýnt er á upp-
drætti Thóroddsens eftir vega-
lengdunum frá Hestatorfu til
Klifshagavalla og Sauðafells að
dæma. Klifshagavellii' liggja eins
og sýnt er á uppdrætti Daníels
Bruun í stefnunni milli norðaust-
urendans á Búðarhálsi og austur-
enda þóristungna. Væntanlega
get eg komið því við næsta sumar
að fara aftur upp að vesturrönd
Vatnajökuls og halda áfram rann-
sóknum mínum á þessu óþekta
svæði, ef til vill í félagi við Pálma
llannesson og dr. Nielsen, sem
einnig hafa í huga að fara rann-
sóknarferð þangað.
Menn leggja ekki leiðir sínar
um hin stórfenglegu öræfi uppi í
óbygðum íslands án þess að bera
þess menjar. Sá, sem eitt sinn
hefir litið næturhiminsins „blik-
andi sjónstjörnur“ og „fannhvíta
jöklanna tinda“ mun ætíð leita
hugfanginn þangað og ógleyman-
íegt er það að dvelja um miðnæt-
urskeið inn á milli lauftrjánna í
IJraunteigi og heyra
„Rangá leika við lausan taum" og
„Bjarkirnar drevma við elfarnið
langt út í ljósvakans straumi".
Seint firnist næturreið um hin
hrikalegu fjallaskörð í Henglin-
um eða þeysireið í glampandi sól-
skini eftir iðjagrænum hlíðum
undir Hofsjökli yfir óteljandi jök-
ulkvíslar; minnisstætt er hið
skuggalega en jafnframt stór-
fenglega útsýni yfir hina kol-
svörtu storknuðu hraunbreiðu í
botni Heljargjár, sem minnir
mann á orð skáldsins:
„Titraði jökull, æstust eldar,
öskraði djúpt í rótum lands......
dunaði gjú og loga spjó“.
Ógleymanlegt er hið frjálsa líf
í skauti náttúrunnar í hinum þög-
ulu öræfum, reiðin yfir hin enda-
lausu heiðarflæmi, yfir fossandi
jökulár, hraunbreiður og um bratt-
ar hlíðar, og ekki síst nýtur mað-
ur hins unaðslega útilegulífs í
samvist annara eins félaga og
Gunnlaugs og Guðjóns; þykir mér
vænt um að mega kalla þá vini
mína og get eg ekki nógsamlega
lofað röskleika þeirra sem ferða-
manna.
Að lokum vil eg nefna dagleiðir
hafa álitið betur lesnar en ólesnar.
Að þvi leyti sem kenslubækur mín-
ar voru nokkur nýjung, var það sök-
um forms en ekki efnis. Ef gagn ætti
að verða að þessari breytingu, þurfti
að nota aðferðina við margskonar
kenslu, i mörgum fræðigreinum. Til
að geta þokað þessari aðferðarbreyt-
ingu áleiðis, hefi eg myndað Eóka-
félagið. það eru samtök nokkurra
kennara og annara manna, sem
áhuga hafa á fræðslumálum, um að
semj a og gefa út á næstu árum lestrar-,
kenslu- og fræðibækur við hæfi barna
og unglinga hér á landi, með svipuðu
formi og Jýst hefir verið hér að fram-
an. Margir menn verða að vinna að
þessu verki, ef um á að muna, og
nokkrir eru nú þegar teknir til starfa.
það er þannig út af fyrirsjáanlegri
töf, að ekki kom út í haust sem leið
ný kenslubók i Bókafélaginu eftir
tvo ágæta kennara á Norðurlandi. í
þessum bókum mun verða likt eftir
hinni gömlu fræðsluaðferð, sem best
heíir gefist í uppeldi íslendinga. Bæk-
urnar eru mishepnaðar ef börnin
sjálf hafa ekki gatnan af að nota þær,
án verulegs aðhalds frá skólum eða
foreldrum. Sjálfsnámið á aftur að
skipa öndvegið, bæði í heimilunum
og eftir þvi sem við verður komið í
skólunum.
Frá tveim mönnum hafa komið
opinberlega hvatskeytislegar árásir á
kenslubókaaðferð þá sem hér hefir
verið lýst. þó að hvorugur þessara
manna hafi sýnt þekkingu eða áhuga.
á kenslumálum, heldur einmitt það
gagnstæða, og þó að ádeilur þeirra
séu meðfram sprottnar af persónu-
legum livötum, þykir rétt að nota
áreitni þeirra til að skýra betur mál
það sem hér er tekið til meðferðar.
í fyrrasumar bjó eg undir prentun
Ijóðaúrval handa stálþuðum bömum,
eftir mörg meiriháttar skáld okkar
frá 19. öldinni. Myndir voru í heftinu
af allmörgum nafnkendustu skáldun-
um, sem ekki hefir áður verið í
neinni slíkri bók hér á landi. Kver
þetta var prentað norður á Akureyri,
að mestu leyti meðan eg var erlend-
is. Nýju skólaljóðin komu ekki út
fyr en eftir að skólar voru byrjaðir,
cn seldust þó í fyrravetur meir en
títt mun vera um ljóðabækur hér á
landi. Kverið komst inn á fjölda
mörg heimili þar sem engin ljóðabók
var til, og engin mynd af nokkru
íslensku skáldi. þessar vinsældir voru
því að þakka, að þarna voru saman
komin í iitlu, ódýru kveri, ekki ein-
göngu mörg hin fegurstu kvæði eftir
íslensk skáld, heldur einnig nokkuð
af bestu þýðingum á kvæðum stór-
skálda nábúaþjóðanna. Og kvæðin og
kvæðabrotin voru valin í samræmi
við smekk stálpaðra barna og ung-
linga, fyrst og fremst söguleg kvæði.
Sá sem fyrstur móðgaðist af úr-
valskvæðum þessum var Guðm. á
Sandi. Ekkert var eftir hann í kver-
inu og ekkert getur orðið eftir hann
í hefti því handa litlum börnum, sem
væntanlega kemur út að hausti.
þetta þoldi Guðm. ekki, og lét vónsku
sína bitna á sumum helstu stórskáld-
unum: Matthiasi, Bóiu-Iljálmari, Ein-
ari Kvaran og Kristjáni Jónssyni.
þau ótrúlegu býsn gerðust, að svo
lítill karl eins og G. F. leyfði sér að
hártoga og snúa út úr kvæði eins og
Börnin i Hvammkoti, einhverjum
fegursta gimsteini í bókmentum þjóð-
arinnar. Gagnvart Bólu-Hjálmari og
Einari Kvaran kendi hreinnar og
beinnar öfundar, sem meðal annar*
hefir komið fram við mig út af þvi
að eg hefi átt nokkurn þátt i að
hækka skáldalaun Kvarans. þeir sem
vita um frekju Guðmundar sjálfs við
að krafsa peninga úr landssjóði út á
rimgáfu sina, furða sig á að hann
skuli ekki unna öldruðu, heilsulitlu
skáldi, sem barist hefir við fátækt
alia æfi, nokkurra heiðurslauna í
ellinni. Enn ómaklegri var árás hans
á Bólu-Hjálmar i gröfinni. Ingimar
Eydal athugaði allar aðfinslur Guðm.
við kvæði framannefndra stórskálda
og sannaði með tilvitnunum í prent-
aðai- vísur eftir Guðm., að hann
liafði einmitt sjálfur brotið allar þær
reglur, cr liann ranglega áfeildi stór-
skáldin fyrir að bafa brotið.
llinn maðurinn er uppgjafaprestur
úr Dalasýslu að nafni Jóhannes. Ekk-
ert nýtilegt liggur eftir þann mann,
hvorki í kenslumálum né öðru. En
hann hefir verið tiltölulega ötull at-
kvæðasafnandi fyrir Bjarna frá Vogi
siðan hann varð þingmaður Dala-
manna. Bjarni vildi launa honum lið-
veislu og notaði aðstöðu sína i fjár-
veitinganefnd til að koma honum á
föst laun við að semja „vísindalega
órðabók" yfir íslenskuna. Fyrir þetta
lætur Bjarni og ílialdsmenn Jóhann-
es hafa eitthvað 7000 krónur á ári.
Allir kunnugir vita að alt þetta orða-
bókarstarf er helber svikamylla. Upp-
gjafapresturinn getur aldrei gert orða-
bókina. Til þess þyrfti málfræðing
og það er hann ekki. í öðru lagi er
hann gamalmenni, til litils fyr en
einkis nú. Á síðasta þingi bar eg
fram þingsályktun um að orðabókar-
starfsemi hans væri rannsökuð. Jón
Magnússon þorði ekki að láta gera
það, og lét menn sína fella tillöguna.
Jón veit ofboð vel, að ekkert er að
börnum þarf miklu meira að vera
um sálarlif dýranna heldru en um
krafta þeii’ra og klær. Vitaskuld er sú
þekking aðeins byrjun. En ef rétt er
lögð undirstaðan, má síðar byggja of-
an á.
Dýrasögurnar héldu fyrst innreið
sína i sveitirnar, þar sem fólkið er
lestrarfúsast, og siðan í meiri hluta
barnaskólanna, þó ekki í einstöku af
stærstu kaupstöðunum á Suður- og
Vesturlandi. Á einum stað, í Vest-
mannaeyjum, hefir sú skemtilega
nýjung gerst, að kverið um fuglana
hefir selst þar meir en alment gerist
um bækur, þó að það sé ekki notað
í skólanum. Börnin og jafnvel sumir
foreldrarnir hafa haft gaman af að I
vita nokkuð um lifnaðarhætti þess-
ara dýra, sem svo mikið er um í Eyj-
unum. Og á ferðum um landið hafa
foreldrar víða sagt mér, að stálpuð
börn þeirra liggi timunum saman úti
um hagana á vorin við að reyna að
þekkja fuglana, athuga eggin, hve
lengi móðirin er að unga þeirn út, og
hvernig daglegt líf er á heimilum
fuglanna, sem gista sveitina. þetta er
í rétta átt, það sem það nær. Fái
börnín áhuga fyrir náttúrunni meðan
þau eru að vaxa upp, þá er von um
að þau haldi áfram sjálfsmentun
sinni á fullorðinsárunum.
Sumstaðar hefir orðið vart við
óánægju. Skólastjóri við barnaskóla
varð þess var, að einn samkennari
hans vildi hafa efnislitla bók í nátt-
úrufræði, til þess að hann hefði þá
ánægju að veita börnunum allan fróð-
leikinn. Aðrir einkum gamaldags ltenn-
arar, vilji að börnin læri alt utan að,
og fara mörgum sinnum yfir sama
efnið. þá þarf bókin lika að vera sem
minst.
pá kom kostnaðarhliðin, og hún var
ekki auðveldust. Barnabækur þurfa að
vera tiltölulega stórar. Myndir efnis-
ins þurfa að vera glöggar eins og
skuggamyndir á tjaldi. í fornsögun-
um, sein voru sagðar og numdar eft-
ir frásögn, eru fá ártöl, og efnið á
sem einfaldastan hátt tengt við æfi-
atburði söguhetjanna. Og í hinum
gömlu bókmentum eru einmitt fyrir-
myndirnar í kehslu íslendinga. þær
liafa verið skóli þjóðarinnar. þá fyrir-
mynd geta kennarar stuðst við.
Barnabækurnar þurfa að vera efnis-
miklar, góður pappir til að venja við
smekklega hluti, og heist með miklu
af góðum myndum. En samhliða
þessu mega barnabækur ekki vera
dýrar. þá ná þær ekki tilgangi sín-
um. Álagning bóksala er mikill þátt-
ur í verði bóka hér á landi, nú sem
stendur. það er eðlilegt. Dýrtíðin nær
til þeirra eins og annara manna. En
mér varð brátt ljóst, að það væri
ómögulegt að gefa hér út hentugar
barnabækur, tiltölulega ódýrar, á góð-
an pappir, með myndum, nema með
því að útsalan væri yfirleitt ódýran
en hún lilýtur nú að vera hjá bók-
sölunum.
Kaupfélögin haía nú bætt úr þessu,
að því er snertir kenslubækur eftir
mig, sem gefnar hafa verið út síðan
í fyrrahaust. þau hafa langflest selt
þessar bækur fyrir minni ómakslaun
en bóksalar. Með því móti hafa þess-
ar bækur orðið ódýrastar allra nýrra
kcnslubóka hér á landi, þó að á hinn
bóginn hafi verið vandað til þeirra
meir en í meðallagi með pappír og
myndir. Kaupfélögin hafa gert þetta
ómak til þess að gera börnum og for-
eldrum kleyft að fá með viðunandi
verði bækur, sem forstjórar þeirra