Tíminn - 20.02.1926, Blaðsíða 2

30
TlMINN
an aldur, en margar fleiri stoðir
renna undir það, svo ekki er hætt
við að það fyrnist í bráð.
þá sá hann í hvaða niðurlæg-
ing hrossaræktin var, og gat áork-
að því að hrossafél. mynduðust
á nokkrum stöðum, og hafa þau nú
þegar gert mikið gagn, þó aðal-
þýðingin sé sá grundvöllur sem
þau hafa lagt undir hrossarækt-
ina, í framtíðinni. Einnig eru gild-
andi lög um kynbætur hésta, verk
Si'gurðar.
Með atbeina Guðjóns Guð-
mundssonar ráðanauts, kom hann
því til leiðar að búfjársýning var
haldin að þjórsártúni 1907. Leið
síðan varla nokkurt vor svo að
hann væri ekki á búfjársýning-
um og leiðbeindi með búfjárrækt.
þá hefir Sigurður ráðanautur
unnið mikið og gott verk í þarfir
jarðyrkjunnar, t. d. hefir enginn
unnið með meiri festu að áveitu-
fyrirtækjunum sunnanlands. Einn
ig mældi hann fyrir og hafði for-
sagnir um fjölda áveitur víðsveg-
ar um land. Á hinum mörgu og
löntgu leiðbeiningaferðum sínum,
kom hann í allar sveitir landsins,
og mörgUm sinnum í flestar
þeirra.
I hverri einustu sveit leiðbeindi
hann meira eða minna í túnrækt,
svo einnig þar var hann áhrifa-
ríkur.
Enn er ótalið, að hann hefir á
flestum búnaðarnámsskeiðum sem
B. í. hefir haldið, flutt þar fyrir-
lestra. Auk þessa hefir hann
skrifað mjög mikið í Frey og
Búnaðarritið. þori eg því að full-
yrða, að hann er einn af áhrifa-
mestu búnaðarfrömuðum sem Is-
land hefir átt.
Ekki virðist mér þurfa að lýsa
útliti Sigurðar, því víst eru það
mjög fáir fullorðnir menn á ís-
landi sem ekki hafa séð hann, og
þá þarf ekki að lýsa framgöngu
hans og viðmóti, svo mjög sem
hann laðaði menn að sér við við-
kynninguna, enda voru þeir fjöl-
margir sem treystu Sigurði sem
vini og ráðgjafa, má nefna sem
dæmi, að hann stóð í föstu bréfa-
sambandi við marga tugi manna
og þurfti því að svara mörg
hundruð bréfum á hverju ári.
það sem mér virtist einkenna
Sigurð ráðanaut, var hvað hann
var framsýnn, ráðhollur og var-
færinn. Hans skoðun var að bún-
aðurinn yrði að þróast stig af
stigi, og honum þótti vænna um
bændurna en svo, að hann vildi
leggja þeim þau ráð er orðið
gætu að fótakefli, enda naut Sig-
urður almennara trausts og vin-
sælda en eg hefi þekt um nokkum
annan mann.
Samverkamaður var hann ágæt-
ur bæði oklrur starfsbræðrum sín-
um, þó miklu værum við honum
yngri og óreyndari, og yfirboður-
um sínum, þó kærust væri honum
N'okkur orð
um bækur og bókmentir.
Frh. _________
Dr. Jón Helgason kemst svo að
orði um orðabókina að yfirleitt
séu því engin takmörk setjandi,
sem finna megi í henni af allskon-
ar fróðleik. þetta eru orð og að
sönnu. I henni eru ekki aðeins
málfræðisskýringar, heldur einnig
fjöldi af þjóðsögnum og vísum, og
þetta gerir bókina að ómetanleg-
um fjársjóð fyrir bókmentir vor-
ar. Hún er spegill af andlegri
menningu og lífsskoðun íslendinga
um miðja 18 öld*).
Orðabókin er aðalverk Jóns ól-
afssonar og ætti því að vera
þungamiðjan í doktorsritgerðinni,
og er það aði vísu, en þó ekki sem
vera ber. Mér virðist of miklu
*) hess má geta aö dr. Páll E. Óla-
son hefir afritað nokkum hluta,
hérumbil þriðjung, af orðabókinni
fyrir Landsbókasafnið. Er brýn nauð-
syn á að lokið verði við það verk.
minning þórhalls biskups, sem
hann bað mig að geta um ef eg
ritaði eftir hann. Mat hann þar
mest hlýju hans í garð bændanna
og skilninginn á þörfum þeirra og
getu, og að hann kunni að meta
starfsmanninn sem samverka-
mann en ekki aðeins sem þjón.
þannig var hann sjálfur, sem
fyrstur bar fram tillöguna á Bún-
aðarþinginu um vinnuhjúaverð-
launin.
1. maí 1897 giftist hann Björgu
Guðmundsdóttir Eggertssonar frá
Höll í Dýrafirði. Móðir hans var
Elínborg Jónsdóttir Hákonarsonar
á Sveinseyri í Dýrafirði. Lifir
hún mann sinn ásamt tveim son-
um þeirra: Geir Haukdal versl-
unarmanni og Sigurði Haukdat
stud. theol.
Fram á síðustu ár var Sigurður
heilsuhraustur, en fyrir rúmu ári
kendi hann heilsubilunnar. Lét
hann þetta þó ekki aftra sér frá
að vinna fyrir áhugamál sín, en
í haust lagðist hann veikur. Var
hann þá staddur á Rauðalæk í
Rangárvallasýslu. Lá hann þar
nokkra daga, en var svo fluttur
heim til sín. Komst hann ekki á
fætur aftur. Hann lést 14. þ. m.
Með Sigurði eiga íslenskir bænd-
ur að sjá á bak þeim manni er
næstlengst*) hefir unnið fyrir þá,
manni sem hefir staðið af sér
allan öldugang og breytingar ald-
arfarsins og stofnunarinnar, sem
hann vann hjá, án þess að líða
kreinkingu af því. Altaí naut
hann sama trausts og virðingar
bændanna, og hvar sem hann kom,
var honum fagnað sem vini. Eg
er því viss að hlýjar kveðjur ber-
ast að líkbörum Sigurðar, og
margir /gleðjast við hugsunina, að
maðurinn li-fir í verkum sínum,
þó hann hverfi sjónum.
Th. Á.
---o----
Ordabelg'ur
Guðm. Friðjónsson leggur „orð
í bielg“ 1 einu íhaldsmálgagninu
13. þ. m. þykist hann vilja grípa
í streniginn með Sigurjóni bróður
sínum út af bréfum hans í Lögr.
um Kaupfél. þingeyinga. þingey-
ingum hefir gengið illa að skilja
hvað Sigurjón ætlaði að vinna
með iblaðagreinum sínum um fé-
lagið. Sjálfur var hann trúnaðar-
maður félagsins og í stjóm þess,
og hafði því ótakmarkaða aðstöðu
til að gagnrýna hag félagsins og
koma fram umbótum á starfsemi
þess og skipulagi, þar sem það
átti við á fundum félagsins og i
blaði þess í héraðinu, hafi honum
verið það hugleiltnast. Hér skal
engum getum að því leitt hvað
*) Jósef Björnsson kennari á Hólum
stofnaði Hólaskóla 1882.
Hjartans þakkir flyt eg, fyrir mína hönd og fjölskyld-
unnar, öllum, fjær og nær, sem vottuðu hluttekningu sína
við fráfall og útför mannsins míns, Sigurðar Jónssonar al-
þingismanns, og sæmdu minningu hans með fjölda samúðar-
skeyta og hluttöku í kveðjuathöfninni.
Ystafelli 8. febr. 1926.
Kristbjörg Marteinsdóttir.
snflRfl
SniBRLIKI
IECa.TJ.pfélagsstj órar I
Munið eftir því að haldbest og smjöri líkast er
„Smára“ - smjörlíki
Sendið því pantanir yðar til:
Hi. Smj örlíkisgerðin, Reykjavík.
bréfritarinn hefir hugsað sér með
skrifum sínum um K. þ.; en hitt
mun honum sjálfum nú orðið jafn-
ljóst og öðrum þingeyingum, að
þau eru algerlega árangurslaus og
líklega verst fyrir hann sjálfan.
— Enginn sem þekkir G. Fr.
lætur sér detta í hug, að grein
hans um kaupfélagið bæti hér
nokkuð úr skák, til þess skortir
hann flest það, sem vænta mátti
af Sigurjóni bróður hans. Hanm
er ekki félagismaður sjálfur, og
skortir auðsjáanlega kunnugleik
á einföldustu starfsháttum í fé-
laginu, til þess að geta nokkuð um
það dæmt. það dylst að vísu eng-
um að G. Fr. stingur ekki niður
penna af því að hann láti sér svo
ant um kaupfélagið, né heldur af
því að hann vilji „breiða út“ sem
sannast „málverk“, eins og, hann
sjálfur kemst að orði.
Hann er auðsjáanlega úfinn 1
skapi og þykir lítið tillit tekið til
sín í héraðinu, á fundum og í
opinberum málum. Honum þykir
sem öll ráð og tillögur í þeim
málum komi nú frá Reykjavík;
það er að vísu ekkert óeðlilegt þó
að skýrslur og nokkuð af tillög-
um um þjóðmálin komi úr þeirri
átt, þar sem forgöngumenn þjóð-
arinnar og miðstjórnir landsmála-
flokkanna hafa aðsetur sitt. þetta
munu flestir skilja. En G. Fr. lifir
í gamla tímanum, þeim tíma, þeg-
ar undirmenn dönsku stjórnar-
innar réðu í Rvík og framtaks-
mestu bændur í sveitunum beindu
til hennar kröfum sínum og til-
lögum.
En ef svo er að G. Fr. hefir
ekki orðið var við aðrar tillögur
síðastl. vetur, en frá „Samúðinni“
og „Jafnaðarmenskunni“, þá er
skiljanlegt að hann sé í slæmu
skapi, því að sá „speni“, sem hann
hfir á, „íhaldsforsjónin“, hefir þá
ékki virt hann þess að sýna hon-
um „ráð“ sín né tillögur. Vitan-
lega hlýtur honum að vera það
kunnugt að miðstj. Ihaldsfiokks-
ins sendi tiliögur sínar út um
land á þingmáiafundi s. 1. vetur,
þar sem henni þótti við eiga. Mér
iinst satt að segja, að formaður
íhaldsflokksins kunni ekki að meta
dygð G. Fr. — þótti það koma
berlega í ljós á þingmálaíundum
sem hann (J. þ.) hélt í þingeyjar-
sýslu síðastl. vor. — því að G.
Fr. spai’aði þar ekki iofgerðar-
tungu sína né liðuga þjónustu 1
þágu hans. — I samanburði við
þetta er G. Fr. nokkur vorkun,
þó að hann sjái ofsjónum yfir því,
að núverandi þingm. S.-þingeyinga
skuli njóta svo óskifts trausts
samílokks manna sinna á Alþingi,
miðstjómar Framsóknarflokks-
ins og yfirgnæfandi meirihl. kjós-
enda i kjördæmi sínu, sem raun
ber vitni um.
Eins og áður er getið, beinist
greinarhöf. sérstaklega að svar-
greinum Jóns Gauta til Sigurjóns
um K. þ. Eg geri ráð fyrir að
því verði síðar svarað af honum,
en vil þó gera þessar athugasemd-
ir. J. G. mun hafa haldið því
fram, að enn sem komið er, hafi
enginn borgað annars skuld í K
þ. samkvæmt samábyrgðarregl-
um; þar stæði hver og einn fyrii’
sinni viðskiftaskuld, meðan ekki
væru öll sund lokuð. — G. Fr.
nefnir þá dæmi um, að einn af
trúnaðarmönnum K. þ. hafi bakað
félaginu halla, með því að velta
á aðra þeim þunga, sem hann
höfði átt að bera'. En dæmið
sannar ekki það sem greinarhöf.
ætlast til, þó að hann. rangfæri
það með öfgum. Kunnugir menn
vita að hér getur ekki verið um
viðskiftamannsskuld að ræða. —
það sem veíst fyrir G. Fr. aö
sanna er þetta, hvort „sjálfs-
ábyrgðarhvötin sé visnari í faðmi
samábyrgðarinnar“ í samvinnufé-
lögunum, heldur en fyrir utan
þau í viðskiftalífinu þar. Greinar-
höf. veit að hann getur þetta
ekki. Hann veit að í viðskiftalíf-
inu utan kaupfélaganna rekur
hann sig, á óteljandi dæmi þess,
að einstaklingur velti skuldabyrði
sinni á aðra einstaklinga og stofn-
anir. Hann veit, að ef hann gerir
samanburð, þá reýnist „sjálfsá-
byrgðarhvötin visnari“ utan sam-
vinnufélaganna, heldur en innan
þeirra vébanda, þar sem samá-
byrgðin er baktrygging.
I öðru lagi nefnir G. F. þetta
dæmi: „Söludeild kaupfélagsins
selur og lánar vörur alt árið. Sá
sem stendur fyrir deildinni, mun
hafa „prósentur“ af „veltunni“
og er honum ekki láandi, þó að
hann láni mönnum úttekt, enda
liðlegur og vel kyntur maður“.
„Um áramót hver er skuldunum
i-utt inn i deildirnar og yfir á bak
þeirra, sem með undirskrifta-
skuldbindingum ábyrgjast skil
deilda“. Með þessum orðum sínum
vill greinarhöf. sanna, hversu
„auðveldur vegur sé að velta
skuldabyrðinni á aðra“. — þetta
þykir mér rétt að leiðrétta vegna
ókunnugra blaðalesenda, sem ann-
ars kynnu að blekkjast af grein-
arhöf., hitt skiftir engu máli
hvemig hann lítur á það sjálfur.
það er algerlega tilhæfulaust, að
forstöðumaður söludeildar fái
nokkrar „prósentur“ aí verslunar-
„veltunni“, hann fær ákveðin árs-
laun fyrir starf sitt. þó að G. F.
reki, ef til vill, minni til að á
fyrri starfsárum kaupfél. hafi
starfsmenn þess fengið greidda
þóknun af úthlutuðum hreinum
verslunarágóða, þá hefir það ekki
heldur átt sér staA hin síðari ár.
Orð hans um að sölustjóri hafi
„prósentur“ af „veltunni" eru þvl
alveg tilefnislaus uppspuni. Ráðs-
maður söludeildar hefir enga per-
sónulega hvöt til að lána úttekt,
framyfir það sem heimildir deild-
arstjóra og formanns félagsins af~
marka. — Hvaða skuldum er svo
rutt inn í deildimar? Engum öðr-
um skuldum en þeim sem tilheyra
deildarmönnunum sjálfum, sem
hafa undirritað ábyrgðarskjal
deildarinnar; það er einkamál
deildarmanna, hversu mikið þeir
ábyrgjast hver með öðram, deild-
arstjóri tilkynnir það félags-
stjóm; oigi annari skuldabyrði
rúmi — og of mikilli vinnu —
eytt á hin ómerkari rit Jóns.
Auk orðabókai’innar hefir Jón
ólafsson skrifað um hin sundur-
leitustu efni, rúnir, bókmenta-
sögu, æfisögur, dýrafræði o. s.
frv. Nálega öll rit hans em
óprentuð, og það hlýtur að hafa
verið feikna verk að komast í
gegnum alla þá handritabunka,
sem oft eru ekki sérlega aðgengi-
legir, bera þá saman við önnur
rit og skýra þá á ýmsan hátt.
það hefir verið gangur gegnum
völundarhús, en dr. Jón Helga-
son. hefir þrætt allar leiðir með
stakri vandvirkni og samvisku-
semi. IJann hefrr lagt fádæma
vinnu í samning bókarinnar, svo
slíkt er sjaldgæft um doktorsrit-
gerðir. öll bókin ber vott um dug-
legan, skýran og „kritiskan“ höf-
und, og má vænta mikils af hon-
um í framtíðinni.
Einn galli þykir mér vera á bók-
inni. Hún er of einskorðuð við
Jón Grunnvíking. Fjöldi manna er
nefndur á nafn, en litlar upplýs-
ingar annars gefnar um þá. Hö.f-
undurinn virðist hafa horft svo
mikið á Jón Ólafsson, að hann
hefir mist sjónar á öðram mönn-
um, sem æskilegt væri að skýrt
hefði verið nánar frá. þeta er þó
ekki mikilvægt atriði, enda erfitt
aðl draga ákveðnar línur, og ein-
hversstaðar verður að setja tak-
mörk, ef bókin á ekki að verða
alt of stór. Yfirleitt má segja,
að bókin er höfundi til mikils
sóma og hinn mesti fengur fyrir
íslenskar bókmentir. Og iþað er
skemtilegt fyrir oss, að þeir tveir
menn, sem tekið hafa doktors-
próf við háskóla vom, hafa leyst
hlutverk sín svo vel af hendi, að
það er þeim og háskólanum til
sóma,
Mörgum mun sennilega þykja
það lítil tíðindi þó að ný skólabók
komi út. En þó getur það verið
merkilegur viðburður. Vér höfum
verið svo ólánssamir, að hafa alt
til síðustu tíma orðið að bjargast
við útlendar ikenslubækur. Ung-
lingamir í skólunum hafa orðið
að læra sögu, landafræði, náttúru-
fræði og fleiri námsgreinar á út-
lendum málum, sem þeir hafa
varla kunnað. þarf ekki að efa að
af þessu hefir leitt mikla spillingu
á móðurmálinu. Unglingamir
lærðu að hugsa á dönsku og öðr-
um erlendum málum fremur en á
íslensku. Auk þess er það ekki
samboðið virðingu vorri sem full-
valda ríki, að verða að nota skóla-
bækur á öðrum tungum. Svo langt
hefir þó svívirðingin gengið, að
um langt skeið hetir Mentaskól-
inn þurft að nota kenslubók í ís-
lenskri (norrænni) málfræði eft-
ir danskan höfund, og víða í skól-
um hefir verið notuð lesbók í ís-
lensku, sem var sett saman af
dönskum manni. þegar Islending-
ar hafa ekki einu sinni haft mann-
dóm til þess að semja kenslubæk
ur í sjálfu móðurmálinu, þá er
ekki von á að miklu hafi verið
afkastað í öðrum greinum.
Nú er nýtt tímabil að hefjast
í þessu efni. Vér höfum eignast
allmargar góðar kenslubækur á
íslensku. Nýjasta kenslubókin er
Miðaldasaga handa æðri skólum
eftir þorleif Bjamason og Áma
Pálsson.
þessi bók er næsta þörf, því
að fáar námsgreinar er hættulegra
að læra á erlendum tungum, en
einmitt mannkynssögu, þorleifur
hefir áður samið fomaldarsögu og
svo munu höfundarair ætla sér að
skrifa um nýrri tímana, ef þeir
geta fengið fjárstyrk til þess, sem
vonandi verður.
Um Miðaldasöguna er ekki
nema eitt að segja. Hún er ágætis-
bók og hlýtur að verða afbragð
til kenslu. Eg hefi borið hana
saman við samskonar kenslubæk-
ur á öðram Norðurlandamálum,
og er í engum vafa um, að hún
er best. En hún er ekki aðeins
góð kenslubók, heldur einnig vel
fallin til alþýðulestrar. þegar
menn lesa hana, mun flesta langa
til að fá að vita meira um þá við-
burði, er hún greinir frá. Og það
er besta einkenni skólabókar, að
hún örfi unglingana til þess að