Tíminn - 03.04.1926, Blaðsíða 1

©laíbferi
oo, afgreiösluriaöur Címans «
Stgurgeir jrtftrifsfen,
Somkmfesljústmt, Heyfjat?tf.
^Kfgreibsía
<C i m a n s er i Sambcmbsijítstnu
©pin fcogle^a 9—f2 f. I).
Shrtt <|96.
X. ár.
Re.vfejaylk 3. apríl Ií>26
17. bl&ð
Nok'krir þingmenn í neðri
deild hafa nú fyrir skömmu bor-
ið fram tillögu til þingsályktunar
um þjóðaratkvæði í vor um að
flytja Alþingi til þingvalla á
þúsund ára afmæli þess 1930.
Ekkert verður enn fullyrt um
það hvort neðri deild muni sam-
þykkja þessa þingsályktun um
atkvæðagreiðslu. Ekki er heldur
neinu hægt um það að spá,
hvernig þjóðin myndi svara
spurningunni um flutning
þingsins. En svo mikið er hægt
að segja nú þegar, að þessi hug-
sjón — Alþingi á þingvöllum,
hefir mikið fylgi bæði í þinginu
og meðal hinna bestu og áhuga-
sömustu borgara víðsvegar á
landinu.
Hér verða ekki færð nema fá
af þeim mörgu rökum, sem mæla
með þingfærslunni. En væntan-
lega koma þó öll kurl til grafar
í því máli áður en langt um
líðui'.
Alþingi er elsta þing í Ev-
rópu. það hefir verið háð á þing-
völlum mestan hluta þess tíma
sem þjóðin hefir bygt landið. Á
þingvöllum setti þjóðin sér lög
og dæmdi dóma allan þann tíma
meðan hún var frjáls og óháð er-
lendu valdi. A þingvöllum var
þingið háð á hinum myrku öld-
um. En þrátt fyrir marga ósigra
og þungar raunir var Alþingi
samt allan þann langa tíma höf-
uðvígi Islendinga í baráttu
þeiri'a, þingvöllur, Alþingi og ís-
lenska þjóðin er svo nátengt í
Sögunni sem mest má verða. Nú
er þjóðin aftur að byrja nýja
frelsisöld. Sú kynslóð, sem nú
lifir, hlýtur að vonast eftir, að
sjá landið frjálst og óháð erlendu
valdi. Hvað er þá eðlilegra en
að endurreisa Alþingi á þing-
völlum? Flutningur þingsins til
hins fomhelga staðar, er eitt
fyi’sta og sjálfsagðasta sporið i
sjálfstæðisbaráttu þj óðarinnar.
þetta er hin sögulega röksemd.
Næst kemur önnur, sem snýr að
daglegu starfi þingsins. Með því
að flytja þingið til þingvalla
yrði það a, m. k. helmingi
styttra, og þá um leið ódýrara.
Ástæðan til þess, að þingin
gerast nú svo löng, er sú, að höf-
uðstaðurinn tefur það. Alt að
því helmingur þingmanna eni bú-
settir í bænum. þeim er yfirleitt
ekki sérlega bagalegt, þótt þing-
ið standi nokkuð lengi. þeir eru
heima hjá sér, og kunna vel
aukastarfinu. En aðkomumenn-
imir gerast mjög heimfúsir er á
líður þingið. Ef allir þingmenn
væru að heiman um þingtímann,
hefðu þeir allir sömu hvöt til að
koma þingstörfunum af á skyn-
samlega stuttum tíma. En mik-
ill þáttur í styttingu þingtímans
hlyti að vera það, að gerbreyta
þingsköpunum, gera störf Al-
þingis einfaldari, vefja utan af
Alþingi nokkuð mikið af þeim
umbúðum, sem Reykjavíkurlífið
hefir fært það í — að nokkru
leyti til að auka vinnu í bænum.
Er þess skemst að minnast, að
Mbl. tók til þess fyrir fáum ár-
um, er bóndi úr Borgarfirði var
þingskrifari, að ilt væri að taka
atvinnuna við þingið fi'á bæjar-
mönnum!
Frá sjónarmiði þess er þetta
Steinþór Björnsson,
frá Litluströnd í Mývatnssveit,
lést á Landakotsspítala kl. 3 1
nótt, eftir IV2 mánaðar legu, í
afleiðingum af uppskurði.
ritar, mætti auðveldlega Ijúlta
nauðsynlegum störfum Alþingis
hvert ár á sex vikum, ef ekki væri
til fyrirstöðu gamlar, úreltar ven-
jur um vinnubrögð, ólánleg þing-
sköp og sú óhjákvæmilega töf,
sem dreifing þingmanna og áhrif
bæjarins valda.
Á þingvöllum myndu allir
þingmenn búa í sama húsi, og
ekkert hafa að gera nema vinna
þingverkin. þeir myndu kynnast
meira en nú er, eiga auðveldai’a
með að ná saman til nefndar-
verka, og hafa allir sama aðhald
um að ljúka þingstörfunum á
hæfilega stuttum tíma.
Alþingi á þingvöllum yrði að
Vera sumarþing. Á dögum Jóns
Sigurðssonar vona miklir anri-
markar á því að halda nútíma-
löggjafarþing nema í stjómar-
setrinu. En nú er góður vegur
og sími til þingvalla. Bifreiðar-
ferðir eru nú oft margar á dag
milli Reykjavíkur og þingvalla.
Prentun þingskjala gæti því
gengið jafngreiðlega í Reykja-
vík eins og nú, þótt þingið væn
á þingvöllum. öll hin minni þing-
skjöl mætti fjölríta á þingstaðn-
um, eins og nú er gert í spam-
aðarskyni með dagskrá þingsins.
þegar Alþingi var endurreist
skiftust mestu menn landsins í
tvo flokka um það, hvort þingið
skyldi starfa á hinum foma
helgistað, þimgvöllum, eða í hinni
nýju höfuðborg, Reykjavík. Tvö
mestu skáld þjóðarinnar, Bjarni
Thorarensen og Jónas Hallgríms-
son börðust fyrir þingvöllum með
allri mælsku og snild listar og
andagiftar. En mesti stjómmála-
maður þjóðarinnar, Jón Sigui’ðs-
son, beitti sér fyrir Reykjavík.
Eins og þá stóð á, var eðlilegt að
Jón sigraði. Landið var þá 'svo
fátækt, og háð erlendu valdi, að
það gat ekki bygt yfir þingið eða
þingmennina. Eins og kunnugt
er var Alþingi Jóns Sigurðsson-
ar háð í fundarsal mentaskólans.
Annað hús hafði þjóðin þá ekki
handa löggjafarsamkomu sinni.
Vitaskuld má enn vitna í tillögur
Jóns Sigurðssonar um þingstað-
inn. En þar stendur ein hetjan
móti annari. Enginn mun vilja
lofa Jón með því að lasta Jónas
og Bjarna. Hitt mun sönnu nær,
að líta á rök beggja aðila og
ástæður þjóðarinnaír þá. Straum-
ur atvikanna var þá í vil þeim
sem vildu hafa Alþingið í
Reykjavik. En nú mun mörgum
sýnast sem málum sé nokkuð
breytt. þannig, að hugsjón hinna
mildu skálda um Alþingi á þing--
völlum, endurreist á þúsund ára
afmælinu, geti nú orðið að vera-
leika. J. J.
----o----
í fyrstu vísu „Baugabrota“ í
síðasta blaði, voru tvær misprent-
anir. Vísan er svona:
„Átti eg flesta á einum stað
Unaðs þresti vísa:
Meðan gestur gekk eg að
Garði vesturdísa“.
Menningarbrunnar íslensku
þjóðarinnar, frá landnámstíð og
fram að síðustu aldamótum, voru
bestu sveitaheimilin á landinu.
þeim eigum við að þakka sjálf-
stæði þjóðarinnar, málið og bók-
mentirnar - alla andlega fjár-
sjóðu og hinn líkamlega þrótt,
sem núlifandi kynslóð á úr að
spila. Fombókmentafrömuðir
þjóðarinnar voru aldir upp á
mentabólunum í Haukadal og
Odda og- á öðrum höfuðbólum. í
klaustranum átti hin þjóðlega
menning, bækur og handrit, ör-
ugt athvarf. þar var unnið að
ritstörfum og alþýðufræðslu. —
Sagnfræðinni var fyllilega skipað
við hlið trúar- og kirkjumála. I
margar aldir voru skólasetrin í
Skálholti og á Hólum eins og
skærii- vitar. En önnur leiðarljós
brannu í helgum reit á höfðingja-
setram og bændaheimilum. þar
var jafnframt deilt hörðum kosti
við íslenska náttúru; svo að ein-
staklingarnir þroskuðust andlega
og líkamlega í samræmi við sögu-
leg rök og’ landshætti.
Á fyrri hluta 19. aldar var
æðsti innlendi skólinn á sveita-
heimilinu, Bessastöðum, að ýmsu
leyti í fornum stýl, og þar voru
þjóðlegar íþróttir í miklum met-
um; enda sóttu hann þroskaðir
unglingar. Eftir að skólinn var
fluttur til Reykjavíkur, var hann,
fram yfir síðustu aldamót, mest
sóttur af sveitamönnum; ung-
lingum, sem lesið höfðu undir
skóla heima í sveit sinni, á heim-
ilum mentamanna, eða undir leið-
sögn heimiliskennara í föður-
garði. þessir menn héldu að
mestu sínum séreinkennum og
uppeldisgróðri, þó að þeir dveldu
í Reykjavíkurskóla á þroskaár-
um. Skólinn og bærinn var þá
ekki orðinn sú ,deigla‘,sem ,steypir
alla hnappana' í einu móti. þeir
unglingar, sem leituðu sér alþýðu
mentunar áttu eigi um marga
kosti að velja. En kostimir voru
góðar bækur á betri sveitaheimil-
um, tilsögn sjálfmentaðra hús-
ráðenda og stundum sóknar-
prestsins; en skyldufræðsla presta
var aðeins í trúarefnum. Undir
lok 19. aldar breyttist heimila-
fræðslan nokkuð. þeir menn, sem
dvalið höfðu á búnaðar- og gagn-
fræðaskólum, gerðust margir
heimilis- og umferðakennarar.
Ungu mennirnir sóttu þá skóla af
miklu kappi. En nokkru eftir
aldamótin fór svo, að Möðruvalla-
skólinn var fluttur til Akureyrar,
en Hafnarfjörður spenti greipar
um Flensborgarskólann. Skóla-
fræðslan drógst úr sveitunum í
kaupstaðina. Og síðan hefir út-
koman smámsaman orðið sú, að
kaupstaðarunglingarnir fylla þar
fleiri sæti með ári hverju, eins
og nú í mentaskólanum. Skóla-
nemendur era yfirleitt yngri og
óþroskaðri en áður. það þykir svo
þægilegt, og’ nú orðið sjálfsögð
venja, að smala unglingahópun-
um eftir 6 ára dvöl í barnaskól-
um kaupstaðanna, upp í gagn-
fræðadeildir æðri skólanna, og
svo áfram eftir því sem ungling-
j arnir endast til að velta í „deigl-
i unni“.
í Kaupstaðirnir hafa sveipað
j gag-nfræðaskólana tískublæ nú-
’ tímans. þangað kemur miklu
1 færra en áður af þroskuðum
sveitarunglingum. þeir eru þar
nú næstum fágætir gestir. En
unglingarnir hverfa samt sem áð-
ur til kaupstaðanna. það er
meinið. þar eru ýmsir aðrir ný-
tískuskólar.sem hafa sitt aðdrátt-
arafl. þessi nýju menningarból!
þjóðarinnar í kaupstöðunum
valda vissulega meiri straum-
hvörfum en mönnum er nú ljóst,
ef ekkert er reynt að sporna við
þeim.
Öflugasta s.porið til varnar því,
að fólkið renni niður brekkuna
og mótist í ,deiglu‘ kaupstaðanna,
er að endurreisa skólaheimilin í
sveitum landsins. Stofna þar aft-
ur menningarból að nokkru leyti
í fornum stýl, en á nýjum og
þjóðlegum grundvelli. — Barna-
fræðslan verður að bindast við
heimilin, að svo miklu leyti sem
unt er, og unglingafræðslan við
sveita- og héraðsskóla. Nýjustu
héraðsskólarnir eru að mínu áliti
frumspor slíkrar afturhvarfs- og
viðreisnarstefnu. þessvegna ligg-
ur við þjóðarheill, að til þeirra
sé sem best vandað. það spor
sem síðast var stigið í þessu
efni, stofnun Laugaskóla í þing-
eyjarsýslu, hefir vonandi heppn-
ast vel. •— Væri því sjálfsagt
fyrir Sunnlendinga að sníða sér
stakk eftir þeim skóla, og athuga
vel hvaða skilyrði þeir þurfa að
veita sínum skóla. Skólann verð-
ur að reisa þar sem náttúruskil-
yrðin hæfa best; hvað sem öllu
öðru líður. Stundarmetnaður í
þeim sökum, urn val á skólastaðn-
um, hefnir sín grimmilega síðar.
Á Laugum er meira af heitu
vatni, en nota þarf til hitunar í
skólahúsinu; gluggar á íbúðai-
herbergjum mega vera opnir nótt
og dag. Fjallaloftið leikur um
húsið, vermt af jarðhitanum. í
skólanum eru nú yfir 50 nemend-
ur, en alls munu vera um 70 í
heimili að meðtöldu kennarafjöl-
skyldum og þjónustufólki. Alt
fólkið er í matarfélagi, og kenn-
aramir leggja á borð með sér
mjólk úr búum sínum og fl. —
Við hliðina á borðsalnum í kjall-
ara hússins er yfirbygð sund-
laug með miðstöðvarofnum. þar
fá nemendur sundböð daglega og
læra fjölbreyttar sundaðferðir,
og það gerir alt heimilisfólkið, að
undanskildum ungbörnum. Konur,
sem aldrei hafa komið í vatn áð-
ur, læra sund á fáum dögum. —
í grend við skólann eru ágætar
skíðabrekkur og skautaís. þar er
valin aðstaða til þess að iðka
fornar og þjóðlegar íþróttir, eins
og gert var í Bessastaðaskóla.
þar er og haldið þjóðlegum heim-
ilisháttum, sem menta jafnt liuga
sem hönd. Á kvöldin er á viss-
um tímum lesnir valdir kaflar úr
bókmentum, eftir leiðsögn kenn-
aranna. Hér er eigi rúm til að
lýsa kenslufyrirkomulaginu. En
svo mun til hagað, að á þessu
nýja skólaheimili notist fornir
kostir, sem liafa gengið að erfð-
um á bestu íslensku sveitaheim-
ilum til þessa dags, frá Hauka-
dal og Odda og’ öðrum menning-
arbólum fyrri alda; sameinaðir
þeim hollustustraumum, sem nú-
tímamenningin igefur völ á.
Ungu menn og konur! Hvort
viljið þið heldur stefna undan
brekkunni, þangað sem mentaból
borgamenningarinnar ráða ríkjum
— kvikmyndahúsin, innihalds-
lausir gamanleikir og danssalir,
þar sem fólkið deyfir sál sína
undir áhrifum áfengis, eða
viljið þið hefjast hærra og snúa
móti straumnum, þangað sem
arineldar fornra heimila og
morgunbjarmi nýja tímans fallast
í faðma? Viljið þið þroskast í hér-
aðsskólunum og varðveita menn-
ingarheimilin í sveitunum, eða
i'ölta á milli leikhúsa, er hin lé-
lega glysmenning bæjanna (oft
nefnd Grimsbymenning hér í blað-
! inu) heldur opnum, og valda því
| að fjöldi unga fólksins í bæjunum
j les engar bækur, aðrar en reif-
ai’a í dagblöðunum, og veitir engu
öðru athygli en því, sem fyrir
augun ber.
Gæfa þjóðarinnar, frelsi og
íramtíð veltur á því hvort núver-
andi kynslóð hverfur niður í ,deigj
una‘ eða stefnir upp brekkuna.
p. S.
---o---
Ritíregn.
Ásmundsson Brekkan:
1) Iveungernes Broder.
218 bls. 16X10. Köben-
havn MCMXXIV. —
Verð: kr. 6,60.
það er venja, að þegar menn
kynnast einum eða fleiri einstak-
lingum af einhverri þjóð, sem
þeim er að litlu eða engu kunn
öðru en afspurn, að þá skapa þeir
sér skoðun á allri þjóðinni eftir
því, hvernig þessir fáu koma þeim
fyrir sjónir. Eins og nærri má
geta er það ekki altaf nálægt
sönnu lagi: stundum betra, stund-
um verra. En það er auðsjeð, að
þá sem heima sitja, varðar eigi
litlu hvernig- þessir fulltrúar
þeii’i’a reynast, því sæmd sjálfra
þeiri-a og orðstír liggur þar við.
Einkum skiftir þetta máli fyrir
smáþjóðir, svo sem vjer eram,
íslendingar.
því eru það jafnan tíðindi, þeg-
ai' einhver maður, sem íslenskur
getur kallast, vinnur erlendis þau
verk, sem ætla má að verði til
þess, að nafn hans komist á var-
ir fjöldans. Og oss vai’ðar miklu
hvernig þau verk eru af hendi
leyst.
Friðrik Ásmundsson Brekkan
heitir ungur íslendingui’, sem nú
dvelur í Danmörku. Er eigi langt
síðan nafn hans barst með blöð-
um um alt land. þá var bók hans
nýkomin út, sú er nefnist: „De
gamle fortalte“. Gat hann sjer
þegar góðan orðstír með bók þess-
ari, en í henni voru ýmsar gamlar
sögur af íslenskum uppruna, allar
fæi’ðar til nútímastíls. (sbr. Tím-
ann VII. 44. 8. des. 1923).
Annað rit eftir hann er nú
fyrir skömmu komið hingað á
mai-kaðinn: „Ulveungeraes Bi’od-
er“ (Bróðir ylfingur). Aðalmaður
söigu þeirrar er Bróðir víkingur,
sá er Njála lýsir svo:
„Bróðir hafði verið maður krist-
inn ok messudjákn at vígslu. Enn
hann hafði kastað trú sinni ok
gerðist guðníðingr ok blótaði
heiðnar vættir ok var allx-a manna
fjölkunnigastr. Ilann hafði hei’-
búnað þann, er eigi bitu járri.
Ilann vai* bæði mikill og sterkr
ok hafði hár svá mikit, að hann
drap undir belti sér. þat var
svai*t“.
Ásmundsson Brekkan reynir að
fylla út myndina í umgerð Njálu,
og skýra eðli og æfi Bróður. í
honum mætast tvær andstæður:
Frh. á 4. síðu