Tíminn - 29.05.1926, Page 2

98
TlMINN
SMflRfl
SniORLÍKÍ
ZECa."u.pfélagsst j órar I
Munið eftir því að haldbest og smjöri líkast er
„Smára“ - smjörlíki
Sendið því pantanir yðar til:
H.í. Smjörlíkisgerðin, Reykjavík.
T. W. Buch
(Iiitasmiðja Buchs)
Tietgensgade 64. Köbenhavn B.
LITIR TIL HEIMALITUNAR:
Demantssorti, hrafnssvart, kastorsorti, Parísarsorti og
allir litir, fallegir og sterkir.
TIL HEIMANOTKUNAR:
Gerduft „Fermenta", eggjaduft, ávaxtadropar, soya,
matai-litir, „Sun“-skósvertan, „Ökonom“-skósvertan, sjáf-
vinnandi þvottaefnið „Persil“, „Henko“-blæsódinn,
„Dixin“-sápuduftið, „Ata“-skúriduftið, kryddvörur, blámi,
skilvinduolía o. fl.
Brúnspónn.
LITAR VÖRUR:
Anilinlitir Catechu, blásteinn, brúnspónslitir.
GLJÁLAKK:
„Unicum“ á gólf og húsgögn. pornar vel. Ágæt tegund.
HOLLENSKT EXPORT KAFFI-SURROGAT:
Besta tegund. hreint kaffibragð og ilmur.
Fæst alstaðar á. íslandi.
Frh. frá 1. síðu.
leitni hefir hann orðið fyrsta út-
virkið, sem ásókn innlendra og er-
lendra hringa hefir brotnað á.
þeir mörgu samherjar, sem til-
nefndu hann til framboðs nú í
vor, meta jafnt viljast.vrk hans,
framkvæmdarþor og drengskap.
Jón Jónsson í Stóradal er fædd-
ur 7. sept. 1886 að Guðlaugsstöð-
um 1 Blöndudal. Faðir hans var
Jón Guðmundsson, sem lánaði
Húnvetningum fé til að byggja
hið fyrsta kaupfélagshús á
Blönduósi. Ætt Jóns er nafnkunn
fyrir gáfur og dugnað. Jón og
Guðmundur alþm. í Ási eru syst-
kinasynir, þeir Guðmundur Hann-
esson og Jón eru bræðrasynir,
en porleifur póstmeistari í
Reykjavík er föðurbróðir Jóns.
Jón fór ungur í skóla, en hætti
námu þar og hóf búskap í Stóra-
dal tiltölulega ungur og hefir bú-
ið þar síðan. Hann hefir verið
einn hinn atkvæðamesti maður
í félagsmálum Húnvetninga um
langt skeið, bæði í samvinnu- og
sýslumálum. Hann hefir manna
mest beitt sér fyrir samgöngu-
umbótum sýslunnar, einkum vega-
lagningum. Síðan 1922 hefir hann
átt sæiti í stjórn Sambandsins.
Hann er maður hæglátur og yfir-
lætislaus. En hann vinnur með
lagi og framsýni, og mun er hann
kemur á þing, reynast óvenju-
laginn að koma fram málum.
Kristinn Guðlaugsson bóndi á
Núpi í Dýrafirði er fæddur 13.
nóv. 1877 að pröm í Eyjafirði, son-
ur Guðlaugs Jóhannessonar bónda
þar. Kristinn fluttist á unga aldri
til Vestfjarða og hefir verið þar
brautryðjandi framfara á nálega
öllum sviðum. Bróðir Kristins, sr.
Sigtryggur, hefir á bæ hans reist
héraðsskóla Vesturlands og kom-
ið upp gróðrarstöð. Hefir Kristinn
bæði beint og óbeint stutt bróður
sinn í öllum þeim framkvæmdum.
Er það mál manna, að nálega
enginn skóli á landinu hafi gert
jafnmikið fyrir hérað sitt eins og
Núpsskólinn. Kristinn hefir verið
einn af brautryðjendum sam-
vinnufélagsskapar og búnaðar-
samtaka á Vesturlandi. Hann er
ágætlega máli farinn, manna prúð-
astur í framgöngu, og vinnur svo
að áhugamálum sínum, að hann
á flesta fyrir velvildarmenn, en
fáa féndur eða öfundarmenn. í
gáfum, mentun og vinnulagi Krist-
ins eru sameinaðir margir fágæt-
ustu eiginleikar þeirrar menning-
ar, sem einkent hefir besta hluta
Islendinga á liðnum öldum.
porsteinn Briem er fæddur á
Frostastöðum í Skagafirði 3. júlí
1885, sonur Ólafs heitins Briem
alþingismanns. porsteinn tók stú-
dentspróf 1905 og guðfræðipróf
1908, hvorttveggja með hárri
Magnús og Jón.
Svo heita efstu landkjörsframbjóð-
endur stærstu þingflokkanna. En þó
að litlu muni á nöfnunum munar
miklu á mönnunum.
Jón byrjar sem hugsjónamaður,
býður sig fram 1908 og vill vinna að
almennum umbótum, hælir framför-
um, en lastar íhaldsstefnuna og með
góðum rökum.
Jón þykist vinna fyrir landið. En
kaupið er honum ekki nógu hátt.
pegar stríðsgróðinn fyllir vasa kaup-
mannanna kringum hann, þá deyr
i Jóni framsóknin, en kyrstaðan
glæðist. Hann gerist kaupmaður til
að geta grætt á dýrtíðinni í landinu.
Magnús byrjar sem sjómaður, út-
gerðarmaður, verkamaður og bóndi.
Frá útgerðinni færist hann yíir í
kaupmenskuna. Hann lofar litlu en
efnir meira. Frá æskuárum hans eru
ekki til eftir hann háfleygar ræður
um ágæti framsóknar og spillingu
íhaldsins. En hann vann að fram
sókn bæjar síns meira en nokkur
annar einstakur maður. í æsku
Magnúsar voru útlendu selstöðuversl-
fyrstu einkunn. Hann varð prest-
ur til Grundarþinga 1911, veitt
Mosfell í Grimsnesi 1918 og Garð-
ar á Akranesi 1921. Hvar sem
porsteinn hefir starfað sem prest-
ur, hefir hann orðið óvenjulega
vinsæll af söfnuðum sínum, svo
að slíks munu fá dæmi hér á
landi í seinni tíð. Hann hefir lít-
ið gefið sig við opinberum málum,
nema samvinnufélagsskap. Hann
var einn af stofnendum Kaupfé-
lags Grímsnesinga, og hefir hjálp-
að til að bera byrðar þess, frá
kreppuárunum, þótt fluttur væri
í annað hérað. pegar ólafur
Briem andaðist, var porsteinn
kosinn varaformaður Sambands-
ins.
Páll Hermannsson bóndi á Eið-
um er fæiddur 28. apríl 1880 að
porgerðarstöðum í Fljótsdal, son-
ur Hermanns Jónssonar bónda
þar. Páll gekk í Möðruvallaskóla
um aldamótin, og útskrifaðist það-
an með hárri einkunn, sama árið
og skólinn brann. Páll bjó síðar,
um stund, á Vífilsstöðum á Hér-
aði og nú síðast á Eiðum. Páll
liefir alla þá stund síðan hann
tók við búsforráðum tekið mikinn
þátt í öllum félagsmálum Héraðs-
búa og verið einn af áhrifamönn-
um kaupfélagsins. Hann er glæsi-
menni, prýðilega máli farinn og
einhuga í hverju máli. Má óhætt
telja hann í fremstu röð meðal
sinna jafnaldra í landinu.
Tryggvi pórhallsson er fæddur
9. febrúar 1889 í Reykjavík, sonur
pórhalls biskups Bjarnarsonar og
Valgerðar Jónsdóttur, fósturdóttur
Tryggva heitins Gunnarssonar.
Tryggvi varð stúdent 1908, tók
guðfræðipróf 1912, hvorttveggja
með hárri 1. einkunn, vígðist til
Hestsþinga í Borgarfirði 1913,
fluttist til Reykjavíkur 1917 og
gerðist stuttu síðar ritstjóri Tím-
ans. Hann var kosinn á búnaðar-
þing 1919, og er þar elstur full-
trúi. í stjórn Búnaðarfélagsins
var hann kosinn 1824 og hefir
setið í henni síðan, formaður 1925
og endurkosinn 1926. Kosinn til
þings af Strandamönnum 1923.
Bar fram á þingi 1924 frv. um Bún
aðarlánadeildina, sem 1925 varð að
Ræktunarsjóði nýja, sem þó hefir
V2% hærri vexti en lán Búnaðar-
lánadeildar. 1923 var Tr. p. skipað-
ur endurskoðandi Landsbankans
og hefir verið það síðan. 1924 undir
bjó hann með Jóni Árnasyni kæli-
skipsmálið, sem nú er að komast
i framkvæmd. Á þinginu 1925 og
26 hefir hann borið fram frv.
um hagkvæma útvegun tilbúins
áburðar, sem þó hafa ekki enn
náð fram að ganga. Eftir þing
1925 var hann valinn fulltrúi fyrir
iandbúnaðinn í gengisnefndina,
og hefir síðan verið athafnamesti
og áhrifamesti talsmaður þeirrar
anirnar kvalatæki á landsmenn, á
Akureyri sem annarsstaðar. Fyrir
Magnúsi var baráttan fyrir inn-
lendri verslun aðalatriði, að ryðja
burtu hinni erlendu kúgun. Eins og
reynslan sýndi var hann kaupmaður
af þjóðlegum ástæðum og yfirgaf
stéttina er hann sá, að hún mis-
beitti aðstöðu sinni.
Svo kemur stríðið, vcrðhækkunin,
hin mikla gildra fyrir gróðafýkna
eigingjarna menn. Magnús er á þingi,
fulltrúi kauptúns sins. jtegar allir
hækkuðu, símar undirmaður hans
og spyr: „Eigum við að hækka
birgðirnar eins og liinir?" . Magnús
svaraði um hæl einu orði ,,Nei“.
Hann vildi ekki auðgast á neyð ann-
ara. Hann sem var einna minstur að
vallarsýn allra kaupmanna á land-
inu varð stærri nærfelt öllum hinum
í þessari ákvörðun.
Jón notaði tækifærið sem stríðs-
gróðinn gaf til að fara úr þjórustu
landsins, frá mögrum launum, en
nytsömu starfi, að hinum feitu kjöt-
lcötlum spekulationanna. En á Magn-
ús höfðu gróðamöguleikar stríðsins
gagnstæð áhrif. Hann fékk óbeit á
svo misfengnum gróða. Hann seldi
stefnu að festa verðgildi íslenskr-
ar krónu. Aðaláhugamál Tr. p.
er viðhald hinnar þjóðlegu menn-
ingar og ræktun landsins. pegar
hlé gefst frá stjórnmálastörfum,
sinnir Tr. p. íslenskum sagnavís-
indum og mun nú vera sá íslend-
ingur, sem einna best er að sér í
menningar- og trúarsögu íslands
írá því á Sturlungaöld og fram að
síðaskiftum.
J. J.
Einokun — hringar —
einksala.
Jón porl. hefir nafnlaust laum-
að inn grein í blað Fengers, sem
hann þó afneitar. Vill hann þar
ófræigja meðframbjóðanda sinn
M. Kr. með því að láta sem hann
vilji koma á einokun í stíl gömlu
dönsku verslunarkúgunarinnar.
Jón gerir sig hér sekan i
birgðirnar og lagði eigin verslun á
hilluna. Hann hvarf frá hinum fjöl-
breyttu gróðaskilyrðum striðsár-
anna, að mögru starfi, þar sem hann
lagði saman svo að segja nætur og
daga til að vera sá Jósep, sem bjarg-
aði tugum þúsunda af samlöndum
sínum frá hungursneyð, og féflett-
ingu á neyðartíma.
•Tón liefir talað fagurt um hugsjónir
ungur, en breytt i gagnstæða átt full-
orðinn. Magnús hefir litlu lofað á
æskuárunum en efnt því meira á
fitllorðinsárunum. Jón verður þung-
lamalegri og þrengri i skoðunum með
hverju ári, sem líður. Magnús verð-
ur yngri í anda, frjálslyndari og
meir að skapi ungum, bjartsýnum
mönnum með hverju ári sem hann
eldist.
Jón og Magnús bafa báðir setið
lengi í bæjarstjórn og á þingi, hvor
fyrir sína höfuðborgina, hina sunn-
lensku og hina norðlensku. Báðir hafa
staðið að mörgum framkvæmdum.
En samt er munurinn mikill. Borg
Jóns er skuldum vafin eins og
skrattinn skömmunum. Jón hefir
tekið upp dýrastan mó fyrir Reykja-
vík og lagt borginni til rafmagn á
tvennskonar ósannindum. Fyrst að
blanda saman þeirri kúgun, sem
auðmenn í öðru landi lögðu á Is-
land til að græða sjálfir, en fé-
fletta íslendinga, við þá verslun
sem frjáls þjóð leggur á sig, í
því skyni einu að vernda sig gegn
annarlegri kúgun. I öðru lagi.veit
Jón vel að Framsóknarflokkurinn
og M. Kr. þar með álíta kaupfé-
lagsverslunina hið rétta og heil-
brigða úrræði til að gera verslun
landsins holla landsmönnum. En
þar sem kaupfélög (og kaup-
menn) ekki ráða við, fyrir ofur-
efli útlendra eða innlendra hringa,
vilja Framsóknarmenn grípa til
landsverslunar. Sömuleiðis undir
vissum kringumstæðum til að afla
landinu tekna.
Grein Jóns öll er bygð yfir
þessi tvenn ósannindi. Hið sanna
er að frjáls ríki leggja þrásinnis
á sig bönd einkasölu til hagsbóta
þegnunum. Og aðstaða Framsókn-
ar í þessu efni er hérumbil hin
sama og sæmilega mentaðir menn
versta og dýrasta tíma. Einstöku fé-
lagi, sem hann stýrði, hefir hann lagt
til hin dýrustu mannvirki, bæði skip
og hús. Einkennilegast með húsið
(Eimskip), þar sem hann seldi til
byggingarinnar efnivið og steinlím
og hlaut að sjá hve þungan bagga
hann batt félaginu. Magnús var að-
alforvígismaður í bryggjugerð Akur-
eyrar. í að bjarga við iðnaði bæjar-
ins (tóvélunum) og að kaupa undir
Akureyri miklar landeignir, sem mik-
ill hluti bæjarmanna lifir nú af að
rækta.
Reykjavík er dýrasti bær á íslandi
og liggur eins og mara á allri þjóð-
inni og framleiðslu hennar. Fyr en
varir kemur þar hrun sem lengi mun
verða minst. Dýrtíð Reykjavíkur er
auðvitað ekki nokkrum einum manni
að kenna, en hún er að kenna all-
Iangvarandi óstjórn bæjarmálanna,
sem hefir verið framkvæmd i
þeim eigingjarna og skammsýna
iiialdsanda, sem J. porl. lýsti í 10.
blaði Lögréttu 1908. Spekulantar hafa
lileypt í voðaverð lóðum, húsum og
vörum í Reykjavík. Og í hópi þess-
ara manna er Jón mjög framarlega.
Akureyri er sá bær, sem minst
í öllum löndum hafa til einkasölu-
málanna.
Nú skulu nefnd nokkur dæmi
sem sýna hve tamt öllum flokkum
er að nota einkasölu í áðurnefnd-
um tilfellum.
1. Árið 1917 ber B. Kr. fram
stjórnarfrv. um einkasölu á stein-
olíu. M. Guðm. er framsögumaður.
Semja á við eitt útlent félag til
að tryggja landinu vöruna, og
ekki byrja fyr en stríðið er búið.
Frv. samþ. í einu hljóði í báðum
deildum. Af núlifandi stuðnings-
mönnum Mbl. á þingi voru þessir
með „einokun" á steinolíu: Bjami,
B. Kr., sr. Eggert, Hákon, Stein-
sen, Jóhannes, Jón Magnússon, M.
Guðm., Ottesen, Eggerz og pór-
arinn. Á þessum lögum var bygð
einkasalan 1922—25.
2. Árið 1918 var einkasala á
nálega öllum nauðsynjavörum og
ísl. afurðum álitið sjálfsagt bjarg-
ræði. Annars hafði Hannes Haf-
stein rutt einkasölubrautina 1911
með tillögum um einkasölu á kol-
um og salti.
3. Á þingi 1921 ber stjóm Jóns
Magnússonar fram frv. um einka-
sölu á korni, einkasölu á lyfjum
og einkasölu á tóbaki og áfengi.
Komeinkasalan féll. En hinar
þrjár urðu að lögum. Tvær af
einkasölunum lifa enn, með lyf og
vínanda, og hefir Jón Magn. þar
forstjóra útlendan með 18 þús. kr.
launum.
Af núlifandi fylgismönnum Mbl.
á þingi greiddu þessir atkvæði
með ,,einokun“ á tóbaki 1921:
pórarinn, Hákon, Jón Auðunn, Jón
Sigurðsson, Magn. Guðm., Otte-
sen, Steinsen og Jóhannes. — Jón
Magnússon hafði þá ekki atkv,-
rétt, en var alveg á kafi í einka-
söluhugmyndum. Mbl. til hug-
léttis skulu hér tilfærð orð eins
af bestu stuðningsmönnum þess,
M. Guðm. um mun á einokun
Dana og einkasölu þeirri er hann
kom á 1921, á tóbaki: „pað er
rnikill munur á þessum tveim orð-
um og má alls ekki blanda þeim
saman. Einokunin gamla bygðist
á valdboði útlendrar stjórnar, en
hér tekur þjóðin sjálf einkasölu á
þessum tilteknu vörum. það er sá
mikli munur, sem er á milli þess
að fara sjálfir, einir, með versl-
un sína eða láta aðra fara eina
með hana“. (Alþtíð. B. 312 —-
1921).
4. Á þingi 1926 hallaðist nálega
allur Mbl.-flokkurinn í Nd. að
því að taka einkasölu á erlend-
um áburði til að brjóta einokunar-
klafa Fengers af þessari vöruteg-
und Bróðir Jóns porl., Magnús
á Blikastöðum var mjög ákafur
fylgismaður þessa frv. og er það
sagt honum til hróss. Jón þor-
láksson fylgdi „einokun“ þessari
fast, bæði í ræðum og með at-
skuldar tiltölulega af kaupstööum
landsins. Bærinn á mikil lönd, og
ágætan bryggjukost. Efnahagur al-
mennings á Akureyri er jafnbestur í
kauptúnum á íslandi. Dýrtíðin er
hvergi minni en þar. Ef harðæri
skellur yfir landið, mun Akureyri
þola það lengst af kaupstöðunum
öllum. Að nokkru má þakka þetta
hagkvæmri aðstöðu, en að meiru
leyti þó framsýni og heiðarleik
þeirra manna sem mótuðu þróun
bæjarins. Nokkrir menn eiga þar
óskiftan heiður, en einna fremstur
er samt Magnús Kristjánsson.
Nú á þjóðin að velja um þessa
menn. Sagan er ólík. Sá eldri hefir
altaf yngst. Sá yngri altaf elst i anda.
Annar hefir altaf verið hinn yfirlæt-
islausi brautryðjandi almennra
hagsmuna. Hinn hefir og byrjað
þannig, en síðar snúist frá þeirri
stefnu, og er nú æðsti prestur sér-
gæðingastefnunnar. Verk undan-
genginna ára sýna mannamuninn. Af
verkunum má sjá, hvers má vænta
af hvorum þeirra í framtíðinni.