Tíminn - 19.06.1926, Blaðsíða 2

112
TIMINN
HAVNEM0LLEN
KAUPMANNAH0FN
mælir með sínu alyiðurkenda rúgmjöli og hveiti.
Meiri vörugæði ófáanleg.
S.I.S. slsziftir ©ixxg-öng-CL -við olclc-u.r.
Seljum og mörgum öðrum íslenskum yerslunum.
Kjöttunnur,
L. Jacobsen,
Köbenhavn símn.: cooperage V a 1 b y
alt til beykisiðnar, smjörkvartel o. s. frv. frá stærstu beykissmiðjum
í Danmörku. Höfum í mörg ár selt tunnur til Sambandsins og margra
kaupmanna.
Um það hefir verið allmikið
talað um hríð og blöðin oft minst
á það. Virðist mörgum Reykvík-
ingum vera ant um það, sem bet-
ur er, enda eru margir þeirra
komnir austan yfir „fjallið“, úr
Ámessýslu og Rangárvalla. Nú
telja margir málið komið í mát
og enga von um framgang þess;
er hlutaðeigendum drjúgum á-
mælt fyrir alla fi’ammistöðuna, og
skellir skuldinni sinn á hvern. í
ummæjum manna þykir mér
kenna nokkurs misskilnings og
ókunnugleika, sem von er, því að
saga málsins hefir hvergi verið
rakin og þess lítt getið á ^prenti,
hvað í því hefir gerst heima í
héraði. Eg þykist sæmilega kunn-
ugur málavöxtum, og sýnist mér
enn þá óþarfi að örvænta um góð-
ar málalyktir og rétt að spara á-
mælin við héraðsbúa um sinn.
Skólamálið á lengri sögu en
hér verði rakin til hlítar, en stutt
ágrip er þó. betra en ekkert til
skýringar. Nokkru fyrir ófriðinn
mikla hafði komið til tals með
sýslunefndum Árnesinga og Rang-
æinga að stofna til héraðsskóla á
Suðurlandi, fá Vestur-Skaft-
fellinga í félag um hann og velja
skólasetur miðsvæðis í héraðinu,
og var Stórólfshvoll tilnefndur.
Mál þetta kom lítt eða ekki til al-
mennings kasta og féll niður um
sinn. Þegar eftir ófriðinn vaknaði
það við aftur og á almennum
fundi í Þjórsártúni fyrir báðar
sýslur, veturinn 1919—20, voru
samskot hafin til skólastofnunar
og áskorun send í alla hreppa um
að efna til almennra samskota.
Árangurinn, sem kom í ljós', af
þessari áskorun, voru loforð um
6000 kr. úr Grímsnesi, 9000 úr
Hrunamannahreppi, 5500 úr
Gnúpverjahrepp, 3000 úr Skeiða-
hrepp, 3000 úr Hraungerðishrepp
og 11000—12000 úr Rangárvalla-
sýslu. — Veturinn 1922—23 voru
nefndir kosnar í báðum sýslum til
að gangast fyrir málinu. Þær áttu
sameiginlegan lokafund með sér
í janúar 1924 og kom ásamt um
að ráðast skyldi í skólastofnun og
fela sýslunefndum forystu og
framkvæmd. þegar til þeirra kom,
synjaði sýslunefnd Rangæinga, en
sýslunefnd Árnesinga tók málið
að sér, kaus þriggja manna nefnd
til að fylgja málinu fram og láta
rannsaka skólasetur, er völ væri
á. Öllum virtist þá koma saman
Stjðrii Búimlirlipir.s
rekur kíialiriÉlistiún.
Eftir Hex-mann Jónasson.
Hinn 21. f. m. gerðust þau tíð-
indi, að Sigurði Sigui’ðssyni, bún-
aðarmálastjói’a, var af stjóm Bún-
aðarfélagsins, vikið frá starfi sínu
frá 1. þ. m. Stjómin vii’ðist hafa
verið á einu máli um það, að Sig-
urði bæri að víkja, sammála um
ástæðui’nar fyrir því, að ósammála
um það, frá hvaða tíma frávikn-
ingin kæmi til framkvæmdar.
í stjórninni ei’u þeir Vigfús Ein-
arsson, fulltrúi í atvinnum.ráðu-
neytinu, sem kominn er í stjói’nina
sem varamaður Odds Hermanns-
sonar, er kjörinn var af búnaðar-
þingi, Tryggvi Þórhallsson ritstj.
og Magnús Þorláksson, bóndi á
Blikastöðum, báðir útnefndir af
Stjórnarráði, eftir tillögum land-
búnaðarnefnda Alþingis.
Eg ætla í stuttu máli að gera
grein fyrir því, hvernig stjómin
rökstyður það, að hún í’ak Sig-
urð úr stöðunni.
Tryggvi Þórhallsson gerir þann-
ig grein fyrir atkvæði sínu: „Hann
lítur svo á, að vegna þeirra tíð-
inda, sem gerst hafa í áburðar-
málinu, sé það rétt, að búnaðar-
málastjóra sé sagt upp stöðu hans
eða tekið við lausnarbeiðni frá
honum“. Hann kveðst hafa mót-
tekið bréflega ósk mikils meiri-
um, að kjósa til þess einhvem
þann stað, þar sem nota mætti
jarðhita í stað eldsneytis, og að
sqtlast til þess, að hver sá hrepp-
ur, er fengi skólann til sín, legði
eitthvað á sig umfram aðra. Þessi
tilboð komu nú fram um skóla-
setur: Biskupstungnamenn buðu
að gefa Haukadal með hjáleigu
eða 20.000 kr. í peningum og
ókeypis flutning á efni frá bíl-
bi’autarenda, ef skólinn væri sett-
ur í Biskupstungum, en annars
6000 kr. hvar sem hann yrði, og
þótti drengilega af stað farið.
Hi’unamenn buðu skólasetur á
Hveraheiði og lofuðu þá að bæfta
við sín fyrri lofoi’ð 17000 kr. Þar
í talið verð jarðai’innar Högna-
staðir,þar sem Hveraheiðin er, og
aðflutningur. Laugdælir buðu 10
þús. kr. og aðflutning steinlíms,
ef jörðin Laugarvatn væri keypt
á 3000 kr. og skólinn settur þar.
Ölfusingar buðu 12000 kr. og
ókeypis flutning á efni, ef skól-
inn væri settur þar í sveit.
Skólanefndin fékk nú húsa-
meisfara ríkisins til að skoða
alla þessa staði, sem til höfðu
vei’ið nefndir. Hann gaf svo
skýrslu um byggingarskilyrði á
þeim öllum, og segir þar, að sér
lítist best á Laugarvatn. — Á
næsta sýslunefndarfundi var
tveimur mönnum bætt við í
skólanefndina og henni falið að
leita frekari samskota og tryggja
hin eldri loforð og ákveða skóla-
staðinn, ef til kæmi. Loforðin,sem
nefndin fékk, gömul staðfest og
ný að auki, voru þessi: Hruna-
mannahreppur 8000, Biskups-
tungna 6000, Gi’ímsnes 6000,
Gnúpvei’ja 5500,Hi’aungei’ðis 3000
Villingaholts 2000, Skeiða 1800,
Gaulverjabæjar 1500, Eyrarbakka
1000, Grafnings 500 og Þing-
valla 500, alls- 35800 kr. Síðan
skoðaði nefndin sjálf alla staðina
með lýsingu húsameistara í
höndum, gerði áætlun um stofn-
kostnað á hverjum stað og valdi
að því búnu í einu hljóði Hvera-
heiði.. Þar með taldi hún skóla-
staðinn ákveðinn.
Á sýslunefndarfundi í vetur
skýrir hún því næst frá gerðum
sínum. Þá fyrst kemur sundrung
í málið og togstreitan um stað-
inn. Oddviti sýslunefndar vildi
ekki skilja svo erindið, sem skóla-
nefnd hafði verið falið, að hún
hefði rétt til að velja staðinn,
nema sýslunefnd samþ., og lauk
svo þeirri deilu, að ákveðið var,að
sýslunefndin skyldi ákveða stað-
hluta búnaðarþingsfulltrúanna um
að ákvörðun um brottrekstur Sig-
urðai’ verði frestað, þó greiðir
hann atkvæði með því að reka
hann. Hins vegar er hann því
meðmæltur, að Sigurður gegni
stöðunni að mestu uns búnaðar-
þing komi saman, og það fái að
taka ákvörðun um hver verði eft-
iimaður hanis.
Magnús Þorláksson gerir þann-
ig grein fyrir sínu atkvæði, að
hann „skírskotar í þessu efni til
þingskjala nr. 365 og 528, sem eru
nefndarálit Alþingis um frumvarp
til laga um tilbúinn áburð, auk
ýmislegra annara ástæða“.
Vigfús Einarsson gerir þannig
grein fyrir sínu atkvæði, að hann
vísar einnig til sömu þingskjala.
Hann telur, að landbúnaðarnefnd-
irnar „gefi það ótvíræðilega í
skyn“, að þær beri eigi traust til
framkvæmdarstjórnar Búnaðarfé-
lagsins.Þetta vantraust telur hann
nefndimar hafa áréttað með því,
að tilnefna Magnús Þorláksson í
stjórn Búnaðarfélagsins, sem sé
„einn ákveðnasti andstæðingur
núverandi búnaðarmálastjóra".
Segist Vigfús hafa ástæðu til að
telja hættu á því, að þingið mundi
draga úr fjárframlögum til Bún-
aðarfélagsins á næstu fjárlögum"
ef ekki sé tekið tillit til „þessa
yfirlýsta þingvilja". Ennfremur
tekur hann fram, að það sé „eitt
af aðalverkum Búnaðarfélags-
ins, reyna að ná aftur sambönd-
um við framleiðendur köfnunar-
inn síðar á öðrum fundi. Hann
var kallaður saman 6. apríl. Var
þá gengið til atkvæða um 3 staði,
fyrsti og annar féllu, en sá þriðji
var Laugarvatn og var hann sam-
þyktur með flestöllum atkvæðum,
einnig þeirra, sem vildu hina
heldur, því að þeir álitu, að féllí
hann líka,væri skólamálið alt fall-
ið, og því vildu þeir síst valda.
Tvo sýslunefndarmenn vantaði á
fundinn. Síðan var nýrri nefnd
falið að standa fyrir framkvæmd-
um.
efnisáburðar í Noregi eða Þýska-
landi“ og þar sem það verði óhjá-
kvæmilega falið Búnaðarmála-
stjóra, álítur hann að þingið muni
líta svo á, að skýlaus vilji þess
sé með því að engu hafður.
Þetto eru þá ástæðumar, sem
stjórnin færir fram fyrir brott-
rekstrinum, en áður en við athug-
um þær nánar, verðum við að
víkja að því sem Sigurður er sak-
aður um.
Hann er sakaður um það, að
hafa, annaðhvort með athafnaleysi
eða af ásetningi, valdið því, að
umboð Búnaðarfélagsins frá Norsk
Hydro, til þess að selja Noregs-
saltpétur hér á landi, gekk úr
greipum Búnaðarfélagsins, og því
náði heildsölufirma hér í Reykja-
vík.
Eg ætla nú ekki að koma inn
á það hér, hvort kæran á Sigurð
er sönn, eða hvort sekt hans, ef
nokkur er, er stór eða smá, því það
kemur væntanlega fram á sínum
tíma, heldur ætla eg að athuga
gerðir stjómarinnar í máli Sig-
urðar, og sný mér því að forsend-
unum fyrir brottrekstrinum.
Það, sem maður tekur strax eft-
ir er það, að forsendurnar koma
ekki fram sem sjálfstætt álit
stjórnarinnar, heldur vísar stjórn-
in (minsta kosti Magnús og Vig-
fús) til dylgja og vantrausts, sem
þeir telja koma fram í áðurnefndu
nefndaráliti landbúnaðamefndar
Nd. (í nefndinni áttu sæti: Jón
Sig., H. Stef., Hákon Kr., Jör.
Þegar þessi málalok spurðust,
reis mikil óánægja út af þeim
með fundahöldum og mótmælum
gegn Laugarvatni, og virtist þá
ekki vænlega horfa um fullar og
fljótar efndir á samskotaloforð-
unum. Alþingi hafði tekið vel
undir styrkbeiðni og heitið 2/5
stofnkostnaðar, ef 3/5 kæmu í
móti annarstaðar frá. Húsameist-
ari hafði teiknað skólahúsið og
áætlað kostnað við það fullgert
120000 kr. Þegar jarðarverðið
30000 kr. bætist við, verður stofn-
Br. og Árni Jónsson). í nefndar-
álitinu kveður nefndin svo að orði:
„Það mál (áburðarmálið), er þann-
ig vaxið, samkv. skýrslu stjórnar
Búnaðarfélags íslands, að fram-
kvæpndarstjóri félagsins hefir
snemma á síðastl. ári, af ástæðum,
sem ekki eru kunnar, slept, að því
er virðist viljandi, þvert ofan í
samþykt búnaðaiþings einkasölu
þeirri, er Búnaðarfélag Islands
hafði haft frá Norsk Hydro“ o.
s. frv.
Dylgjurnar, sem koma fram í
nefndarálitinu, er því allar bygð-
ar á skýrslu Búnaðarfélagsstjórn-
arinnar til nefndarinnar. Þegar
Sigurði barst nefndarálitið gerði
hann því fyrirspurn til stjórnar-
innar um það, hvort þar væri rétt
hermt, það sem haft væri eftir
henni. Svaraði stjórnin því þann-
ig, að hún hefði gefið nefndinni
skýrslu um það, „hvernig áburð-
arverslunin hafi verið rekin hér
á landi undanfarin ár, án þess að
hún hafi þar á fundinum dregið
nokkrar ályktanir af því, sem
fram hefir komið í því máli“.
Klögumálin á Sigurð fara því
þessa hringrás: Stjórn Búnaðar-
félagsins gefur landbúnaðarnefnd
skýrslu, á henni byggir svo nefnd-
in dylgjurnar um Sigurð og á
dylgjum nefndarinnar byggir
stjórnin svo brottreksturinn.Þetta
fyrirbrigði verður einkennilegra,
þegar athugað er, að stjórnin sjálf
hafði langmestu aðstæðurnar til að
rannsaka málið, og sendi auk þess
kostnaður á Laugarvatni 150000
kr. Kæmu þar af 90000 í hluta
héraðsins. Sýslumaður hafði feng-
ið loforð fyrir bankaláni 50000
kr. gegn veði í skólahúsinu upp-
komnu, en ráðuneytið kvaðst eigi
mundu greiða neinn styrk úr rík-
issjóði fyr en til væru af hinni
hálfunni 90000 kr.í tiltækum pen-
ingum eða áreiðanlegum lánslof-
orðum án veðbanda á skólahús-
inu tilvonandi. Var nú enn kölluð
saman sýslunefndin til að ráða
fram úr vandræðunum. Báru
skólanefndarmenn þá tillögu þar
fram, að hverfa frá Laugarvatm
að Hveraheiði, eins og þeir höfðu
áður lagt til, og bentu á, að þar
yrði stofnkostnaður minni, húsið
jafndýrt, 120000, en jörðin ekki
nema 5500 kr. og hluti héraðsins
því ekki nema 75300 kr. Ef að
því væri nú horfið, væru þegar,
er vildi, tiltækir peningar frá
Hrunamannahreppi 22500, Gnúp-
verja 5500, Biskupstungna 6000,
Eyrarbakka 1000, íþróttafélaginu
Skarphéðni 1000 og nokkrum ut-
anhéraðsmönnum 3000, samtals
39000 kr. Þegar þar við bættust
önnur gefin loforð, sem engin
ástæða væri til að ætla að brygð-
ust, þar sem þau hefðu aldrei
verið bundin við neitt sérstakt
skólasetur, þá væri eigi eftir að
útvega nema 20000 kr., og mætti
æitla, að einhver ráð yrðu að út-
vega þá upphæð án þess að
veðbinda skólahúsið, enda sjálf-
sagt að stefna að því, að skólinn
kæmist upp skuldlaus. Eftir
nokkrar umr. var samþ. með at-
kvæðafjölda sú tillaga frá oddvita,
að slá málinu á frest, — senni-
lega þangað til Rangæingar hafa
gengið til atkvæða um, hvort þeir
vilja ganga í samlag við Árnes-
inga um málið. Sú atkvæða-
greiðsla á að fara fram í sumar.
Þannig stendur þá málið, að 20000
kr. vantar til þess, að s-kólinn
verði reistur skuldlaust, ef bygt
er á Hveraheiði. Þegar nú þess
er gætt, að engin loforð um tillög
eru enn komin úr 5 hreppum Ár-
nessýslu, Sandvíkurhreppi, ölfusi,
Stokkseyrarhreppi, Laugardal og
Selvogi, og þrír hinir fyrst töldu
eru hinir fjölmennustu og tveir
að minsta kosti taldir vel efnaðir,
og auk þess er kunnugt, að mörg-
um Rangæingum er alt eins um-
hugað um að fá héraðsskóla
reistan eins og Árnesingum, þá
virðist mjer eigi vanta nema
herslumuninn, og trúi því ekki
fyr en jeg tek á, að skólamálið
- , - - -----------—----
mann erlendis meðfram í þeim er-
indum. Hér virðast því vera tveir
möguleikar hugsanlegir: að
stjórnin hafi ekki rannskað mál
Sigurðar, en bygt dóm sinn á
dylgjum, eða að hún hafi rann-
sakað málið, ekki getað sannað
sekt hans, en samt vikið honum
frá, því ef s-tjórnin hefði rann-
sakað málið og getað leitt sönnur
að sekt mannsins, hefði henni
væntanlega þótt það sæmra, að
nota þær forsendur en dylgjurnar.
Aðfarir nefndarinnar virðas-t
mér því, af því sem fram er kom-
ið í málinu, að sínu leyti hinar
sömu og dómari tæki mál til rann-
sóknar, vegna þess að dylgjað er
um sekt einhvers manns, og að
rannsókninni lokinni bygði áfellis-
dóminn á dylgjunum.
Þessar aðfarir stjórnarinnar
vekja hjá manni hálfgerða tor-
trygni, svo manni verður að at-
huga rök s-tjómarinnar og málið
alt nánar.
Þótt flestum muni nú finnast
yfirsjón Sigurðar, ef nokkur er,
smávægileg og auðvelt að lagfæra
hana, þá skulum við samt setja
okkur í s.por þeirra manna sem
finst yfirsjónin stór. Jafnvel frá
þessu sjónarmiði er ómögulegt, að
mér finst, að réttlæta það, að reka
Sigurð þegar í s-tað, án þess að
gefa búnaðarþinginu færi á að
eegja álit sitt um rnálið, eins og
meðlimir þess höfðu beinlínis ósk-
að eftir.
Til þes-s að skilja þetta, verð-