Tíminn - 24.07.1926, Blaðsíða 2

128
TÍMINN
Bjarni Jónsson frá Vogi
Þau tíðkast hin breiðu spjótin.
Fjórir hinir þjóðkunnustu menn
á íslandi hafa fallið í valinn á
fárra daga fresti. Nú síðast einn
hinn kunnasti íslenskra stjóm-
málamanna, Bjarni Jónsson frá
Vogi. Andaðist hann á heimili
sínu hér í bænum að kvöldi 18.
j). m. Gat sú fregn engum komið
á óvart, því að síðasta árið, og
lengur reyndar, tók Bjami Jóns-
son ekki á heilum sér. örfáa
fyrstu dagana sat hann síðasta
þmg, og var allatið mikið veik-
ur síðan.
Bjami Jónsson var fæddur á
Miðmörk undir Eyjafjöllum, 13.
okt. 1963. Hafði séra Jón faðir
hans þá nýlega fengið veitingu
fyrir Stóradal undir Eyjafjöllum,
en fluttist þaðan, fjórum árum
síðar, fyrst að Prestsbakka í
Hrútafirði, síðan vestur í ögur-
þing 1871, og loks að Skarðsþing-
um 1873, og dvaldist þar 1 18 ár.
Ólst Bjami þar upp, í Vogi á
Skarðsströnd, og kendi sig við
þá jörð jafnan síðan.
I föðurætt var Bjarni Húnvetn-
ingur, en móðurættin var úr
Skaftafellssýslum, einkum úr Ör-
æfum; faðir hans var sonur
Bjarna bónda Jónssonar í Finns-
tungu í Húnavatnssýslu og Elínar
Helgadóttur Guðmundssonar
bónda á Litla-Búrfelli í Svínadal
í Húnavatnssýslu. Helga, kona sr.
Jóns og móðir Bjarna, var dóttir
Árna bónda á Hofi í Öræfum, Þor-
varðssonar, Pálssonar, Eiríksson-
ar, Jónssonar bónda á Hnappavöll-
um í 'Öræfum, Einai’&sonar. En
Þórunn móðir Helgu var dóttir
Péturs bónda á Hofi í öræfum,
Þorleifssonar lögréttumanns í ör-
æfum, Sigurðssonar sýslumanns í
Vestmannaeyjum, er dó 1765.
Rúmlega tvítugur settist Bjarni
í 3. bekk latínuskólansi og tók
þaðan stúdentspróf 1888. Hjelt síð
an áfram námi í Khöfn og lauk
kennaraprófi í gömlu málunum,
latínu og igrísku, 1894. Fluttist þá
heim og gegndi kenslustörfum við
latínuskólann til 1905. Var Bjami
ágætlega góður kennari, og full-
víst er það, að enginn kennari
skólans var á þeim árum sam-
rýmdari piltum og ástsælli af
þeim, enda gat það engum dul-
ist, að hann varð leiðtogi um
fleira en námið. Tók hann hinn
mesta þátt í fjelagslífi og gleð-
skap skólapilta og stúdenta, og
jafnframt fór hann þá að láta
mikið að sér kveða í stjómmálun-
um og í sjálfstæðisbaráttunni
sérstaklega. Var hann alla tíð í
þeirra hóp, sem báru fram full-
komnastar sj álf stæðiskröfurnar,
og mun óhætt að fullyrða, að eng-
inn hefur sem hann átt þátt i
því, að móta hugi hinna ungu
mentamanna til fylgis við þær
kröfur á þeirri tíð.
Hann mun hafa verið einn
helsti hvatamaður að stofnun
Landvaraarflokltsins og þá, og síð-
an lengi, var- hann mjög riðinn
við blaðútgáfur margar þeirra
sjálfstæðismanna, sem lengst fóru
í kröfunum. Hann var og sá, sem
ungu mennirnir, t. d. í ungmenna-
félögunum, hér um slóðir a. m. k.,
litu einna mest upp til af stjórn-
málamönnunum, enda lét hann og
önnur áhugamál þeirra sig mjög
skifta, svo sem íþróttir, skógrækt
og þjóðlega vakningu, og kom ó-
sjaldan á fundi þeirra og flutti
erindi. Var það qgi alla tíð éin
sterkasta hlið Bjama Jónssonar,
að hann vildi vernda það, sem
þjóðlegt var og ramíslenskt. Kom
það m. a. fram í hinni þörfu bar-
áttu hans gegn ættarnöfnunum,
sem mun vera eitt síðasta málið,
sem hann bar fram til sigurs,
þótt fullkominn væri ekki.
Lengst mun á lofti haldið bar-
áttu Bjarna móti sambandslaga-
uppkastinu 1908. Afstaða hans var
í fylsta samræmi við starf hans
í Landvarnarflokkinum. Skrif
hans þá og fundahöld um landið
hafa áreiðanlega valdið mjög
miklu um hinn skýra úrskurð,
sem þjóðin þá feldi gegn „upp-
kastinu“. Fyrir þá baráttu munu
Islendingar nú samhuga gjalda
Bjama Jónssyni þakklæti, hvem-
ig sem afstaða þeirra var þá. Því
að þótt seint verði of mikið úr
því gert, hversu mikið gagn
Hannes Hafstein gerði þá með
því að þoka dönskum stjómmála-
mönnum stórum fram á leið til
stuðnings og viðurkenningar á
kröfum Islendinga, þá er hitt þó
víst, reynslan ,er búin að sýna
það, að enn lengra mátti komast,
en þangað værum við vafalítið
ekki komnir nú, ef gerðir hefðu
verið samningar 1909.
Haustið 1908 kusu Dalamenn
Bjarna á þing í fyrsta sinn, og
fulltrúi þeirra var hann til dauða-
dags síðan.
Mikinn þátt tók Bjarni Jónsson
í sjálfstæðisbaráttunni næstu ár-
in. Oftar en einusinni klofnaði
Nýja „kverið“.
Haustið 1924 í septembermán-
uði var haldinn hinn lögskipaði
héraðsfundur fyrir Húnav.prófasts
dæmi að Blönduósi. Eftir tilmæl-
um prófasts sjera Jóns Pálssonar,
hafði sá, er þetta ritar, lofað
að hefja þar umræður um krist-
indómsfræðslu barna. En þar sem
ekki vanst tími til þess á þessum
fundi að taka svo umfangsmikið
mál til umræðu, , varð það að
samkomulagi, að halda aukahéraðs
fund næsta vetur og taka mál
þetta þá til rækilegrar meðferðar.
Lofuðu safnaðarfulltrúarair að
mæta kauplaust á þeim fundi. Auk
þeirra skyldi prófastur boða á
þenna fund sóknamefndarmenn
og barnakennara prófastsdæmis-
ins. Til fundarins. var boðað 18.
apríl í fyrravetur. Um sama leyti
stóð yfir sýslufundur, og er þá
venjulega gestkvæmt á Blöndu-
ósi, enda var fundur þessi mjög
vel sóttur og mættu á honum
margir sem ekki höfðu beinlínis
verið boðaðir, og tóku þátt í
umræðum. Stóð fundurinn í tvo
daga, og var hinn fjörugasti. —
Auk kristindómsfræðslunnar var
þar til umræðu kirkjusöngsmálið.
Eins og gengur voru skiftar
skoðanir í ýmsum greinum, en um
eitt vora allir sammála, þeir, er
þarna mættu, að brýn þörf væri
á nýrri bók til kenslu í kristin-
dómi, er betur svaraði kröfum
tímans en bækur þær, er nú eru
notaðar.
í erindi því, sem sá, er þetta
ritar, flutti þar á fundinum, var
m. a. bent á það, að raunar væru
kverin, sem nú eru alment not-
uð, nothæf í höndum góðra krist-
indómsfræðara, en algerlega ónot-
hæf öðrum. Eins og allir vita, hag-
ar nú svo til hjer á landi, að til
sveita verður mesit að byggja á
fræðslu heimilanna. Hún hlýtur
altaf að vera mjög misjöfn og
harla ófullkomin. Og enda þó
kristindómsfræðsla á heimilunum
eigi að sjálfsögðu að vera und-
ir eftirliti prestanna, þá gefur að
skilja, að það eftirlit verður
harla ófullkomið, eins og nú hag-
ar til víðast hvar eftir brauða-
samsteypuna. Allir ættu því að
geta skilið, að hvergi er brýnni
þörf fyrir góðar kenslubækur í
hverri grein sem er en hér á
landi.
En enda þótt fræðsla væri í
höndum góðra fræðara, þá munu
varla deildar skoðanir um það,
að mikils sje um vert, að náms-
bækumar séu sem bestar. öllum
er líka kunnugt, hve oft er skift
um kenslubækur í öllum öðrum
námsgreinum en kristindómi. Á
fárra ára fresti koma út endur-
bættar útgáfur eða algerlega nýj-
ar bækur. Fyrir 50—60 ámm var
landafræði Halldórs Friðrikssonar
talin góð og gild kenslubók, en
naumast er sá fáviti til, sem
mundi nú láta börnin sín læra þá
bók, og efast eg þó ekki um, að
góður kennari gæti kent hana svo
að gagni kæmi. Eg tek aðeins
þetta dæmi, en svo er það vitan-
lega um allar aðrar námsgreinar.
Sumir munu nú ef til vill segja,
að um kristin fræði sé öðru máli
að gegna. Kristindómsnámið eigi
altaf að byggjast á orði ritningar-
innar, sem ekki breytist. En hvað
um það. Tæplega er til sá gamal-
guðfræðingur, að hann neiti því,
að boðun fagnaðarerindis Krists
og eilífðarmálanna breytist eftir
því, sem tímar líða. Þetta er bók
eins og Korvinspostilla löngu týnd
og tröllum gefin. Jafnvel meistara
Vídalín lesa nú fáir sér til sálu-
Sjálfstæðisflokkurinn, þareð nokk
urir einstakir menn innan hans
vildu slaka á kröfunum. Bjami
var í því efni jafnan sjálfmn sér
samkvæmur og stóð jafnan harð-
ur móti undanhaldsmönnum í
fiokknum, og hann átti sinn mikla
þátt í þeim farsæla enda, sem
bundinn var á sjálfstæðisbarátt-
una, í bili, 1918. Hann sýndi þá,
að hann vildi ekki einungis berj-
ast neilegri baráttu,eins og mörg-
um hefði mátt virðast hin und-
anfarna barátta. Þá er hann áleit
fenginn nægilega tryggan sjálf-
stæðisgrundvöll og tryggilega op-
inn möguleika _fil að ná hinu
ajlra fylsta siáífstæði, þá beitti
hann sér jafneiudregið með því
að taka þeim kjörum, sem hann
hafði áður lagst eindregið gegn
cöru.
Þessarar hliðar í stjórnmála-
starfsemi Bjarna Jónssonar verð-
ur lengi minst á íslandi.
Um hið annað, sem mest ein-
kendi hann sem stjórnmálamann
verður hér minna rætt. Hann fór
ekki dult með stefnu sína í neinu
og' alþjóð er kunn afstaða þessa
blaðs til stefnu hans í fjármál-
um og öðru. En enginn mun efa
að örlæti Bjarna á almannafé var
sprottið af miklu trausti á auð-
legð landsins og mátt atvinnu-
veganna. í því trausti lét hann
gamminn geisa.
Ilvort heldur var á þingi eða
mannfundum, sópaði mjög að
Bjarna Jónssyni. Ræðumaður var
hann ágætur, rökvís og ákveðinn
og talaði og ritaði jafnan ágætt
mál. Kappsmaður vai' hann hinn
mesti um hvert mál sem hann
ílutti. Hann stóð föstum fótum í
fornri menninigu þjóðar sinnar og
í menningu hinna fornu Grikkja
og Rómverja og kom það mjög
oft fram í ræðum hans og ritum.
Skáldmæltur var hann vel, en
vegna annara starfa liggur minna
eftir hann á því sviði og annara
ritstarfa, en búast hefði mátt við.
Hafði hann á hendi fjölda mörg
opinber störf hin síðari árin, svo
sem alþjóð er kunnugt.
Tómlegra verður eftir en áður
í sal neðri deildar Alþingis, er
Bjarni Jónsson er þaðan horfinn.
Styr stóð um hann jafnan og oft
varð mönnum litið til hans. Hin
síðari árin var fjörið þó orðið
minna með hnignandi heilsu, og
er aldur færðist yfir hann. Hann
hafði lokið sínu aðaldagsverki.
Það starf hans heyrði sögunni
til. Hann átti síður heima í þeim
viðfangsefnum sem nú eru á dag-
skrá. En þegar frá líður
verður þess ekki minst. Þá mun
lifa endurminningin um hinn
hugreifa og djarfmála mann sem
ekki vildi ganga að neinum miðl-
H.f. Jón Sigmundsson & Co.
-~hÆ Í11T JL 3?
og alt til upphluts sér-
lega ódýrt. Skúfhólkar
úr gulli og silfri. Sent
með póstkröfu út um
land, ef óskað er.
Jóu Sigmundsson guIlsmiður.
Sími 338. — Laugaveg 8.
ungskjörum um sjálfstæði ís-
lendinga og sem blés sigursæll
þeim anda í brjóst hinnar ungu
kynslóðar, að Island væri fyrir
íslendinga og ekki aðra. Fyrir
það munu honum allir þakkir
gjalda og ekki síður þeir sem
voru honum andstæðir, og mjög
andstæðir, um það hversu ætti að
stýra málum landsins í aðaldrátt-
um eftir að sjálfstæðisviðurkenn-
ingin var fengin. Þeigar mest reið
á í sjálfstæðisbaráttunni reynd-
ist hann eitt besta og bitrasta
sverðið og af öllum mun honum
gefið það heiðursnafn að hann
var góður íslendingur.
——o---
Ingoiin Jónsdóttir.
Bókin mín. Rvík, 1926.
Tveir ritdómarar hafa í alllöngu
máli dæmt um „Bókina mína“,
prófessor S. Nordal í Vísi, og
Jón Bjömsson í ísafold.
Báðir skýra náið frá flokkun
bókarinnar og efnismeðferð, og
ljúka á lofsorði. Aftur finnur Jón
að ósamstæðu efni; aftan við
mannlýsingar birti hún erindi flutt
heima í sveit, og æfintýri. —
Þetta virðist bygt á rökum; —
hefði betur átt heima í sérriti.
Mér er sérstök ánægja að minn-
ast á „Bókina mína“. Eg er
mörgu af efni hennar gagnkunn-
ugur, margt af því heyrt af vör-
um höfundarins, og þekki frásagn-
argáfu hennar. Myndimar, sem
hún dregur upp, era skýrar, og
sérkenni hennar er að móta frá-
sögnina fasta í huga áheyranda
sinna.
Eg kyntist frú Ingunni fyrir 36
árum, þá unglingur, og eru mér
margar stundir minnisstæðar á
heimili þeirra hjóna, er hún las
upp kvæði eða sagði sögur.
„Bókin mín“ er sýnishorn af
frásagrargáfu hennar, og mun
ritið best mæla með sér sjálft.
Höfundurinn er alþýðukona, sem
lengstan hluta æfi sinnar hefir
bóta, og saltarann kunna menn að-
eins að nefna.
Það munu nú um eða yfir 40
ár síðan kver Helga Hálfdánar-
sonar kom fyrst út; síðán hefur
það altaf verið gefið út orðrétt,
ekki breytt punkti eða kommu. —
Kver það, sem kent er við Th.
Klaveness, mun nú vera yfir 20
ára gamalt, en þessi kver era
mest notuð hér á landi. Sálmabók-
in, ,sem flestir prestar nota við
kristindómsfræðsluna og sungin er
í heimahúsum og kirkjum, mun
vera orðin fertug. Enginn neitar
því, að þessar bækur allar vora
á sinni tíð góðar og gildar og
höfundunum til sóma. En það væri
grátlegur misskilningur að halda,
að þeim góðu mönnum væri van-
sæmd ger, þó að bækur þessar
yrði nú gefnar út í endurbættri og
endurskoðaðri útgáfu, og mundi
nokkur sá, er dirfðist að neita
því, að þess væri full þörf. Margt
f þessum bókum öllum, einkum þó
sálmabókinni, á errn sem fyr hið
fylsta erindi til tímans barna; en
þar er líka áreiðanlega margt
dautt fræið; en dauðum frækom-
um vill enginn góður sáðmaður sá
í garðinn sinn.
Um þetta voru allir sammála á
héraðsfundinum á Blönduósi. Um
hitt urðu menn ekki sammála,
hvernig skyldi orða tillögu til sam-
þyktar.
Tvær tillögur komu fram. Efnis-
munur var þar enginn. önnur, sú,
er fékk fleiri atkvæði, var mjög
langorð. Hin tillagan, sem við
Kristján kennari á Brúsastöðum
bárum fram, var talsvert styttri,
og að okkur fanst gagnorðari. Hún
var á þessa leið: „Fundurinn telur
þess brýna þörf að samin verðl
hið allra fyrsta ein kristindóms-
kenslubók, á fögru og einföldu
máli, til fermingarundirbúnings
barna, og séu í henni úrvalskaflar
úr ritningunni, einkum nýja testa-
mentinu, úrvals erindi úr kristi-
legum kveðskap, ásamt völdum
sögum kristilegs efnis og helstu
atriði kristnisögunnar og bestu
manna hennar.
Síðas-t í bók þessari sé prentuð
einföld og skýr trúarjátning á
breiðum, kristilegum grundvelli,
svo og faðirvorið.
Bók þessari fylgi stuttar leið-
beiningar fyrir kennarann og fall-
egar biblíumyndir".
Tillagan, sem samþykt var, var
sama efnis. Var prófasti falið að
senda biskupi hana, ásamt fund-