Tíminn - 07.08.1926, Page 4

138
TlMINN
Frh. af 1. síðu.
Uim, unga menn og konur í
kaupstöðum er það að segja, að
áreiðanlega á Ihaldsstefnan hlut-
fallslega mun minni átök, í þeim
hóp, þótt vart skeri úr eins greini
lega og í sveitunum. —
Einu máli var sérstaklega hald-
ið fram í kosningabaráttunni. Það
var bankamálið: Skipulagi seðlar
útgáfunnar. Gerði það Sigurður
Eggerz, og af mörgum fylgisr
mönnum hans var talið að afstaða
til þess máls ætti mjög að ráða
atkvæðum manna. I því efni er
úrskurðurinn skýr. Og hafi þeir
menn, er þessu héldu fram, talað
í fullri alvöru, þá hljóta þeir að
minsta kosti að viðurkenna, að
dómur þjóðarinnar er mjög ótví-
ræður.
III.
Gleðiefni má það vera öllum
frjálshuga mönnum og framsækn-
um á íslandi, að landkjörið bendir
á það hiklaust, að örlög íhaldsins,
ósigur þess, sé fyrirsjáanlegur við
kjördæmakosningamar 1928.
I hálft þriðja ár hefir það leg-
ið eins og mara á landinu, og á
eftir að liggja enn í hálft annað
ár.
Þegar saga þessara ára verður
síðar rituð, er engum vafa undir-
orpið, hver dómur verður um vald
hafa íhaldsins.
Um margt verða þeir sakfeldir
og er sumt af því nefnt hér að
framan. En allra þyngstur verð-
ur áfellisdómurinn um það, sem er
höfuðeinkenni á þeirri íslensku í-
haldsstefnu.
En höfuðeinkennið er það, að
landinu er stýrt með einhliða
hagsmunum sárfárra kaupstaða-
búa fyrir augum: kaupmanna og
stóreignamanna.
Um að leysa af hendi stærsta
verkefni núverandi kynslóðar, að
snúa straumnum frá kauptúnum
til sveita og hefja alhliða viðreisn
landbúnaðarins.til þess að tryggja
hreysti og heilbrigði kynslóðar-
innar og til þess að tryggja fjár-
hagsafkomu þjóðarinnar — um
þetta atriði hafa íhaldsforkólf-
arnir gjörsamlegau brugðist þjóð-
inni.
í ótal liðum má rekja og hefir
oft verið rakið, hversu Ihalds-
H.f. Jón Signumdnðn & Co.
Áhersla lögð á
ábyggileg viðskifti.
Millur, svuntuspennur
og belti
ávalt fyrirliggjandi.
Sent með póstkröfu
um alt land.
Jón Sigmundsson guUsmiSnr.
Sími 383. — Laugaveg 8.
HV ALUR.
Fyrsta flokks hvalrengi (bárurengi
og sporður) hefi eg til sölu í heilum
fötum. Pantanir óskast sendar fyrir
lok þessa mán.
Steini Halgason,
Sími 1909. Laugaveg 78.
íiokkurinn, og formaður hans, for-
sætisráðherrann af eigin náð, hef-
ir staðið öndverður móti öllum
réttmætum tillögum, sem miðað
haxa að viðreisn landbúnaðarins.
A því á Ihaldið að íalla, því að
enn er það svo, eins og það á
altaf að vera á íslandi, eins og
það hefir altaf verið á íslandi í
í 1000 ár, að bændurnir hafa
meginhluta hins póhtíska valds.
Enn eru þeir nokkrir til, með-
al hinnar eldri kynslóðar, bænd-
anna, sem ekki hafa fengið opin
augu fyrir því, að þeir snúa snör-
una að sínum eigin hálsi og barna
sinna, er þeh- styðja íhaldið. En
þeim fækkai; óðum, og með hverj u
árinu sem líður munu „verkin
tala“ skýrara og skýrara í þessu
efni.
„Alt er betra en íhaldið“, á að
vera að orðtaki haft um ísland
endilangt, hvort heldur er í sveit-
um eða kauptúnum. Svo sorglega
hefir Ihaldið skráð sína eigin
sögu á undanförnum árum.
Nú í haust verða bændurnir
ekki síst á það mintir, hversu sár
hún verður þeim íhaldsstjómin á
þeirra eigin bökum, er þeir fá að
heyra kjötverðið, sem gengis-
hækkunin smáskamtai' þeim.
----o----
/
(xagnfræðakenslu
hefja undirritaðir aftur 1. október í haust og verður að þessu sinni
kent í tveimur bekkjum, fyrsta og öðrum.
Námsgreinar og stundafjöldi hinn sami og .í sömu bekkjum
hins Almenna mentaskóla (íslenska, danska, énska, sagnfræði, stærð-
fræði, landafræði, náttúrusaga, dráttlist og eðlisfræði) og verður alt
miðað við það, að nemendumir verði færir um að ná gagnfræðaprófi
við þann skóla.
Kensla stendur til 30. maí, og verða próf haldin um miðjan vet-
ur og í lok kenslutímans.
Til kenslu verða teknir piltar og stúlkur á hæfilegum aldri, sem
hafa venjulega barnaskólaþekkingu, em heilbrigð, og setja tryggingu
fyrir greiðslu kenslukaupsins kr. 35.00 á mánuði er greiðist fyrir fram
við hver mánaðamót.
Þeir, sem kynnu að vilja setjast í annan bekk sýni auk þess, að
þeir hafi næga þekkingu í fyrsta bekkjar námsgreinum.
Menn gefi sig fram við meðundirritaðan Guðbrand Jónsson,
Lindargötu 20 B.
Guðbr. Jónssou. Sigfús Sigurhjartarson.
Kaupið. Sparið.
mm skQrna neltobak í 100 eða 500 granxma loftþétt- um blikkdósum. — Altaf jafn- hressandi í þessum umbúðum.
ÞEIR sem enn eigi hafa skilað samskotalistum til minnis-
varða Hannesai' sál. Hafstein eru beðnir að gera það hið allra bi'áð-
asta. Ólokin samskot til minnisvarðans er óskað að greidd vei’ði
sem fyrst til gjaldkera minnisvai'ðanefndarinnar Ö. Forberg lands-
símatjói’a, eða annara nefndarmanna. —
MINNÍSVARÐANEFNDIN.
„Sjaldan bxegður mær vana
sínum“. Birtist í Morgunblaðinu í
gær svo átakanlega skemtilega
vitlaus fjóla, að ómögulegt er
að þegja yfir, þótt menn séu al-
ment orðnir leiðir á að hlægja að
daglegu fjólunum. Segir blaðið
frá því „að keypt yrði handa
Danmörku líkneski af ókendum
Tizian. Hefir það fundist nýlega.
Er það af öldruðum manni skeggj-
uðum og í svörtum búningi“. —
Hvílík fjóluhi'úga! Eftir orðanna
hljóðan og eftir því sem Valtýr
skilur danska textann, sem þetta
er þýtt eftir, virðist liggja bein-
ast við, að hann haldi, að Tizian
sje einhver þjóðflokkur; senni-
lega mjög drykkfeldur, úr því sér-
stök ástæða er til að taka fram
að þessi Tizian, sem „líkneskið“
er af, sé „ókendur“. Og svo er
þetta líkneski „í svörtum bún-
ingi“. Hvílegt listaverk og kostar
360 þús. kr., segir Moggi! Hvað
ætli líkneski kosti af kendum
Tizian ? — Fáfræðin sem ber verð-
ur af þessai’i hjákátlegu frásögn
er alveg dæmalaus. Valtýr, sem
síleft er að skrifa um listir, þekk-
NÝJAR BÆKUR!
Sakúntala, 2. útg., í ísl. þýðing eftir
Stgr. Th., verð kr. 3.00.
Rökkur, 4. árg., verð kr. 2.00. Hjá
bóksölum um land alt!
í prentun: Ljóðaþýðingar Stgr. Th.
II. bindi, með mynd af þýðandanum
miðaldra.
VERÐLÆKKUN Á BÓKUM!
Ljóðaþýðingar Steingríms Thor-
steinssonar, I., á verri pappír í bandi,
áður kr. 8.00, nú kr. 5.00. Sama bók á
verri pappír, heft, áður kr. 6.00, nú
kr. 3.00. Sama bók, á betri pappír, í
liandi, áður kr. 10.00, nú kr. 7.00. —
Sama bók á betri pappír, heft, áður
kr. 7.00, nú kr. 5.00. — Redd-Hannesar-
ríma, áður kr. 3.00, nú kr. 2.00. — HJá
bóksölum um Iand alt. — Útg. Axel
Thorsteinsson, Kirkjustræti 4, Rvík.
SUNNUDAGSBLAÐIÐ,
skemtiblað með myndum. Aðalefni:
Sögur. priðji árgangur hefst í se.it. þ.
á. Enda þótt blaðið væri stækkað i
vor, kostar það aðeins kr. 3.00 á ári
(áður kr. 5.00), frá byrjun næsta ár-
gangs. — Ókeypis sýnishorn send
þeim, er óska.
Útgefandi: Axel Tborsteinsson,
Kirkjustræti 4, Reykjavik.
ii' ekki einn frægasta málara
heimsins og skilur ekki að ræða er
um málv. eftir hann, en ekki „líkn-
eski“ af „ókendum Tizian“. —
Og nú er hvorugur Jónanna 1
bænum svo engum öðrum er til
að dreifa en „fjólupabba".
Sementslaust hefir verið í bæn-
um í þrjár vikur. Óvenjulega
mörg hús eru í smíðum og þar
á meðal mörg stórhýsi. Hefir
vinna stöðvast alveg við mörg
þeii'ra um hríð. Ekki bætir það
úr vandræðum hins mikla atvinnu-
leysis.
Lát séra Eggerts Pálssonar á
Breiðabólsstað í Fljótshlíð frétt-
ist hingað síðari hluta dags í gær.
Hafði hann farið utan stuttu eftir
að þixigi sleit, til þess að leita sér
lækninga. Mun hafa andast á
sjúkrahúsi í Kaupmannahöfn. —
Verður hans nánar getið síðar. —
Þarf þá enn ein kosning að fara
fi'am í haust í hansi stað.
göngunni, eins getur ýmislegt örf-
að hana, svo sem dumbungsveður
og mótvindur, að sagt er. Fiskur-
inn gengur mjög eftir stærð
(aldri) ; fyrst gengur stórlaxinn
aðallega og miðlungslaxinn (2ja
fjórðunga og fjórðungslaxinn),
í maí til júní, en smálaxinn mest,
þegar kemur fram á sumarið (júlí
til ágúst). Þegar svo laxinn er,
eftir stutta eða langa ferð, kom-
inn á eða í nánd við riðin, er
hann orðinn lúinn og hefir hægt
um sig, hímir í hyljum eða öðr-
um fylgsnum og tekur enga eða
þá sáralitla fæðu, eins og hann
gerir hér í ánum, þar sem hann
þó tekur flugu og bítur á maðk.
Þegar líður að hxygningu, tek-
ur laxinn miklum breytingum, —
bæði utan og innan; ytri breyting
in er fyrst og fremst íitarbreyt-
ing: Hinn bjarti og silfurskæri
litur, sem prýddi uppgöngulaxinn,
hverfur smámsaman (á báðum
kynjum), vegna þess, að slímlag
roðsins þyknar, svo að björtu lit-
irnir dofna, og aragrúi af litber-
um myndast, á hrygnunni gul-
ir, svartir og rauðir, en á hængn-
um auk þess bláir, og eftir þessu
litast nú fiskurinn, fær „riða-
búning‘‘, verður „staðinn“; en
þennan lit fer hann líka að fá í
sjónum, ef hann gengur seint (en
það er einkum smálaxinn). Fyi’ir
hrygninguna er þá allur laxinn bú-
inn að fá riðalit, hvort sem hann
gengur seint eða snemma. Riða-
liturinn er svo breytilegur, að erf-
itt er að lýsa honum nákvæm-
lega. 1 stuttu máli sagt, er hrygn
an tíðast dökk-mórauð á baki,
dökk-silfurgrá á hliðum, sótrauð á
kviði, með hvíta rák eftir honum
miðjum, en á höfði og hliðum eru
fleiri eða færri svartir og rauðir
dílar, eða svaxtir blettir, með mó-
leitri eða rauðri umgerð. Hængur-
inn er miklu breytilegri, svo að
tveir fiskar eru varla eins, og
litirnir geta verið hinir ólíkustu,
kviðurinn t. d. Ijósgulur eða svart-
ur, hliðarnar oft rauðgráar eða
stálbláar og óreglulegar rákir eða
blettir í hrærigraut. Einkennileg-
asta breytingin er þó „krókur-
inn“: Fremst á neðra skolti hængs
ins vex upp kýli úr brjóskkendu
efni og hækkar smámsaman upp
í totu, „krók“, sem getur oi’ðið
4—5 cm hár á stórum hængum.
Þar sem endi króksins tekur
heima við efraskoltinn, kemur
hola upp í hann, og verður að lok-
um svo djúp, að ekki er eftir
nema i’oðið ofan á snjáldrinu.
Upp í þessa holu fellur ki’ókurinn,
en þó ekki lengra en það, að fisk-
urinn getur ekki lokað munnin-
um nema til hálfs. Alveg er óvíst,
til hvers þessi krókur er; ef til
vill er hann vopn í hinum grimmi-
legu einvígum, er hængai'nir heyja
oft um hiygnurnai’. — Innri
breytingin er einkum sú, að lax-
inn leggur af: hann tekur enga
fæðu og meltingarfærin skreppa
öli saman, en æxlunarefnin (svil
og hrogn) fara að stækka og eru
þegar farin að gera það, á síð-
gengum laxi, áður en hann gengur
í ána. Hin mikla fita, sem safn-
ast héfir hvarvetna, í roð, bein,
tengivefi, vöðva og eins
gammör í gamafestuna, leysist
upp og vöðvavefurinn sömuleiðis
og fara, auk þess að halda lífs-
þróttinum við, til þess að þroska
egg og fró, svo að lítið verður
eftir annað en „skixm og bein“ og
er fiskurinn því eðlilega orðinn
grindhoraður og úttaugaður að
lokinni hrygningu.
Þegar laxinn er orðinn „skrýdd-
ur brúðkaupsklæðum“ sínum, eins
og þeim var áður lýst, er orðiim
„riðlax“, byrjar hrygningin; en
mjög er það á ólíkum tíma ársins
í ýmsum löndum og jafvel í ýms-
um ám í sama landi. Á Norður-
löndum og Bretlandseyjum byrj-
ar hún víðast í miðjum október
(um veturnætur) og stendur yfir
fram undir jól eða fram í janúar.
I kaldari löndum byrjar hún yfir-
leitt nokkru fyr en í heitari. Hér
á landi vita menn ekki nákvæm-
lega um þetta, en það má víst
líta svo á, að hrygningin byrji
yfirleitt snemma og fyr á N-landi
en á S-landi, fari fram nyðra í
september—október, en syðra í
október—nóvember. Þó er það
víst, að í Elliðaánum er hrygning-
in stundum byrjuð í ágústlok.
Til hrygningarinnar velur lax-
inn sjer hentuga staði, s. n. „rið“,
í ánni, þar sem í botni er þykt
lag af smámöl eða grjótmylsnu,
tært, kalt vatn, með röskvum
straumi og dýpið 0,5—1 m. Hrygn-
an dvelur oft lengi í nánd við rið-
in á undan hrygnuninni og með
henni einn eða fleiri hængar. Þeg-
ar svo hennar tími er kominn
grefur hún (hængamir síður)
með snjáldri og einkum með sporði
tveggja metra breiða og hálfs
metra djúpa gróf niður í botninn,
en mylsnan sem upp rótast, berst
upp í hrúgu við neðri enda gróf-
arinnar. Að því búnu tekur hún
sér stöð við efri enda grófarinn-
ar, en einn af hængunum kemur
þjótandi fram úr fylgsnum sín-
um, strýkst fram með hrygnunni
og staðnæmist fyrir framan hana,
og samtímis bruna frá þeim egg-
in og frjóið, sem straumurinn
þyrlar með sjer niður í grófina
og þar fer fi’jóvgunin fram, en
eflaust verða mörg egg utundan
(sumir ætla að aðeins 10% af
þeim frjóvgist), því að straumur-
inn skolai’ frjóunum svo fljótt
með sér, að fæst af þeim ná að
sameinast eggjunum, enda halda
þau ekki frjóvgunarmætti sínum
lengur en 20—30 sekúndur. Að
lokinni frjóvgun sópar hxygnan
mylsnunni niður í grófina, svo að
eggin hyljast undir þykku
mylsnulagi niður í grófina og
liggja þar meðan þau eru að
klekjast1). Ilrygnan gýtur ekki
öllum eggjum sínum í einu, held-
ur endurtekst hrygningin nokk-
ui'um sinnum á 7—10 daga fresti
og gerir hrygnan þá nýjar grófir.
Sagt er að hrygningin fari helst
fi'am í ljósaskiftunum, kvelds og
morgna. Þegar fiskurinn hefir
hrygnt út, er erindi hans í ána
lokið; fer hann úr því að leita
aftur til sjávar og nefnist þá
„niðurgöngulax" eða „hoplax“
(D Nedfaldslaks, E Kelt). Er
hann þá orðinn horaður, slæptur
J) petta liefir verið flestra álit,
undanfai'ið; en nú síðustu árin halda
aðrir því fram, að eggin falli fæst
niður i grófina, en safnast flest í
myslnuhrúguna neðan við grófina og
klekist í henni.
og máttfarinn og vill nú svo vel
til, að hann hefir, strauminn með
sér, því að hann er nú síst
fær um að mæta mikilli mót-
spyrnu. Áður en hann fer að
ganga niður breytir hann aftur
lit (fer úr bi’úðkaupsklæðunum)
og fær að nokki’u leyti sama lit-
inn og hann hafði, þegar hann
kom úr sjónum (,,ferðabúning“),
nema hvað miklu fleiri dökkvir
blettir eru á honum framanverð-
um, en á uppgöngulaxi, svo að
hann líkist sjóui'riða1). Ef hann
kemst í sjóinn og fær nóga fæðu,
braggast hann fljótt2) og fær
fullan laxalit, en verður eigi eins
stór og jafnaldrar hans, sem ekki
hafa gotið áður. Svo virðist, sem
allur þorrinn af laxinum hér leiti
til sjávar fyrir jól; en oft sést
lax í ánum fram á þorra og
stundum verður vart '"við grind-
hoi-aðar eftirlegukindur í sumum
ám alveg fram á vor, svo að það
vantar ekki mikið á að lax sé að
ganga í árnar eða úr þeim árið
um kring, þannig að hinir fyrstu
fara að ganga upp, þegar hinir
síðustu eru að ganga niður og
hinir síðustu að ganga upp, þeg-
ar hinir fyrstu fara að ganga
niður. Niðurl.
-----o----
x) Englendingar nelna liann og
Bull-trout.
2) Dæmi: Útgotinni 5 kg hrygnu
var slept 31. mars; 5 vikum og 2
dögum síðar veiddist hún aftur og
var þá 10,6 kg.
Ritstjóri: Tryggvi Þórhallsson.
Prentsm. Acta.