Tíminn - 14.08.1926, Blaðsíða 3

TÍMINN
141
nefndarmenn þá ákveðið að leg-gja
það á vald landbúnaðarnefnda,
vegna breytinga á lögum Búnaðar-
fél. á síðasta Búnaðarþingi, hvort
þær vildu á ný gera tillögur um
menn 1 stjóm félagsins. Var sú
ákvörðun tekin á fundi stjómar-
innar 23. febrúar síðastliðinn og
tilkynt landbúnaðarnefndunum. —
Landbúnaðarnefndimar drógu
lengi að svara, og allan þann tíma
lá mál þetta óhreyft, að sjálfsögðu,
meðan alt var í óvissu um hvei’ir
myndu skipa stjórn félagsins.
Þá er þess var óskað af land-
búnaðarnefndum, taldi stjóm Bún-
aðarfélagsins sér skylt, þar sem
um aðila var að ræða, sem tilnefn-
ir meiri hluta stjórnarinnar, að
koma á fund nefndanna og segja
sögu áburðarmálsins. Sagði stjóm
in þá sögu í aðalatriðum svo sem
gert er í fyrsta kafla þessarar
greinargerðar, og lagði auk þess
fram áður umgetnu skýrslu Pálma
Einarssonar. Er það opinbert mál
hvernrg tekið var í málið af nefnd-
anna hálfu, en þar sem þó margir,
sem þessa greinargerð fá í hend-
ur, munu ekki hafa Alþingistíð-
indin, fer hér á eftir meginkafli
úr nefndaráliti landbúnaðarnefnd-
ar neðri deildar um frv. til laga
um tilbúinn áburð:
„Flutningsmaður mun heldur
ekki hafa haft flutningsgjöldin
svo mjög í huga með flutningi
frv. nú, einsi og sjá má af grein-
argerðinni, heldur mun fremur ,
bera að skoða frv. sem tilraun ;
til þess að bjarga áburðarnotend- i
um frá öðrum og ef til vill þyngri
útgjalda-auka.
Það mál er þannig vaxið sam-
kvæmt skýrslu stjómar Búnaðar-
fél. Islands, að framkvæmdarstjóri
fjelagsins hefir snemma á síðast-
liðnu ári, af ástæðum, sem ekki
eru kunnar, slept, að því er virð-
ist viljandi, þvert ofan í samþykt
Búnaðarþingsins einkasölu þeirri,
er Búnaðarfél. íslands hafði haft
frá Norsk Hydro á Noregssalt-
pétri, í hendur firmanu Nathan
& Olsen í Reykjavík, og dulið fje-
lagsstjómina þessu nær hálft ann-
að missiri.
Firmað Nathan & Olsen hafði
einnig einkaumboð fyrir Dansk
Gödnings. Kompagni hjer á landi,
en það hefir aftur umboð fyrir
þýsku kalksaltpétursverksmiðj-
urnar. Allur kalksaltpétur, er
hingað flyst, er því nú á hendi
firmans Nathan & Olsens.
Nefnin er sammála um, að
þetta skipulag sé mjög óheppilegt
og geti orðið svo óhagkvæmt fyr-
ir áburðamotendur, að það tefði
að mun fyrir ræktun landsins.
Af því sem nú hefir verið sagt,
má ráða, hvemig háttað er um
aldur laxins. Hér á landi er hann
2—5 vetra, tíðast 3—4 vetra, þeg-
ar hann gengur fyrst í sjó; við
það bætist 1—4, tíðast 1—2 vetra
(ára) dvöl í sjó, svo að aldurinn
verður að jafnaði 3—4-f-l—2,
samtals 4—6 vetrar (ár) og yfir-
leitt skemri en laxins í suðlæg-
ari löndum.
Óvinir. Laxinn á marga óvini.
í sjónum taka ýmsir rángjarnir
fiskar, t. d. ufsi, á móti seiðun-
um, þegar þau eru nýkomin úr
ánum og á stærri fiskinn sækja
sennilega höfrungar og háhymur
og þegar hann svo síðar leitar í
árnar, bætast selimir við, hér
einkum landselurínn, sem situr
fyrir honum við árósana í þrengsl-
um og álum, milli eyra og á
grynningum, því að í opnum sjó
og breiðum og djúpum fljótgrynn-
ingum getur selurinn varla elt
laxinn. uppi. Uppi í ánum er hann
heldur ekki sloppinn undan seln-
um og þar sækja og að honum
veiðibjalla og örn, sem taka hann
stundum á grynningum. Sníkju-
dýr sækja og mikið á hann, lýs
utan á hann og önnur smákrabba-
dýr í tálkn og munn, en ormar,
þar. á meðal bandormar, í inn-
ýflin. Loks ráðast sníkjusveppar
Hinir margeítirspurðu grammófónar
„Sonora“ fyrirlíggjandi
Samband ísl. samyinnufélaga.
Leiðin, sem frv. bendir til út úr
þessum ógöngum, er að vísu fær,
en nefndin telur hana þeim ann-
mörkum bundna, að hún kýs held-
ur að stíga sporið fyllra og heim-
ila að taka einkasölu á áburð-
inum.
Nefndintelur eðlilegast, að Bún-
aðarfél. íslands hafi þessa einka-
sölu, en gengur þá jafnframt út
fiá því, að það hafi þá þeirri
framkvæmdarstjórn á að skipa,
er treysta megi.
Nefndin er að vísu andvíg
einkasölu yfirleitt, en telur þá at-
burði, er gerst hafa í þessu máli,
þannig, að ekki sé við hlítandi, og
ræktun landsins svo mikils verða,
að hún vill þrátt fyrir það grípa
til einkasöluheimildar, ef ekki
tekst að greiða fram úr málinu
á annan hátt“.
Allir nefndarmenn rita undir
þetta álit, þeir: Hákon Kristófers-
son (form.), Jörundur Brynjólfs-
son, Jón Sigurðsson (frsm.), Hall-
dór Stefánsson og Árni Jónsson.
Fyrst um miðjan maímánuð
voru skipaðir í stjóm Búnaðar-
félags íslands, Magnús bóndi
Þorláksson á Blikastöðum og
Tryggvi Þórhallsson. Áttu þeir,
ásamt Vigfúsi Einarssyni fundi
um málið 17., 18. og 19. maí.
Höfðu hinir síðamefndu tveir oft-
lega haft tækifæri til þess áður
að ræða málið við Sigurð Sig-
| urðsson búnaðarmálastjóra og
: óskað umsagnar hans um málið,
j án þess að fá nokkurt fullnægj-
j andi svar.
Vora allir stjómarmenn á einu
máli um það, að svo yrði að
líta á, sem búnaðarmálastjóri
hefði um þýðingarmikið atriði,
sem snertir landbúnaðinn, bæði
nú og í framtíðinni, orðið þess
vaddandi, að brotið var í gegn
yfirlýstum vilja Búnaðarþings og
einnig að hann hefði farið á bak
við stjóm Búnaðarfélagsins á
þann hátt er hún yrði að telja
með öllu óhafandi. Ennfremur
voru þeir allir sammála um það,
að þess vegna ætti búnaðarmála-
stjórastaðan að vera laus, ann-
aðhvort nú þegar, eða á Búnað-
arþingi.
Að öðru leyti gera stjómar-
nefndarmennirnir grein fyrir af-
stöðu sinni til frávikningarinn-
ar sem hér segir:
Eins og áður er getið, hafði
Tryggvi Þórhallsson ritað Búnað-
arþingsmönnum um málið og leit-
að álits þeirra.
Er annað í tillögum þeirra óvið-
komandi í þetta sinn, en það, að
meiri hluti þeirra óskaði að ekk-
ert yrði endanlegt gert í mál-
og bakteríur oft miskunarlaust á
hann, veiklaðan eftir hrygning-
una, og tortíma honum unnvörp-
urm Svo eru hrognin og seiðin (og
jafnvel laxinn sjálfur) undirorpin
margskonar hættum, svo sem
botnísi, ísruðningi, hlaupum eða
miklum vatnavöxtum, sem geta
borið seiðin út fyrir ána, þar sem
þau svo verða til þegar vatnið
þverrar; vatnsþurð af löngum
þurkum eða frostum getur líka
orðið hættuleg. Eitrað frárensli
frá verksmiðjum og borgum og
stíflur má og nefna, sem ýmist
drepa fiskinn eða meina honum
að komast á miðin.
Nytsemi. Mönnum hefir lengi
þótt mikið til laxins koma. Hann
er eigi aðeins fagur, hann er líka
einn hinn allra besti matfiskur,
hreinasti herramannsmatur, þ. e.
a. s. nýrunninn, því að hann tap-
ar sér fljótt í vatninu og lang-
staðinn lax og riðalax er orðinn
magur og horaður og eftir hrygn-
inguna (þ. e. vetrarlaxinn) talinn
óætur og jafnvel eitraður, þótt
hann hafi áður verið veiddur hér
og etinn. En nýr lax er stremb-
inn (of feitur) og leiðigjarn mat-
ur þegar til lengdar lætur, og bæði
hér og í útlöndum ganga sögur
um það, að vinnufólk og
kerlingar hafi fyr meir
inu fyr en á Búnaðarþingi. Lit-
ur Tr.Þ. svo á, að þótt stjórn Bán-
aðarfélags íslands hafi allan
rétt, samkvæmt lögum félagsins,
til þess að skipa og víkja frá
búnaöarmálastjóra og öðrum föst-
um starfsmönnum félagsins, þá
sé þaö svo þýðingarmikið fyrír
alla starfsemi félagsins hver er
aðal starfsmaður þess og fram-
kvæmdastjóri, að sjálfsagt sé að
stjórnin hafi ráð Búnaðarþings
um val hans.
Loks var Tr. Þ. kunnugt um
það, af viðtali við búnaðaimála-
stjóra, að hann var tilleiðanleg-
ur til að segja stöðunni lausri
sjálfur, með tilskyldum fyrir-
vara, þannig, að hún væri laus til
ráðstöfunar á Búnaðarþingi.
Með tilliti til alls þessa lagði
hann til, að tekið yrði við þeirri
lausnarbeiðni, (þar sem hún lá
fyrir, að öðrum kosti að búnað-
armálastjóra hefði verið sagt upp
stöðunni, til þess að hún væri laus
á Búnaðarþingi), en búnaðarmála-
stjóri gegndi starfinu til Búnaðar
þings, að öðru leyti en því er við
kemur að reyna að kippa í lag
því, er miður hefir farið í áburð-
armálinu og staðan yrði auglýst
laus, til endanlegrar ráðstöfun-
ar á Búnaðarþingi.
(þ. e. áður en lax varð verslunar-
vara) áskilið sér við ráðningu, að
fá ekki lax oftar en tvisvar í
viku eða svo til matar. Menn hafa
eðlilega sóst mikið eftir laxinum,
frá alda öðli; laxveiða er þegar
getið í Eddu, svo að gamlar eru
þær á Norðurlöndum, og enn er
laxinn veiddur, hvar sem hann
er að fá og víða mjög mikið, eins
og í Skandinavíu, Stóra-Bretlandi
og Canada, en ógerningur er að
segja, hve mikil veiðin er í ýms-
um löndum, þar sem hún er eigi
greind frá silungsveiðinni. I Nor-
egi er laxveiðin talin til jafnaðar
900 þús. kg á ár (þar af 700 þús.
í sjó) en margfalt meiri er hún
í Stóra-Bretlandi. Hér á landi er
hún ekki mikil og skýrslurnar víst
mjög ónákvæmar (framtalið of
lágt). Samkvæmt þeim hefir hún
verið árin 1913—22 15,7, 12,7,
12.0, 10.7, 9.7, 14.5, 11.2, 16.7,
21.0, og 19.1 þús. laxar á ári,
og alveg er óvíst, hve mikils virði
veiðin er, en varla fer hún fram
úr 100 þús. kr. á ári. — Laxinn
er veiddur bæði í sjó og vatni
og með ýmsum tækjum, í sjó
helst í fleignót (Kilenot, í Noregi
og víðar), í reknet og á flotlóðir
(við Borgundarhólm), í vatni í
ýmiskonar net, bæði í föst lagnet
og í ádráttarnet eða nætur, í
Magnús Þorláksson vill taka
iram eftirfarandi:
Samkvæmt lögum fyrir Búnað-
aríéiag Islanus ræður stjórn Bún-
iiöíu iéiagsins búnaðarmálastjóra,
og xer kann með íramkvæmdar-
vaídiö i umboði stjórnarinnar.
Stjórmu hlýtur því að krefjast
þess af honum að hann sýni
henni fullkomna einlægni og trú-
mensku í starfi sínu. Nú sýnir
framanrituð greinaigerð, sem
skrifuð er af formanni Búnaðar-
félagsins, herra ritstjóra Tryggva
Þórhalissyni, er setið hefir í
stjórn félagsins síðan 1924, að
Sigurður Sigurðsson hefir í veru-
legum atriðum brotið á móti vilja
Búnaðarfélagsstj órnarinnar, að því
er virðist vísvitandi. Er þar þó
ýmislegt ótalið, sem stjórninni
er kunnugt um. Skal þar aðeins
nefna sem dæmi að stjóm
Mjólkurfélags Reykjavíkur ski'if-
aði stjóm Búnaðarfélags íslands
í janúar 1925 áríðandi bréf við-
víkjandi verslun með tilbúinn á-
burð. Brjef þetta kom aldrei í
hendur stjórnar Búnaðarfélagsins,
og viðurkendi Sigurður Sigurðsson
á Búnaðarþinginu 1925 að hafa
tekið á móti því, en stungið því
undir stól. I sambandi við þetta
þykir mér rétt að benda á, að
þrjú bréf frá Norsk Hydro til
„kistur“ og ýmsar aðrar gildrur,
en ekki síst á stöng. Hér er lax
lítið veiddur í sjó, við og við í
fleignöt eða lagnet, en því meira
uppi í ánum, bæði í fastar veiði-
vélar, í ádrátt og á stöng, og nú
er stangaveiði mikið stunduð í
ýmsum bergvatnsám. Bestu veiði-
árnar eru Hvítárnar báðar og
þverár þeirra, Haffjarðará, Laxá
í SÞ, Elliðaár og árnar sem falla
í Húnafjörð.
Laxinn er etinn bæði nýr,
reyktur, saltaður og niðursoðinn,
en í mestum metum er hann nýr
(og nýrunninn) og reyktur. Fyr
meir var rnest af þeim laxi, sem
hér veiddist, haft til heimilis-
þarfa, svo var (eftir 1860) far-
ið að salta hann til útflutnings
(og reykingar); nú er hann aft-
ur mest etinn innanlands nýr eða
reyktur, nokkuð flutt út frosið
eða saltað. Árið 1922 var flutt
út 3,4 þús. kg. af nýjum laxl; yf-
irleitt má segja að laxinn sé ekki
mjög mikils virði fyrir þjóðarbú-
ið borið saman við ýmsan annan
fisk, en ekki er ólíklegt, að gera
raætti meira til að auka veiðina
og gera hana arðmeiri, svo sem
með samveiði á hentugustu stöð-
um og heppilegasta tíma í hverri
á, lögun á torfærum með spreng-
ingum eða „laxastigum“, með
stjórnar Búnaðarfélags Islands
hafa ekki komið í hendurstjóm-
arinnar. Eitt skrifað snemma í
október 1924, annað skrifað 6. fe-
brúar 1925, samkv. skýrslu Pálma
Einarssonar, og þriðja skrifað 7.
rnars 1925 samkv. sömu skýrslu.
Póstgöngum frá Osló til Reykja-
víkur er þannig háttað að ólíklegt
er að hvert bréfið eftir annað
til stjórnar Búnaðarfélags íslands
geti tapast. Virðist því líklegt að
þessi bréf hafi farið sömu leið
og bréf Mjólkurfélagsins, sem áð-
ur er getið. Annars er margt
fróðlegt í viðskiftum Mjólkurfé-
lags Reykjavíkur og Búnaðarfé-
lags Islands. Væri æskilegt að
f ramkvæmdast j óri Mj ólkurf él.,
herra Eyjólfur Jóhannsson, gæfi
skýrslu um þau viðskifti. Jeg lít
svo á, að brot Sigurðar Sigurðs-
J sonar sé svo stórt, að ekki geti
komið til mála að hann starfaði
áfram sem búnaðarmálastjóri.Það
kemur einnig skýrt fram í nefnd-
aráliti landbúnaðarnefnda síðasta
Alþingis í báðum deildum, að þær
lýsa fullu vantrausti á honum,
eftir að þær höfðu fengið í hendur
og athugað þau gögn, sem til voru
í málinu, þar á meðal skýrslu
Pálma Einarssonar ráðunauts til
stjórnar Búnaðarfél. Islands, sem
um getur í framanritaðri greinar-
gerð, kallað fyrir sig stjóm Bún-
aðarfélags íslands og Sigurð Sig-
urðsson og fengið hjá báðum þeim
aðilnm þær upplýsingar, sem .þeir
höfðu að gefa. Undir þinglok í
síðastl. maímánuði var jeg, ásamt
ritstjóra Tryggva Þórhallssyni, á
sameiginlegum fundi landbúnaðar-
nefnda.efri og neðri deilda Al-
þingis tilnefndur í stjórn Búnaðar
félags íslands til næstu tveggja
ára. Þær höfðu áður kynt sér af-
stöðu mína til starfsemi Sigurð-
ar Sigurðssonar, og var því bein
skylda mín samkvæmt vilja
þeirra, að vinna að því, að hann
sem allra fyrst hætti störfum fyr-
-ir Búnaðarfélag íslands. Eins og
áður er fram tekið, er skýrt
kveðið á um það í lögum Búnaðar-
félags Islands að stjórnin ræður
búnaðarmálastjóra. Foi’maður fé-
lagsins, herra Tryggvi Þórhalls-
scn, hefir líka tekið það greini-
lega fram á aðalfundi félagsins, er
haldinn var á Egilsstöðum á Völl-
um 17. júní s. 1.
Eftir að hafa athugað allar
framangreindar ástæður, áleit ég
sjálfsagt að segja Sigurði Sigurðs-
syni upp búnaðai-málastjórastöð-
unni, og láta hann hætta störf-
um þegar í stað, og samkvæmt
því var staðan auglýst laus með
umsóknarfresti til septemberloka.
klaki og uppfæðslu seiðanna
fyrstu mánuðina, því að ekki er
ólíklegt, að sumar ár gætu fram-
fieytt meira ungviði en þær gera
nú, og eflaust gæti það bætt mik-
ið upp það tjón, sem náttúrlegt
klak og uppfæðsla getur beðið af
náttúrunnar völdum1). Dálítið hef
ir verið gert að laxaklaki hér á
landi. Það var gert við Laxá í
Kjós og Laxá í Dölum á árunum
1886—1890, en hætti svo; 1922
var aftur byrjað á laxaklaki
við Laxá í Suður-Þingeyj arsýslu
og við Sogið, en árangurinn eðli-
lega óséður enn. Af öðrum ráð-
stöfunum til þess að halda lax-
veiðinni við eða auka hana, má
nefna ýmis friðunarákvæði, svo
sem veiðitíma-takmörk, möskva-
stærð o. fl. og hafa þær og það
að menn veiða nú mest á stöng í
sumum ám, í stað ádráttarveiða,
eflaust orðið þess valdandi, að
veiðinni hefir alls ekki hnignað á
síðari árum.
-----o----
U Nú eru menn farnir að telja út-
setningu hálf-ldakinna eggja („augna-
eggja“) á náttúrleg rið, eitt umsvifa-
minsta og arðvænlegasta ráðið til
þess að fjölga laxinum.
I