Tíminn - 09.10.1926, Blaðsíða 1

(Öfaíbferi
39 afgreiftslama6ttr íimans et
5igur$etr ^rtftrifsíon,
5amÉ><m69Í)ástmt. Heyífaieíl
^fgteifcsía
CI m « h s er í Samfean&s-fyúsMui
<Ðwtn ftvt^k^a 9—IS if, f.
Strm 4*MS.
X. ht\
iieybjarík 9. október 1926
46. blaft
„Oliusnlýiir" og jelialariorö"
III.
Ihaldsflokkurinn og aukin ræktun landsins.
Frumvarpið um tilbúinn áburð,
sem eg hefi borið fram á tveim
undanförnum þing'um, er þriðja
málið, sem gefur aðalmálgagni
íhaldsflokksins tilefni til að kalla
bændur „ölmusulýð“ og að tala
um að á þeim eigi að fremja
„metnaðarmorð“.
Skal nú fyrst á það mint að
ekki hefi eg staðið einn uppi með
þetta frumvarp. Eg bar það fyrst
fram á síðasta Búnaðarþingi og
þá í nokkru víðtækari mynd. Eg
ætlaðist til að kjarnfóður væri
tekið með.
Búnaðarþingið afgreiddi málið
frá sér, og eg bar það fram á
Alþingi óbreytt í þeirri mynd
sem meiri hluti Búnaðarþingsins
aðhyltist það.
Ásökun fhaldsflokksins, að á-
burðarfrumvarp mitt geri ís-
lenska bændur að „ölmusulýð“ og
fremji á þeim „metnaðarmorð“,
fellur því ekki einungis á mig,
flutningsmann frumvarpsins, hún
fellur og á meiri hluta Búnaðar-
þingsins síðasta.
Sá meiri hluti Búnaðarþingsins
ætla eg að enn skipi þá virðu-
legu samkomu, og ef mér endist
heilsa, þá fær Búnaðarþingið enn
á þessum vetri tækifæri til að
segja álit sitt um þetta mál.
Hvað er það þá í áburðarfrum-
varpinu sem fhaldsflokkurinn tel-‘
ur svo stórkostlega hneikslanlegt
að ástæða sé til að kveða upp
slíkan áfellisdóm yfir Búnaðar-'
þinginu ?
Eru aðalatriði málsins tvö.
Annarsvegar var gert ráð fyr-
ir að ríkið, Búnaðarfélag fslands
fyrir þess hönd, hefði á hendi
sameiginleg innkaup á áburðin-
um. í fnimvarpi mínu var ekki
gert ráð fyrir einkasölu, það var
íhalds-meirihlutinn í landbúnað-
amefnd neðri deildar, sem það
bar fram, á síðasta þingi. Einka-
sölugrýlan getur því ekki valdið
áfellisdóminum.
Tilgangurinn með sameiginlegu
innkaupunum var vitanlega sá að
fá hagfeldari kaup á áburðinum.
Það er alviðurkent að sá fær
betri kaup sem kaupir mikið. Það
er ennfremur alviðurkent, að sá
fær betri kaup, sem greiðir við
móttöku, eins og ríkið hefði að
sjálfsögðu gert. Verða þeir senni-
lega fáir sem efast um að Bún-
aðarfélag íslands af ríkisins
hálfu, sem í einu keypti allan
áburð til landsins, fengi mun
betri kjör, en t. d. firmað Nat-
han og Olsen á þeim áburðar-
slöttum sem það kaupir. Það
liggur og ekki síður í augum
uppi, að á hagfeldari hátt mátti
haga flutningi áburðarins með
því skipulagi sem frumvarpið
gerði ráð fyrir. — Trauðla getur
hinn þungi áfellisdómur verið á
þessu reistur.
Þá er hitt atriðið. Frumvarp-
ið gerði ráð fyrir að skip ríkis-
sjóðs flyttu áburðinn endurgjalds
laust á þær hafnir sem þau koma
á. Hugsunin var vitanlega fyrst
og fremst sú, að lækka áburðinn
í verði sem farmgjaldinu næmi,
og gefa bændum þannig, sem þvi
svaraði, hægara fyrir að eignast
áburðinn.
En það var jafnframt fleira
sem lá á bak við þessa Mdllögu.
Þessar opinberu ráðstafanir, sam-
eiginiegu innkaupi^ og farm-
gj aldsívilnunin, áttu, jafnframt
því sem þær lækkuðu þessa nytja
vöru í verði, til stórra muna, að
verða stórfeld auglýsing og hvöt
til bændastéttarinnar um að færa
sér í nyt þessi boð. Þetta átti að
vera eins og opinber áskorun af
hálfu þess opinbera um að nota
tilbúinn áburð, að dæmi annara
þjóða og gera þannig áð mun
aukna ræktun mögulega.
Satt að segja lagði eg enn
meira upp úr þessu atriði enn
sjálfri peningaívilnuninni. Það er
alviðurkent að það tekur langan
tíma að fá menn til að taka upp
nýjar aðferðir í atvinnurekstri
sínum, jafnvel þótt þær hafi
fengið fulla viðurkenningu hjá
þeim sem best hafa vit á og eru
framsæknastir. Hversu langt er
liðið síðan t. d., að Eggert á Með-
alfelli hóf að gera hér vothey,
hversu mjög hefir Halldór á
Iivanneyri hvatt menn til að gera
það og hversu margföld reynsla
er fengin fyrir hvað það er hag-
sýnilegt? Og þó er reynslan þessi,
t. d. nú í sumar í öllum óþurk-
unum, hvað þá áður, að það er
ekki nema tiltölulega mjög lítið
brot af bændum sem býr til vot-
hey. — Eða tökum til dæmis
einn þarfasta bændafélagsskap-
inn: Eftirlits- og fóðurbirgðafé
lögin. Það er alviðurkent að það
eru einh'ver nauðsynlegustu fé-
lögin. Þaú eru til ein 6 — sex —
á öllu landinu.
Þegar gaddavírslögin voru sett
á sinni tíð, þá hófst á eftir hin
mikla girðingaöld, eitt stærsta
framfarasporið sem íslenskir
bændur hafa stigið, og var stig-
ið alment. Eg er sannfærður um
að fjárhagsívilnunin sem þá var
veitt, var eklci aðalatriðið. Það
sem fyrst og fremst olli því að
hófst almenn gaddavírsgirðinga-
öld, var hin mikla auglýsing sem
fólst í hinum opinberu ráðstöfun-
um. Vegna hinna opinberu ráð-
stafana og hvatningarinnar sem
í þeim fólst, sannfærðust bændur
um að það væri hagsýnilegt að
nota gaddavír til girðinga og
hófu girðingaöldina.
Það stendur nákvæmlega eins á
með tilbúna áburðinn nú. I rækt-
unarmálunum er notkun tilbúna
áburðarins nú hið eina nauðsyn-
íega, ef eg svo mætti segja, eins
og gaddavírsgirðingarnar máttu
kallast á sinni tíð.
Skyldi landbúnaðurinn íslenski
vera undantekning frá landbún-
aði allra annara siðaðra þjóða?
Ilvergi í nágrannalöndum okkar,
t. d., er hægt yfir höfuð að
stunda landbúnað, án þess að
nota tilbúinn áburð. Fáist hann
ekki, eitt ár t. d., er landbúnaður
þessara landa fallinn í rústir. Er-
um við svo ríkir, íslendingar, að
við megum án þess vera sem er
mesta auðsuppsprettan fyrir
landbúnað annara þjóða?
Mér er nær að halda hitt, að fá-
ar eða engar landbúnaðarþjóðir
geti haft eins farsæl not tilbúins
áburðar og við íslendingar. Eg
trúi því fyrir mitt leyti, að not-
kun tilbúins áburðar eigi eftir að
vinna kraftaverk á íslandi, eigi
eftir að verða einn helsti horn-
stéinninn undir stórkostlega mikl-
um framförum hins íslenska land-
búnaðar, sem muni aftur skipa ís-
lenskum landbúnaði 1 þann sess að
vera höfuðatvinnuvegur íslend-
inga, sem standa muni traustlega
undir fjárhagsafkomu landsins og
sem muni tryggja menningu þess
og heilbrigði og hreysti kynslóð-
arinnar í framtíðinni.
Aukin ræktun á íslandi, svo að
nokkru verulegu nemi, er ófram-
kvæmanleg án tilbúins áburðai'.
Aðstaðan er sú, undantekning-
arlítið, að áburðurinn sem bónd-
inn á yfir að ráða, gerir ekki bet-
ur en hrökkva á það ræktaða
land sem hann á nú. Og í mörg-
um tilfellum er hann ekki einu
sinni nægur til þess.
Eigi að auka ræktunina, svo að
nokkru nemi, verður því að taka
áburðinn frá ræktaða landinu, til
þess að rækta nýtt land. Það
verður að koma einum bletti í
órækt, til þess að rækta annan.
En aukin ræktun er undirstaða
þess, að landbúnaðurinn geti átt
farsæla framtíð á Islandi. Eins og
nú er komið, vegna hins dýra
verkafólks og samkepninnar frá
kauptúnunum, er gamla búskap-
arlagið orðið svo úrelt, að það
getur ekki staðist lengur.
Heyöflun á reitingsengjum,
þýfðum og miður heygóðum, borg
ar sig ekki lengur. Útengjahey-
skapurinn er það dýrasta í bú-
rekstrinum. Það er ekkert undan-
færi, að stefna verður að því, að
búa að langmestu leyti á ræktuðu
landi. Vinnusparnaðurinn á því er
margfaldur og vinnan er dýrasta
varan. Það dýrasta sem bóndinn
gerir nú, er áreiðanlega það að
rækta ekki. En verulega aukin
ræktun er óframkvæmanleg án
tilbúins áburðar.
Þeir menn sem trúa á framtíð
hins íslenska landbúnaðar, og vita
ennfremur að framtíð landsins í
heild sinni, þá er á alt er litið, er
fyrst og fremst komin undir
landbúnaðinum, verða þess vegna
að telja það eitt helsta verkefni
sitt að láta hefjast á íslandi þá
öld, að alment verði farið að nota
tilbúinn áburð, til þess að gjöra
aukna ræktun framkvæmanlega.
Þar sem annarsvegar er vitað,
eins og áður er sagt, hve seint
gengur að kenna mönnum ný-
breytni í atvinnureksti’inum, en
hinsvegar er reynslan frá gadda-
vírslögunum, hve opinberar að-
gerðir og hvatning, samfara
nokkrum fjárhagslegum stuðn-
ingi, hafa orðið stórfeld og á-
hrifamikil auglýsing, skoðaði eg
ekki huga minn um að vilja fara
sömu leið með áburðinn. Og eg
ætla ekki að bogna þótt Ihalds-
flokkurinn hrópi að mér hæði-
yrði. Meðan eg hefi Búnaðar-
þingið mín megin og samúð
bænda um alt land, ætla eg að
láta hremmiyrði Ihaldsins sem
vind um eyru þjóta.
Og enn eitt atriði vakti fyrir
mér með tillögunni um flutnings-
hlunnindin.
Afskektu bygðirnar fá sannar-
lega nóg að kenna á samgöngu-
leysinu. Þær fá sannarlega nóga
skatta að gjalda af tvöföldum
farmgjöldum — þó að um eitt at-
riði væru þær settar, eins og
hægt er, jafnréttháar og þær sem
búa við bestu hafnimar, sem
bestar hafa samgöngur. Mér var
það ákaflega kær hugsun, að til-
búinn áburður, sem á að gera
aukna ræktun landsins mögulega,
væi'i seldur við sama verði á sem
flestum höfnum á landinu. Eg
skal meira að segja játa á mig
eitt, sem mér verður vafalaust
reiknað til mikillar syndar af
íhaldsflokknum. Eg er staðráð-
inn í að fara enn lengra í tillög-
um mínum í þessu máli. Eg ætla
að leggja til að þessi flutnings-
hlunnindi nái ekki einungis til
landssjóðsskipanna, heldur og til
skipa Eimskipafélagsins, sem
koma á fleiri hafnir. Ríkið, sem
veitir því félagi árlega mikinn
styrk, getur áreiðanlega komist
því samhliða að samningum um
það. — Með því að áburðurinn
yrði seldur við sama verði á vel-
flestum höfnum á landinu, var
öllum bændum, að þessu leyti,
veittur jafngreiður aðgangurinn
að þessum möguleika til að auka
ræktunina. Jeg skal játa að mér
var það sérstaklega kærkomið að
geta stuðlað þannig eigi síður að
aukinni ræktun í hinum afskekt-
ari héröðum. Hún er ekki síður
nauðsynleg þar.
Það eru þessi flutningshlunn-
indi, sem valda hinum þunga á-
fellisdómi íhaldsflokksins yfir
Búnaðarþinginu og mér og öðr-
um sem stöndum að þessu máli.
Mætti nú ætla að um einhver
stórkostleg útlát væri að ræða
fyrir ríkið, er svo þungur áfellis-
dómur er kveðinn upp.
Varla verður talið að áburðar-
verslun sé svo áhættusöm að sér-
stök áhætta fylgi að ríkið leggi til
veltufé til sameiginlegra inn-
kaupa á honum. Ekki heldur
munu þær framkvæmdir, sem á-
burðurinn verður notaður til,
mega teljast sérlega áhættumikl-
ar.
Þá er kostnaðurinn af skipa-
flutningnum. Þó að nú svo væri,
að reikna mætti sem bein útgjöld
farmgjald þeirra nokkur hundruð
smálesta, sem um er að ræða, þá
væri það sannarlega ekki svo
mikið, að samsvaraði hinum gíf-
urlegu eftirtölum og áfellisdómi
íhaldsins. En það er vitanlega
ekki um það að ræða. Skip ríkis-
sjóðs og Eimskipafélagsins eru
sannarlega ekki altaf fullhlaðin,
hvorki í milli landa né í strand-
ferðum. Hliðra mætti oft til milli
ferða, ef svo stæði á.
Sannleikurinn er því sá, að
þessi flutningshlunnindi, sem
lækka mundu áburðinn verulega í
verði, og íta stórkostlega undir
notkun áburðarins, mundu ekki
kosta skipaútgerðina nema sára-
lítið, alveg hverfandi lítið á móts
við hið óumræðilega mikla gagn
sern af þessu gæti hlotist.
Iieiftin og gremjan gegn á-
burðarfrumvai’pinu, af íhalds-
flokksins hálfu, getur með engu
móti skýrst af þessu einu, sem nú
hefir verið nefnt. Það hlýtur að
vera eitthvað annað og miklu
meira á bak við.
íhaldsflokknum getur ekki dul-
ist hversu' þýðingarmikill liður
tilbúinn áburður er í viðreisn
landbúnaðarins og hversu áburð-
arfrumvarpið gæti flýtt fyrir að
farið verði alment að nota hana.
En útlátin af hálfu þess opinbera
hverfandi lítil.
Heiftin gegn frumvarpinu hlýt-
ur að stafa af öðru meira, af
mótspyrnunni sem Ihaldsflokkur-
inn, þegar á heildina er litið, veit-
ir gegn tillögunum um alhliða
viðreisn landbúnaðarins.
Er hér að því komið sem er
meginatriðið sem skilur íhalds-
flokkinn og Framsóknarflokkinn.
íhaldsmenn telja annað þýð-
ingarmeira en viðreisn landbúnað-
arins, vilja beina fjármagni ríkis-
sjóðsins fyrst og fremst í aðrar
áttir, vilja beina opinberum að-
gerðum fyrst og fremst í aðrar
áttir, telja því eftir það sem gera
á landbúnaðarins vegna og snúast
til beins fjandskapar með þung-
um áfellisdómum, þá er haldið er
fast á kröfunum landbúnaðarins
vegna.
Það er ólík lífsskóðun um það
hvað þjóðinni sé nauðsynlegast,
sem skilur flokkana.
Það er gott að það hefir komið
fram í þessari ritdeilu. Þjóðin
gengur þess þá ekki lengur dulin
hvers hún má vænta af íhalds-
flokknum.
Dómur Ihaldsins er svo skýr,
að ekki verður um vilst. Hugsun-
arháttur íhaldsflokksins verður
ekki skýrar sýndur en með þess-
um þrefalda áfellisdómi, sem
kveðinn er upp í sjálfu aðalmál-
gagni Ihaldsflokksins: að bændur
verðj „ölmusulýður“ og á þeim
framið „metnaðannorð“:
1. ef krafist er að vextir af
ræktunarlánum lækki úr 6%,
sem eru 2í Noregi,
2. ef krafist er svipaðra að-
gerða af ríkisins hálfu til fjölg-
unar sveitabýlum, sem fram-
kvæmdar hafa verið árum saman
í nágrannalöndunum og.
3. ef lagt er til að gerðar séu
ráðstafanir, sem kosta ríkið ná-
lega ekkert, til að lækka verð til-
búins áburðar stórkostlega, gefa
með þeim aðgerðum stórkost-
lega mikla hvöt til að bændur fari
alment að nota tilbúinn áburð og
opna þannig möguleikana fyrir
stórfeldri aukinni ræktun lands-
ins.
Jeg vona að enn skýrar komi
það í ljós á næsta Alþingi hver
aðstaðan verður til stærsta vel-
ferðamáls Islands: alhliða við-
reisnar landbúnaðarins.
Tryggvi Þórhallsson.
-----o----
Tuttugu ára afmæli landsímans
var hátíðlegt haldið með veislu
mikilli á Hotel Island 29. f. m.
Sátu það á annað hundrað gestir
og voru mikil ræðuhöld og gleð-
skapur. — Minningarrit hefir og
verið gefið út þessa tilefnir,
prýðilega vandað að öllum frá-
gangi, með fjölda mynda, og fróð-
legum ritgerðum.
Kosningar eru nýlega um garð
gengnar í Kanada. Hafa íhalds-
menn farið þar með völd undan-
farið, við lítinn hróður, sem lík-
legt var. Fóni svo leikar að
Ihaldsmenn biðu hinn mesta
ósigur. Af frambjóðendum Frjáls-
lynda flokksins náðu 119 kosn-
ingu en af íhaldsmönnum 91.
Smærri flokkarnir, sem allir eru
mjög andstæðir Ihaldinu fengu
samtals 35 þingmenn kosna. Talið
er víst að Mackenzie King, for-
ingi frjálslyndra manna, myndi
nýja stjórn. Forsætisráðherra
Ihaldsmanna og fimm Ihaldsráð-
herrar aðrir fjellu við kosning-
arnar.
— Borgarastyrjöldin geysar
enn í Kína og hefir víst aldrei
verið ákafari en nú. Er talið að
erendrekar Rússastjómar standi
á bak við og sé áform þeirra að
koma á ráðstjórnarfyrirkomu-
lagi í Kína.