Tíminn - 16.10.1926, Blaðsíða 4

176
TIIINN
~ ..v,-. J,..
fíókmentafélagsbækumar eru
nýkomnar út og eru í seinna lagi
á ferðinni. Fombréfasafnsheftið
er ekki nema 5 arkir og sækist
útgáfa þess seint, þessa langþýð-
ingarmesta rits fyrir sögurann-
sóknir, með því lagi. En ekki er
því um að kenna, að sá sé slóði,
sem að útgáfunni vinnur, því að
það er Páll Eggert Ölason pró-
fessor. — Annálaheftið er sex
arkir. Lýkur þar Vallaannál og
byrjar Mælifellsannáll, áður ó-
prentaður. Hannes Þorsteinsson
sér um þá útgáfu, með hinni
mestu nákvæmni og lærdómi.
Hlýtur þessi annálaútgáfa að
verða mjög vinsæl. — Þá er stórt
hefti af Saíni. Er þar framhald
litgerðar Guðbrands Jónssonar
um dómkirkjuna á Hólum. Ólokið
er henni enn og eru nú mörg ár
hðin síðan ritgerðin hóf að koma
út. — Loks er Skírnir, mjög fjöl-
breyttur að efni að vanda. En á-
nægjulegast er að geta þess, að
tveir menn, sem ekki hafa áður
ritað um söguleg efni íslensk, rita
þar mjög merkilegar greinar, sína
hvor. Þorkell Þorkelsson forstöðu-
maður veðurathugunarstofunnar
ritar um Stjömu-Odda. Fátt hef-
ir verið ritað áður um þann
merkilega mann, sem almenning-
ur hefir átt aðgang að að lesa,
og nokkur vafi leikur á hvenær
hann var uppi. En hinar fornu
rímbækur eru sammála um að
eftir hann sé hin svonefnda Odda-
tala eða Oddatal, sem víða hefir
verið prentað, og segir frá
stjömufræðilegum athugunum,
hvenær sólhvörf séu, hve „sólar-
gangur vex að sýn“ og hvar dag-
ur komi upp og setjist tiltekna
daga á árinu. Telur Þorkell að
rit þetta beri vott um „framúr-
skarandi athugunarhæfileika og
skarpskygni og óvenjulega kost-
gæfni og áhuga á stjörnufræði-
legum athugunum, svo að
Stjömu-Odda má óhætt telja
langhelsta stjörnufræðing á sín-
um tíma hér í Norðurálfunni“.
Ætlar Þorkell að Stjörnu-Oddi
hafi gert hinar merkilegu athug-
anir sínar snemma á tólftu öld
og að hann í samvinnu við Úlf-
héðinn lögsögumann Gunnarsson
„hafi átt mestan þátt í þeim um-
bótum á missiratalinu, er komu
á það skipulagi í samræmi við
kirkj urímið“. Loks segir Þorkell
að „Oddur var kominn inn á nýja
braut með athugunum sínum“ og
„að það gat haft merkilegar af-
leiðingar að láta menn í öðrum
löndum Evrópu vita um athug-
anir hans, því að þá voru menn
þar skemmra á veg komnir“. Er
þessi ritgerð Þorkels um alt stór-
íróðleg, skemtileg og rökvíslega
rituð. — Hina greinina ritar ann-
ar veðuríræðingur, Jón Eyþórs-
son: Um loftslagsbreytingar á
Islandi og Grænlandi síðan á
landnámsöld. Hefir því verið
haldið fram af erlendum fræði-
mönnum, að afturför sú er varð
á miðöldunum á Norðurlöndum og
þar á meðal á Islandi, stafi af
ioftslagsbreytingum sem þá hafi
orðið. Hafi tíðarfar versnað mjög
og orðið kaldara er leið á 14. öld-
ina og hámark þessara harðinda
orðið um 1430. Hafa margir tek-
ið þessar fullyrðingar trúanlegar.
Jón Eyþórsson rannsakar þetta
mál frá öllum hliðum og mjög
rökvíslega. Að því er virðist fær-
ir hann óyggjandi rök fyrir að
þessar kenningar séu alveg
gripnar úr lausu lofti. Kemur
hann að mörgum og merkilegum
athugunum á fomum ritum. Má
því og bæta við að mesti fjöldi
kirkjumáldaga er til frá 14. öld og
einkum frá síðasta áratug aldar-
innar, sem sýna ljóslega, að síst
er þá um að ræða fátækt og ves-
aldarbúskap á íslandi, sem hefði
hlotið að vera samfara slíkum
harðindum. — Ámi Pálsson ritar
stutta yfirlitssögu Skímis á tí-
ræðisaímælinu. Páll Eggert óla-
son ritar um vísindastarfsemi
síra Jóns heitins Jónssonar á
Stafafelli og Sigurður Nordal rit-
ar mjög skemtilega grein um
bókmentir siðaskiftaaldarinnar, í
tilefni af hinu mikla riti P. E. Ó.
um það eíni. Mjög skemtileg er
grein L. H. Múllers, ferðasaga
suður Sprengisand á skíðum um
hávetur og hin nýja skýring
Árna Pálssonar, að naínið Sona-
torrek, á hinu fræga kvæði Eg-
ils þýði „torrekin“ þ. e. torsótt
hefnd. — Um alt em Bókmenta-
félagsbækumar aufúsugestir og
getur vart hjá því farið, að fé-
lögum þess fjölgi að mun. Er sá
óhyggixm, sem því frestar.
BRITT ANNIA
prjónavélamar eru ódýrastar.
Samband ísL samvinnufélaga.
Riarfli fenoers brundið.
Þrásinnis hefir Fenger látið
blað sitt fullyrða að Framsóknar-
menn hafi gert sjávarmönnum
hinn mesta óleik með því að mæla
með að nokkur veiðiskip, erlend
fengju að halda til í Hafnarfirði
1923. e
Eg vildi vita hvað Hafnfirðing-
ar segðu sjálfir um þetta, og kom
þar á fund nýlega, þar sem 200
ráðnir og rosknir verkamenn og
sjómenn ræddu um landsmál. Eg
rakti gang málsins fyrir þeim.
Haustið 1923 vofði hungursneyð
yfir Hafnarfirði. Bænarskrá um
að ensku skipin mættu halda á-
fram að veiða þar kom til stjóm-
arinnar. Áttahundruð karlar og
konur skrifuðu undir. Átakanlega
var lýst neyðinni sem yfir vofði,
ef þing og stjóm neitaði. Stjóm-
in kallaði þingmenn á fund.
íhaldsforkólfarnir flestir lögðu hið
versta til málanna. Framsóknar-
menn allir lögðu Hafnfirðingum
liðsinni. Ásgeir Ásgeirsson spurði
hvort bíða þyrfti með svar eftir
því að Hafnfirðingar gætu látið
beinagrindur af þrem hordauðum
mönnum koma sem fylgiskjöl
með umsókninni. Stefna Fram-
sóknarmanna sigraði. Hafnfirð-
ingum var hjálpað til atvinnunn-
ar. Hungursneyðinni var aflétt.
Nú spurði eg . Hafnfirðinga
hvort það væri í þeirra umboði,
að Mbl. ásakaði Framsókn fyrir
að hafa mælt með beiðni þeirra.
Allir kváðu nei við því. Þvert á
móti sögðust þeir vel muna þessa
drengilegu hjálp. En rógburð
Fengersliða á kjördegi mundu
þeir launa með því að hjálpa til
að fella frambjóðanda íhaldsins.
J. J.
----o----
H.f. Jón Sígnumdsgon & Co.
JMCill-uxr
og alt til upphluts sér-
lega ódýrt. Skúfhólkar
úr gulli og silfri. Sent
með póstkröfu út um
land, ef óskað er.
Jón Sigmundsson gulLsmiður.
Sími 38S. — Laugaveg 8.
ÞÚ sparar
SKILDING Á DEGI HVERJUM
EF ÞtJ NOTAR
Aslfa-Iaval
skilvindu í staðinn fyrir þessa
ódýrari og handónýtu skilvindu-
garma, sem svo margir hafa
glæpst á að kaupa. — Sparnað-
urinn við aukið rjómamagn, næg-
ir fljótt til að borga ekki einasta
ALFA-LAVAL-skilvinduna, held-
ur líka til að auka drjúgum inn-
eignina í sparisjóði.
Hygnir bændur vita því að
ALFA-íAVAL
é, .-.•is.-CÁ i'-X' .US
er ódýrasta skilvindan þegar til
lengdar lætur.
Einkaumboð fyrir Island:
Samband ísl. Samvinnufélaga.
HÉRMEÐ leyfi eg mér að gefa
heiðruðum almenningi til vitund-
ar, sérstaklega sveitamönnum, að
eg tek að mér að binda bækur
fyrir lægra verð en aðrir. Góð-
ur frágangur, fljót afgreiðsla.
Hverfisgötu 32 B.
Virðingarfyllst
Oddur Gíslason.
Olsen félaga sinn inn í gestaher-
bergi Ed. til að vera við þegar
Mbl.menn deildarinnar drápu
áburðarfrumv. Geta má, til að
sýna heilindi íhaldsins, tveggja
ummæla flokksmanna um áburð-
armáhð. Þrír íhaldsmenn viður-
keima (á þingskj. 365) „að þetta
skipulag sé mjög óheppilegt, og
geti orðið svo óhagkvæmt fyrir
áburðamotendur, að það tefði að
mun fyrir ræktun landsins“. —
Hinsvegar segir B. Kr. um að
taka einkasölu á áburði frá Fen-
ger: „mér þykir ekki geðslegur
viðskiftamóral og neyða menn til
að sleppa hluta af lífsframfæri
sínu“ (Alþ.tíð. C. 186, 1926).
Af orðum Ágúst Helgasonar um
15—1S% álagningu á áburðinn
má sjá, að B. Kr. vill unna Fen-
ger allmikils til lífsframfæris.
Fenger vildi fyrir hvem mun
halda Valtý í stjóm 'Búnaðarfél.,
en Jón Þorl. vildi láta hann fara,
bæði til að rýma fyrir bróður
sínum og til að komast í betra
höggfæri við Sig. forseta. Virð-
ist hafa orðið einskonar mála-
miðlun með Fenger og Jóni. Fen-
ger hefði „lífsframfæri“ sitt,
áburðinn, en Jón fengi bróður
sinn í sæti Valtýs. Átta þing-
menn úr báðum deildum skyldu
tilnefna tvo í stjóm Búnaðarfé-
lagsins til tveggja ára. Þrír voru
Framsóknarmenn, fimm íhalds-
menn. Lengi vom átök í íhalds-
flokknum um fómarathöfnina
Hákon og Jón á Reynistað vildu
samkvæmt skipun yfirboðara
sinna skella Valtý, en sr. Eggert
og Ámi hlífa. Gunnar var á báð-
um áttum lengi þá og oft í gamni
nefndur Gunnar „helmingur". Að
lokum hné hann til brautargeng-
is við Fenger. Sátu þessir þre-
menningar hjá er kosið var. Fram-
sóknarmenn endurkusu Tr. Þ. all-
ir, og með fylgi hvers einasta
manns í þingflokknum. ’Stjómar-
liðar settu upp Magnús ráðherra-
bróður. Valtýr var þá úr sög-
unni og þóttu endalokin lík því,
sem búast mátti við. Hann
hafði svikið bændastéttina og var
nú aftur svikinn af sínum nýju
vinum. Fenger lætur sem Tr. Þ.
hafi ráðið falli Valtýs. Eftir því
er Tryggvi svo voldugur, að hann
ræður yfir þeim ráðhermnum
Jóni og Magnúsi og þeirra auð-
mjúkustu þénurum. Að vísu mun
þetta oflof um ritstjóra Tímans,
en þó mun hitt satt, að Fram-
sóknarmenn nentu ekki að mæla
Valtý undan hóflegri niðurlæg-
ingu.
Nú gerðust margir atburðir í
senn. Ráðherramir láta Jón á
Reynistað skrifa þunga ádeilu um
Sigurð í „mörð“ 20. maí, en nafn-
laust og á ábyrgð miðstjórnar.
Magnús á Blikastöðum og Vigfús
skrifstofustjóri ákveða að segja
Sigurði upp fyrirvaralaust, en
með sex mánaða launum. Tr. Þ.
verður í minni hluta með sína
skoðun og breyta í engu til, nema
að starfið geti verið laust á bún-
aðarþingi. Hinn nýi meiri hluti
ræður sömuleiðis því að embætt-
inu er slegið upp. Umsögn sú, er
Fenger lætur birta í blaði sínu,
að Tr. Þ. hafi viljað láta S. S.
fara þegar í stað er vitanlega
ósönn. Má sjá mismunandi að-
stöðu núverandi stjórnarmanna í
greinargerð þeirra í Tímanum 14.
ág. s. 1. Magnús á Blikastöðum
segir að „brot“ S. S. „sé svo stórt
aS ekki geti komið til mála að
hann starfaði áfram sem búnað-
armálastjóri“. Það er allsherjar-
áfelling og annað ekki. Vigfús
Einarsson hefir þau orð að fram-
koma S. S. gagnvart stjóm fé-
lagsins hafi verið „óhafandi og
óheil“ og telur hann hafa „fyrir-
gert því trausti sem stjórnar-
nefndin verður að geta borið til
framkvæmdarstjóra“ Vigfús neit-
ar ennfremur formlegum rétti
búnaðarþings til að blanda sér í
forstjóraráðninguna. Tr. Þ. tekur
beint fram, að hann vilji að að-
staðan sé „laus til ráðstöfunar á
Búnaðarþingi“. Er þá hugsunar-
rétt ályktun af því, að búnaðar-
þing getur ráðstafað embættinu
svo að Sigurður haldi áfram, þrátt
fyrir áreksturinn í áburðarmál-
inu.
Til að taka enn af allan vafa
um aðstöðu stjórnamefndar-
manna, segir í skýrslu þeirra
(Tíminn 14. ág.): Var þannig
ákveðið með atkvæðum Magnús-
ar Þorlákssonar og Vigfúsar Ein-
arssonar að búnaðarmálastjóri
hætti störfum við Búnaðarfélag
Islands þegar 1. júní“.
Nú skal að síðustu leitast við
að draga saman meginatriði deil-
unnar.
Mál búnaðarmálstjóra er tví-
þætt. Annar þátturinn er deilan
um áburðarmálið. Það er búnað-
í armál og annað ekki. Því má og
verður að ráða til lykta með það
eitt fyrir augum að gera sem
mest gagn ísl. landbúnaði. Sigurð-
ur búnaðarmálastjóri á að fara
eða vera eftir því hvort heppi-
legra er fyrir bændastétt lands-
ins. Þessa aðstöðu hafa fulltrúar
Framsóknar, er við málið hafa
fengist. Trúnaðarmaður þeirra í
stjóminni hefir þessvegna skot-
ið málinu undir hæstarétt Bún-
aðarþings. Aðstaða slíkra manna
er með öllu ópersónuleg. Niður-
stöður hvorki bygðar á hatri né
velvild.
Hinn þáttur málsins er haturs-
mál. Einstaka menn hafa lagt
þungan hug á Sigurð og láta það
ráða gjörðum sínum. Fyrst drög-
in koma fram í löngun Valtýs í
embættið. Hann sér að Sigurður
er í vegi, og gerir bandalag við
hvern andstæðing Sigurðar. Næst
kemur árekstur Sigurðar og Jóns
Þorl. Það em andstæð öfl, sem
mætast. Kyrstaðan og umbóta-
löngunin. Jón bíður átakanlegan
ósigur þegar grasið í „forarmýr-
inni“ vex honum nær því yfir
höfuð. Síðan kemur Magnús bróð-
ir hans til hjálpar á búnaðar-
þingi. Þegar skoðanamunur um
áburðarmálið kemur er Jóni á
Reynistað att á „foraðið". Magn-
ús er settur inn í stjómina. Hann
og Vigfús framkvæma brott-
reksturinn strax. Nýr maður á
að vera kominn fyrir búnaðar-
þing í vetur. Jón á Reynistað er
látinn vega að Sigurði í „merði“.
En báru M. G. oð J. Þ. áburðar-
söluna mjög fyrir brjósti? Nei,
svo er ekki. Þeir láta skoðanalaus
Með hinni gömlu, viðurkendu
og ágætu gæðavöru
Herkules þakpapp a
sem framleidd er á verksmiðju
vorri „Dortheasminde11 frá því
1896 — þ. e. i 30 ár — hafa
nú verið þaktir í Danmörku og
^slandi.
oa. 30 milj. fermetra þaka.
Fæst alstadar á Islandi.
Hlutafélagið
3ens Villadsens falrildsr
Köbenhavn K.
Ritstjóri: Tryggvi Þórhallason.
Prentsm. Acta.
peð sín í Ed. drepa einkasöluna,
sömu dagana ag þeir ákveða að
láta reka Sigurð fyrirvaralaust,
af því að svo hafði farið að ein
áburðartegundin hafði fallið í
hendur Fengers.
íhaldsmenn nota atkvæði sín á
þingi til að halda megninu af
áburðarverslun landsins hjá einu
útlendu firma. Þeir gera það
sjálfir, sem þeir sakfella Sigurð
búnaðarmálastjóra fyrir. Þeir eru
frammi fyrir alþjóð manna sann-
ir að sök með atkvæðagreiðslu
fulltrúa sinna í Ed.
Þessi tvískinningur í framkomu
íhaldsmanna stafar af þvi, að þeir
eru að leika sér með áburðarmál-
ið. En fyrir leiðtogum flokksins
er hatursmálið aðalatriði. Þess-
vegna láta þeir reka Sigurð fyrir
að verja Noregssaltpéturinn slæ-
lega fyrir ásókn Fengers. En
sjálfir leggja þeir blessun þing-
valdsins yfir „einokun" Fengers
með margar áburðartegundir.
Hér eftir verður báðum þáttum
málsins haldið aðgreindum. —
Áburðarmálið er að tryggja
bændum landsins hinar hentug-
ustu tegundir tilbúins áburðar,
án áþarfra milli liða og með vægu
flutningsgjaldi. Þetta er aðstaða
Framsóknarflokksins. Þess vegna
stóðu allir þingm. flokksins með
frv. Tr. Þ. í báðum deildum. Hat-
ursmálið er aftur á móti ekki
annan en það, að flæma Sigurð
frá Búnaðarfélaginu. Núverandi
ráðherrar og þeirra nánasta fylgi-
lið er þar að verki. J. J.
----o-----