Tíminn - 06.11.1926, Blaðsíða 1

©•faíbferi
oij afg,rei&&lur’a6«t Eimans et
S i § k r $ e t r ^ri&rifsíon,
Samtxm 6 s b ftsin u Heffjartf
^.fgrclbela
Címans er ( SombanösI;úsÍJiii
<Dptn bo^íeo^t d— 12 l> f.
Simi 4CWS.
X. ár.
Rflykjnvílí 6. nóyember 19á6
50 bluA
ÍTtan urheiioi
Landsdómurinn í Noregi.
Svo sem kunnugt er ákvað
norska þingið í sumar sem
leið að draga foringja íhalds-
manna í Noregi, Abraham Berge
fyrrum forsætisráðherra fyrir
landsdóm. Sök hans var sú að
hafa lánað Handelsbanken í Osló
25 miljónir af ríkisfé, án þess að
bera málið undir fjárveitingar-
valdið, þ. e. norska þingið. Meir
að segja leyndi íhaldsstjómin
norska þessu láni, sem raunar
tapaðist alt hjá bankanum, eins
lengi og hún gat. En þegar vitn-
eskja fékst um málið þótti það
undir eins hið mesta höfuð-
hneiksli. Ihaldsflokkurinn norski
var í þann veginn að taka völd
þegar hneikslið komst upp, en
treysti sér ekki til þess lengi vel,
sökum almenningsálitsins. Berge
hafði áður haft svipaði aðstöðu
hjá íhaldsfloknum norska eins og
Jón Þorláksson hefir hjá rétttrú-
uðum íhaldsmönnum hér á landi.
Berge var af því fólki í Noregi
álitinn ímynd hinnar eiginlegu
fjármálavisku.
Þegar vitneskjan kom fram um
hversu Berge hafði ráðstafað rík-
isfé ólöglega og óleyfilega var
hann um leið fallinn maður. Hon-
um var í þinginu norska sýnd
sú tegund af kulda og andúð, að
hann sá þann kost vænstan að
lifa eins og skuggi, það sem eft-
ir er af þingveru sinni.
En Norðmönnum var þetta
ekki nóg. Hneikslið var of mikið
til þess, að það yrði þagað í hel.
Þungir skattar til ríkis og bæjar
hvíla á norsku þjóðinni. Aðstaða
þingsins til skattborgaranna varð
erfið, ef þeir voru krafðir um há
gjöld, en einstakur ráðherra gat
sukkað tugum miljóna af landsfé,
án ess að málið væri rann-
sakað. Landsdómurinn hefir
starfað síðan í haust og verður
varla búinn fyrir jól. Mörgum
tugum vitna hefir verið stefnt, og
það engum smámennum. Þar
koma fyrv. ráðherrar, banka-
stjórar, sendiherrar, þingmenn og
fjöldi annara trúnaðarmanna al-
mennings. Einn daginn varð að-
albankastj óri Norðmanna, Rygg,
að standa fyrir rétti í fjóra tíma
samfleytt.
Það er ómögulegt að spá hver
verður hin formlega niðurstaða.
Landsdómurinn er einskonar kvið-
dómur. 1 honum eiga sæti menn
úr öllum flokkum. En sakborn-
ingur hefir rétt til að ryðja úr
dómnum, og hann ryður auðvitað
andstæðingunum, en lætur sam-
herjana sitja. Og íhaldsmennirnir
norsku hafa varið og afsakað að-
ferð Berges eftir föngum. En í
neðvitund almennings er sekt
lans fyrir löngu staðfest, alveg
eins og enginn sæmilegur maður
mælir bót þeim íslensku íhalds-
lönnum, sem í sumar vildu með
neiksli Berges reyna að skapa
rír fordæmi ef til kæmi með
. öglega fjáreyðslu úr landssjóði.
Hver sem að lokum verður nið-
staða landsdómsins norska við-
'g'andi hegningu hinna brotlegu
. 'ðherra, þá mun þetta mikla
■ :1 samt hafa djúp og varanleg
if í Noregi. Rannsóknin og
. tnaleiðslan hefir sannað hve
. ptæk spilling hefir verið kom-
ið í fjármálalíf þjóðarinnar,
hversu hlutafélögin og braskar-
amir hafa leikið sér með spari-
fé almennings, eins og fjárhættu-
spilarar. Sú vitneskja sem þar
fæst ber væntanlega árangur í
auknu aðhaldi í framtíðinni.
En mesta þýðingu hefir þessi
mikla sókn norska þingsins bein-
línis í því skyni að halda uppi
heiðri þingvaldsins móti einræðis-
hugmyndum íhaldsstefnunnar. 1
öllum löndum koma nú fram radd-
ir frá afturhaldsmönnum um að
þingstjórnin sé úr sögunni. Nú
eigi að koma aftur einveldi hinna
„sterku“ manna.
Það er í skjóli þessa i’éttar
hins „sterka manns“ sem Berge
kastar 25 miljónum af ríkisfé í
hit botnlausra fjárglæfra í Han-
delsbanken. Landsdómurinn norski
um Berge fellur ekki fyr en eft-
ir nokkrar vikur eða jafnvel
mánuði. En dómur almennings-
álitsins er fyrir löngu fallinn. Og
hann hefir með öllu fordæmt þá
ofbeldisstefnu, sem fram kom í
hinu löglausa framferði íhaldsfor-
kólfsins Abraham Berge.
J. J.
.11
rar.
Nl.
II.
Ólafur Thors hefir nú í haust
skrifað greinar í bændaútgáfu
Mbl. um skattamál. Aðalefni
gTeinanna var að sýna að hér
væri um að gera að taka skatt-
ana óbeint, þ. e. með neyslu-
sköttum. Beinu skattarnir hér, þ.
e. eigna- og tekjuskattur, væru
alt of háir, miklu hærri en hjá
hinni eilífu allsherjar fyrirmynd
við Eyrarsund.
Litlu síðar var þessi kenning
rekin ofan 1 yfinnann Ólafs, fjár-
málaráðherrann, á opinberum
fundi í Rvík. Gat ráðherrann
engri vörn við komið. Reyndin
var sú, að beinu skattarnir gefa
landssjóði Islánds ekki nema tí-
unda hlut af tekjum hans, en
drjúpa ríkissjóði Dana nálega
ferfalt betur. Sennilega hefir Ó-
lafur ekki vitað betur en af
venjulegri framhleypni byrjað að
vaða elginn til að auglýsa sem
mést kjánaskap sinn.
Ekki varð haldbetra kvein Ó-
lafs um hvað eignar- og tekju-
skatturinn væri þungbær fyrir
hin svokölluðu gróðafélög hér á
landi. Stærsta félagið, sem ólaf-
ur stýrir sjálfur, borgaði sem sé
hvorki eignar- eða tekjuskatt
fyrir árið 1925, sem þó var bæði
gott veiðiár og fremur gott
verslunarár fyrir útvegsmenn.
Og að lokum var Ólafur gintur
úr því bakvígi þagnarinnar, sem
„gróðafélögin“ hafa hulið sig í á
undanförnum árum. Hann játar
að Kveldúlfur borgar engan bein-
an skatt til ríkissjóðs fyrir 1925.
Hins getur hann ekki, að vænt-
anlega eru vinnukonur hans það
voldugri en Kveldúlfur 1925, að
þær borga einhvem beinan skatt
til landssjóðs af sínum miklu
tekjum.
Nú finnui’ Ólafur, að það tekur
sig ekki út að Kveldúlfur álítist
jafn fátækur eins og B. Kr., þó
að Kveldúlfur sé skattfrjáls.
Hann kemur því með langa skýr-
ingu um það, að þó að Kveldúlf-
ur borgi hvorki af eignum né
Hljóðfæri
frá bestu verksmiðjum heimsins.
Piano
Harmonium
Grammofonar
Guitarar
Fiölur
Harmonikur
Munnhörpur
Ennfremur mikið úrval af ágætis grammofonplötum, allar nýj-
ustu íslensku söngplötunum.
Sömuleiðis mikið úrvai af klassískum nótum fyrir piano, harm-
onium og fiðiu. Vörur sendar gegn eftirkröfu út um alt land.
Katrín Vidar.
H1 j ó ð færa verslun.
Lækjargötu 2.
tekjum árið 1925, þá geti hann
samt átt 2 miljónir í eign og haft
nokkur hundruð þúsund í tekjur.
Hann fullyrðir að vísu ekki að
tekjumar hafi orðið svona háar,
heldur hitt, að hjá slíku félagi
gætu þvílíkar tekjur verið skatt-
frjálsar samkvæmt skattalögum
ríkisins.
En þegar þessi vitneskja er
fengin verður manni óskiljanlegt
hversvegna Ólafur skrifaði sína
fyrri grein um óbærileika eignar-
og tekjuskatts á íslandi. Ef ólaf-
ur hefir greind á við aumasta
kjósanda, sem glæpst hefir á að
kjósa hann til þings, þá hlýtur
hann að sjá, að Island er Gosen-
land í skattamálum fyrir hann
og hans nóta. í engu siðuðu landi
í nánd við Island eru eignar- og
tekjuskattamir tiltölulega eins
lítill hluti af tekjum ríkissjóðs,
og í engu landi er sá hluti skatta-
byrgðarinnar, sem legst sem eins-
konar nefskattur á fátæka menn
í landinu, einkum bamamenn,
eins hár og íslandi. Annaðhvort
er Ólafur alveg út á þekju um
þessa hluti, þegar hann byrjar að
skrifa um hina þungu byrði er
eignar- og tekjuskatturinn leggi
á „aflaklærnar“, eða hann er svo
ósvífinn að vilja sníkja út til
handa sér og sínum meiri skatta-
ívilnanir heldur en það að gróða-
félag, sem á miljónir og hefir
nokkur hundruð þúsund í tekjur,
sleppi alveg skattfrjálst í tiltölu-
lega góðu aflaári.
Hvor skýringin hentar betur,
kemur máske síðar í ljós. En svo
mikið er víst, að Ólafur og fé-
lagar hans í togaraútveginum,
hafa gert miklu minna að því að
uppfylla „aflaklóa“-loforðið við
bændur út um land, það sem gef-
ið var 1922, heldur en að koma
sér undan gróðaskatti til lands-
sjóðs.
Er þá fyrst að geta þess, að
það er Magnús Guðmundsson,
sem bar fram þessi þungbæm
lög 1921, svo að ekki ætti ólafur
að kvarta um að faðemið sé
slæmt. Samt fann ólafur að þeg-
ar vel veiddist, 1924, þá sendu
„aflaklærnar" Jón Þorláksson í
betli herferðina miklu á þingi
1925. Samkvæmt því betliskjali
áttu tekjur landssjóðs í Rvík
einni, af svokölluðum gróðafélög-
um, að minka um liðug 600 þús.
á því ári. Jón Þorl. lamdi frv.
gegnum Nd., með atfylgi allra
íhaldsmanna og tveggja sjálf-
stæðismanna. Og svo blindur var
Jón í þjónustu sinni við „afla-
klæmar“, að hann lýsti því síðar
yfir, að það eina sem honum
hefði þótt að frv. væri, að það
hefði ekki gengið nógu langt í
þá átt að Iétta sköttum af út-
gerðarmönnum.
Sé þriggja ára reglan athuguð
í ljósi sögulegra staðreynda um
„Kára“, Proppé-bræður og fleiri
slíkar þjóðfélagsstoðir, þá fara
að minka líkumar fyrir að lands-
sjóður hefði fengið mikinn „ann-
an“ og „þriðja“ slátt hjá þess-
um skattborgurum.
í Ed. útvegaði eg þá sönnun
frá skattstofunni, sem eyðilagði
600 þús. kr. betl Ólafs og Jóns
Þorl. íhaldið í Ed. gafst upp, og
Jón Þorl. tók sjálfur þátt í flótt-
anum. I Nd. hafði hann verið
þóttafullur og mikillátur um
nauðsyn þriggja ára reglunnar. I
Ed. var hann bljúgur og auð-
mjúkur, og sagðist vel geta sætt
sig við þann herfilega ósigur
sem hófleysi hans hafði bakað
honum.
Árið eftir, veturinn 1926, er
Jón sendur í nýja betliherferð.
Ólafi hefir þá væntanlega verið
ljóst, að hann þyrfti engan bein-
an skatt að borga af gróðafélag-
inu það ár. — En gróðafélagið
þurfti að borga óbeina skatta eins
og aðrir. Og Kveldúlfur sýnist
ekki elska óbeina skatta sjálfum
sér til handa fremur en hina
beinu. Jón laumar þá inn í nefnd
eina í Nd. betliskjali um að gefa
útgerðinni eftir kringum 400 þús.
af tollum á síldartunnum og öðr-
um fríðindum. í fyrstu munu
ýmsir stjómarandstæðingar ekki
hafa áttað sig til fulls á að 600
þús. kr. betliskjalið var hér í end-
urbættri útgáfu. En eftir því sem
meir leið á þingið, óx mótstaðan
gegn gjafamáli þessu. Að lokum
komst þó aðalefni þess gegn um
þingið, en í meðfömnum höfðu
andstæðingar stjómarinnar bætt
inn í það dálítilli lækkun á mat-
vörutolli, sem kemur alþjóð
manna að gagni. En í heild sinni
er þó sami svipur á þessu frv.
eins og hinu fyrra um þriggja ára
regluna. I báðum tilfellunum eru
„aflaklæmar" að gimast sérstöðu
í skattamálum, reyna að græða
sem mest á almenningi og borga
sem minst til almannaþarfa.
Þessi frammistaða stjómarinn-
ar og standa fylgihðs hennar
myndi ekki hafa verið gerð að
umtalsefni nú nema fyrir það, að
Ólafur hefir gerst svo óskamm-
feilinn að fara að skrifa opinber-
lega um að beinu skattamir séu
of þungir á aflaklónum og að sem
mest þurfi af óbeinum sköttum.
Alveg eins og óbeinu skattarair
sem hafa orðið hátt á annað
hundrað krónur á bamið í vögg-
unni og gamalmennið á grafar-
RIGLEYS
veitir tönnunum holla hrey-
fingu og hreinsar einnig
bilið milli tannanna.
Hjálpar auk þess melting-
unni. Notið ávalt Wrigley’s
eftir mat — og sannið til
að yður h'ður miklu betur.
—'liia&KBBSSi

bai-minum séu ekki nógu háir. En
samhliða því að Ólafur gyllir toll-
stefnuna hefir hann notað að-
stöðu sína í stjórnarflokknum
til að fá sérstaka ívilnun með lög-
um handa gróðafélögunum.
Ef nokkru þyrfti við að bæta
til að sýna hve veigamikill maður
Ólafur er, sýnir hann sjálfur
inn í hug sér. Hann afsakar
skattleysi Kveldúlfs fyrir árið
1925 með gengishækkun Jóns
Þorlákssonar. Hann prentar upp
úr þingræðum Tr. Þ. harða ádeilu
út af gengishækkun stjórnarinnar.
Hann gerir auðsjáanlega að sín-
um orðum hina átakanlegu lýs-
ingu Tr. Þ. á því hver skaðræðis-
maður Jón Þorl. vai’ð atvinnulífi
landsins með gengishækkunar-
braski sínu.
Ólafur virðist viðurkenna með
Tímanum skaðsemi J. Þ. í geng-
ismálinu, og hann finnur þetta á
þann eina hátt sem hann er lík-
legur til að skynja fjármálavís-
indi, nefnilega með snertingu við
pyngju sína. En þrátt fyrir hörm-
ungar atvinnuveganna vegna
gengishækkunar Jóns 1925, þor-
ir ólafur ekki að fylgja Tr. Þ.
á þingi 1926 til að byrja fest-
ingu krónunnar, og hindra þannig
ófamað nýrrar hækkunar. Ef Ól-
afur reynir að fóðra þægð sína
við Jón Þorl. í gengismálinu með
því að honum hafi gengið til al-
menn umhyggja fyrir velferð
landsins, þá hefði hann, frá því
sj ónarmiði fylgt Jóni möglunar-
laust að eyðileggingu atvinnu-
veganna. En allir sem sátu á þingi
í fyrra vissu að Ólaf dauðlangaði
til að fylgja Tr. Þ. og gerði
óburðuga tilraun til að hrista
klafann með atkvæðagreiðslu
sinni er drepin var gengisdag-
skrá Jóns Þorl. En þegar til al-
vörunnar kom lét hann Jón kúga
sig til að fylgja þeirri misvitru
gengisstefnu, sem eftir eigin
játningu Ólafs, hefir komið
Kveldúlfi svo illa, að hann er
að ■lögum afsakaður að greiða
skatt af eignum og atvinnu 1925.
Með undangengnum rökum er
sýnt og sannað hve lítið hefir
verið að marka kosningagylling-
arnar frá 1922, um að Ólafur
léti togaragróðann ganga 1 rækt-
un bænda. Sömuleiðis vanþekking
hans um skattamál, og hóflaus
eigingirni um að reyna að láta
„laga og ólaga“ skattalög lands-
ins eftir sérhagsmunum Kveld-
úlfs. J. J.