Tíminn - 06.11.1926, Blaðsíða 3

TlMINN
187
Notad
um allan
heim.
Árlð 1904 var
1 fyrsta sinn
þaklagt i Dan-
mörku úr
— Icopal. —
Besta og ódýrasta efni í þök. Tíu ára ábyrgð á þökunum.
Þurfa ekkert viðhald þann tíma.
Létt --------- Þétt --------- Hlýtt
Betra en bárujárn og málmar. Endist eins vel og skífuþök.
Fæst alstaöar á Islandi.
Jens Villadsens Fahriker,
Köbenhavn K.
Biðjið um veröskrá vora og sýnishorn.
Hefi altaf fyrirliégjandi birgðir af:
OPNUM og ELDAVÉLUM frá BORNHOLM.
Ennfremur hvítemailleraðar eldavélar. Þvotta-
pottar 75—100 lítra. Ofnrör, pott og'járn. Hné-
rör með og án loks. Skipsofnar. Eldfastur stein
1”—Vla”—2”. Ofnsteinar, bognir. Eldfastur leir.
Vörur afgreiddar gegn póstkröfu.
C. BEHRENS,
Simi 21. Beylyavík. Fósth. 457.
BARRATTS-bbaÆpT
Þetta ágæta baðlyf mun elst í notkun hér á landi og þektast.
Það er notað í öllum fjárræktarlöndum og hafa vísindin tvímæla-
laust sannað ágæti þess. Kaupmenn og kaupfélög, sendið pantanir
yðar til Magnúsar Matthíassonar, Túngötu 5, Reykjavík, eða beint
til undirritaðs einkasala fyrir Island á Barratts-baðlyfjum.
Stærð íláta eftir vild kaupenda.
Louis Zöllner,
Newcastle on Tyne.
Sýning-
Freymóðs Jóhannssonar.
Freymóður málari frá Akur-
eyri hefir haft hér sýningu. Hann
hefir valið sér fögur og einkenni-
ieg viðfangsefni. Myndir hans eru
úr Eyjafirði, Mývatnssveit, Öskju,
frá Hallormsstað, Borgarfirði
eystra og úr Öræfunum.
Um nokkra stund hefir gengið
yfir heiminn sj úkleikaalda í mál-
aralistinni, og náð hingað lítið
eitt. Málararnir hafa reynt að sjá
hlutina öðruvísi en þeir eru og
sýna þá þannig. Mér er minnis-
stæð nýmóðins málverk á opin-
beru listasafni í Noregi af ein-
um frægasta manni þjóðarinnar.
Andlitið var táknað með öllum
litum regnbogans, gult, grænt,
blátt, rautt o. s. frv. Mjög lítill
vafi er á að þegar stundir líða
fram verður miklu af þessum
„lista“-verkum fleygt út úr mál-
verkasöfnum almennings.
Það er fyrst til lofs Freymóði
að segja, að hann hefir ekki látið
þessa sýki samtíðarinnar ná til
sín. Hann velur fallegustu staði
landsins til að mála, og hann
reynir að láta þá njóta sín, láta
það vera fallegt, sem er fallegt.
Að því leyti er stefna hans og
vinnuaðferð rétt, það sem hún
nær. En takmarkinu er ekki náð
fyrir því. Freymóður er enn ung-
ur maður. Hann verður að hafa
málarastarfið að nokkru leyti í
hjáverkum. Vandinn fyrir Frey-
móð er að vera nógu vandvirkur,
nógu harður við sjálfan sig, nógu
þolinmóður við að gera fegurð
landsins og tærleik loftsins eins
og það er í raun og veru. En
hann er á réttri leið. Og það er
mikils verði fyrir ungan lista-
mann. J. J.
----o-----
Jón Þorláksson og socialistamir.
Á fundum í Reykjavík og Hafn-
arfirði fyrir landkjörið, fór Jón
Þorl. í bónorðsför til socialista
og bað þá einlæglega að fylgja
sér móti bændum. Hann taldi það
sameiginlegt mál þeirra og rétt-
læta eina trúlofun, að bæði verka-
menn og Moggabræður vildu
hækka krónuna. Ekki gat hann
þá um kveinstafi Ólafs Thors út
af hækkun krónunnar. — Hon-
raunverulegur hagnaður að lækk-
uninni á nafnverði erlendu skuld-
anna.
Ör eða hægfara hækkun. Þegar
svo þessum þrautum er lokið, má
ekki búast við löngum hvíldar-
tíma, þó ekki sé það mannúðlegt
að setja þreyttan hest fyrir
þungan plóg, því aftur verður að
hækka gengið, skapa nýja kreppu,
og þannig endurtelcur sama sagan
sig, þar til hinu gamla gullgildi
er náð. Hjá oss er hvorki rekstr-
arkosnaður né skuldabyrðin, því
hún hefur aukist að svo komnu,
enn búið að laga sig eftir hinni
miklu gengisbreytingu á síðasta
ári, en þegar því er lokið, þá
er að halda áfram á nýjan leik,
þar til gullverð krónunnar er
komið upp úr 81,7 upp í 100, ef
taka skal þessa stefnu. Hætt er
við, að einhver verði farinn að
blása þegar að markinu er kom-
ið, og er þó eftir sá vandi, sem
oft er látið mikið af, að festa
verð gjaldeyrisins í því gengi. Nú
verður alt krappara, þegar geng-
ishækkunin er ör, og vilja því
sumir halda, að hægfara hækk-
un sé bót allra meina. En hún
kann þó að reynast öllu skað-
vænlegri, því hætt er við, að sú
kynslóð verði svartsýn og at-
hafnalítil, sem á við að búa lækk-
andi verðlag og krappa afkomu
í áratugi. örðugleikamir verða,
þegar alt kemur saman, ekki
minni og jafnvel meiri, því hætt
er við, að menn lagi fremur lifn-
aðarháttu sína eftir hægfara
um var um það eitt að gera, að
fá socialistana í félag við sig móti
bændum landsins. Væntanlega
verða Moggabræður minna
hræddir við „bolsana“ en áður.
Áheyrandi.
-----o----
Stjðri ttr segiin.
Jón Þorl. lét blöð sín um stund
halda því fram, að íhaldsmenn
stæðu ekki að hinni bráðu brott-
vísun Sigurðar búnaðarmálastjóra
í vor. En síðan eg ritaði grein
mína: „Hatursmál og áburðarmál“
hefir Jón lækkað seglin. Nú stend-
ur það fast og ómótmælt, að Jón
og Magnús bróðir hans höfðu lagt
hatur á Sigurð forseta áður en
þrætan um áburðar-hrifsun Feng-
ers varð til. Ennfremur er það
Jón á Reynistað, hið viljalausa
r
verkfæri Magnúsar Guðmunds-
sonar, seni í þinginu í vetur set-
ur hið óþinglega orðbragð um
Sigurð í þingskjölin. Þar næst er
það að íhaldsmenn reka Valtýs-
tetur burtu og setja Magnús ráð-
herrabróður í staðinn. Þá hefir
stjómin tvo af þremur í stjórn
félagsins, Magnús Guðm. skrif-
stofustjóra sinn og Jón Þ. bróður
sinn. Þessir menn álykta að Sig-
urður Sigurðsson skuli rekinn
strax. Fulltrúi Framsóknar í
stjórninni vildi að starfið væri
laust á búnaðarþingi í vetur,
en var mótfallinn brottrekstri.
þegar. Búnaðarþingið gat þá
ákvarðað um það, hvort mismun-
andi skoðanir um áburðarhrifsun
Fengers ætti að verða þess vald-
andi að skift væri um forstjóra
eða ekki.
Sömu dagana og íhaldið rekur
Sigurð fyrirvaralaust, af því að
hann hafi mist áburðarverslun-
ina úr höndum félagsins til Feng-
ers, drepur íhaldið í Ed. frv., sem
gaf Búnaðarfél. fullkomið vald
yfir áburðarverslun.
Þetta gerði íhaldið bæði af því
það varð að halda gróðanum af
áburðarversluninni til Fengers, og
af því íhaldsmönnum • var sama
um bændurna. Hinsvegar lögðu
leiðtogar íhaldsins hatur á Sigurð
fyrir framfarahug hans í búnað-
armálum. Þess vegna láta þeir
hina raunverulegu deilu um á-
burðarmálið engu skifta, nema á
hækkun, jafnóðurn og hin erlenda
kaupgeta eykst, skilji miður nauð-
syn kauplækkunarinnar og telji
lækkunarkröfuna eingöngu stafa
frá ágirnd og ágengni atvinnu-
rekenda. Hægfara hækkun mun
mest hampað vegna þess, að
algengt er að telja, hvað sem
stefnunni líður, altaf örugt að
vera „hægfara". En þegar að er
gáð, liggur í augum uppi, að
snigilhækkun hefir enga kosti
fram yfir stökkbreytingar.
Aukning lánsfjár og framleiðslu.
Það hendir, að talað er um að
auka framleiðsluna til að létta
undir hækkunarörðugleikana. —
Kennir þar hins gamla misskiln-
ings, að gengið sé mest undir
komið greiðslujöfnuðinum. Er þá
ruglað saman verðmælinum og
því, sem mæla skal. Skilyrðin
batna ekki við það, að aukin sé
framleiðsla ill- og óseljanlegrar
vöru, því meðan að gengishækk-
un stendur yfir, verður ekki hjá
lágu verðlagi komist. Það tjáir
ekki að lofa auknu fjármagni, því
takmarkaður gjaldeyrir og lítil
kaupgeta er skilyrðið fyrir því,
að takmarkinu verði náð. Það
sómir sér illa að setja sér það
mark og mið, og vilja svo ekki
beita þeim meðölum, sem til þess
þarf að ná því. En fátt er al-
gengara í þessu máli en það, að
menn teljast fylgja hækkun krón-
unnar, en eru mótsnúnir öllum
þeim ráðstöfunum, sem nauðsyn-
legar eru til að því marki.. Hvor-
um endanum á að trúa þegar
þeim augnablikum, sem þeir geta
notað hana til að svala persónu-
legri óvild á búnaðarmálastjóra.
Útibú Mbl. vestanlands gerir
þeim ráðherrunum þann bjamar-
hundurinn geltir og dinglar róf-
unni í senn ? Kemur þetta af
undarlegri fáfræði, því reynsla
Hollands, Sviss, Bandaríkjanna,
Englands og Svíþjóðar frá árun-
um 1920 til 1928 er til afspurnar.
Það er engin dygð að loka augun-
um fyrir örðugleikunum, enda
ætti það ekki að vera unt leng-
ur, því nú getum vér bygt á eig-
in reynslu á síðasta ári.
Eldra sparifé. — Það er ein
sterkasta taug hækkunarstefn-
unnar, að ekki sé réttlætinu borg-
ið, nema krónan nái aftur sínu
gamla gullgildi. Er það bygt á
því, að þeir, sem peninga eiga á
innstæðu eða í útlánum, hafi
kröfu til að fá þá greidda í gulli
eða fullu gullgildi. Það er að vísu
rétt, að þeir sem enn eiga eldri
kröfur en frá 1914, er verðlags-
breytingamar hófust, verða fyrir
órétti, er þeir fá þær greiddar í
verðföllnum gjaldeyri. En þessir
menn eru fáir og má með sama
rétti gera kröfu til, að gengið sé
felt í verði vegna hinna, sem
skuldbundu sig, meðan kaupmátt-
ur gjaldeyrisins var minstur.
1914 voru bankainnstæður og
sparisjóðsinneignir manna hér á
landi um 11,7 miljónir. En hvað
margir skyldu ennþá eiga svo
gamalt fé óhreyft? Viðskifta-
hraðinn er ör, /Og flestir munu
þeir hafa hagnýtt sér peninga
sína á lággengistímum. Þeim, sem
það hafa gert, verður ekki bætt-
ur skaðinn, þó nú væri hækkað
til fulls, og því færri verða þess
greiða að fara að fjölyrða um
málið. En það verður aðeins til
þess, að betur koma í ljós óheil-
indi íhaldsins. Hversvegna lætur
stjórnin reka Valtý? Væntanlega
\
réttlætis aðnjótandi sem lengur
dregst framkvæmdin. Hin hæg-
fara hækkun er ekki óðfús að
bæta þeim skaðann. En nú mun
þessi hægfara ást á réttlætinu al-
mennust. Og þó að gjaldeyririnn
yrði gullgildur á þessari stundu,
þá eru skaðabæturnar sjaldnast
teknar frá þeim, sem höfðu hagn-
að af tapi innstæðueigendanna á
sínum tíma. Það er ókleift að
komast fyrir um það, hvar sá
gróði hefir lent, enda mun hann
mestur nú vera horfinn. Honum
hefir meðal annars verið kastað í
sjóinn í mynd óseljanlegrar síld-
ar og önnur forlög hans eru eftir
því. Skaðabætumar til þessara
fáu kröfuhafa mundu lenda á
þeim atvinnurekstri, sem nú er
við líði í landinu, og á fullörðugt
fyrir. Er þesskonar réttlæti kall-
að að hengja bakara fyrir smið.
Með illu skal ilt út drífa, segja
menn, en ekki mun það almenn
réttlætistilfinning, að einum skuli
bæta rpeð því að annar verði fyr-
ir ranglæti. Það, sem einn hefir
grætt og annar tapað við verð-
lags- og gengisbreytingar undan-
farinna ára, verður eldrei að ei-
lífu jafnað með nýjum breyting-
um. Hjóli tímans verður ekki
snúið aftur á bak.
Yngra sparifé. — En nú er
þess að gæta, að langsamlega
mestur hluti þess sparifjár,
bankainnstæðna og skuldakrafna,
sem nú eru í gildi, er til orðið á
verðhækkunar og lággengistím-
um. Sparifé og bankainnstæður
sjá þó allir íhaldsmenn hvílík
svívirðing honum hlaut að þykja
að brottrekstrinum. í framferði
ráðherranna við Valtý lá þessi
yfirlýsing: „Þú ert okkur til
minkunar við félagið. Við viljum
afneita Mbl. alstaðar þar sem við
getum. Við vitum að þú verður
bæði hryggur og reiður af spark-
inu. Við vitum að þú vildir hefna
þín ef þú þyrðir. En þú ert kom-
inn svo langt, að þú getur ekki
snúið við. Enginn vill nota þig
hér eftir nema við. Þess vegna
getum við gert þér þessa skap-
raun án þess að þú megir láta
sjást að þú finnir til“. Stéttar-
bróðir Valtýs á ísafirði rifjar
upp minkun Mbl. og hinn gegnd-
arlausa ofsa ráðherranna Jóns og
Magnúsar, að láta sér ekki nægja
tillögu Tr. Þ. að Búnaðarþirig
rannsakaði og dæmdi um áburðar-
málið. Og að síðustu rifjar Isa-
fjarðar-Moggi upp hvernig íhald-
inu fórst er það drap áburðarfrv.
í Ed. í vetur: J. J.
----o---
Moggabræður
ætla að bjarga sér með einokun.
Mbl. hefir undanfarið hælt út-
gerðarmönnum í Rvík fyrir að
stofna til samtaka um fiskversl-
unina á Spáni. Ilafa nokkur tog-
arafélögin falið Kveldúlfi að selja
allan fisk sinn, og heitið 4 kr.
af hundraði í umboðslaun hversu
sem salan gengur.
Samtök þessi eru gerð út út
neyð. Togarafélögin eru í miklum
vanda stödd. Atvinnuleysi og
hungursneyð vofir yfir við sjó-
inn, en einkum hér í Rvík.
Þá grípa útgerðamienn til þess
úrræðis að koma á „einokun“
sem þeir myndu hafa kallað, ef
aðrir ættu í hlut. Mennirnir sem
mest hafa hrósað hinni frjálsu
samkepni lýsa nú yfir í verki að
hún sé að eyðileggja fjárhag
þeirra. Og þeir kasta sér í fang-
ið á einokuninni, sem þeir sjálfir
hafa áfelt aðra fyrir að vilja.
En ekki er samkomulagið gott
í herbúðum Mogga. Einhver
stærsti hluthafinn í blaðinu er
enskur fisksölumaður, Copland að
nafni. Hann lagði í eitt skifti 10
þús. kr. í þjóðlega Mogga.
jukust frá 1914 til 1920 úr 11,7
miljónum króna upp í 42,8 milj-
ónir. Fjársöfnun þessi stafar frá
því seðlaflóði, sem olli gengis-
hruninu. Meðan tap var á atvinnu
vegunum, safnaðist sparifé fyrir.
Alt slíkt fé er „geymd kaupgeta“,
og nú munu eigendurnir ekki fá
minni gæði fyrir peninga sína en
þegar þeir lögðu það í handrað-
ann, og flestir þó meira. Þeir eiga
enga kröfu til, að kaupmáttur
þess fjár sé aukinn umfram það,
sem hann var, þegar það var
dregið saman. Til þess hafa þeir
ekkert unnið. Það væri óverð-
skuldaður vinningur. Þessi rang-
láti gróði mundi með gengishækk-
uninni flytjast yfir á reikning at-
vinnuveganna gjaldamegin. Þeim
væri fært það til skuldar. Og hafa
þeir þó ekki annað til unnið en
að taka lággengisseðla að láni til
ávöxtunar. Vextir munu þó það
háir hér á landi, að ekki sé ráð-
legt að gera atvinnuvegunum að
greiða þar á ofan stórar krónur
fyrir hinar smáu, er þeir fá til
ávöxtunar. Þetta væri ekki rétt-
læti, heldur hróplegt ranglæti.
Það mundi að vísu draga úr mis-
réttinu, að ekki er að vita hvað
mikið heimtist af hinum stóru
krónum hjá sliguðum atvinnu-
rekstri handa eigendum lánsfjár-
ins. En söm er hækkunarstefnan
fyrir því.
o-