Tíminn - 13.11.1926, Blaðsíða 3

TÍMINN
191
(Mythologiæ Lexicon Kmh.
1828).
Með þessari athugasemd um
guðamusterið mikla, er norræna,
„tungan helga“ hefir reist óbrot-
lega fyrir alla tíma, hlýtur hug-
urinn að leiðast ennfremur til
eins frægðamafns, er stendur oss
nær. „Spekingurinn með barns-
hjartað“, skáld Njólu, hvarflar
oss fyrir sjónir, þar sem hann
einn, fyrir ekkert, spannar feikna-
svæði sagnalandsins, og hefur upp
fyrir sjer sjálfum hendingar úr
stjarnóðinum djúpa, djarfa og
hugarhreina.Enginn af voru bergi
brotinn, hefir fyr eða síðar alist
með gáfum og trú, er nær stæðu
ríki himnanna en Björn Gunn-
laugsson. En af ræktarsemi við
hið mikla verkefni mun þá og
mörgum koma í hug annað nafn,
þegar næturóðsins alkunna er
minst. Brynjólfur Jónsson á
Minnanúpi átti skylt við skiln-
ingsþrá á djúpi og hæð í dular-
efnum þeirrar stjörnu, sem vér
köllum jörð. Yfirleitt má segja
það eðlilegt af forsögu vorri, áð
fræði stjarnanna yrðu ein megin-
grein íslenskrar þekkingar.
— Augljósasti kosturinn við rit
þetta, er hlutfallsrétt takmörkun
fróðleiks og skýringa í hinum
ýmsu atriðum. Höf. hefir áður
birt efni sitt á víð og dreif, en
látið sér mjög ant um að skifta
rúmi hæfilegar við framsetning
hinna margbreyttu kenninga og
vísindalegu ályktana. Fyrir þann
tilgang, sem bók þessi sýnir
sjálf á forsíðunni, er þessi kost-
ur hennar sjerlega verðmætur.
Eins og ritið er nú komið fram
samfelt, en jafnframt fjölhliða
liðað í smágreinar, þarf ekki
skilningur lesenda á einu eða
öðru, í hinu erfiða efni, að standa
eða falla með fullkomnu námi
bókarinnar í heild. Er að vísu ara-
grúi af almennum fræðiritum
stjömuvísindanna um allan heim
og á öllum tungum, sem nú liggja
fyrir til undirstöðu álíka rits sem
þessa. En að því leyti sem eg hef
að undanfömu átt kost á að
kynna mér slíkt, má eg fullyrða,
að eg hefi ekki sjeð alþýðlegt rit
af sömu tegund nje tilgangi, sem
sje betur fallið til þess að kynna
skólaæsku og almennum lesend-
geyma. Eg skal taka það fram að
mér gekk það þó ekki til að kjósa
Sigurð ráðunaut, til þess að hann
héldi sætinu aðeins opnu fyrir
Valtý. — Eg vissi þá ekki að fá-
anlegur var til starfsins þáver-
andi skólastjóri á Hólum, Sigurð-
ur Sigurðsson; eg vissi það ekki
fyr en stuttu áður en kosningin
átti að fara fram. En að málinu
athuguðu ákvað eg að kjósa
hann og gerði það.
Mín persónulega skoðun er sú,
að þetta sé fyrsta ástæðan til
að Valtýr gekk á mála dönsku
kaupmannanna, því að hann mun
þá hafa farið að örvænta um að
ná nokkumtíma þeim frama í B.
I. sem löngun hans stóð til.
Stolnar f jaðrir.
Jafnframt þessari endalausu
raunarollu Valtýs, um alla ósigr-
ana, reynir hann að koma því að,
að eitt hafi hann þó gert gott,
meðan hann var hjá B. I. Hann
gerist svo djarfur V. St. að eigna
sér, eitthvað af jarðræktarlög-
unum. Og rétt er það að eitt á
hann. Hann á sama þátt í jarðr
ræktarlögunum, sem ritvélamar
hjá S. I. S. eiga í bréfunum sem
S. í. S. skrifar kaupfélögunum.
Annað á veslingurinn ekki, undir-
tylluskrifari var hann við það
verk og ekkert annað.
Um jarðræktarlögin skal ann-
ars þetta tekið fram:
Tilefnið til þess að jarðræktar-
lögin voru samin var það að
Klemens Jónsson þáverandi at-
vinnumálaráðherra lagði fyrir
stjórn Búnaðarfélags Islands, með
um grandvallarsetningar „hinnar
opnu bókar“.
Nýyrði rits þessa eru flest for-
dildarlaus og liðlega mynduð,
enda eru þessi fræði fallin til
þess að treysta á þolzif íslensk-
unnai’ um tákn nýrra mynda hug-
arins. Er ekki ólíklegt að á þessu
meginleiksvæði mannlegs vits,
komi fram frá skáldanda þjóðar
vorrar þeir draumar, hugboð og
fi’amsóknir inn í hið ókunna, sem
Eddutunga vor er svo guðdóm-
lega hæf til þess að binda við
ódauðleg orð.
Hér mætti annars auðvitað
gera ýmsar athugasemdir, sér-
staklega um síðustu og fram-
sæknustu kenningar um hlutföll
og sambönd stjömuveralda, þar
sem hver sólnageymur kann að
teljast, segjum billión billióna af
sólum, fyrir utan reikistjörnur og
tungl. Ennfremur hefði ekki ver-
ið úr vegi að líta á afreksverk
hinna „ólærðu“ stjömuspekinga
fornaldar, er sögðu fyrir tíma-
mót, reikningslaust að því er vér
köllum, sem vísindamenn vors
eigin tíma viðurkenna. Tíma-
lengdir frá einni stjamstöðu til
annarai' ei’u af ýmsum frægum
sérfræðingum nútímans séðar
með sömu augum er Daníel beindi
að ráðgátum himinsins. En um
slíkt verður ekki unt að gera hér
grein nema aðeins með örfáum
orðum.
Hinn athuguli, víðlesni höfund-
ur „Vetrarbrautar“ á rétt til við-
urkenningar fyrir mjög vanda-
samt verk, unnið í þakklátsverð-
um tilgangi — þeim, að undir-
byggja almenna þekkingu ís-
lenskrar þjóðar um grundvallar-
atriði himnafræðinnar. En um
leið vil eg, sem einn lesandi þessa
rits, lýsa því yfir að þessi náms-
grein á, að minni hyggju, ekki að
stundast á sama hátt, nje að
sama takmarki sem öimur skóla-
vísindi vor. Vér stöndum hér við
hlið annai’s heims. Lög hans eru
ekki ennþá orðin oss hin sömu
sem hin önnur lögmál, er jarð-
mest mentun fræðir oss um.
Eðlisvit mannsins hlýtur að geta
komist miklu lengra í þekking
um stjarnageyminn heldur en
reikningur og eðlisfræði nútíma
vors ná til. Og þar kemst hugs-
T. W. Bnch
(Iiitasmiðja Buchs)
Tietgensgade 64. Köbenhavn B.
LITIR TIL HEIMALITUNAR:
Demantssorti, hrafnssvart, kastorsorti, Parisarsorti og
allir litir, fallegir og sterkir.
TIL HEIMANOTKUNAR:
Gerduft „Fermenta“, eggjaduft, ávaxtadropar, soya,
matarlitir, „Sun“-skósvertan, „ökonom“-skósvertan, sjáf-
vinnandi þvottaefnið „Persil“, „Henko“-blæsódinn,
„Dixin“-sápuduftið, „Ata“-skúriduftið, kz*yddvörur, blámi,
skilvinduolía o. ÍL
Brúnspónn.
LITARVÖRUR:
Anilinlitir Catechu, blásteinn, brúnspónslitir.
GLJÁLAKK:
„Unicum“ á gólf og húsgögn. þornar vel. Ágæt tegund.
HOLLENSKT EXPORT KAFFI-SURROGAT:
Besta tegund. hreint kaffibragð og ilmur.
Fæst alstaðar á íslandi.
HAVNEM0LLEN
KAUPMANNAH8FN
mælir með sínu alviðurkenda rúgmjöli og hveiti.
Meiri vöruéæði óíáanleg.
S.I.S. s!k:iftir eirxg-örLg-u. -við okknr.
Seljum og mörgum öðrum íslenskum verslunum.
un vor þá enn í samband við
þann veruleik, þau reynslusann-
indi, að ein einasta grundvallai’-
villa, ein örsmá feyra í rökvísi
voi’ri getur grafið afgrunns dýpi
milli vor sjálfi’a og viðfangsins.
Eg hefi lítilsháttar minst á
þetta atriði fyr (sbr. „Eimreiðin“
sept. þ. á.). Á vorum tímum mið-
ar slíkum efnum hratt áfram; og
eg tel engan efa á því, að mikill
byr fáist hér á landi fyrir þá
stefnu, að rannsaka djúpt hæfi-
leika hins innra manns, til skynj-
unar, bæði um rúm og tíma, án
þess að hin svokölluðu skilningar-
vit starfi þar að á venjulegan
hátt.
Hin „inni’i sjón“ hefir ráðið við
úrlausnir feikna mikilla reiknings-
dæma í Austurlöndum og þá ekki
síður t. d. meðal blámanna. Um
norræna dulskynjun á þessum há-
sviðum ber Eddan óræka vitnis-
bui'ði. Ragnarökkrið er sá
draumur um heimslok, sem virð-
ist bersýnilegast sprottinn af
spádómsanda þess innra manns,
sem skaparinn hefur gefið oss
öllum, en er settur hjá af svo-
nefndum i’aunvísindum. Sú kór-
villa að hafa ómótmælanlegar
staðhafnir fjarskynjunar að litlu
á þessum voi’um „síðustu tím-
um“, mun, að eg hygg, trauðla
verða langlíf í skólum nje al-
bréfi dags. 9. júní 1922 að „und-
irbúa og koma fram með frum-
varp eða aðaldrætti til frum-
varps til ræktunarlaga og breyt-
inga á ábúðarlögunum ásamt til-
heyrandi athugasemdum, ef unt
er svo snemma, að hægt sé að
leggja fyrir næsta Alþingi".
En ástæðan til þessa bréfs frá
Kl. J. var sú, að einn af þing-
mönnum Framsóknarflokksins í
neðri deild, Eiríkur Einarsson 1.
þ. m. Árn. bar fram og fékk
samþykta þingsályktunartillögu
um að skora á landsstjómina að
gjöra þetta.
Þessi er forsaga málsins, en
framhaldið er svo það, að aðal-
verkið að samning laganna vann
Sigurður Sigurðsson og aðal-
samverkamaður hans var með-
stjórnandi hans í B. í. Hallgrím-
ur heitinn Kristinsson forstjóri
S. í. S. Ekki síst frá Hallgrími er
kominn sá vottur stórhuga sem
er í jarðræktarlögunum.
Hvað sem okkur líður hinum
Framsóknarmönnunum, þá ætti V.
St. ekki að leika sér að því að
ljúga af Hallgrími Kristinssyni
það sem sá mikli maður gerði
vel, þó að af miklu sé að taka.
Færist þá skörin upp í bekkinn ef
skrifaravæskillinn V. St. ætlar að
fara að eigna sér verk Hall-
gríms Kristinssonar.
Hvítárvallahúsið.
Og enn einn ósigur sinn nefnir
V. St. Um söluna á húsi B. I. á
Hvítárvöllum á eg enn einu sinni
að hafa leikið á V. St. og snúið
honum um fingur mér. Er frá-
sögn V. St. af þessu máli svo
full af dylgjum og ósannindum
að eg neyðist til að fara um
hana nokkurum orðum.
V. St. gefur jafnvel í skyn að
eitthvað athugavert hafi verið við
þessa sölu. Hann segir að eg hafi
„gefið það í skyn að þessi sala
væri hagsmunamál fyrir Tíma-
flokkinn“ og að mér „kæmi því
betur“, „að kaupin yrðu gerð
hvað sem hag B. I. liði“. Þetta
eru dylgjur um óráðvendni af
minni hálfu og eru þær dylgjur
áréttaðar með því að eg hafi beitt
óeðlilegri aðferð til þess að fá
þetta samþykt og hóað saman
fundi er „Borgfirðingur einn“
var á ferð „og vildi hann fá kaup-
in gerð straks“.
Hver er sannleikurinn í þessu
máli?
Hvítárvallahúsið er selt hjer-
aðsskóla Borgfirðinga, Hvítár-
bakkaskólanum, opinberri stofn-
un, sem rekur hliðstæða þjóðnýta
starfsemi við þá sem áður var
rekin í Hvítárvallahúsinu. Þannig
er þessu varið með „hagsmuna-
mál Tímaflokksins“. Og Borg-
firðingurinn sem „vildi fá kaupin
gerð straks“ og kom á fund
stjóraar B. I., var Davíð bóndi
Þorsteinsson á Arnbjargarlæk —
einn af helstu íhalds, en ekki
Framsóknai’mönnunum í Borgar-
fjarðarhéraði.
Dylgjur V. St. í minn garð í
þessu máli eru vandræðafálm ves-
almennisins, illmælgi aumingjans
sem hann hrópar úr fylgsni sínu
að sér meiri manni, sem hann alt-
af bíður ósigur fyrir. Það er ekki
til vottur af sannleika í þessum
dylgjum vesalingsins.
Þvínæst segir V. St. að hann
hafi því aðeins samþykt söluna
að hann hafi trúað því að Sig-
urður búnaðarmálastjóri væri
henni samþykkur, enda hafi eg
sagt honum ósatt í því efni.
Dettur mér í hug út af þess-
um ummælum Valtýs það sem
segir í foi’num latneskum máls-
hætti að lygaranum er það nauð-
syn að vera minnugur. En það
hefir bi'ugðist V. St. í þetta sinn.
Hann lætur svo nú sem at-
kvæði sitt um hússöluna hafi
hann látið vera komið undir skoð-
un Sig. búnaðarmálastjóra. En á
fundi B. I. stjórnarinnar 10. nóv.
f. á., þá er endanlega var gengið
fi’á sölunni, þá er mér var falið,
af V. St. og öðrum að gefa afsal
fyrir húsinu og þá er Sig. Sig.
var staddur á fundinum — þá
bókar V. St., ritari B. I. stjórn-
arinnar orðrétt svo: „Búnaðar-
málastjóri lagði ekkert til þess-
ara mála, enda var hann ekki
kvaddur til þess“. — Þetta eru
orð Valtýs Stefánssonar, yfirlýst
álit hans að þetta mál, sem ekki
var búnaðarmál, heyrði alls ekki
undir Sig. Sig. og bæri ekki að
leita álits hans. — Nú segir hann
alveg það gagnstæða.
V. St. er búinn að verða sér
oftar til minkunar opinberlega en
nokkur annar maður á Islandi.
Slík heimska og slík óráðvendni
í frásögn, þætti merkileg í fari
annara. Hjá V. St. verður hún að-
eins ein af mörgum.
Það hlægir mig, að maðurinn
mennu áhti íslendinga. Höf.
„Vetrarbrautar“ getur þess og t.
d. (bls. 104) að árekstur sólar
á annan hnött mundi valda lík-
um atburðum, sem lýst er í
Gylfaginning.
Eg hefi í þessum fáu athuga-
semdum um hina vel sömdu og
ljóslega rituðu bók höf. ekki ætl-
að mér að kveða upp neinn eigin-
legan ritdóm, sem rúm hefði
heldur ekki enst til hér, ef styðja
hefði átt með nokkrum rökum.
En vissulega er óhætt að segja,
að „Vetrarbraut“ er handhæg og
þó efnisrík bók byrjenda. Hún er
lykill að öðrum ennþá dýpri og
hærri sjónum, fyrst og fremst í
þeirri stjarnaveröld sem sjónauk-
ar vorir og ályktanir ná til. Eg
efast ekki um, að hún muni fá
ágætar viðtökur hjá vori'i lestrar-
fúsu þjóð, sem oftast kann vel
að meta þau rit, sem eru hylli
hennar verð.
Einar Benediktsson.
o
Meiri hluti kjósenda í Súganda-
firði eru sjómenn.
Það varðar þá því miklu, hvort
þeir hafa rétt til að kjósa til
Alþingis fyrir kjörfund, eða að-
eins á kjördegi. — Við lands-
kjörið síðasta hér, gerðust þeir
atburðii’, er virðast benda til
þess, að kosningalögin séu ekki
nægilega skýr í þessum efnum.
En atburðirnir voru, í stuttu
máli þessir: Daginn fyrir kjör-
fund síma jeg til sýslumanns og
spyr hann hvort hann telji leyfi-
legt, að kjósendur, er búast við
að vera fjarvei’andi á kjördag,
kjósi daginn fyrir. Kveður hann
j^ við því.
Skýrði eg hreppstjóranum
(oddv. kjörstjómar) frá þessu
samtali okkar sýslumanns, en af
tilviljun var umboðsmaður B-list-
ans svo nærri að hann mátti
nema mál mitt og kallar þegar
fram í og kveður þetta vera
ansskúrans vitleysu, hvað sem
sýslumaður segi um það. Kvaðst
eg ekki deila um það. Líður svo
til kvölds. Þá er eg kvaddur á
sem sérstaklega er leigður til þess
að bei'jast á móti mér og til þess
einkum að gera starfsemi mína
fyrir landbúnaðinn tortryggilega,
skuli vera annað eins andlegt og
líkamlegt lítilmenni og V. St. er,
sá sem frægastur er af endemum
allra Islendinga og falastur hæst-
bjóðanda.
Bjarnargreiði.
Máli Sigurðar búnaðarmála-
stjóra blandar V. St. inn í harma-
grát sinn. Mun hann vilja láta
ókunnuga trúa því að nú vilji
hann styðja þann mann sem hann
hefir ofsótt leynt og ljóst árum
saman. Má vera að einhver trúi.
Um það mál ræði eg ekki við
hann frekar en orðið er. En eg
vil aðeins geta þess, sem eg veit
með vissu, að með vinarhótunum
nú vinnur Valtýr Sig. Sig. miklu
meira tjón, en með fjandskapnum
áðui’. Eru þeir saman í þeim
róðri Vesturlandsritstjórinn og
og Valtýr. Heimfæri eg til þeirra
eftirfarandi sögu, sem flestir
munu kannast við:
„Hváz*t veldur þú því, að vér
megum eigi sækja til vígis í Al-
mannagjá?" „Eigi veld eg því“,
segir Snorri, „en hitt er satt að
eg veit hverir valda — og mun
eg segja þér, ef þú vilt, að þeir
valda því Þorvaldur kroppin-
skeggi og Kolur“. Þeir . . . höfðu
verið hin mestu illmenni í liði
Flosa“.
Tryggvi Þórhallsson.
------o----