Tíminn - 20.11.1926, Blaðsíða 2

194
TlMINN
„Crullkróna“
Jóns Þorlákssonar.
Undanfarin missiri hefir verið
margssannað hvílíkt böl atvinnu-
rekstri bænda hér á landi steðji
af gengishækkun þeirri er Jón
Þorl. hefir beitt sér fyrir. Mikill
hluti bænda skildi þegar í stað,
hve réttmæta aðstöðu þeir höfðu
tekið, sem vildu hverfa frá
gengissveiflunum og festa krón-
una, gera hana aftur sanna og
ósvikna. En margir bændur urðu
þó að ganga í skóla erfiðrar
reynslu áður en þeir sannfærðust
til fulls. En nú í haust hefir
þessi erfiða reynsla sannfært
margan mann. Krónunum fyrir
framleiðslu bændanna fækkaði að
sama skapi og krónan stækkaði.
En gömlu skuldirnar frá þeim
tíma þegar krónan var c. 50 gull-
aurar, þær stóðu í stað. Það var
alviðurkent, að hækkun stjómar-
innar varð að voða fyrir fram-
leiðendur í sveit, bæði gagnvart
framleiðslunni og kreppuskuldun-
um. —
Sömu sögu segja framleiðend-
ur við sjóinn. ólafur Thors segir
hryggilega sögu um meðferð Jóns
á fiskfyrirtæki því sem ólafur
telst meðstjómandi að. Hann
prentar upp úr Þingtíðindunum í
fyrra harðorða ræðukafla til að
sýna hvernig „gullkrónu“- leiðin
hafi farið með togaraútveginn.
Hverjir studdu Jón í fásinnis-
verki því er hann hefir framið?
Fyrst og fremst inneigendur
sparif jár. En eins og sannað var
í fyrra með skýrslum um hve-
nær meginið af innstæðum þess-
um myndaðist, þá er krafa þess-
ara inneigna ekki bygð á sið-
ferðislegum rétti. Mestur hluti
inneignanna em smákrónur, safn-
að og lagt í opinbera sjóði á lág-
gengisárunum. En til að gefa
þessum mönnum rangfengixm
gróða, lamar Jón meginhluta
þjóðarinnar.
I öðra lagi studdu verkamenn
stjómina í þessu máli, bæði í
blaði sínu og með beinum áhrif-
um á almenningsáhtið. En ekki
hefir gengishækkunin gert verka-
mönnum gott yfirleitt. 1 Englandi
er stærsta atvinnudeild verka-
mannanna, kolanámumennimir,
búin að líða hungur, atvinnuleysi
og hverskonar hörmungar í hálft
ár fyrir litla gengishækkun, sem
innieignamenn þar í landi komu
Skólauppsögn.
Erindi flutt við uppsögn ung-
lingaskólans í Vík 1926,
af Þorst. Friðrikssyni.
Kæra nemendur!
Nú fara þær að styttast sam-
verastundir okkar að þessu sinni,
en áður en við skiljum, langar
mig til að ávarpa ykkur með
nokkram orðum. Þetta er í 7
skiftið, sem eg er kominn hér í
þetta hús til þess að segja upp
unglingaskólanum og getur vel
orðið í síðasta skifti, sem eg geri
það.
Eg vil þá byrja á því, að þakka
ykkur fyrir samveruna á liðnu
skólaári, þakka ykkur fyrir þann
velvildarhug sem eg hefi fundið
hjá ykkur til mín, þakka ykkur
fyrir samstarfið og sambúðina,
sem mér er óhætt að segja að
hefur verið góð. — Eg hefi að
vísu ekki komist hjá að vanda
um við sum af ykkur nokkrum
sinnum, en það hefur ekki spilt
sambúðinni, enda munuð þið, sem
fyrir því hafið orðið, hafa fund-
ið, að það var gert af umhyggju
fyrir velferð ykkar, en ekki í
þeim tilgangi að gera ykkur
gramt í geði eða hryggja ykkur.
Það era sjálfsagt flestir, og eg
er engin undantekning frá því,
sem heldur vildu geta glatt en
hrygt, en skólastarfinu er nú
1
►
►
►

W W V w
1

►
CITEOÉN vöru- og fólks-flutningabifreiðarnar eru
smíðaðar sórstaklega með þarfir bænda fyrir augum. Að
útliti til eru bifreiðar þessar eins og venjulegar fólksflutn-
ingabifreiðar, en á nokkrum mínútum má taka aftursætið
burt og bifreiðin er þá hentug vöruflutningabifreið með
400 kílóa burðarmagni.
C I T R 0 É N bifreiðarnar eru ótrúlega ódýrar í rekstri,
eyða aðeins 8 til 10 lítrum af bensini á hverjum 100 kíló-
metrum og skatturinn er ekki nema kr. 88,00 á ári. Allar
frekari upplýsingar fást hjá umboðsmönnum verksmiðjunnar
k
Sambandi ísl. samvinnufélaga.
I
<
<
<
<
Éte-nrtrA-^ter- ~á
Kjöttunnur,
L. Jacobsen,
Köbenhavn
Símn.: Cooperage
V a 1 b y
alt til beykisiðnar, smjörkvartel o. s. trv. frá stærstu beykissmiðjum
í Danmörku. Höfum í mörg ár selt timnur til Sambandsins og margra
kaupmanna.
Hinir margeftirspurðu grammófónar
„Sonora“ fyrirlíggjandi
Samband ísl. samyinnnfélaga.
á. 1 Danmörku er stjórn verka-
manna að veltast úr völdum fyrir
afleiðingar gengishækkunarinnar,
sem verkamenp og gróðamenn
þar í landi hafa verið samtaka
um að koma á. Og hér á landi
hefir mikill hluti verkamanna-
stéttarinnar búið við atvinnuleysi,.
bæði í sumar og vetur alt fyrir
gengishækkunina. Og fram undan
sýnist blasa við beinlínis hallæri
í hinum st'ærri kauptúnum af
sömu ástæðu.
Kaupmennirnir studdu Jón Þ.
að gengishækkuninni. En í byrj-
un júlí tóku bleikir fingur að
skrifa dóminn um gengisbraskið
á búðarveggi þeirra. Síðan í
byrjun júlí hefir verið hallæris-
verslun í helstu útgerðarstöðvum
landsins, þar á meðal í Rvík.
Kreppan sem er íslenskur iðnað-
ar, búin til eingöngu vegna
gengisbraskara og manna, sem á
að skapa rangfenginn gróða af
inneignum, er nú á góðum vegi
með að sýna kaupmönnum í tvo
heima, eins og atvinnurekendum
og verkamönnum.
Embættismennirnir í Rvík voru
síðasta stuðningsdeild Jóns Þor-
lákssonar. Þeir vora hækkunar-
menn. Þeir vonuðu að hækkunin
myndi bæta kjör þeirra. Kaup-
krónur þeirra áttu að stækka alt
að því um helming að kaupmagni,
og svo áttu þær að verða eftir
sem áður jafnmargar. Em-
bættismönnum í Reykjavík gekk
til sama tálvonin og verkamönn-
unum. Þeir héldu að þeir gætu
haldið kaupinu óbreyttu þrátt
fyrir hækkunina. 1 þessari glöðu
og góðu trú hafa embættismenn
Rvíkur sópast að kjörborðinu við
hverjar kosningar til að styðja
gengishækkun íhaldsins.
En rétt eftir að bílar íhaldsins
höfðu í síðasta skifti skilað em-
bættismöimum Rvíkur heim frá
kjörborðinu, þá fengu þeir það
svar, sem þeir áttu alt af víst að
fá frá Jóni Þ. — Þeir fengu
vitneskju frá hagstofunni að
kaup þeirra myndi hraðlækka
upp úr nýárinu. Launin era nú
hreyfanleg og miðast við ár-
ferði. Nú hafa framleiðsluvörar
bænda og útvegsmanna hrapað í
verði, einkum kjöt og fiskur. Þá
lækka embættismannalaunin að
sama skapi.
Um ekkert hafa embættismenn
Rvíkur talað eins mikið undan-
farna daga eins og þessa hall-
æris-framsýn stéttar sinnar. Þeir
þann veg háttað, að það er ó-
mögulegt fyrir samviskusaman
kennara að komast hjá því að
ávíta nemendurna við og við, því
flestir, sem í skóla ganga, era
brotlegir um það að grafa pund
sitt í jörðu, sem kallað er, og
hegða sér öðruvísi en skyldi.
Fullorðnu fólki hættir oft við að
gleyma að því hafi verið nokkuð
áfátt í æsku að þessu leyti og
kastar oft þyngri steini en sann-
gjarnt er á böm og unglinga á
skólaaldri.
Enginn taki orð mín svo, að eg
sé með þessu að mæla bót gjálífi
því og gáleysi, sem mörgum finst
bera allmikið á með uppvaxandi
kynslóð. Það er síður en svo, að
eg vilji gera það, en á hitt vil eg
benda, að við eigum öll yngri sem
eldri, að vera mild og sanngjöm í
dómum okkar um aðra, en dæma
okkur sjálf harðast. Reyndar er
ekki óeðlilegt, að gamla fólkið
geri harðar kröfur til ungu kyn-
slóðarinnar, sem öll fær að sitja
við lindir mentunarinnar, að
minsta kosti að einhverju leyti.
Það er von, að „gamla fólkinu“
finnist, að unglingamir, sem nú
eru að vaxa, ættu að verða vitr-
ari og) betri en sú kynslóð, sem
lítillar eða engrar skólamentunar
hefir notið og sannlega væri
hörmulegt til þess að vita, ef svo
væri ekki, svo miklu fé sem kost-
að er til lýðfræðslunnar. En þegar
hafa reynt að áfella alla aðra en
þá sem sökina eiga en það era
þeir sjálfir, sem af skilinni um-
hyggju fyrir pyngju sinni hafa
látið glepjast til að styðja fjár-
málapólitík, sem er að setja þá og
nálega alla aðra landsmenn í al-
veg einstök vandræði.
Embættismennimir hafa kent
hagstofunni um ólánið. En vita-
skuld er hún alveg saklaus í því
efni. Hún er aðeins reikningsvél
í þessu tilliti. Þá hafa embættis-
fólk er að leggja dóm á þetta, þá
hygg eg, að það sé einkum tvent,
sem menn gleyma: í fyrsta lagi,
að þessi aukna lýðfræðsla er til-
tölulega ung og ávextir hennar
sjást því ekki ennþá að öllu leyti,
og svo í öðru lagi, að nú varpa
flest heimili allri sinni áhyggju á
skólana, hvað fræðslu æskulýðs-
ins snertir, sem sumpart stafar
af misskilningi á uppeldismálinu
og sumpart af fólksfæð heimil-
anna. Eg fyrir mitt leyti er sann-
færður um, að árangur hinnar
auknu lýðfræðslu mundi verða
miklu meiri, ef heimili og skólar
tækju betur höndum saman, en
nú á sér víðast hvar stað, fyndu
betur til þess, að þau eru sam-
verkamenn á þessu sviði, og vinna
að þýðingarmesta starfi þjóðfé-
lagsins, í stað þess að vinna, eins
og stundum því miður á sér stað,
hvort á móti öðru. Eg býst samt
við, að ekki sé hægt að neita því
með rökum, að eitthvað af hinni
auknu lýðmentun okkar sé yfir-
borðsgylling, þó ilt sé til þess að
vita. Á það bendir ýmislegt. Eitt-
hvað hlýtur að vera öðruvísi en
skyldi um líkamsmenningu og
lifnaðarhætti þeirrar þjóðar, þar
sem sjúkdómum og allskonar
kvillum fjölgar árlega, þrátt fyrir
drengilega vöm frá læknanna
hálfu.
Af mentunarskorti æskulýðsins
hlýtur það einnig að stafa, að
menn kent þinginu um vandræð-
in. Það er að vísu rétt, að því
leyti sem þing meiri hluti hefir
stutt hækkunarstefnu Jóns Þ.
móti festingarpólitík þessa blaðs.
En blindur er hver í sjálfssök.
Og embættismennimir gleyma
því, að þeir hafa sem borgarar,
með atkvæði sínu stutt að vand-
ræðum þeim er nú dynja yfir
þá. — Þeir eru samsekir Jóni Þ.
um það sem orðið er.
Hugsanlegt er, að íhaldsem-
fjöldinn allur af ungu fólki flökt-
ar úr einum stað í annan, frá
öðru starfi til hins, án nokkurs
sýnilegs takmarks, nema ef vera
skyldi að lifa fyrir líðandi stund.
Þetta eyrðar- og stefnuleysi unga
fólksins er að verða þjóðarböl.
Eigi er það heldur gleðilegt tím-
anna tákn, hve margir unglingar,
bæði piltar og stúlkur, neyta nú
víns og tóbaks, og virðist sem
aukin fræðsla um skaðsemi
nautnaefna þessara komi að litl-
uiri notum. Svo spáir það heldur
ekki góðu, hve margir unglingar,
einkum þó stúlkur, sækjast eftir
að elta útlendar tískur um fata-
efni og fatasnið, en á það mint-
ist eg í vetur í erindi því er eg
flutti um klæðnað, og fjölyrði eg
þvi ekki um það nú. Hvað veldur
þessu, munu menn spyrja? Era
það skólamir, sem eiga sök á
þessu, eða stafar þetta af straum-
hvörfum í þjóðlífinu, sem skól-
arnir hafa engin tök á að ráða
við? Því er ekki auðsvarað. Þó
kemur mér ekki til hugar að
halda að skólamir eigi sök á
þessu, heldur era orsakir margar,
og ein meðal annars sú, að at-
vinnuvegir og lífsskoðun þjóðar-
innar hafa breyst. Nú eru marg-
ir íslendingar hættir að trúa, að
landbúnaðurinn sé bjargvænleg-
ur atvinnuvegur fyrir þjóðina, en
telja fiskimið landsins þær gull-
kistur, sem þjóðin eigi að ausa
bættismönnum detti í hug, að þeir
geti látið íhaldsílokkinn hækka
laun embættismanna í Rvík nú í
vetur. Það er hugsanlegt að
stjórnin reyni það. Og það er
best að segja það eins og það er,
að fjölmörgum hinni miður laun-
uðu starfsmönnum landsins í
Rvík veitti ekki af launahækkun.
En hverjir eiga að borga? Tog-
araíjelögin sum borga engan
beinan skatt fyrir 1925. önnur
borga ekki einu sinni skattinn
fyrir 1924, t. d. Kári. Og Jón
Auðunn á að hafa lýst yfir á
fundi nýlega að enginn atvinnu-
rekandi mundi borga beinan
skatt fyrir yfirstandandi ár. Sé
þetta rétt ætti launahækkun
handa stuðningsmönnum Jóns
Þorl. í Rvík að koma með aukn-
um tollum á almenning í landinu.
En meginkj arni málsins er
þetta. Nálega allir bæjamenn og
einstaka bændur hafa stutt geng-
isbrask Jóns Þ. móti festingar-
stefnunni. Jón Þ. hefir að þessu
haft sitt fram. Og nú hggja all-
ir í sárum. Bændastéttin alt í
kringum land er lömuð, svo að
þjóðarhætta stafar af. En íhaldið
og ekki síst margir þeir sem nú
kveina mest í bæjunum létu sér
íátt um finnast þótt bændurnir,
einkum samvinnubændumir væru
beittir órétti. En síðan hefir
óáran sú, sem Jón Þ. bjó til, náð
til annara. Verkamenn, útgerðar-
menn, kaupmenn og nú seinast
embættismenn hafa á þessu éri
lent í sömu raun. Og mikil er
trú þeirra, ef þá langar í þau
tæp 20% af „gullkrónunni“ sem
enn era ófengin, með þeim hall-
ærismöguleikum sem þar fylgja
með.
Meðan bændunum leið illa af
gengishækkuninni í fyrra og hitti
fyrra voru aðrar stéttir rólegar
eins og Molbúarnir sem týnt
höfðu fótum sínum. En Jón Þorl.
hefir nú látið stokkinn ganga
yfir týndu fætuma, og eigend-
urnir hafa aldrei sýnt greini-
legra að hver þekki sitt, heldur
en nú. J. J.
----o------
MjöU, mjólkumiðursuðuverk-
smiðjan, er nú aftur tekin til
starfa Varð það að ráði að hún
var ekki endurreist á Beigalda,
eftir branann, heldur flutt til
Borgamess.
■■■'■'■—O-.
úr auð og allsnægtir í framtíð-
inni, og breyta svo eftir þessari
skoðun.
Fyrir nokkra var efnishyggjan
ríkjandi lífsskoðun ýmsra leið-
andi manna þjóðarinnar; nú virð-
ast dagar hennar taldir, en engin
ný allsherjar lífsskoðun hefur
komið í staðinn. Alt er á hverf-
andi hveli um atvinnulíf og stefn-
ur. Það era því alvörutímar fram-
undan og veitir eigi af að sameina
alla krafta til þess að ráða bót á
þessu og öllu, sem miður fer í
þjóðlífinu. Ykkur ungu piltar og
stúlkur kveður ættjörðin til þessa
starfs; á ykkur hvíla nú augu
eldri kynslóðarinnar, sem nú er
að fá ykkur réttindin og skyld-
umar í hendur, — réttindi, sem
þið eigið að nota sem best ykkur
og þjóðinni ykkar til þroska,
skyldur, sem þið eigið að rækja
svo vel, að þið á dánardægri ykk-
ar getið með sörinu tekið ykkur
í munn síðustu orðl Nelsons, flota-
foringjans breska: „Guði sé lof,
að eg hefi gert skyldu mína“.
Eg þykist vita það með vissu,
að þið, kæru nemendur, hafið öll
brennandi löngun til þess að láta
gott af ykkur leiða og verða nýtir
menn og konur í þeirri lífsstöðu,
sem þið hreppið. En eigi er það
nóg að hafa löngun til þess að
verða maður með mönnum, heldur
verðið þið að vinna að því með
óþreytandi elju og dugnaði. An