Tíminn - 18.12.1926, Síða 1

(Sjaíbfeti
afgr«t6sluí*'ai»ur £íma»i «
5i®ur§«tr ^tt&rifsfan,
Sambím&sfjásiwn, ReYfjat»fI
^fgteiböía
C f m «tt s er i Samhanfesljófmu]
(Dptn hogk^a 5—f). f.
5irni <196.
X. ár.
Reykjavík 18. desember 1926
56. blað
Lífsábyrgðarhlutafélagið „THULE“
Stokkliólmi.
BÓNUS fyrir árið 1925 er kominn, og greiðist daglega
hjá aðalumboðsmanni félagsins á íslandi, A. V. Tulinius í
Eimskipafólagshúsinu nr. 25, gegn afhendingu arðmiða.
Reykjavík hinn 17. desember 1926.
A. V. Tulinius.
Framsóknarfél. Reykjavíkur
heldur fund næstkomandi þriðjudag í Sambandshúsinu kl
8 ’/j síðdegis.
Fundarefni: Járnbrautarmálið. Málshefjandi Jónas
Jónsson frá Hriflu.
Tveir dómar.
Síðan dómsvaldið var flutt inn
í landið 1919, munu tveir af
dómum hins nýja hæstaréttar
hafa valdið mestu umtali, og eru
líklegir til að valda straumhvörf-
um í löggjöf og að einhverju
leyti í réttarfyrirkomulagi lands-
ins. Hér er átt við dóminn út af
pésum B. Kr. og máhð út af
hrossakaupum Garðars Gíslasön-
ar 1924.
Sambandið hóf skaðabótamál á
B. Kr. en hann var sýknaður af
þeirri kröfu í undirrétti og
hæstarétti. Viðurkent var að mik-
ið af orðum hans væru ósönn og
meiðandi og þau dæmd ómerk.
En báðir réttimir töldu ekki
sannað, að Sambandið hefði beðið
f járhagsskaða af pésunum. Þess-
vegna yrðu ekki dæmdar skaða-
bætur.
Garðar hóf skaðabótamál sitt
gegn Tímanum út af nokkrum
greinum er leiddu af hrossaút-
flutningi Garðars að vetri til.
Theodór Ambjamárson ráðunaut-
ur vítti vetrarútflutninginn og
vetrarrekstur hrossa um landið,
frá sjónarmiði mannúðar og mildi
við dýrin. Garðar lét svara með
skætingi og grobbi. Varð þá
nokkur deila um hrossaverslunina
yfirleitt. Skrifuðu í Tímann kaup-
félagsstjórar, bændur og ýmsir
aðrir áhugasamir samvinnumenn.
Þótti þeim bændum hafa reynst
betri verslun kaupfélaganna með
hross heldur en Garðars. Ritstjóri
Tímans lagði ekki til málanna.
Honum eða blaði hans stóð eng-
inn persónulegur hagur af hrossa-
kaupunum, á einn eða annan veg.
En hann mun hafa álitið skyldu
sína við málstað sveitanna, að
taka greinar er virtust líklegar
til að styðja atvinnurekstur
bændanna, jafnt í hrossarækt
sem öðru.
Ummæli þau sem þessi tvö
mál hafa risið út af, eru býsna
ólík. B. Kr. undirbýr skipulags-
bundna herferð á hendur kaupfé-
lögunum, gefur svo að segja á
hvert heimili landsins ritling, þar
sem því var haldið fram, að Sam-
bandið, stærsta verslunarfyrir-
tæki bænda, hefði verið stofnað í
illum tilgangi og af illum mönn-
um. Flestir félagsmenn þess væru
ginningarfífl og í mikilli hættu.
Viðskiftamenn Sambandsins væru
1 stöðugri hættu ef þeir ættu
hjá því. Ráðið væri að félags-
menn sundruðust. En ef þeir,
gerðu það ekki, ætti löggjöfin að
taka í taumana og drepa fyrir-
tækið.
Hér var um fyrirfram ráð-
gerða árás að ræða, sem stefndi
beinlínis í þá átt að eyðileggja
Samb’andið. Greinarnar um
hrossaverslunina frá hendi
hrossaráðunautsins, eru eingöngu
dýravenidunarmál, og halda á-
fram sem almenn umræða um
verslunarmálið. Margir menn
skrifa um hrossaverslunina án
þess að vita hver um annan, en
byggja greinar sínar á hinu yfir-
lætisfulla sjálfshóli Garðars, sem
hann keypti inn í blöðin.
Bæði málin dæmdi í undirrétti
Jóhannes Jóhannesson. En vegna
anna sinna við ýmislegt, sem
ekki kemur dómarastörfum við,
mun hann hafa látið Einar Am-
órsson gera báða dómana, en síð-
an litið yfir verk hans og undir-
skrifað það. Þetta er undarleg
ráðabreytni, þar sem Einar er há-
skólakennari í lögum og vara-
maður í hæstarétti. Gat hann því
dæmt málið í báðum réttum, ef
ekki hefði verið almenn vitneskja
um þátttöku hans í tfndirdómn-
um. Einar og Jóhannes og síðan
hæstiréttur sýknuðu Björn af
skaðabótum. En vafalaust myndi
engum af þessum 7 mönnum, er
gerðu þá dóma, hafa komið til
hugar að neita að tilgangur B.
Kr. var að eyðileggja Sambandið.
Þeir létu það óumtalað, en sýkn-
uðu hann vegna þess að tilraun-
in hafði ekki tekist.
Pétur Magnússon frá Gils-
bakka flutti málið fyrir Tímann.
Hann sannaði fyrir báðum rétt-
um, að Garðar hefði engan skaða
beðið á hrossaverslun sinni 1924
af hinum almennu umræðum.
Garðar fékk það ár tiltölulega
meira en Sambandið af hestum,
miðað við 1923. Auk þess tapaði
Garðar að eigin sögn um 70 krón-
um á hverjum hesti 1924. Ef
greinar Tímans hefðu minkað
hrossakaup Garðars 1924, þá gat
Garðar ekki annað en skoðað það,
sem happ, eins og þá stóð á. En
nú sannaðist ekkert slíkt. Krafa
Garðars var því sjálfíallin, á
tjóni því er hann og allir aðrir'
útflytjendur urðu fyrir á hross-
um 1924. Hann hafði þar að auki
fengið vel sinn hluta hrossa-
magnsins árið 1924, miðað við
aðra útflytjendur þá og árið áður.
Pétur Magnússon krafðist því,
að Tíminn yrði algerlega sýknað-
ur, og benti á hvaða réttargrund-
völl hæstiréttur hefði lagt í B.
Kr. málinu. Umræður um verslun
sem ekki leiddu af sér sannan-
lega skaða, væru ekki skaðabóta-
skyldar, að mati hæstaréttar.
Hæstiréttur játaði nú að hvorki
sannanir eða líkur væru fyrir að
hrossaverslun Garðars hefði lið-
ið við umræðumar. En hann
taldi ^sennilegt að verslun hans
yfirleitt kynni að hafa liðið.
Þess vegna. dæmdi hann Tímann
til að greiða 5000 kr. í skaða-
bætur.
Jóhannes Jóhannesson og Einar
Arnórsson höfðu í undirrétti
komist að þeirri niðurstöðu, að
Tíminn ætti að greiða 25 þús.
kr. Jóhannes birti þann dóm
eiginlega í tvennu lagi. Fyrst á
venjulegan hátt, en auk þess
einskonar opinbera tilkynningu
fyrir munn V. St. í Mbl., um að
sektin væri í sjálfu sér of há.
En það væri Pétri Magnússyni
að kenna. Hann hefði ekki mót-
mælt skaðabótaupphæðinni.
Hæstiréttur vítti Jóhannes Jó-
hannesson fyrir þessa viðbótar-
skýringu og taldi hana alranga.
Undirdómurinn sýnist hafa haft
of lítinn tíma til að rannsaka
málið. Bæði Einari og Jóhannesi
hefir yfirsést. Garðar hafði ein-
mitt óskað eftir að dómarinn
skyldi meta bætur „alt að 25
þús. kr.“.
Sést af þessu annríki Jóhann-
. esar við pólitík og ýms önnur
störf. Birting hans á dómsskýr-
ingum í Mbl. og hin ástæðulausa
árás á Pétur Magnússon, stafar
sýnilega af því, að hann og lög-
fræðingur sá, er hann lætur
starfa að málunum á sína ábyrgð
út í bæ, verja ekki nægum tíma
til starfsins.
í hæstarétti hafði Garðar ræðu
sína skriíaða og var oröbragðið
engu likara en Páli á Þverá væri
að skrifa biað sitt, Storm. Egg-
ert Briem dómstjóri vitti Garðar
ekki lyrir þessa framkomu og
lieidur ekki fyrir að ráðast á
óviðkomandi og óstefnda menn,
t. d. Tiieodór Arnbjarnarson.
Bjuggust allir við, er á hlýddu,
að Garðar yrði sektaður fyrir
málíærsluna. En svo varð ekki.
Teija kunnugir það stafa af því,
að rétturinn hafi ekki gert sömu
kröfu til mentunar og þekkingar
á almennum mannasiðum hjá
Garðari, eins og málfærsiumönn-
um hæstaréttar.
Niðurstaðan er þá sú að
hæstiréttur dæmir tvo dórna, sem
sýnast vera í algerðu ósamræmi
hvor við annan. B. Kr. er sýknað-
ur fyrir tilraun sína að fá fé-
lagsmenn til að leggja Samband-
ið niður eða ef það mistækist, þá
er löggjafanum bent á að eyði-
ieggja það með landslögum. En
Tíminn er sektaður fyrir tiltölu-
lega hógværar greinar um einn
þátt í verslun Garðar. Það sann-
ast, alveg skýlaust að dómi
hæstaréttar, að krafa Garðars um
skaðabætur út af þessum lið (og
hann gaf tilefni til málaferlanna)
er óréttmæt og órökstudd. Samt
eru honum dæmdar bætur af því
hann kynni að hafa skaðast á
öðrum liðurn verslunar sinnai’.
Jón Ásbjömsson, talsmaður B.
Kr., hélt því fram til vamar
skjólstæðingi sínum að það mætti
segja margt og mikið um kaupfé-
löofn og Sambandið, án þess að
það varðaði við lög. Þau værf ekki
á sama hátt vemduð af friðhelgi
laganna eins og einstakir atvinnu-
rekendur, víst þar með talin
gróðafélög. Þetta átti að afsaka
og gera ósaknæmar hinar svæsnu,
ósönnu og illgirnislegu árásir B.
Kr. á samvinnufélögin.
Nú virðist mörgum sem hæsti-
réttur telji að talsmaður B. Kr.
muni hafa haft lög að mæla. Dóm-
arnir tveir virðast í algerðu ósam-
ræmi að niðurstöðu, nema ef lög-
gjöfin er mismunandi. En séu
samvinnufélögin réttlaus gagn-
vart mótblæstri eins og þeim sem
B. Kr. efndi til, þá verður sá dóm-
ur fyllilega skiljanlegur. Við frek-
ari meðferð málsins kemur í ljós
hvert er eðli og andi löggjafai-
innar í þessum efnum.
En sé gengið út frá kenningu
Jóns Ásbjörnssonar, þá er lög-
gjöfin að þessu leyti í meira lagi
misjöfn, samvinnufélögunum í
óhag, og það svo að þau munu
tæpiega geta viö unað án þess að
iáta hreyfa mótmæium á Alþingi.
Benniiega neyðast samvinnufélög-
in þá til að hefja sókn um jaín-
rétti'A við keppinauta sína kaup-
mennina og hlutafélögin. Hugsan-
legt er líka að gera þurfi aðrar
umbætur á löggjöfinni í náinni
framtíð, t. d. gei’a ólöglærðum
málfærslumönnum skylt að fylgja
háttum vel siðaðra manna fyrir
hæstarétti. Þá sýnist sjálfgeíið
að letta þurfi einhverjum auka-
störfum af undirdómaranum í
Rvík. Afall það er liann hefir orð-
ið fyrir í sambandi við hina mið-
ur vel grunduðu orðsendingu í
Mbl. sannar, þótt ekki séu tekin
fleiri atriði í sambandi við Garð-
arsmálið, að hann hefir ekki, með-
an á þingi stóð, haft nægilegan
tíma og næði til að athuga máls-
gögnin. Þetta er áþreiíanlegt, þeg-
ar þess er gætt, að sú lögfræði-
lega aðstoð sem hann hefir trygt
sér, hefir líka orðið honum ónóg
að þessu sinni. Ekki er ósenni-
legt, að við meðferð málsins í
þinginu á næstu árum kunni að
rifjast upp fleiri þættir viðvíkj-
andi dómaskipun landsins, þar
sem ástæða sýnist til umbóta.
Sérstaklega er það ljóst þeim sem
þetta ritar, að þar má nokkru
áorka. Er jeg kom fyrst með frv.
mitt um að spara landinu 20—
30 þús. krónur árlega með fækk-
un starfsmanna í hæstarétti,
mætti sparnaður þessi allmikilli
mótspyrnu. En árið eftir komu
helstu mótgangsmenn hugmynd-
arinnar yfir á mína hlið. Og nú í
ár kemur sparnaður þessi veru-
lega til framkvæmda.
Landssjóður uppsker nú í ár
svo að um munar af hagsýni okk-
ar Tímamanna, en hiklaust má
vænta, að ekki verði þar látið
staðar numið. J. J.
----0-----
Stokkseyrarbruninn. Ekki hefir
enn orðið upplýst hver hafa ver-
ið upptök eldsins á Stokkseyri.
En fyrst varð eldsins vart í búð
sem menn héðan að sunnan höfðu
tekið á leigu.
*) Ilér er skortur á meir en jöfn-
uði, ef kenning J. Á. er rétt, þegar
borin eru saman hin mildu ummæli
Tímans um hrossaverslunina og pésar
B. Kr.
Siðfræði
eftir próf. Á. H. Bjarnason.
í fyrra kom út fyrsta hefti
siðfræðinnar. Nú er annað heftið
nýkomið.' Þriðja og síðasta heftið
kemur að ári. Menn ættu að
kaupa heftin jafnóðum og þau
koma. Nægilegt umhugsunarefni
fyrir heilt ár er í hverju hefti,
og betur þó. 1 því er verðmæti
slíkrar bókar fólgið, að vekja til
umhugsunar. Rökstuddar skoðan-
ir um siðferðileg efni eru hverj-
um manni nauðsynlegar og þjóð-
félaginu í heild sinni. Prófessor-
inn á því þakkir skyldar fyrir
þessa ágætu bók.
1 fyrra heftinu var rakin safea
siðalærdómanna. Annað heftið er*
aftur um höfuðatriði siðfræðinn-
ar. Höfuðkaflamir eru níu tals-
ins. Skal hér birt yfirlit yfir einn
kaflann, sem fjallar um hinn sið-
ferðilega mæhkvarða: 1. Hinn
siðferðilegi mælikvarði. 2. Siða-
lög. 3. Siðaboð. 4. Kynstu náttúr-
unni. 5. Kynstu sjálfum þér. 6.
Hafðu stjóm á sjálfum þér. 7.
Gættu sóma þíns. 8. Vertu trúr,
dyggur og áhugasamur. 9. Finn
þú köllun þína og ræk hana. 10.
Vertu ættrækinn og heimilisræk-
inn. 11. Vertu þjóðrækinn. 12.
Vertu orðheldinn og ráðvandur.
13. Ástunda réttlæti og mannúð.
14. Vertu góður og guðrækinn.
15. Siðaboðið samfelt kerfi. Munu
allir finna af þessum fyrirsögn-
um, að efnið á erindi til þeirra.
Til sýnis skal hér birt sjöunda
greinin um að gæta sóma síns:
„Þá er stúlkur skrýðast skart-
klæðum til þess að fara á dans-
leika eða á hátíðlegar samkom-
ur, gæta þær þess alla jafna að
koma ekki við neitt, sem óhreint
er, stíga ekki í poll eða önnur
óhreinindi, svo að hvergi sjái á
þeim blett eða hrukku. Á líkan
hátt er þeim kent að gæta sóma
síns. Sál þín, einkum á meðan þú
ert ungur og fullur eftirvænting-
ar eftir gleðileikum lífsins og
hátíðabrigðum þess, ætti að vera
slík hátíðabúin vera. Gættu þess
því að flekka hana ekki né ytri
búning hennar, líkamann, með
því að ata þig út á saurugum at-
höfnum eða með því að láta
ljótar hugsanir og ljótar til-
hneygingar setjast að 1 huga þín-
um og hjarta. Sérstaklega ber
þér þó að gæta þess að glata
ekki drengskap þínum né heldur
lífsláni annarar manneskju með
framferði þínu. Haltu því orð þín
og eiða, er þú hefir bundist þeim,
en farðu varlega í því að lofa,
og farðu varlega með fjöregg
annara manna, lífslán þeirra.
Minstu þess, sem meistari sáln-
anna sagði: Hvað stoðar það
manninum, þótt hann eignist all-
an heiminn, ef hann bíður tjón á
sálu sinni. En slíkt sálartjón
hlýst af hverri þeirri athöfn, sem
mann iðrar eftir alla daga. Sá
sem glatað hefir, hvort heldur er
drengskap sínum eða heiðri, hefir
glatað því dýnnætasta, sem hann
á. En sá sem heldur sæmd sinni
og heiðri óskertum, getur litið
dj arfmannlega upp á hvem mann
og sagt: Eg er maður! — Þó er
mun hægra að segjast vera mað-
ur heldur en að vera það í raun
og sannleika, því ekki reynir á
kappann fyr en á hólminn er
Framh. ó 4. síðu.