Tíminn - 19.03.1927, Síða 1

©faíbtfeti
99 afgrei&slumaöur Cimans er
Xannpeig þorstei nsöóttir,
Sambanósljúsinu, KeYfjauíf.
Címans er t Sambanös^úsinu.
©ptn óaatega 9—\2 f. t).
Sími 496.
XL Ar
Reykjavík, 19. mars 1927.
12.
blað.
IJtan úrheimi.
Uppsrangrur Bandaríkjanna.
Aðstaða Bandaríkjanna varð
sú í heimsstyrjöldinni miklu, að
til þeirra flaut mikið af hinu
hreyfanlega fjármagni Evrópu.
Bandaríkin lögðu Vesturþjóðun-
um til mikið af herbúnaði og
mátvælum, en eyddu sjálfir litlu
við þátttöku sína í stríðinu, bæði
af fé og mönnum, í samanburði
við stórþjóðir Evrópu, sem fóm-
uðu bæði auði og mannslífum,
svo að aldrei hefir stærri fóm
verið færð áður í nokkru stríði.
Eftir stríðið hefir Bandaríkja-
þjóðin fært sig upp á skaftið, og
er nú fremst allra þjóða í stefnu-
fastri leit eftir sem mestum
auði, með sem minstri fóm og á-
hættu.
Bandaríkin bratu á bak aftur
heit hins mikla leiðtoga Wilson.
Hann stofnaði þjóðbandalagið til
að fyrirbyggja ófrið og eyði-
legging í framtíðinni. Banda-
ríkjaþjóðin neitaði að vera með í
þessum félagsskap. Áhættan af
erlendri ásókn er lítil fyrir
Bandaríkin. Þau era stærsta og
sterkasta ríki jarðarinnar og
varin af tveim heimshöfum.
Vegna sinna borgara þurftu
Bandaríkin ekki að vera með í al-
heimsfélagsskap fyrir friðnum.
Auk þess hlaut hvert af hinum
stærri ríkjum að taka á sig
nokkum kostnað og ábyrgð við
samstarf þjóðanna. Evrópuríkin
halda áfram að fóstra hugsjón
Wilsons, hversu sem fara kann
með þroskann, enda hefir Norð-
urálfan æma þörf fyrir aukna
friðarstarfsemi.
Eina hættan sem Bandaríkjun-
um gæti staðið af öðrum þjóðum
í hemaði væri af sigursælum er-
lendum flota, og er þó erfið sókn
til Ameríku, bæði yfir Atlants-
haf og Kymahaf. En engin þjóð
gæti látið sér koma til hugar að
flytja landher til Bandaríkja,
Vitundin um að eina hemaðar-
hættan kynni að vera af samein-
uðum flotum nokkurra stór-
velda, knúði Bandaríkin til,
skömmu eftir ófriðarlokin, að
kalla hinar skuldugu þjóðir á
fund í Washington og var um-
ræðuefnið að takmarka herskipa-
stól stórþjóðanna. Komst á fast-
ur samningur um töluhlutfall
bryndrekanna. Bandaríkin og
England máttu hafa 5 dreka,
þegar Japan bygði 3 en Frakk-
land og Italía 1.75 hvor. Þýska-
land var afvopnað og Rússland
ekki með í samningunum. Frökk-
um þótti sér smán gerð með því
að skamta þeim svo lága tölu,
en skuldimar vora hlekkur um
háls þeirra. Nú í vetur boðar
Bandaríkjaforseti til annars
fundar um að koma hinu sama
skipulagi á um minni herskip
þjóðanna, einkum kafbáta. Tak-
ist Bandaríkjum að takmarka
flota annara þjóða, en vera sjálf-
ir sterkastir með Englendingum,
án þess að fóma miklu fyrir ör-
yggið, telja leiðtogar þeirra að
málunum sé vel borgið. J. J.
-—o——-
ófarir. Erfið reyndist Jóni Þor-
lákssyni vömin í gengismálinu.
Gafst illa málstaðurinn, og lagði
enginn honum liðsyrði. Og þegar
andstæðingamir hófu hina síð-
ustu sókn sína flýði forsætisráð-
lierrann frá umræðunum og
yfirgaf þingsalinn.
---o---
Skuldakóngurinn.
„Viðreisn fjárhagsins“I!
Mestu og alvarlegustu tíðindin
sem borist hafa út um landið frá
Alþingi, eru tíðindin um hinar
nýju miljónalántökur.
í vor sem leið tók fjármálaráð-
herrann þriggja miljón króna lán
í Danmörku. Það lán er nú orðið
fast, að langsamlega mestu leyti
í húsum kaupstaða og kauptúna.
Þá er næst stóra lánið, sem
hinn sami fjármálaráðherra fékk
fjárhagsnefnd neðri deildar til að
bera fram framvarp um, því að
hinn ameríski lánveitandi krafð-
ist skýlausrar lagaheimildar fyr-
ir því að fjármálaráðherra á-
byrgðist lánið af ríkisins hálfu.
Hefir ráðherrann tekið það ó-
heillaráð, sem í rauninni er beint
brot á stjómarskipun landsins,
að leyna því fyrir alþjóð hversu
stórt þetta lán á að vera. Það
era íslenskir kjósendur sem,
nauðugir viljugir, eru gerðir að
ábyrgðaimönnum þessa nýja
miljónaláns, og þess vegna er sú
aðferð óafsakanleg með öllu, að
leyfa ábyrgðarmönnunum ekki að
vita hve háa skuld þeir ábyrgjast.
En eitt af stjómarblöðunum
hefir sagt frá því að þetta nýja
lán sé að hámarksupphæð níu
miljónir króna. Hefir því ekki
verið mótmælt af ráðherranum,
og verður því að hafa það fyrir
satt, þangað til annað reynist
réttara.
Loks er borið fram frumvarp
um það af einum í fjárhagsnefnd
neðri deildar, fyrir landsstjóm-
ina, að ríkið taki 43/4 miljóna
króna lán, til nýs veðdeildar-
flokks handa kaupstöðum og
kauptúnum, sem á að verða 4
milj. kr. hár, en einhver slatti er
á pappímum ætlaður Ræktunar-
sjóði.
Eftir þessu eru hinar nýju lán-
tökur samtals að upphæð nálega
17 — sautján — miljónir króna.
Þetta er gert fyrir forgöngu
þeirrar landsstjómar sem þóttist
vera að vinna að „viðreisn fjár-
hagsins" og taldi það eiginlega
eina verkefni sitt að borga
sliuldirl!
Fyrir tíð núverandi stjómar
var það Magnús Guðmundsson
sem var hinn ókrýndi skuldakon-
ungur þessa lands. Enska lánið
og fjáraukalögin miklu munu
lengi halda nafni hans á lofti.
En nú hefir Jón Þorláksson
langsamlega sett met í lántökum.
Nálega sautján miljónir króna á
einu ári! Skuldakóngurinn öllum
meiri er hann orðinn.
Og það er ekki nóg með það,
að hann beri með réttu skulda-
kóngsnafnið, af því að hann hafi
tekið og ábyrgst og muni taka
meiri lán en nokkur annar.
Hinn sorglegi sannleikur er sá
að Jón Þorláksson er jafnframt
sá maður sem ber ábyrgðina á
þeim tíðindum, sem því valda að
sjóðir Islendinga eru nú svo
tómir að taka verður þessi milj-
ónalán.
Þessi miljónalán eru nú tekin
vegna þess að að undanförnu
hefir verið stórtap á þjóðarhú-
skap okkar íslendinga. Um síð-
ustu mánaðamót var aðstaða
bankanna út á við um það bil 15
miljónum króna verri en hún var
á sama tíma í fyrra. En þessi
töp íslendinga og þessi alvarlega
aðstaða út á við stafar fyrst og
fremst af hinni gálauslegu og
ráðdeildarlitlu hækkun krónunn-
ar. —
Fyrir fjórum árum síðan hóf
Jón Þorláksson yfirreið sína um
landið, sem frægt er orðið.
Hann þuldi tölur yfir mönnum.
Hann kvað upp þungan dóm yfir
þeim mönnum, sem stýrt höfðu
fjármálum þessa lands —
þyngstan að maklegleikum yfir
Magnúsi Guðmundssyni, þáver-
andi skuldakóngi.
Talnalestur Jóns Þorlákssonar
bar þann árangur að hann náði
kosningu til Alþingis, vildi verða
forsætisráðherra, en gat ekki þá.
En fjármálaráðherra varð hann,
og starfsbróðir þess manns og
þeirra sem hann hafði áfelt mest
með tölum sínum.
Og nú getur hann farið að
reikna út nýjar tölur, hærri og
ægilegri tölur en nokkru sinni
áður. Það eru miljónalánin sem
hann hefir tekið sjálfur og á-
byrgst — sautján miljónir á einu
ári.
Og það er hann sjálfur sem
ábyrgðina ber, nálega að öllu
leyti, því frumorsök þarfar-
innar fyrir miljónaláninu, er
gengishækkunin hans. —
Þannig hljóðar: Æfintýrið um
litla manninn með tölumar, sem
varð skuldakóngur á Islandi.
----o-----
Flelr! heimill.
(9) Þriðja frv. uni) landnáms-
sjóð flytur Jón Baldvinsson for-
maður verkamannaflokksins. —
Hann vill að landið geri tvær
tilraunir í allstórum stíl með
landnám, tryggi sér hentugt
ræktarland í tveim gæðasveitum
austanfjalls, ölfusi og Holtum
og reisi 25 ný heimili á hvorum
stað. Eftir framlagi úr landsjóði
gerir flm. ráð fyrir að hvert
býli kosti að, minsta kosti 20 þús.
kr. og er það raunar ekki meira
en fullræktað og vel bygt smá-
býli kostar nú í Danmörku. Gert
er ráð fyrir að landið eigi jarð-
imar og leigi þær með viðunandi
kjörum.
Verulegasti annmarki á þessu
frv. er að það er of fjárfrekt í
hvert býli og mætir ekki þörfinni
í hverri einustu sveit á landinu.
Rétt er að geta þess að flm. tel-
ur þetta aðeins vera fyrstu til-
raun*. En ef hvert býli kostar
landnámssjóðinn svo mikið, myndi
heimilafjölgunin sækjast seint.
Ávinningurinn við frv. Jóns
Baldvinssonar liggur í því að
þar er fengin viðurkenning frá
þriðja aðalstjómmálaflokki lands-
ins um að hann vilji vinna að
landnámi með veralegum stuðn-
ingi af opinberu fé.
í haust um kosningamar lýsti
foringi verkamanna í Hafnar-
firði því yfir, að verkamenn ósk-
uðu einkis fremur en að landnám
tækist að nýju í sveitum landsins
til þess að fólksstraumurinn úr
sveitinni eyðilegði ekki fram-
færslumöguleika þeirra sem fyrir
eru í kaupstöðum og kauptúnum.
Jarðabæturnar 1925.
Búnaðarfélagið hefir nú lokið
við að gera upp skýrslu yfir unn-
ar jarðabætur 1925, eftir mæling-
um trúnaðarmanna, gerðum 1926
og verður útkoman sú um þær
jarðabætur, er heyra undir II
kafla jarðræktarlaganna, að 2280
jarðabótamenn (bændur) í 180
búnaðarfélögum (eða hreppum)
hafa á árinu 1925 unnið að: .
áburðarhúsum 28672 dagsv.
túnrækt 157352 —
garðrækt 1854 —
Samtals 187878 dagsv.
og styrkurinn nemur fyrir
áburðarhúsin kr. 43008.00
túnræktina — 167352.00
garðræktina — 1483.20
Samtals kr. 201843.20
Frádráttur (á túnrækt) eftir 10.
gr. laganna nemur kr. 25260.00
og verður þá gjaldskyldur styrk-
ur kr. 176583.20 en í fyrra var
hann kr. 132.744, og þá var frá-
dráttarákvæði 10. gr. ekki beitt.
Hæstur er styrkurinn í Gull-
brignu- og Kjósarsýslu (með
Reykjavík) eða kr. 44213.50,
lægstur í Norður-Múlasýslu —
einar 587 krónur. Milli 10 og
20 þús. er styrkurinn í Eyjafjarð-
arsýslu (með Akureyri), Ámes-,
Rangárvalla- og Skagafjarðar-
sýslu.
Á 18 þjóðjörðum hafa verið
unnin 616 dagsverk til land-
skuldargreiðslu og afgjaldsmátt-
ur þeirra er kr. 4564,37, og á
80 kirkjujörðum 2636 dagsverk-
um og afgjaldsmáttur þeirra er
kr. 19120.41. I fyrra voru þessar
jarðabætur nokkru meiri en nú.
Um þessar jarðabætur má geta
þess, að ekki verður greitt meira
fyrir þær á þessu ári en sem
svarar ársafgjaldi þeirra jarða,
sem þær eru unnar á, og jarða-
bótaskýrslurnai', sem heyra undir
II. kafla laganna, er nú verið að
afgi’eiða til stjórnarráðsins og
má vera að einhverjar lítilsháttar
breytingar verði gerðar á þeim
þar. Þá eru og fáeinar skýrslur,
sem enn liggja milli hluta. Geta
því orðið einhverjar breytingar
á tölum þeim, sem hér eru
nefndar.
Hér kemur þó gleðileg framför
í ljós, einkum þegar þess er gætt,
að 1925 vora mældar allar jarða-
bætur, sem gerðar höfðu verið
eftir 1. júlí 1923 og þá engum
frádrætti beitt við úthlutun
styrksins.
----o----
Albíngí.
Frumvörp.
Halldór Stefánsion flytur frv.
um landnámssjóö Islanda. Sam-
kvæmt því á ríkissjóður að leggja
100 þús. kr. árlega í þann sjóð.
Sé fénu varið til að styrkja ný-
býli, sem einstakir menn eða
sveitafélög vilja stofna eða ríkið
sjálft, ef aðrir verða eigi til þess.
Framlög til nýbýla veitist gegn
ævarandi afgjaldi af býlinu, 2%
árlega af framlaginu. Sé þó af-
borgunarlaust 10 fyrstu árin.
Sjóðurinn sé undir sömu atjóm
og Ræktunarsjóður.
Jón Baldvinsson flytur frv. um
forkaupsrétt kauptúna að jörð*
um í nágrannahreppi, hafi hrepp-
urinn sjálfur hafnað sínum for-
kaupsrétti.
Frv. um skyldu útgerfarmauui
til að tryggja fatnaS «g muni
lögskráðra skipverja (Flm. J.
Bald.).
Einar Jónss. flytur þál. um að
skora á stjórnina að gjöra áætl-
un um kostnað við að byggja
barnahæli og reka kúabú í Gunn-
arsholti á Rangárvöllum.
Jón Baldvinsson flytur frv. um
stofnun nýbýla. Ríkisstjómin
skal leitast fyrir um kaup á
landi í Rangárvalla- og Ámes-
sýslu er nægi til að stofna 50
nýbýli. Kosti ríkið ræktun lands-
ins og nauðsynlegar byggingar
en leigi síðan býlin. Stjómin hafi
heimild til að taka alt að 1 nailj.
og 200 þús. kr. lán í þessu skyni.
Björn Líndal flytur frv. um
salemahreinsun á Akureyri.
Ingvar Pálmason flytur frv. um
stofnun húsmæðraskóla á Hall-
ormsstað.
Halldór Steinsson ber fram
tillögur (stjórnarskrárbr.) um
afnám landkjörinna þingmanna.
Pétur Ottesen flytur till. (br.-
till.) um að sameina fræðslumála-
stjóraembættið kennara- eða
skólastjórastöðu við Kennara-
skólann.
Þór. Jónsson og Ben. Sveinsson
flytja br.tiIL við frv. um sérleyfi
Titans. Er hún um það, að ákvæði
um framlag ríkissjóðs til jám-
brautarinnar skuli falla niður.
Ben. Sv. flytur br.till. við vega-
lagafrv. — um Kópaskersveg.
Þingsályktunartillögur.
Jón Baldvinsson, Jónas Jóns-
son og Magnús Kristjánsson
flytja þál. um að rannsaka veg-
arstæði milli Seyðisfjarðar og
Fljótsdalshéraðs. Sé rannsóknin
framkvæmd í sumar og árangur
hennar ásamt kostnaðaráætlun
lagt fyrir næsta Alþingi.
Jón Guðnason og Ingvar
Pálmason flytja þál. um áfengis-
varnir: Að afnema vínsölustaði
þar sem þess er óskað, leita
nýrra samninga við Spánverja
og birta skýrslur um lyfseðlaút-
býting lækna.
Halldór Stefánsson, Ámi Jóns-
son og Jón Kjartansson flytja
þál. um breyting á reglugerð
Ræktunarsjóðsins. Megi veita lán
til rafmagnsstöðva í sveitum til
20 ára og alt að 3/6 virðingar-
verðs stöðvana. Taki þessi breyt-
ing og til þeirra lána, sem þegar
eru veitt.
Jónas Jónsson flytur þál. um
að skora á landstj. að kaupa eða
leigja hentuga flugvél til póst-
flutninga hér á landi og fá hæf-
an mann til að stjóma henni.
Tilraun skal hefjast á næsta
sumri.
Fjórir þm. (Bemh. Stefáns-
son, Einar Ámason, Jakob Möller
og Jónas Kristjánsson) flytja í
sameinuðu þingi þál. um að láta
fara fram stúdentspróf við Gagn-
fræðaskólann á Akureyri á vori
komanda. I Gagnfræðaskólanum
hefir um 3 síðustu ár verið fram-
haldskensla samskonar og í lær-
dómsdeild Mentaskólans í Rvík.
Er nú að því komið, að þeir, sem
fyrstir nutu kenslu þessarar
taki stúdentspróf, og er tillagan
komin fram. til þess að spara
þeim ferðakostnað og önnur
óþægindi við það að taka próf-
ið í Reykjavík.