Tíminn - 16.04.1927, Síða 2

63
TlM'IHN
snáRfl
SHJBRLiKÍ
KZa.u.pfélagsst] órar I
Munið eftir því að haldbest og smjöri líkast er
„Smára“ - smjðrliki
Sendið því pantanir yðar til:
H.í. Smjörlíkisgerðin, Reykjavík.
Bréf Síra Matthiasar
og óprentuð kyæði.
Það eð eg hefi í hyggju á næstu árum að gefa út öll rit föður
rriíns, eru það vinsamleg tilmæli mín til allra þeirra, sem eiga bréf og
kvæði eftir hann, þau er áður hafa eigi komið fyrir almenningssjónir,
að gjöra svo vel að senda mér þau til láns, eða afrit af þeim.
Akureyri 7. mars 1927.
Steingríinur Matthiasson.
P.WJacobsen&Sön
Timburverslun.
Símnefni: Ghranfuru. Carl Lundsgade
Stofnað 1824. Köbenhavn
Afgreiðum frá Kaupmannahöfn bæði stórar og litlar pantanir og
heila skipBfarmu frá Svíþjóð. — Sís og umboðssalar annast pantanir.
Eik og efni i þilfar til skipa.
Frá útlðndum.
Kunnur hagfræðingur hefir
fært rök að því að síðustu árin
muni Danmörk hafa tapað 2500
miljónum króna. Þaraf er talið
að 500 miljónir króna hafi tap-
ast á mishepnuðum „spekúlatí-
ónum“ í stríðslokin. En aðal-
ástæðan til hins tapsins tvö þús-
und miljóna króna, er gengis-
hækkun dönsku krónunnar.
— Dómur féll síðast í f. m. í
málinu gegn Abraham Berge
fyrverandi forsætisráðherra 1-
haldsmanna í Noregi, og vitorðs-
mönnum hans um miljónalánið,
til hins illa stadda banka. Dóm-
endur voru 25. Af þeim vildu 12
kveða upp sýknunardóm og 12
sektardóm. Úrslitum réði 25. at-
kvæðið. Og sá sýknaði á þeim
grundvelli, að svo langur tími
væri liðinn síðan lánið var veitt,
að of seint væri að koma fram á-
byrgð á hendur ráðherranum.
— Almennar kosningar eiga
að fara fram í Noregi á hausti
komanda, og er talið víst, að
þær verði mjög harðsóttar. Er
einkum búist við, að Jafnaðar-
mönnum aukist þingfylgi, því að
flokkur þeirra hefir verið klof-
inn undanfarið, og flokkarnir
borist á banaspjótum, en hafa
nú nýlega samið frið, og ganga
sameinaðir til kosninga. Hins-
vegar hefir Ihaldsflokkurinn
norski alls ekki náð sér aftur eft-
ir hinn mikla álitshnekki er hann
beið, er það varð kunnugt hvern-
ig forsætisráðhera hans, Berge,
hafði farið að í fjármálunum.
Og mikið vantar á að uppreisn
hafi fengist með þeim sýknunar-
dómi sem að framan er getið.
— Lengi hefir verið að því
unnið að koma á nánara sam-
starfi milli Hollands og Belgíu.
Nú síðast höfðu utanríkisráð-
herrar beggja landa orðið sam-
mála um samning milli landanna,
sem búist var við að gæti jafn-
vel síðar leitt af sér sameining
landanna, enda væri það fyrir
margra hluta sakir eðlilegt.
Samningurinn átti nálega ein-
huga fylgi að fagna í Belgíu. En
svo fóru leikar á Hollandi að
hann var feldur í efri málstofu
þingsins með 35 .atkvæðum gegn
17, og varð utanríkisráðherrann
þá þegar að segja af sér. Ástæð-
Eftir Pálma Hannesson.
I.
Lífsorku vatna nefni eg mátt
þeirra til þess, að framfleyta lífi.
Per hún eftir þrennu: efnum
vatnana, hita þexrra og gerð.
Efni þau sem uppleyst eru í
vötnum eni næsta misjöfn að
vöxtum og gæðum; sum eru
gagnleg, önnur skaðleg. Gagnleg
eru áburðarefni og súrefni, en
skaðleg, jámsambönd, brenni-
steinn, húmussýnir o. fl. Því
meira sem er af áburðarefnum í
vötnunum og því minna sem er
af skaðlegum efnum, því frjórri
enx vötnin. Áburðarefnin og
skaðlegu efnin fá vötnin úr
jarðveginum, en súrefnið úr loft-
inu í ölduróti og straumum.
Hiti vatnanna er sú orkulind,
sem gefur lífi þeirra þróttinn,
vex því lífsorka vatnanna með
hitanum, uns hann verður svo
hár, að hann skaði lífsvemr þær,
sem í vatninu þróast, svo sem er
hér víða í laugum.
Gerð vatnanna: lögun, botn,
dýpi, botngróður og straumur,
er næsta misjöfn og hefir allmikil
áhrif á lífsverur vatnanna, en
ekki verða þau rakin hér.
H. '
1 vötnum hér á landi mun vera
ærið súrefni, því að ekki skortir
ur til synjunarinnar eru annars
vegar aðallega ótti iðjuhöldanna
við samkepni frá Belgíu og hins-
vegar óttinn við að nánara sam-
band við Belgíu kynni að draga
Holland inn í styrjöld í Norður-
álfu, ef yfir skylli. En sú varð
reynslan í síðustu styrjöld, eins
og kunnugt er, að Hollandi tókst
að sitja hjá.
— Ákveðið er að ólympíuleik-
imir eigi að fara fram í Amst-
erdam á næsta ári, og um öll
lönd búa íþróttameim sig undir
það af kappi að sækja leikina.
En frá Finnlandi berst sú fregn
að þaðan muni engir íþrótta-
menn verða sendir, og er það enn
eftii'tektarverðara fyrir þá sök,
að á síðasta leikmóti gátu finsku
íþróttamennirnir sér framúrskar-
andi góðan orðstýr. Annarsvegar
er því íborið við að þátttaka í
olympíuleikjunum kosti of fjár
og væri því fé betur varið til
styrktar íþróttalífinu heima fyr-
ir. Hinsvegar hafa og farið
nokkuð misjafnar sögur af leik-
unum hin síðari árin: eins mik-
ið gengið út á sukk og veislu-
höld og íþróttir.
— Rétt fyrir síðustu mánaða-
mót andaðist einn af kunnustu
stjórnmálamönnum Dana: IGaus
Berntsen. Mun það vera nálega
einsdæmi, að hann hafði óslitið
verið þingmaður í 50 ár. Ráð-
herra var hann oftar en einu
sinni og forsætisráðherra um
hríð. Hann var alla tíð í flokki
vinstrimanna.
----ö——
Fpéttir.
Veðrið. Suðvestanátt ríkust
fyrri hluta vikunnar.
Gestir í bænum: Friðjón bóndi
á Hofstöðum í Mýrasýslu, Þor-
steinn Þorsteinsson sýslumaður
á Staðax-felli, bræðurnir Gunn-
laugur bóndi Magnússon á ósi í
Strandasýslu og Ingimundur
póstafgreiðslumaður á Bæ í
Barðastrandai’sýslu, Jóhannes Jó-
hannesson bóndi á Lóni á Langa-
nesi, Helgi Ágústsson bóndi á
Syðra-Seli í Árnessýslu, Gísli
Jónsson bóndi á Reykjum í
Hraungei'ðishreppi og Guðmund-
ur Pétursson kaupfélagsstjóri úr
ófeigsfirði í Strandasýslu.
Um sumarmál fyrir 25 árum
öldurót né strauma. Hiti þeirra
er aftur nokkuð misjafn. Hiti
stöðuvatna er mjög hinn sami og
meðalhiti loftsins er um þann
tíma, sem þau eru íslaus, nema í
þau falli heitar eða kaldar upp-
sprettur svo miklu nemi. Straum-
vötn eru nokkuð ólík að hita,
köld eru jökulvötn og fjallavötn
(þverár), heitari ei’u ár þær, sem
spretta upp í vötnum eða fló-
lendi.
Áburðarmagn vatna hér á
landi er næsta misjafnt eftir legu
þeirra. Áburðarrík enx þau vötn,
sem graslendi liggur að, en hin
ábui’ðariýr, sem liggja í möl og
grjóti. Sama er að segja um
skaðlegu efnin, því að þau ber-
ast vötnunum úr jarðveginum
eins og áburðarefnin. Brenni-
steinn er í þeim vötnum, sem
hafa aðrensli frá brennisteins-
hvenxm, en jarðsambönd og
humussýrur í þeim, sem fúaflóar
liggja að.
III.
Á vorin þegar vötnin taka að
hitna, sprettur upp í þeim ara-
grúi af örsmáum plöntum, sem
svífa í yfirborði vatnsins.
Gróður vatna, og einkum þess-
ar smávenxr enx undirstaða alls
annars lífs, sem viðgengst í
vötnunum, því að þær einar eru
þess megnugar, að vinna ólíf-
ræn efni úr loftinu fyrir kraft
sólarljóssins.
Hvert vatn er heimur fyrir sig,
fluttist hingað einn af merkileg-
ustu erlendum landnemum þessa
lands síðan um aldamót, L.
Kaaber bankastjóri. Ilann hefir
lært málið og lifað sig inn í líf
og hugsunarhætti Islendinga,
þeiri’a, sem þjóðræknastir eru.
Kaaber var annar aðalstofnandi
hins fyrsta innlenda heildsölu-
firma í Reykjavík. Hann reynd-
ist víðsýnn og réttlátur maður
í starfi sínu, og nú munu flestir
íslendingar telja það vel farið,
með sérstök lífsskilyrði, sérstak-
ar lífsverur og sérstaka efnisrás:
frá dauðu, ólífrænu efni í lifandi
og frá lifandi 1 dautt.
Svifgróður sá (phytoplankton),
sem getið hefir verið um, aflar
vötnunum lífrænna efna. Hann er
frumáta vatnanna, því að á hon-
um lifa svo sníkjudýrin(zorpIank-
ton) en á þeim aftur hin stærri
dýrin, koll af kolli. Svifgróður-
inn nærist á áburðarefnum vatns-
ins, en þiggur orku frá hita þess,
því munu menn skilja, að efni og
hiti vatna ráði mestu um lífsorku
þeirra.
IV.
Hvert vatn er heimur fyrir
sig, og á sér margþætt^festi af
lífsmyndum, frá ósýnilegum ver-
um til stærstu fiska. Hver teg-
und á sína bráð og sína fjendur,
fer því jafnan svo, að þar sem
náttúran er ein í leik, heldur
hver tegundin annari í skefjum,
þannig, að nokkumveginn jafn-
mikið fæðist og deyr. Þetta er
jafnvægi náttúrunnar, og ef það
raskast á einhvern hátt getur til
mikils dregist fyrir líf það, sem
í vatninu býr.
Fiskamir eru æðstir þeirra
vera, sem í vötnunum lifa. Þeir
eiga ýmsa bráð en fáa fjendur í
vatninu; er því, víðast hvar,
fjölgun þeirra ekki önnur tak-
mörk sett, en lífsorka vatnanna,
nema þar sem ránsveiði er stund-
uð.
er hinn fyrsti ísl. samvinnumað-
ur í ráðherrasessi valdi þennan
þjóðholla útlending til að vera
bankastjóri í þjóðbanka landsins.
Nýtt blað er farið að koma út
hér í bænum og heitir Fákur. Er
það gefið út af hestamannafélag-
inu Fákur og á að flytja ritgerð-
ir o. fl. um hesta.
Iðjufélag íslands nefnist fé-
lagsskapur, sem 17 ísl. iðnrek-
endur stofnuðu með sér 24. f. m.
Eru 15 iðnaðarfyrirtækin í Rvík
V.
Þess er getið í fornum ritum,
að á landnámsöld hafi verið mikil
veiðisæld í vötnum og ám á landi
hér. Líklegt er að þessa sé getið
af því, að veiðin hafi verið tek-
in að minka á dögum þess er
ritaði.
Nokkur örnefni benda á það,
að veiði hafi verið meiri forð-
um, en nú er. Þannig heita sum-
ar ár Laxá, þó að nú sé þar lítil
laxveiði eða engin. Eggert ólafs-
son talar um, að mikil laxgengd
sé í Blöndu, en nú verður þar
ekki laxvart. Mörg önnur skilríki
benda og á, að veiði hafi minkað
eða horfið með öllu úr ýmsum
vötnum og ám á síðari öldum.
Hver er nú ástæðan? Það er
ekki líklegt, að lífsorka vatna
hafi minkað svo miklu nemi. Hitt
er víst, að öskufall hefir skemt
eða eyðilagt veiði hér og þar, því
að smáverur vatna eru harla við-
kvæmar fyrir ösku og eiturefn-
um þeim, sem einatt berast í
vatnið með henni, en þrátt fyrir
þetta mundi náttúran sjálf leiða
líf að nýju í flest þessara vatna,
ef eigi væru mennimir henni
mótsnúnir. Sama má segja um
mikil ísabrot; þau geta um hríð
eytt veiðikosti vatna, en fiskur-
inn kemur brátt aftur ef náttúr-
an ræður ein. Hvorugt þetta get-
ur því skýrt til fulls veiðirýmun-
ina. Skýringin er veiðin sjálf.
Síðan á landnámsöld hefir veiði
verið stunduð víða hér á landi
en 2 á Akureyri (klæðaverk-
smiðjan og smjörlíkisgerðin).
Markmið félagsins er m. a. að
hafa áhrif á löggjöfina iðnaðin-
um til hagsbóta.
Kunnugt er nú hvert skipið
var það, er sigldi á færeysku
skútuna fyrir nokkru og sökti
henni. Heitir það Hafstein og
er einnig frá Færeyjum.
Sviplegt slys varð í Grímsey
fyrir nokkrum dögum. Ungur
maður, sonur síra Matthíasar
Eggertssonar présts í eynni var
að fuglaveiðum í bjargi, en steinn
féll í höfuð honum og rotaðist
hann til dauða.
Sjötugsafmæli átti ólöf Sig-
urðardóttir skáldkona frá Hlöð-
um 9. þ. m.
Stórkostlegt vínbrugg hefir
komist upp rétt við Elliðaámar
í grend Reykjavíkur. Tveir menn
urðu uppvísir að því að vera
valdir að brugguninni. Hafa
þeir verið sektaðir um 500 kr.
hvor, eða 28 daga fangelsi og
greiði auk þess 300 kr. máls-
kostnað báðir saman.
Verkalýðssamband er stofnað á
Vesturlandi. Formaður þess er
Ingólfur Jónsson lögfræðingur. I
sambandinu eru 6 félög.
Prófi hefir Anna Pjeturss, —
dóttir dr. Helga Pjeturss — lok-
ið við hljómlistarskólann í K.-
höfn. Hlaut hún ágætis einkunn.
Aukaútsvör á Akureyri eru á
þessu ári 145 þús. kr. Er það 20
þús. kr. hærri upphæð en síð-
astliðið ár. Mest gjalda: Ragnar
Ólafsson 9 þús. kr., Höepfners-
verslun 7 þús. kr., Klæðaverk-
smiðjan Gefjun og Kaupfélag
Eyfirðinga 5 þús. kr. hvort, Sig-
valdi Þorsteinsson kaupmaður
4800 kr., Smjörlíkisgerð Akur-
eyrar 4500 kr., Ingvar Guðjóns-
son útgerðarm. 3400 kr. og Nat-
han & Olsen 2500 kr.
Samsæti var Kristínu Sigfús-
dóttur skáldkonu haldið hér í
bænum 30. f. m. Tóku um 130
manns þátt í því. Aðalræðuna
fyrir minni skáldkonunnar flutti
frú Aðalbjörg Sigurðardóttir, en
margir töluðu þar fleiri,, konur
og karlar. Systurnar breiðfirsku
Herdís og ólína Andrésdætur
orktu ljóð við tækifærið. —
Kristín hefir þegar unnið sér
þjóðarhylli fyrir bækur sínar
og er þó skamt síðan hún hóf að
láta gefa út rit sín. Fyrsta bók
hennar, leikritið Tengdamamma,
af hinum mesta ránskap, en lít-
illi fyrirhyggju. Mun því hafa
farið um fiskigengdina sem skóg-
ana, að mennimir hafa eytt kost-
um landsins, en ekki látið neitt
koma á móti.
Menn hafa fram á síðustu daga
veitt alt það, sem þeir hafa náð
í. Hvorki ungviði né riðafiski
hefir verið vægt. Þvert á móti er
það víða tíðkað enn, að veiða
fiskinn þegar hann gengur und-
ir land til hrygningar. Um vötnin
er það að segja, að víðast hagar
vel til um veiði, einkum ef riða-
fiskur er veiddur. Má af þessu
hver maður sjá, að jafnvægi
náttúrunnar er stórlega raskað,
og engin furða þó að nokkuð
rýrni veiðiskapurinn, eins og
skógarhöggið þverr þegar höggv-
inn er skógurinn.
VI.
Þess er áður getið að litlar lík-
ur séu til, að lífsorka vatna hafi
minkað til muna síðan á land-
námsöld. Vötnin geta því enn
framfleytt jafnmiklu af fiski og
þá. Þær rannsóknir, sem gerðar
hafa verið á vötnum hér benda
og allar á það, að lífsorka þeirra
sé mikil og geti víða þolað miklu
meiri fiskimergð en nú er.
% Hvernig getum við nú aukið
veiðina þannig að hún fullnýti
lífsorkuna? Með fiskirækt, en svo
nefni eg klak og skynsamlegar
veiðiaðferðir. Við höfum rænt
vötnin, við höfum stöðugt tekið