Tíminn - 11.06.1927, Blaðsíða 4

104
TIMIKN
Hvernig landið
sökk í skuldir.
Þegar Jón Þorl. var að brjót-
ast til valda veturinn 1924 var
honum mikil nauðsyn að geta
sannað að helstu keppinautar
hans í flokknum Jón M. og M.
Guðm. voru ekki færir um að
standa fyrir stjóminni. Boðaði
Jón þá fyrirlestur í Bárunni og
bauð þangað þingmönnum sér í
lagi svo að þeir gætu séð hvaða
f j ármálasnillingar flokksbræður
hans og keppinautar væru. Rakti
han þar tekjuhallann á fjárlög-
unum frá því Jón Magnússon tók
við forstöðu stjómarinnar í árs-
byrjun 1917 og þar til hann lét
af ráðherradómi um stund seint
á vetri 1922. Það voru sannar-
lega talandi tölur. Þær eru tekn-
er eftir útgáfu Berlemis Mbl. 14.
febr. 1924.
Á fyrsta stjóraarári Jóns
Magnússonar þegar B. Kr. er
fjármálaráðherra 1917 er tekju-
hallinn tæpar tvær miljónir króna
(1,953,000). Allar ríkistekjumar
eru þá ekki nema 3 milj. 360
þús. kr. Næsta ár 1918 fer tekju-
hallinn upp í 2 miljónir 525 þús.
— Gjöld landssjóðs eru þá orðin
nálega hálf sjöunda miljón, en
tekjumar standa 1 stað. Upp úr
þessu neyðarástandi eru sam-
þykt nokkur tekjuaukaframvörp,
og árið 1919 er hálf önnur miljón
í tekjuafgang, enda eru tekjum-
ar þá 9 miljónir. Árið 1920 byrj-
ar svo Magnús Guðmundsson
hinn annálaði „búmaður“ íhalds-
ins sinn fjáimálaráðherraferil.
Tekjuhallinn kemst það ár upp í
2 miljónif 208 þús. Tekjumar eru
þá 10 miljónir 196 þús. en gjöldin
12 miljónir 404 þús. Þetta var
fyrra ár hinna miklu fjárauka-
laga Magnúsar. Árið 1921 vex
tekjuhallinn hjá Magnúsi Guð-
mundssyni og verður nú 2 mil-
jónir 627 þús. — Tekjumar það
ár voru 9 miljónir 132 þús., en
gjöldin nálega 12 miljónir (11,-
760,000). Síðasta árið sem þeir
Magnús og Jón Magnússon stýrðu
landinu í það sinn 1922 er tekju-
hallinn 2 miljónir 617 þús. Tekj-
umar hafa þá í hinu sívaxandi
harðæri hrapað ofan í 8 miljónir
710 þús., en gjöldin eru 11 mil-
jónir 328 þús. Magnús Guð-
2sÆaltöl
Bajerskt öl
Pilsnor
Best. — Odýrast.
Innlent.
mundsson hafði búið þessi fjár-
lög undir, og þau voru nálega
fullger, með góðu samþykki ráð-
herranna, þegar Jóni og Magn-
úsi var velt úr völdum um stund
að þeim báðum sárnauðugum. Það
var á útmánuðum veturinn 1922.
Þá var landssjóður galtómur svo
að varla var til næsta máls. Jón
Magnússon var búinn að éta upp
háskólasjóðinn, eina miljón króna
upp í tekjuhallann. Sömu leið fór
3 miljóna króna innlenda lánið
frá 1920, sem Magnús Guðmunds-
son tók. Það sem innlendir sjóðir
ekki hrukku tii, var fylt upp með
erlendum lánum. í árslok 1921
var ríkisskuldin orðin 16 miljón-
ir. Hélt þessum ófögnuði áfram
þar til Tr.Þ. vakti hina heilbrigðu
þjóðarmeðvitund úr dvala með
greinum sínum í þessu blaði um
fjáraukalögin miklu. Næsta spor-
ið steig Klemens Jónsson 1923,
er hann neitaði að framkvæma
útborganir til framkvæmda, er á
fjárl. stóðu, ef ekki var hægt að
að standast þessar greiðslur nema
með lánum. Til þess úrræðis verð-
ur hver stjórn að grípa fram-
vegis, ef svo er sett, að hallæri
dregur úr skattgjaldi landsmanna,
svo að eigi verður staðið við fjár-
lög nema emð eyðslulánum.
Þp að ekki sé hægt að dást
mikið að þeim hvötum, sem komu
Jóni Þ. til að húðfletta þá félaga
sína Jón og Magnús með því að
auglýsa ' fyrir öllum almenningi
hve gálaus og fánýt fjármála-
stjórn þeirra hafi verið, þá er
ekki hægt að neita því að ræða
Félagið „Hvítbekkingur"
0
heldur ársfund sinn á Hvítárbakka hinn 23. júní n. k. kl.
6 síðdegis.
Þar verða lagðir fram reikningar félagsins og rædd
önnur félagsmál, því næst dans og annar gleðskapur.
Helgi kennari Hjörvar heldur tölu.
Á fundinn ei’u velkomnir allir þeír, er kennt hafa við
skólann eða sótt hann sem nemendur.
E/s Suðurland fer til Borgarness 22. júní.
F. h. félagsstjórnarinnar
G. A. Sveinsson.
Huf. Jón SigmundaHM & Oft.
dboaaaooa
og alt til
upphluts
sérl. ódýrt.
Skúfhólkar
úr gulli og silfri.
Sent með póstkröfu út
um land, ef óskað er.
Jón Sigmundsson guQsmiOar.
Sími S83. — Laugaveg 8.
Kvennaskólinn á Blönduósi
starfar næsta vetur frá 1. okt. til 14. maí með sömu skilyrðum sem
áður hafa verið auglýst. Að líkindum verða að vorinu, eftir skólaupp-
sögn, námskeið í vefnaði og garðrækt og máske fleira.
Nú er hvert plás á skólanum fyrir næsta vetur löngu upptekið
En til leiðbeiningar fyrir þá nemendur, sem sækja vilja um skólann
fyrir veturinn 1928—’29 sem þegar er byrjað, skal þess getið, að þá
verður námstíminn frá 15. sept. til 20. júní, en kenslufyrirkomulag
óbreytt. — Umsóknir sendast formanni skólanefndar, Þórarni hrepp-
stjóra Jónssvni á Hjaltabakka.
Hjaltabakka 31. maí 1927
Þórarinn Jónsson
AYNEM0LLEN
KAUPMANNAH0FN
mælir með sínu alviðurkenda rúgmj öli og hveiti.
Meiri vörugæði ófáanleg.
t
S.I.S. slciftLr ©ingöng-Q ^r±ð o~krIr.jJL3?.
Seljum og mörgum öðrum íslenskum verslunum.
J. . var í aðalatriðum réttmæt
ádrepa, og á þann hátt sem við
átti gengið í spor Tr. Þ. eins og
hann hafði markað brautina með
greinum sínum um fjáraukalögin
miklu.
En þegar íhaldið talar um við-
reisn fjárhagsins má ekki gleyma
því að það voru íhaldsforkólf-
amir Jón Magnússon, Magnús
Guðmundsson, og B. Kr. sem voru
stjórnarforsetar og fjármálaráð-
herrar mestallan þann tíma sem
skuldasöfnunin var mest. Sá
þjóðkunni fjármálafræðingur B.
Ki'. stýrði fyrstu „sukk“-fjárlög-
unum með nálega 2 miljónir í
tekjuhalla og M. Guðm. náði
„hæstu tónunum“ 1921 með 2
milj. 627 þús. í halla.
Mikil er trú íhaldsins að dá
sjálft sig- og sína forkólfa fyrir
fjárstjóm landsins. J. J.
——o-------
Lán og ábyrgðir M. Guðm. 1921.
10 milj. enska lánið, mest í 1&-
landsbanda. 4 milj. enskt lán
handa Landsbankanum. Innlent
lán þrjár miljónir. Alt þetta fór
í tekjuhalla atvinnuveganna. Jón
Sjó- og bruna-
vátryggingar.
Simar:
Sjótrygging .... 542
Brunatrygging . . . 254
Framkvæmdarstjóri 309
Vátrygéið
hjá
íslensku
félagi.
Að tilhlutun
íslandsdeildar félags norrænna
búvísindamanna verða að Þjórár-
túni 25. júní flutt tvö erindi um
búnaðarmál.
F. h. íslandsdeildar N. J. F.
Pálmi Einarsson.
Þorl. er þó meiri. í fyrra tók
sann 3 milj., 1 vetur níu milj. í
sumar ætlar hann að taka nærri
5 milj.
leikann. Útgerðarmenn urðu sár-
reiðir og þótti lítilmannleg
frammistaða þingmanna sinna að
hafa gefist upp. Má enn sjá
mörg fúkyrði og „salernisstíl“ í
blaði Kveldúlfs er minst er á 3
ára regluna og uppgjafarheimild-
ina. Eru þeir sem þar að standa
stórreiðir þeim Framsóknarmönn-
um, sem komu upp athæfi því,
sem hér átti að fremja. En Jón
Þorl. reyndi að breiða yfir ósig-
urinn með því að gera sig enn
lítilfjörlegri en hann þurfti. 1 Nd.
hafði hann verið hinn drembi-
látasti og vildi ekki að breytt
væri einum staf í frv. En eftir að
Framsóknarmenn höfðu bjargað
yfir 600 þús. í landssjóð á árinu
1925, móti hans vilja, gerðist
hann svo lítillátur að þakka and-
stæðingum sínum sem eyðilögðu
þennan óskapnað hans. Aldrei
hefir kyndugri sjón sést en þessi,
þar sem andstæðingar verða að
höfuðsitja fjármálaráðherrann, að
hann ekki kasti úr landssjóði
mörg hundruð þúsund krónum,
aðeins af því að náttúran hafði
eitthvert sinn verið of örlát á
gæði sín til þeirra.
Á þessu þingi var gorgeir
íhaldsins mestur, bæði sökum
þingfylgis og ímyndaðs gróða. 1
einu málinu tókst þeim að sigra,
að drepa tóbakið fyrir M. Guðm.
og svínbeygja hann. En í hemum
of 600 þús. uppgjafarmálinu fóru
þeir hinar mestu hrakfarir og
höfðu eingöngu vansæmd af ofsa
sínum og gorgeir.
Næsta ár var nokkuð annað
hljóð komið í strokkinn. ^Einn af
þingmönnum íhaldsins var löng-
um veikur þá um veturinn og
fjarverandi, og stjómin gat ekki
beitt ofbeldi í Nd. Atvinnan við
sjóinn gekk illa. Gengishækkunin
var farin oð hafa svipuð áhrif
og hengingaról, á allan þorra at-
vinnurekenda í landinu. Nú rif-
aði stjómin enn meira seglin og
á þinginu 1926 var eitt af helstu
afrekum hennar að-lækka skatta
á samherjum sínum, einkanlega
síldarspekúlöntunum og munaði
það 400 þús. Framsóknarmönnum
tókst að koma inn í þetta nokk-
urri linun á korntolli; en annars
var þetta frv. í rauninni önnur
útgáfa af 3 ára reglunni, miðað
við það að létta sköttunum sér-
staklega á vissum flokki manna.
Ekki höfðu áður verið þungbær-
ari hinir almennu tollar en þá,
eftir að gengishækkunin fór að
hafa sín illu áhrif.
Þingið síðasta 1927 var enn
erfiðara stjórninni en hin undan-
gengnu. Fylgilið hennar var helm-
ingur þings en í Nd. hafði hún að-
eins 13 móti 15. Jón Þori. byrjaði
með því að koma með fjárlög,
sem í einu voru ógætileg og hlut-
dræg. Ógætileg af því að gert
var ráð fyrir meir en 10 miljóna
tekjum. Hlutdræg af því að ýms
héruð, t. d. Dalasýslu, Austur-
Húnavatnssýslu, Norður-Þingeyj-
arsýsla voru með öllu afskiftar.
Nd. bætti úr þessu að nokkru
leyti. Lækkaði dálítið tekjuáætl-
unina, en bætti inn í nauðsynleg-
um framkvæmdum, einkum í hin-
um afskektu héruðum. Auk þess
lagfærði Nd. mjög stóra reikn-
ingsvillu hjá stjórninni, sem hafði
áætlað heimskulega lágt útgjöld
við jarðræktarlögin. Efri deild
kleip nokkuð af alstaðar svo að
jafnvægi hélst á pappírnum á
fjárlögunum. Meirihluti fjárveit-
ingamefndar Nd. bjóst alt af við
að enn yrði að spara og lagði til
að færa niður ýms útgjöld, eink-
um í Rvík um meir en 200 þús.
kr. En íhaldið í Nd. gekk alt á
móti og eyddi málinu. Eru nú
fjárlögin hérumbil eins ógætileg
og Jón Þ. lagði þau fyrir en
minna ranglát. Fengu sum héruð
nokkra rétting sinna mála, eink-
um Dalasýsla. Hinsvegar mun
fáurn þykja sennilegt, að meir en
10 miljónir komi í landssjóð á
árinu 1926, og kemur þá upp
sama spurningin og í fjármála-
ráðherratíð M. Guðm. Á að láta
framkvæmdir fjárlaganna byiggj-
ats á lánum erlendum og inn-
lendum ?
En langþýðingarmesti en jafn-
framt sorglegasta atburður síð-
asta þings var krafa Jóns Þorl.
um að hann mætti taka 9 miljóna
kr. reikningslán í Ameríku upp í
tekjuhalla atvinnuveganna. ls-
landsbanki fékk strax eina mil-
jón, en hefði þurft meira. Lands-
bankinn átti um 4 miljónir af
handbæru fé ytra er lánið var
tekið. Hann þurfti þess vegna
ekki stórlánið í augnablikinu. En
þungi viðskiftanna út á við hvílir
nú að mestu leyti á honum ein-
um. Ef atvinnan til lands og
sjávar er rekin með tekjuhalla
ár eftir ár, eins og verið hefir
hin síðustu ár vegna krónuhækk-
unarinnar 1924 og 25, þá er ekk-
ert iíkara en að þetta lán verði
fyr en varir alt uppetið, orðið
eyðslulán almennings eins og
stóru lánin frá 1920—21.
Lántaka þessi sýnir hve hörmu-
legt ástandið er. Viðreián fjár-
hagsins er í raun og veru miklu
minni en engin. Það sem hefir
borgast af rikisskuldum er hverf-
andi móti skuldasöfnun bankanna
og atvinnuveganna erlendis. Sá
ofsi gróðagleðinnar sem einkendi
íhaldið eftir þorskárið mikla er
nú horfinn, en í þpss stað komið
deyfð og úrræðaleýsi. Unga fólk-
ið er að byrja að flýja til Amer-
íku. Embættismennirnir sitja
hnípnir með laun sem þeir finna
að eru ófullnægjandi, og eina von
þeirra er að Einar Amórsson eða
Jóhann í Brautarholti og Eggert
Leví rétti þeim hjálparhönd eftir
kosningarnar, með Magnúsi dóc-
ent. Kaupmennirnir sitja vafðir 1
skuldum, með minkandi verslun
og stærsta „aflaklóa“-firmað
Kveldúlfur finst ekki tvö ár 1
röð í skrá yfir atvinnurekendur
í Rvík sem eiga að borga eigna-
eða tekjuskatt.
Jón Þorl. lofaði viðreisn fjár-
hagsins er hann tók við stjóm.
Verkin sýna merkin. Skuldir
landsmanna utan lands og innan
hafa aldrei verið meiri. Þær eru
meir að segja orðnar svo miklar
að vafasamt er hvort þjóðin get-
ur farið að teljast frjáls og sjálf-
stæð þjóð. Kjarkleysi og deyfð er
heltaka huga manna í heilum
stéttum og landflóttinn að byrja.
í hverju liggur þessi ósigur
þjóðarinnar? í því að hún hefir
látið gróðafýknina leiða sig af-
vega. 1 stað gróðans er hún fjötr-
uð í skuldum og fátæktarmerkin
blasa við hvar sem litið er.
Þjóðin hefir trúað á íhaldið, á
Krossanessiðgæðið, á kjark og úr-
ræði föður tóbakseinkasölunnar, á
gengispólitík Jóns Þorlákssonar, á
blinda samkepni um sölu afurð-
anna, spekulation en ekki vinnu,
víndrykkju en ekki hófsemi.
Brent bam forðast eldinn. Vera
má að svo fari enn. Vera má að
bændur landsins komist að þeirri
niðurstöðu, að nú þurfi að skifta
um stefnu. Eldri kynslóðin þarf
ekki að breyta um sín vegna.
Sár þjóðfélagsins eru nú þegar
orðin svo djúp, að þeir sem nú
hafa náð fullorðinsaldri hafa ekki
annað með æfina að gera en að
borga skuldir Magnúsar og Jóns.
Ef menn vilja breyta um stefnu,
þá er það vegna foarnanna, sem
nú eru að vaxa upp í landinu, til
að loka ekki möguleikunum til að
þau geti lifað sem frjálsir menn.
J. J.
----o-----
í ofanálag á lántöku Jóns og
Magnúsar skuldaði íslandsbanki í
vetur erlendis 11 milj. og Lands-
bankinn 4 milj. frá 1924.
Ritstjóri Tryggvi Þórhallsson.
Prentsmiðjan Acta.