Tíminn - 02.07.1927, Blaðsíða 1

©jaíbfert
og afgrei&sluma&ur C i m a n s er
XannDeig o r s t e i n s öóttir,
Sambanösþúsinu, Heyfjapíf.
iS.fgreibsía
Cimans er t Samban&síjúsinu.
©pin ðaglega 9—(2 f. I}.
Stmi 496.
XL ár.
Utanúrheimi.
Frá Noregi.
Margt hefir löngum verið líkt
með okkur og frændunum í Nor-
egi, og svo er það enn. Afar-
miklir erfiðleikar eru þar í landi
um allan atvinnurekstur, bæði til
sjávar og sveita, eins og hér. Og
höfuðástæðan til kreppunnar er
hin sama og hér: ör og forsjár-
laus hækkun peninganna. Hafa
Norðmenn orðið enn harðara úti
en við íslendingar í þessu efni,
því að hækkunin hefir orðið enn
örari þar. Fjármála- og stjóm-
málamenn þeirra vildu hindra
hækkunina, en þá brast þrek til
að gera fullnægjandi ráðstafanir
til þess. Því urðu Norðmenn leik-
soppur í hendi erlendra fjár-
plógsmanna sem fluttu stórfé til
iandsins í bili til þess að hækka
krónuna. Græddu þeir stórkost-
lega á hækkuninni og fluttu svo
peninga sína burt aftur. En at-
vinnulífið í Noregi liggur eftir í
rústum og hvergi rofar til.
Bændablaðið norska „Nation-
en“, barðist á móti hækkuninni
mjög harðlega. Hefir sumum hér
á landi þótt Tíminn sækja það
mál af miklu kappi, að verðfesta
peningana. Bændablaðið norska
hefir í því efni kveðið enn fastar
að orði. Og þá hefir blaðið ekki
síður dregið upp skýrar myndir
af því hverjar afleiðingamar hafa
orðið fyrir landbúnaðinn. Vofir
nú yfir gengishmn í Noregi,
hvað sem verður.
Fyrir forgöngu bændaflokksins
norska hefir nýlega fengist lög-
leidd tolllagabreyting sem veitir
bændunum nokkra tollvemd.
Gengur sú alda yfir löndin sem
reynt hafa að hækka peningana,
og t. d. í Danmörku er nú lík-
legast að vemdartollar fyrir iðn-
aðinn valdi þar stjómarskiftum.
Bændumir norsku fagna þess-
ari tolllagabreytingu og vona, og
vita reyndar fyrir, að hún hefir
í för með sér nokkuð bætta sölu-
möguleika innanlands. En erfið-
leikarnir era svo miklir að menn
óttast að þessi hj álp hrökkvi
skamt. Er um þetta mjög ritað
nú upp á síðk^stið, eins og lík-
legt er, í bændablaðið norska, og
er það mjög lærdómsríkt fyrir ís-
lenska bændur hvað blaðið legg-
ur höfuðáherslu á í þessu sam-
bandi:
Tolllagabreytingin er aðeins
lítil byi’jun til þess að bjarga
bændunum úr þeim miklu erfið-
leikum sem gengishækkunin hef-
ir leitt yfir þá, segir blaðið. Það
sem mestu skiftir um að bæta
fjárhagslega afkomu bændanna
er aukinn samvinnufélagsskapur.
í nágrannalöndunum, sem keppa
við norsku bænduma um mark-
aðinn, hefir samvinnufélagsskap-
urinn náð meiri útbreiðslu en í
Noregi. Hann hefir skapað þar
stórum bætta aðstöðu. Norsku
bændurnir hafa lært að vinna
saman um að auka framleiðsluna,
en það þarf meira til sem þeir
hafa ekki lært. Þeir hafa ekki
komið nægu skipulagi á afurða-
söluna og heldur ekki á innkaup
vara til búanna. Að dæmi ná-
grannanna á að gjöra þetta með
samvinnufélagsskap — og svo
rekur blaðið í stórum dráttum á-
stæðumar fyrir gagnsemi sam-
vinnufélaganna,
Vitað er að blaðið á fyrst og
fremst við fyrirmyndina frá Dan-
mörku. Er það hið mikla hrós-
unarefni danskra bænda, að hafa
náð mestri fullkomnun um sam-
vinnufélagsskap bænda.
Endurtekur sú saga sig æfin-
lega, að allra helst þegar krepp-
ir að, þá er það samvinnufélags-
skapurinn sem er þrautalending-
in. Og svo sem bændablaðið
norska leggur slíka megináherslu
á þýðingu samvinnufélagsskap-
arins um að bjarga bændunum í
Noregi — svo mættu þau orð og
bergmála um sveitir íslands nú,
þegar íslenskir bændur eiga við
hina sömu erfiðleika að stríða
fjárhagslega, sem auk þess era
af sömu rótum rannir.
----o----
„Víðreísnín".
„Viðreisn fjárhagsins“ var hið
mikla viðfangsefni íhaldsstjóm-
ar og flokks.
Það hefir verið sýnt undanfarið
hér í blaðinu hvemig sú viðreisn
hefir tekist á ýmsum sviðum.
Þó að mesta góðæri hafi yfir
landið komið, í tíð núverandi
stjórnar, sem þekst hefir á þess-
ari öld, þá hefir svo sorglega til
tekist' með fjármálastjómina, að
ekki hafa íslendingar átt við eins
örðuga fjárhagsafkomu að búa
og nú, svo að mörgum árum
skiftir.
Og enn berast að eyrum mjög
alvarlegar frásagnir um það hví-
lík „viðreisnin“ er.
Hagur og afkoma bankanna er
vitanlega einn besti prófsteinn-
inn á það hvað líður fjárhags-
legri afkomu þjóðarinnar. Hagur
þeirra er svo nátengdur hag at-
vinnurekendanna, að raunveru-
lega má segja að bankareikning-
arnir segi einna best til um af-
komu þjóðarinnar.
Reikningar beggja bankanna
eru að verða alþjóð heyrinkunnir.
Hvaða birtu varpa þeir yfir „við-
reisnina“ í fjármálastjóm I-
haldsins ?
Reikningur íslandsbanka fyrir
liðið ár er kominn út fyrir
nokkru í Danmörku. Ræða ný-
komin dönsk blöð um hann og
segja frá einstökum atriðum í
honum. Eftir þeim heimildum
(Berlinske Tidende 18. júní,
kvöldblaðið) eru þær fregnir
fluttar sem hér fara á eftir, því
að ekki hefir sá er þetta skrifar
átt kost á að sjá reikninginn.
Allar tekjur íslandsbanka á ár-
inu hafa numið ca. iy% milj. kr.
Þegar frá hefir verið dreginn all-
ur reksturskostnaður, og þar á
meðal gengistap, tæpar 190 þús.
kr., verða eftir rúmar 700 þús.
krónur.
Fyrir tapi á víxlum á árinu
verður bankinn að afskrifa rúm-
lega hálfa aðra miljón króna. Til
þeirrar afskriftar gengur allur
tekjuafgangurinn og það sem
eftir var af varasjóði bankans.
Ennfremur er þess getið að
bankaeftirlitsmaðurinn hafi áætl-
að að Islandsbanki hafi auk þess
tapað 21/4 miljón króna. Á reikh-
ingnum er þessi upphæð flutt á
nýjan lið, sem kallaður er „Til
jafnaðar“. „Eftir því á annað-
hvort að vinna þessa upphæð upp
síðar, eða að nota hlutaféð til að
afskrifa hana; upphæð þess er
41/2 milj. kr.“ — segir Berlingur.
30. tbl.
Reykjavík, 2. júlí 1927.
/ \
HERKULES- sl áttuvél ar
eru smíðaðar úr völdu sænsku stáli.
Greiðulengd Sy% og 4 fet. (Einnig stærri vélar).
Vélamar eru með ýmsum nýtísku endurbótum, sem ekki
era á öðrum vélum, t. d. stangarstilli, sem er gerður sér-
staklega fyrir íslenska hesta og íslenska staðhætti.
Leiðarvísir á íslensku. Varahlutabirgðir hjá okkur.
Sambund ísl. samvinniífélaga.
Dagana áður en þessi grein
stóð í Rerlingi voru hlutabréf Is-
landsbanka seld á kauphöllinni i
Kaupmánnahöfn fyrir 25—28 kr.
hvert 100» kr. bréf. Þrem dögum
síðar (21. júní) era þau seld á
12—13 kr. hvert 100 kr. bréf.
Síðan hefir ekki af því frést.
Slíkri birtu kastar reikningu)-
Islandsbanka yfir „viðreisnina“.
Reikningur Landsbankans fyrir
árið sem leið er að koma út þessa
dagana. Og vitanlega liggur
mönnum það alment enn meir á
hjarta að fá fregnir af afkomu
hans. Af reikningum undanfar-
inna ára vita menn að Lands-
bankinn hefir orðið að nota stór-
kostlega mikið fé til þess að af-
skrifa töp.
Reikningur ársins sem leið er
því miður ekki undantekning frá
því. Landsbankinn hefir enn orð-
ið að afskrifa mikil töp og hefir
orðið að nota til þess nokkuð á
aðra miljón króna. Og til þess
að geta afskrifað þessi töp hefir
Landsbankinn orðið að nota alt
það fé sem hann átti eftir í vara-
sjóði sínum.
íhaldsmenniniir hrópa: Við
höfum reist við fjárhaginn. Þess
vegna á aftur að fela okkur fjár-
málastjórn landsins nú við kosn-
ingamar.
Þetta eru orð og fullyrðingar.
En hverjar eru staðreyndirnar?
Hinar sorglegu staðreyndir
flytja bankareikningarnir og þeir
eru besti prófsteinninn á fjár-
hagsafkomuna.
Lifandi myndin af viðreisninni
er sú,að báðir bankamir eru bún-
ir að tapa svo miklu, að auk þess
sem allur tekjuafgangur þeirra
fer í töpin, þá hafa þeir nú báðir
orðið að fóma öllum vai’asjóðum
sínum.
Um leið og hæst er hrópað um
„viðreisn fjárhagsins" verða
peningastofnanimar báðar að
fórna öllu því sem dregið hefir
verið saman í áratugi og lagt í
varasjóð, — og eru nú báðir
varasjóðslausir um það leyti sem
þjóðin á að kveða dóminn upp
yfir fjármálastjórn íhaldsflokks-
ins.
Því að það er opinber leyndar-
dómur að ein helsta ástæðan til
tapa bankanna og hrans atvinnu-
veganna er sú gálausa gengis-
hækkun peninganna, sem Ihalds-
stjórnin og fjármálaráðherrann
sérstaklega ber ábyrgð á, bæði
lagalega og siðferðilega.
Þessa spegilmynd af fjármála-
ástandinu á Islandi nú kálla I-
haldsmennimir „viðreisn fjár-
hagsins“ eru kampakátir yfir og
heimta traustsyfii’lýsingu þjóð-
arinnar fyrir!
En í ljósi bankareikninganna
verður mér að segja:
Forði forsjónin fósturjörðinni
við því að nokkru sinni verði
aftur framkvæmd „viðreisn“ í
þessari mynd!
----o—•—
frðmsóknarfokkirjnn
og Reykjavík.
Það hefir löngum verið sagt,
að Framsóknarmenn væru and-
stæðir kaupstöðum, og hugsuðu
fyrst og fremst um hag bænda
og á fundum í Reykjavík hefir
Magnús Jónsson dósent altaf pré-
dikað, að það væri háski fyrir
land og lýð að Framsóknarmenn
kæmust til valda. Þetta gaf mér
ástæðu til þess að tala fáein orð
á þingmálafundi í Reykjavík 30.
júní 1927 í bamaskólagarðinum í
Reykjavík.
Eg skýrði í fám orðum frá
stefnuskrá Framsóknai’flokksins.
Eg talaði á þessa leið:
Fyrsta atriðið á stefnuskrá
okkar, er að rækta landið. Vér
trúum ekki á sjávarútveginn ein-
göngu, en viljum, að bændur í
sveit og hin foma íslenska
bændamenning sé þungamiðjan í
menningarlífi íslendinga.
Annað atriði á stefnuski’á
okkar er áð bæta alþýðumentun.
Vér Framsóknarmenn viljum
koma á fót góðum alþýðuskólum
víðsvegar um land. Vér viljum
menta fólkið og treystum valdi
þekkingar og lærdóms.
Þá er aðalatriðið. Eftir árslok
1940 getur Alþingi Islendinga og
ríkisþing Dana heimtað að „nýi
sáttmáli" sé endurskoðaður. Vér
Framsóknarmenn munum senni-
lega allir, þegar þar að kemui’,
greiða atkvæði með því, að við
segjum að fullu ogy öllu skilið við
Dani. En fyrst og fremst munum
vér krefjast þess að vér séum
andlega og efnalega færir um að
verða algerlega sjálfstæð þjóð.
Stefnuskrá Framsóknarflokks-
ins er í stuttu máli:
að gera landið betra og byggi-
legra en það var áður,
að gera fólkið betra og ment-
aðra en það var áður,
að vemda alt, sem er þjóðlegt
og rammíslenskt.
Vér viljum bæta landið og bæta
fólkið. Vér erum Framsóknar-
menn.
HaJlgr. Hailgrímsson,
mag. art., bókavörður.
----o----
Lars Eskeland
sextugur.
Ávarp til íslenskra nemenda hans
og vina.
Yður mun það öllum kunnugt,
að vinur vor Lars Eskeland skóla-
stjóri á Vörsi varð sextugur fyr-
ir skömmu. Hefir staðið styr
mikill um nafn hans undanfarin
misseri út af trúarskoðunum
hans, og hefir þeim málum lokið
þannig, að Eskeland lætur nú af
skólastjóm og hverfur frá skóla
sínum, en Eysteinn sonur hans
tekur við og heldur áfram starfi
föður síns.
Eigi mun þurfa að skýra yður
frá, að nemendur Eskelands hafa
staðið með honuxn mannjafnt í
baráttu þessari, og vildu þeir
fegnir styðja hann af öllu megni.
Hafa þeir sýnt honum margvís-
legan vott vináttu sixmar og
trygðar á þessum erfiðustu
stundum æfi hans. Einnig hér á
landi hafa gamlir nemendur hans
og vinir viljað sýna honum ein-
hvern vott vináttu sinnar og
þakklætis í tilefni af sextugs-af-
mæli Eskelands. Hefir því verið
efnt til samskota og honum verið
send minningargjöf nokkur héð-
an að heiman. Af vissum ástæð-
um vai’ð þó gjöf þessi nokkuð
síðbúin, og varð hún eigi send
héðan fyr en 19. þ. m. Mun
Guðmundur rithöfundur Hagalín
hafa afhent Eskeland gjöfina í
gær eða fyrradag, og borið hon-
,um kærar kveðjur og ámaðarósk-
ir frá íslenskum nemendum og
vinum.
Minningargjöf þessi er bóka-
hilla vönduð mjög og haglega
gerð. Hefir Ríkarður Jónsson
myndhöggvari teiknað hana og
skorið af hugviti miklu og hag-
leik. Kostar hillan með öllu full-
ar 500 krónur. Er tilætlast, að
allir ísl. nemendur Eskelands og
vinir fái tækifæri til að leggja
sinn skerf til samskota þessara,
enda hefir því verið tekið með
fögnuði miklum víðsvegar um
land, og hafa þegar fjölda marg-
ir gefið sig fram, óðar er þeir
fréttu ávæning af tiltæki þessu.
Skora eg nú á alla þá, er æskja
að taka þátt í samskotum þess-
umj að gefa sig fram við mig
sem fyrst. Er búist við, að hlut-
taka verði svo mikil, að eigi komi
meira en 10—12 kr. á hvem.
Verður Eskeland síðan send
skrautrituð skrá með nöfnum
allra gefenda. En sjálfir fá þeir
góða ljósmynd af hillunni til
kvittunar fyrir gjaldi sínu.
Helgi Valtýsson,
Pósthólf 533.