Tíminn - 30.07.1927, Blaðsíða 2

128
TlMINN
Frá útlöndum.
Enska landbúnaðarráöuneytiö
er nú að undirbua tillögur um að
koma skipuiagi á sölu iandbún-
aðarafuröa, eftir dönskum fyrir-
myndum. Er gert ráð fyrir að
stofnuð verði samvinnuíélög eft-
ir danski'i fyrirmynd, og gengiö
þó feti lengra í því að draga úv
ágóða heiidsaianna, koma skipu-
lagi á vöruílutninga o. fl. Er
gert ráð íyrir, að það taki nokk-
ur ár að koma fyrirætlunum
þessum í framkvæmd.
— O’Higgins dómsmálaráð-
herra írlands var myrtur fyrir
nokkru síðan. Var þar um hefnd
skilnaðarmanna írskra að ræða
fyrir hfiát O’Connors og fleiri
byitingamanna. Hafa skilnaðar-
menn oftlega veitt stjómarmönn-
um banatiiræði, en með harðfylgi
og festu hafði O’Higgins tekist
að stöðva þann ófögnuð svo að
kalla. O’Higgins var myrtur á
leið til kirkju. Hafði hann geíið
lögreglumanni, sem jafnan fylgdi
honum, hvar sem hann fór, or-
lof þegar á hann vai’ ráðist.
Faðir hans, sem var dómari, var
myrtur fyrir nokkru í hefndar-
skyni við O’Higgins.
— Kosningar eru nýlega um
garð gengnar í Finnlandi með
þeim árangri, að líklegast er að
stjóm Tanners sitji áíram með
stuðningi sænsk-finska flokksins
og jafnaðarmanna, og hafa þeir
tveir flokkar þó ekki helming at-
kvæða í þinginu, en því átti
stjómin ekki heldur að fagna
fyrir kosninguna. I þinginu eru
sex flokkar og stjórnarmynd-
anir því oftlega örðugar.
----o---
Skáldsagan Glataði sonurinn
(The Prodigal Son) eftir enska
rithöfundinn Hall Caine er nú að
koma út í íslenski þýðingu eftir
Guðna Jónsson norrænunema við
Háskóla íslands. Sagan gerist hér
á landi og lýsir íslensku fólki og
staðháttum. Höfundur bókarinn-
ar dvaldi á íslandi um nokkurt
skeið, um aldamótin; gast hon-
um svo vel að landi og þjóð, að
hann hefir síðan sótt efni og um-
gerð hingað í sumar bestu skáld-
sögur sínar, m. a. Glataða son-
inn. Sögur Hall Caine hafa náð
feikna útbreiðslu og verið þýddar
á fjölda tungumála.
„Einnig í peningamálun-
um verðum vér sjálfir að
sjá oss farborða. En til þess
að það geti lánast verða
allar ákvarðanir að byggj-
ast á sem fullkomnastri
þekkingu á þeim viðburðum
sem gerst hafa á þessu
sviði, og sem gleggstum
skilningi á samhengi or-
saka og afleiðinga i þess-
ari rás viðburðanna" (Jón
þorl.: Lággengi).
I 24. tbl. Varðar, frá 11. júní
þ. á. er alllöng grein með yfir-
skriftinni: Pistlar, en skift í sex
kafla. Undir greininni stendur
stjörnumerki, og mun það eiga
að gefa til kynna að höf. sé ein-
hver stjama á himni íhalds-
íiokksins; en hamingjan komi til
ef það er leiðarstjama þar.
Vegur sannleikans er svo illa
varðaður í þessari sexkaflagrein,
að eg finn hvöt hjá mér til að
lagfæra dálítið eitt vörðubrotið.
I einum kaflanum er minst á
enska lánið frá 1921. Greinarhöf.
í'inst þörf á að rifja dálítið upp
sögu þess vegna umræðna, sem
fram hafi farið í Tímanum, og
„skýra satt frá málavöxtum, því
það gerir Tíminn aldrei“, bætir
höf. við.
„Enska lánið var tekið eftir
beinni fyrirskipun þingsins“, seg-
ir höf. Hálfur sannleikur. Þingið
samþykkir og fyrirskipar lán-
töku, en ekki slíka ókjara-lántökn
sem enska lánið. En ráðherrann,
sem vinnur í umboði þingsins að
lántökunni, staðhæfir, að ekki
hafi verið hægt að gera betur.
Og við það situr.
En það er komið sem komið
er. Lánið var tekið sem afleiðing
með vaxandi fallþunga af áður
drýgðum yfirsjónum.
Lánskjörin voru 7% vextir,
15% afföll, bindandi ákvæði um
tolltekjur landsins og lánið mátti
ekki greiðast á skemmri tíma en
10 árum. Ef til vill hefir al-
menningi þótt erfiðast þetta síð-
asta ákvæði um óuppsegjanleik
lánsins, að mega ekki greiða það
þegar í stað er hægt væri að
sæta betri lánskjörum. Magnús
Guðmundsson, sem þá fór með
umboð þingsins í fjármálum, og
stóð fyrir lántökunni, taldi sig
hafa séð hag landsins borgið
eins ítarlega ög hægt hefði ver-
Alþýðuskólinn á Hvítárbakka
hefst fyrsta vetrardag og endar^ um sumarmál. Samskóli í tveimur
deildum. Inntökuskilyrði í yngri deild: Umsækjandi sje 16 ára (skóla-
stjóri getur þó veitt undanþagu), sje ekki haldinn neinum næmum
sjúkdómi, sje siðsamur og hafi öðlast þá íræðslu, sem krafist er til
fullnaðarprófs í lögum 15. júní 1926 um fræðslu barna. Umsókn fylgi:
skírnarvottorð, bólusetningarvottorð, heilbrigðisvottorð frá hjeraðslækni
og yfirlýsing frá^ áreiðanlegum manni^um ábyrgð á allri greiðslu, er
skólaveran hefir í för með sjer. Síðastliðin vetur var fæðis- og þjónustu-
gjald pilta kr. 1,58 á dag, stúlkna kr. 1,24. Allur kostnaður pilta (fyrir
fæði, þjónuBtu,ikhúsnæði, ljós, hita og keuslu) var kr. 365,72, stúlkna
kr. 303, 16. Skólinn leggur til rúmstæði með dýuu, annan sængur-
fatnað verða neinendur að hafa með sjer. — Þeir, er óska, fá senda
námsáætlun fyrir næsta vetur. Umsóknir tilkynnist skólastjóra hið
fyrsta, skriflega eða símleiðis. Símasamband: EinkalínafráSvignaskarði.
Hvítárbakka.
Luðvig Gruðiuuudssou.
Skólastjóri.
ið, vegna hins erí'iða ástands
peningamarkaðsins.
Eg hygg rétt munað, að hann :
og fleiri, hafi þá haldið fram, að
gróði gæti orðið af þessu láni, ef
íslensk króna hækkaði að gull- j
gildi frá því, sem hún var, er j
lánið var tekið.
I fyrnefndri Varðargrein talar j
höf. einmitt um þessháttar gróða
af láninu. llann segir: þegar það j
lán var tekið var gengi sterlings- |
punda manna í milli hjer 26—27 j
ísl. kr. Nú kostar sterlingspund j
eins og kunnugt er 22,15 ísl. kr. j
Á láni þessu er því fyrirsjáanleg-
ur stórmikiil gengisgróði*), þar !
sem lántakendur fengu nokkru '•
hærra verð fyrir sterlingspundin !
er lánið var tekið, en þeir þurfa j
að borga fyrir þau, þegar vext-
ir og afborganir er greitt. Enska
lánið verður því ódýrasta og
besta lánið, sem tekið hefir verið
í nafni ríkissjóðs*), þrátt fyrir
mikil afföll á því og háa vöxtu“.
Eg hefi orðið þess var að þessi
ummæli greinarhöf hafa komið
þeirri hugsun inn hjá lesendum,
að hér sé um raunverulegan gróða
að ræða fyrir þjóðarbúið.
En eg sé ekki betur en að sá
skilningur sé rangur, og geti orð-
ið alvarleg blekking, ef hann leið-
ir til þess að þjóðin verði fúsari
en áður til að leggja út 1 slík
gróðafyrirtæki.
Greinarhöf. segir okkur, að
gróðinn sé gengisgróði, sé þann-
ig til kominn, að lántakendumir
hafi fengið hærra verð fyrir
pundin þegar lánið var tekið, en
*) Auðkent af mér.
þeir þurf'i að greiða fyrir þau, j
í vöxtuin og aíborgunum. Þetta j
er sýnilega rangt. Höf. virðist !
skoða bankana hér sem hina eig- i
inlegu lántakendur. Þeir fengu j
mestan hluta enska lánsins til |
meðferðar, en eru ekki nema ,
milliliður, auðvitað nauðsynlegur,
milli lánveitanda og þeirra sem 1
í raun og veru ávaxta og endur- j
borga lánið, atvinnurekenda og |
þeirra sem að framleiðslu starfa
í landinu. Þegar bankarnir fá j
þetta enska lán tii meðíerðar er |
hverju steriingspundi skift í 26— :
27 ísl. kr. Það er gengi þá. Bank-
arnir reikna viðskiftamönnum
sínum og skuldunautum pundin
til skuldar eftir þeim krónu- j
fjölda. Seinna verður sú breyting j
á, að ísl. kr. stækkar, gullgildi j
hennar eykst og fer svo um skeið |
að 22,15 ísl. kr. jafngildi sterl-
ingspundi.
En nú er það skrítna rjéttlæti
ríkjandi að þeir, sem seinastir J
fengu pundin að láni til ávöxt-
unar og endurgreiðslu verða að
greiða pundin með jafnmörgum
krónum og þau giltu þegar þeir
fengu þau að láni, þrátt fyrir að.
þær krónur voru að miklum mun
minni. Þeir verða að greiða meira
gullvirði en þeir fengu. Það verð-
ur þeirra gengistap. Þetta kem-
ur fram hjá bönkunum sem geng-
isgróði, sem þó er þeim mjög
vafasamur gróði, þar sem hann
veikir afstöðu skuldunauta bank-
anna til að standa í skilum. Þessi
rangláta tilfærsla á verðmæti
milli aðila á þjóðarbúinu virðist
vera það sem greinarhöf. kallar
„stórmikinn gengisgróða“.
Hvort sem enska láninu hefir
verið dreiít meðal fleiri eða
færri aðiia á íslenska þjóðarbu-
inu, þá verður þjóðarbúið að
greiða hvert einasta pund af lán-
unum með ekki minna gulh en
tekiö var á móti, og þess vegna
getur ekki veriö um neinn gengis-
grooa af láninu að ræða út á við.
Pessu er hkt farið og ef eg
fengi iuiia tiu-potta fötu mjólkui'
hjá nágranna mínum þai' tii kýr-
in mín ber. Ur íötunni mæh eg
40 mái (pela), en þegar eg læt
í hana til endurgreiðslu nota eg
stærri mái (hálfílöskur) og þart
þvi færri, en jaínmikla mjóik
þarf tii að fylla íötuna. Eg græði
því ekki mjóik á notkun stærri
máianna.
En þrátt fyrir að eg ávaxta
þessa ianuóu mjóik (greiði mjólk-
ur-vexti) getur komiö th mála að
nágranni miim heimti af mér
mjóik i stærri fötu en hann mældi
mér i, vegna þess að þær eru úr
sögunni og hann notar nú yfii'-
leitt stærri fötur. Eg get oröið að
sætta mig við það.
Og emmitt þannig er því farið
með enska lániö. Þegar það var
tekiö, árið 1921, var sterhngs-
pundið fallið niður fyrir hið
gamia guhgiidi, stóð í um 80%
af guhgildi þess 1914. Næstu þrjú
árin er það í um 90—95 gullgildi
og nú 100% eða jafnstórt og
1914.
Við lántökuna hefir ekki verið
samið um að greiða vexti og af-
borganir af lámnu miðað við
gullstærð pundsins þá. Á enska
láninu verðui' því stórkostlegt
gengistap til viðbótar ægilegum
iánskjörum. Gengistap sem nem-
ur 20—25% af lánsupphæðinni.
Eg vil greina nánar hvað mér
virðist íslenska þjóðarbúið hafa
hrept við töku enska lánsins, og
hverju verður af hendi slept þeg-
ar það er greitt, í gulli.
Steriingspundið í fuhu gull-
verði jafngildir 18, 16 ísl. guh-
krónum. Þegar enska lánið var
tekið 1921 vai' pundið gildandi
um 80% af því verði eða 14,53
ísl. gullkr. En nú voru 15% af-
föll á láninu svo að lánþiggjandi
(íslenska ríkið) tekui- ekki við
nema 12,35 ísl. gullki'. fyrir hvert
sterhngspund, en verður að
endurgreiða það með 18,16 ísl.
guilkr. eftir að pundið komst í
lögverð. Mismunuiimi 5,81 ísl.
gullkr. er það sem greiða verður
meir fyrir hvert pimd en tekið
var á móti. Það eru 47% af guh-
Predikun eftir sr. Halld. Kolbeins
Stað í Súgandafirði.
Flutt í samkomuhúsi Suðureyrar.
B æ n.
Sannleikans heilagi gjafari. Ileim-
anna og himnanna eilífa ljós. Lifandi
guð! Faðir vor! Á þessum dýrðlega
tíma aðventunnar leitar hugur vor
hvíldar í faðmi þínum og vér þökk
um þér gjöf trúarinnar, vonarinnar
og kærleikans. þökkum þér að þú
hefir sent oss frelsara vorn drottinn
Jesúm Krist. Gef þú oss náð til að
þekkja hann, lúta honum í lotningu
og játa hann drottinn vorn og frels-
ara með lífi í þjónustu. Meistari
meistaranna, blessa þú heiminn með
heilagri nærveru þinni. Leið þú oss
á brautum sannleikans og ljóssins.
Helga þú líf vort í hugsunum vorum,
orðum og framkvæmdum með orku og
bjartsýni. Veit þú oss viðsýni og
hugsjónaranda, gef oss elskuríkt
hjarta. Gjör oss að sönnum vöku-
mönnum í ríki þínu. Kenn þú oss
að verja oss gegn hinu illa og vera
stöðugt starfandi og vaxandi. Meist-
ari meistaranna. Konungur vor
Kristur. Blessa þú oss í heilagri
nærveru þinni, svo að vér lútum
sannleikanum, svo að vér verðum
bjartsýnir, vakandi menn. Heyr bæn
vora sökum þíns óumbreytilega kær-
leika. Amen.
Textar: Jóh. 18, 37. Jóh. 1, 46. 47.
Matt. 25, 1—3. Matt. 13,24.
. Það var í öðrum stærsta sam-
komusal Reykjavíkur. Hann var
svo þéttskipaður sem auðið var
Guðspekifélagið hafði boðað
hingað erlenda konu, er flutti er-
indi, er eitthvað lutu að komu
væntanlegs mannkynsleiðtoga,
eem félagið „Stjaman í austri“
boðar, að sé væntanlegur. Þetta
kvöld, sem eg var þar staddur,
voru menn samankomnir til þess
að leggja spurningar fyrir fyrir-
lesarann, um þau efni, er hún
hafði rætt um undanfarin kvöld.
Er nokkrar spumingar höfðu ver-
ið fram bornar, og þeim svarað,
stendur upp einn af trúmálaleið-
togum vorum og spyr: „Hvemig
eigum vér að þekkja hann? Á
hverju verður hann þektur?“ Án
þess að svara þeirri spurningu,
hvort félagið „Stjaman í austri“
hafi rétt fyrir sér, er það boðar,
að Kristur muni enn á ný koma
hér til jarðar og dvelja meðal
vor í holdi, vil eg gera hina
spurninguna að íhugunarefni í
dag, þessa: Hvemig eigum vér
að þekkja hann, Krist, þegar
hann kempr, hvort sem hann
kemur til vor andlega eða sýni-
legur vomm líkamlegu augum.
En mér þykir þó réttara að
spyrja ekki: „Hvemig eigum vér
að þekkja Krist, eða á hverju
eigum vér að þekkja hann“, held-
ur spyrja að hinu: „Hvemig eig-
um vér að vera, svo að vér
getum þekt hann og orðið viss-
ir um nálæg hans“. Því að það
er í þessu efni um oss eins og
híbýli mannanna. Það er eigi
spurningin: Hvernig á sólin að
vera, svo að bjart verði í her-
berginu, heldur er hitt spurning-
in: Hvernig eiga híbýlin að vera,
svo að sólin geti sent þangað inn
geisla sína, til að verma og lýsa.
Vér gjörum þá að íhugunar-
efni á þessari helgu stundu:
Hvernig eigum vér að vera svo
að vér þekkjum meistarann. Og
vér skýrum efnið með því að
leysa úr þessum spurningum:
Hvað er það að vera sannleikans
megin? Hvað er það að vera sólar
megin? Og hvað er það að vera
vökumaður ?
Hvað er það að vera sannleik-
ans megin? Það sem vér eigum
hér við með sannleika, er hið
andlega lífemi, því að andlegt líf
er veruleiki, er sannleikurinn, í
mótsetningu við hið ytra, sem er
háð hverfulleika og blekkingu.
Að vera sannleikans megin, er því
fyrst og fremst að lifa andlegu,
hreinu lífi. Og er vér nefnum
sannleikann, og tölum um að vera
sannleikans megin, eigum vér
ennfremur við, að sannleikurinn
er það, sem guð opinberar oss.
Sannleikurinn er opinberun guðs
í Jesú Kristi, — opinberaður
sannleikur guð orða um hugsjón
mannlífsins, alt um skyldur
manna og tilgang lífs þeirra, og
um guðs eilífa og heilaga kær-
leika. Þetta er sannleikurinn. En
sannleikurinn er einnig sá sann-
leikur, er jafnt getur verið í huga
heiðins manns. Það er hreinskilni
við sjálfan sig og aðra. Hin
hreina og djarfa játning þess,
sem rétt er. Það er að standa
með því, er maðurinn veit rétt
og satt, óttast eigi eða smjaðra.
Það er sú drottinhollusta við það
sanna, sem er mótsetning þess
óhreinlyndisanda, er sveigir af
brautum vegna ótta eða smjað-
urs. Að vera sannleikans megin
er því einnig það, að þora að
standa með þeim sannleika, sem
er hættulegur jarðneskri vellíðan
mannsins, getur kostað vináttu
manna, lífsstöðuna eða jafnvel
lífið sjálft. Þeir sem eru sannleik-
ans megin mega því eiga það á
hættu að verða píslarvottar. Þess
vegna er þetta spurningin fyrir
þann, sem vill þekkja Jesúm
Krist: Þorir þú að vera sannleik-
ans megin, þó að það kosti þig
öll lífsins þægindi, þó að það
kosti þig lífsstöðu þína, þó að þú
verðir ofsóttur? Þorirðu að vera
sannleikans megin í hugsunum,
orðum og athöfnum, í trúmálum
og stjórnmálum og hversdagslegu
líferni? Þorirðu að fylgja þeim
sannleika, sem er enn fótum
troðinn af öllum lýð og á hvorki
athvarf hjá íhaldi eða framsókn,
eða neinum ríkjandi flokki? Ef
þú ert svo hugrakkur, einbeittur
og hreinskilinn og auðmjúkur og
ósérhlífinn, að þú þorir að vera
sannleians megin í öllum skiln-
ingi, þá ertu vissulega nálægt
eldinum, Jesú Kristi, og þá þekk-
ir þú hann hvar og hvenær sem
þú sérð hann. Hann er sjálfur
sannleikurinn. Eg verð að nefna
til það atriði, hvenær mönnum al-
ment er erfiðast að fylgja sann-
leikanum í daglegu líferni. Það er,
þegar sannleikurinn krefur af
þeim, að þeir játi að þeim hafi
skjálast. Að þeir hafi mælt
rangt og barist fyrir röngu mál-
efni. Þeir, sem standa þannig
gagnvart óhjákvæmilegum sinna-
skiftum eða forherðingu, velja
eigi ósjaldan veg forherðingarinn-
ar. En sú forherðingarbraut í
fylgi við það, er þeir áður hugðu
rétt vera, er drepsóttarupp-
spretta í öllu mannlífi. Þá hefi eg
gjört grein fyrir, hvað það er, að
vera sannleikans megin. Það er
að meta andlegt verðmæti óend-
anlega miklu meira en hið ver-
aldlega, það er að lúta í lotningu
og leita daglega anda sínum upp-
lýsinga í guðs orði. Og það er að
þora að fylgja því, sem rétt er í
öllum atriðum. Hafa hugrekki til
þess að vera í öllu sannur, í
hugsunum, orðum og fram-