Tíminn - 13.08.1927, Side 2

134
TÍMINN '
Frá útlöndum.
Fyrir nokkrum árum voru
tveir ítalskir kommúnistar Sacco
og Vanzetti að nafni, ákærðir
fyrir morð í fylkinu Massachu-
setts í Bandaríkjunum. Þeir voru
dæmdir til dauða, en fjöldi
manna hugði þá vera saklausa
og Jafnaðarmenn í ýmsum lönd-
um hófu mótmæli gegn dómnum
og reyndu að fá mennina náðaða
og mál þeirra tekið upp til nýrr-
ar rannsóknar. Þeir hafa síðan
setið í fangelsi, en nú fyrir
skömmu neitaði fylkisstjórinn að
náða þá og hæstiréttur synjaði
um endurskoðun málsins, en þá
hófust jafnframt miklar óspektir
víða í Bandaríkjunum. Mótmæla-
verkföll gegn líflátsdómnum eru
hafin á ýmsum stöðum, og hreyf-
ingin hefir náð til margra landa.
Þannig hafa franskir kommún-
istar reynt að koma á stað alls-
herjarverkfalli. I Argentínu og
fleiri löndum hafa orðið uppþot
út af þessu. Búist er við alvar-
legum afleiðingum.
Nýkomin fregn hermir að af-
taka Saeco og Vanzettis hafi ver-
ið ákveðin í gær, en ríkisstjórinn
í Massachusetts neyddist til þess
á síðustu stundu, að fresta af-
tökunni þar til annan mánudag.
Orsök frestunarinnar var hin
geipilega æsing út af þessu máii
í öllum borgum Bandaríkjanna.
Var sumstaðar barist á götunum.
— Flotamálaráðstefnunni i
Genf hefir nú verið slitið án þess
nokkur árangur næðist. Það má
búast við því að stórþjóðimar
auki flota sína eftir því sem
Washington-samþyktin leyfir.
— Nýkomnar fréttir herma,
að Japanar hafi sett stjórnunum
í Kína úrslitakosti. Vilja þeir fá
yfirráð yfir Mongólalandi og
Manchúríu. I Kína geysar sífelt
borgarastyrjöld milli ýmsra
flokka og ástandið þar er ekki
ósvipað Sturlungaöldinni hér á
landi. Nokkrir herforingjar keppa
um völdin, en allur almenningur
situr hjá, en bíður þó ógurlegt
tjón af ófriðnum. í Kína búa yf-
ir 400 miljónir manna, en allar
hersveitirnar, sem taka þátt í ó-
friðnum, nema ekki einni miljón.
Sýnir þetta best að hinir kín-
tlotadrjúgt Éilt
Þegar talað er um afrakstur
atvinnuveganna hér á landi,
tekjurnar sem þeir gefa í þjóðar-
búið og þýðingu þeirra fyrir af-
komu þjóðarinnar, er venjulegast
vitnað í verslunarskýrslurnar og
landsreikningana og þýðing at-
vinnuveganna metin eftir þeim
upplýsihgum, sem þessar heim-
ildir gefa um hlutdeild þeirra í
verslunarviðskiftum út á við og
í tekjum ríkissjóðsins, eins og
öll afkoma þjóðarinnar sé undir
þessu tvennu komin og engu öðru,
og að þetta sé sú löggilta vog
sem sýni réttilega þýðingu at-
vinnuveganna fyrir þjóðarbúskap-
inn, þjóðarheildina og einstak-
lingana sem að atvinnuvegunum
standa. Það er ekki nema eðlilegt
að landbúnaðurinn verði léttvæg-
ur fundinn til móts við sjávarút-
veginn af þeim sem trúa á þessa
sviknu vog, einkarlega þegar
metið er eingöngu eftir útflutn-
ingsskýrslunum, eins og margir
virðast gera.
Það er ekki tilgangurinn með
þessum fáu línum að fara í neinn
atvinnuvegajöfnuð, eða leiða rök
að því hversu ranglátur þessi
mælikvarði er, sem margir nota,
ætti öllum að vera ljóst að ekki
er nema hálfsögð sagan og ekki
það, með því að meta atvinnu-
vegina mestmegnis eftir útflutn-
ingsskýrslum, án þess að gera
versku þjóðir. standa eigmlega
utan við ófriðinn, sem ribbalda-
höfðingjamir heyja sín á milli.
— Stjómin í Egyptalandi hef-
ir mælst til þess, að hersveitir
Englendinga verði fluttar frá
Kaíró og látnar hafa aðalaðsetur
sitt Asíumegin Súesskurðarins.
Hefir stjómin mælst til þess
vegna andúðar þjóðernissinna
gegn Bretum.
— Jámbrautarslys varð ný-
lega í Hollandi, og biðu nokkrir
menn bana.
Stjórn Póllands hefir vísað úr
landi tveimur rússneskum her-
| íoringjum, er ásakaðir voru um
i æsÍTigastarfsemi gegn Sovjet-
i stjórninni.
j — Símað er frá Berlín, að skot-
j ið hafi verið á Georg Grikklands-
konung, er hann var staddur á
járnbrautarstöð einni við landa-
mæri Kúmeníu. Skotin hæfðu
ekki.
— Síðustu fregnir herma, að
hæstiréttur Bandaríkjanna hafi
ákveðið að taka mál Sacco og
Vanzettis til nýrrar rannsóknar.
Akaíar æsingar höfðu orðið í
landinu út af dómnum, og víða
voru blóðugir bai'dagar á götun-
um. Stjómarvöldin óttuðust al-
gerða uppreisn og þorðu ekki
annað en slaka til.
En það var ekki aðeins í
Bandaríkjunum, sem óspektir
urðu. Um nálega allan hinn ment-
aða heim, hefir fjöldi manna, og
það án tiliits til stjórnmálaskoð-
ana, tekið málstað þeirra Saccos
og Vanzettis og barist fyrir því
að þeir yrðu sýknaðir, en af
þessu hafa sumstaðar orðið upp-
hlaup. Til dæmis urðu nýlega all-
miklar óspektir fyrir framan bú-
stað ameríska sendiherrans í
Lundúnum og er slíkt einsdæmi.
Það má með sanni segja, að
síðan Dreyfusmálið var á ferð-
inni hefir enginn dómur vakið
eins mikla eftirtekt og líflátsdóm-
ur Saccos og Vanzettis, og allaf
eru þeir að verða fleiri, sem trúa
á algert sakleysi þeirra.
Látinn er nýlega frægi vatna-
lífsfræðingurinn dr. F. K. Reinsch.
Banamein hans var krabbamein.
Hann ferðaðist um Suður- og
Austurland sumarið 1925, og
eignaðist hjer marga vini.
-----o----
sér nokkra grein fyrir hvað inn
er flutt vegna þeirra sömu aí
vinnuvega, sem settir eru á vog-
arskálamar, án þess að líta nokk-
uð á afstöðu þeirra til peninga-
mála landsins, án þess að líta á
hluttöku landbúnaðar og sjávar-
útvegs í framfærslu og uppeldi
þjóðarinnar og því síður án þess
að taka smávægilegri atriði á
nokkurn hátt til greina.
„Það er drjúgt, sem drýpur“,
segir máltækið, en annar megin-
þátturinn í tekjum bóndans og
landbúnaðarans mega kallast
drjúpandi tekjur, kúamjólkin. Til
j skamms tíma var það alsiða að
; færa frá og þessar drjúpandi
I tekjur voru þá bæði sauðamjólk
j og kúamjólk, en ekkert af þess-
um tekjum — að undanskildum
lítilsháttar útflutningi af smjöri
um fárra ára skeið — hefir
nokkumtíma komist inn í versl-
unarskýrslumar, og þeirra hefir
ekki gætt í tekjum ríkissjóðsins.
En þeirra hefir drjúgum gætt —
og gætir enn — í sveitabúskapn-
um. Leitið að þessum tekjum í
verslunarskýrslunum og hugsið
ykkur hins vegar mjólkurlaust
land! Tekjurnar finnast þar ekki
og enginn getur þó hugsað sér
j mjólkurlaust land. Er þó augljóst
| hversu svikin mál það eru, versl-
| unarskýrslurnar og landsreikn-
j ingurinn, þegar um það er að
i ræða hverja þýðingu einn at-
vinnuvegur hefir fyrir þjóðfé-
| lagið.
j Hér eru að vísu ekki stór kúa-
' bú í sveitum og menn kunna að
Fréttir.
í júlímánuði voru fluttar út
íslenskar afurðir fyrir 2,645,320
kr. Allur útflutningur fyrstu sjö
mánuði ársins hefir numið 17,
558,200 gullkróna, og er það
einni miljón hærra en á sama
tíma í fyrra.
Síldveiöi er enn mikil. Líklega
meiri en nokkru sinni fyr. Lang-
mest af aflanum hefir farið í
bræðslu, en verksmiðj umar fyrir
norðan, sem allar eru eign út-
lendinga, hafa ekki 'getað tekið
við allri síldinni, svo margir bát-
ar eru hættir veiðum. Það virð-
ist vera brýn þörf á að Islend-
ingar sjálfir komi sér upp verk-
smiðju til síldarbræðslu á Siglu-
firði eða við Eyjafjörð. Núver-
andi ástand er okkur til van-
sæmdar. En það er líka margt
annað viðvíkjandi síldarútvegin-
um, sem þörf er á að athuga og
kippa í lag.
! Sama veðurblíðan hefir verið
til þessa tíma um land alt. Þetta
sumar hefir verið eitt hið feg-
ursta í manna minnum.
1 Mikill fjöldi útlendinga er hér
á ferðalagi í sumar. Eins og
j vant er ber þar mest á Englend-
ingum. íslendingar eru nú einn-
ig farnir að leggja mikla stund
á fjallaferðir á sumrin, er það
vel farið. Tveir menn gengu í
síðasta mánuði yfir þveran Lang-
jökul, frá Þjófadölum í Flosa-
skarð. Gekk þeim vel ferðin, enda
var veður hið besta. Leiðin yfir
jökulinn var um 30 kílómetra.
Bifreiðaslys óvenjumörg hafa
orðið í nágrenni Reykjavíkur ný-
lega. Verður að taka í taumana,
j og á einhvern hátt stemma stigu
fyrir ógætilegum bifreiðaakstri.
Gestir í bænum. Arnór Sigur-
j jónsson skólastjóri á Laugum
i stóð hér við í bænum um tíma.
! Fór norður með íslandi um miðja
j vikuna. — Ásmundur Guðmunds-
j son skólastjóri á Eiðum er ný-
| kominn til bæjarins og dvelst
i frameftir mánuðinum. Hann fór
um norðausturland á vegum
Prestafélagsins, ásamt Sig. P-
Sivertsen prófessor, og flutti
prédikanir og erindi. — Guð-
mundur Pétursson kaupfélags-
stjóri í Ófeigsfirði kom snögga
halda að tekjur af kúm séu smá-
munir, sem lítið muni um í þjóð-
arbúskapnum. En heimilin eru
heldur ekki stór vel flest, svo að
mjólkurdropinn verður þeim þó
drjúgt og notalegt búsílag. Alls
eru í landinu 18—19 þús. mjólk-
andi kýr. Gerum ráð fyrir 18
þús. kúm og að þær skiftist á
6000 býli; hefir þá hvert heimili
3 kýr. Kýrnytin er eftir því sem
næst verður komist um 2300
lítrar og heimilismjólkin verður
því um 6900 lítrar. Sé lítirinn
metinn 30 aura, nemur þetta
2070 kr. á heimili hvert og fyrir
þau öll röskl. 12,4 milj. kr. ár-
lega. Það skiftir ekki máli frá
því sjónarmiði sem hér er tekið,
þótt fáeinir menn hafi stór kúa-
bú eftir íslenskum háttum, né
heldur hitt, að kaupstaðabúar
eiga allmargar kýr, að öðru leyti
en því, að þessir kúaeigendur
geta, eftir núverandi mjólkur-
verði í kaupstöðunum, reiknað
sér mjólkina meira virði en 30
aura. Hækkar þá heildarupphæð-
in — heildartekjumar af mjólk-
urframleiðslunni í landinu. Auk
þess má telja sláturafurðir naut-
gripa alt að miljón króna virði.
Vitanlega er það álitamál hvað
meta skal mjólkina hátt og til
þess að taka tiliit til þeirra mis-
munandi skoðana um þetta og
til óviðráðanlegra verðbreytinga
vil eg sýna hér verðmæti mjólk-
urframleiðslunnar eftir mismun-
andi mati, frá 20—40 aurum lítr-
inn. Samkvæmt framansögðu er
mjólkurframleiðslan alls 41,4
ferð til bæjarins og fór heim
með Esju. — Sigurður Guð-
mundsson skólameistari á Akur-
eyri og frú hans eru stödd í
bænum.
Finnur Jónsson prófessor hefir
dvalist hér í bænum í mánaðar-
tíma. Skrapp austur að Berg-
þórshvoli, þar sem fornfræðing-
arnir sækja nú gröftinn af kappi.
En það munu ekki vera rústirn-
ar af bæ Njáls sem þeir nú eru
að rannsaka. — F. J. hefir ný-
iega lokið við mjög vandaða út-
gáfu af Færeyingasögu, og aðra
útgáfu af Sæmundareddu. Hann
er enn við ágæta heilsu og j
fullu fjöri, þótt sjötugur verði að
ári, og láti þá af kenslustörfum
við háskólann. Hann fer heim í
næstu viku.
Ihaldsmenn virðast ekki vera
sérlega hræddir við sócíalistana
nú upp á síðkastið. Fyrst styðja
þeir Jafnaðarmann til kosninga í
Suður-Þingeyjarsýslu, og svo
samþy kkir atvinnumálaráðherr-
ann, að Einar Olgeirsson verði
einskonar sendiherra utanlands.
Nú er það alkunnugt, að Einar
er einn hinn ákveðnasti og rót-
tækasti Jafnaðarmannaforingi
landsins, svo þetta er allundarleg
ráðstöfun hjá íhaldsráðherranum,
Ætli það sé nú ekki kominn tími
til þess fyrir íhaldsblöðin að
hætta við að „agítera“ með
hræðslunni við Jafnaðarmennina.
Nýdáinn er Hjálmar Lárusson
tréskeri, dóttursonur Bólu-Hjálm-
ars. Hann var merkilegui' mað-
ur í ýmsu og snillingur tii hand-
anna. Lærði hann skurðlist aí'
sjálfum sér og náði miklum
þroska í þeirri list, þó ekki fengi
hann kenslu notið um dagana.
Síldarsalan. Útgerðarfélagið á
Akureyri og nokkrir sunnlenskir
útgerðarmenn senda Einar 01-
geirsson stúdent til Kaupmanna-
hafnar í síldarsöluerindum og er
hann nýfarinn utan. Hann á í
samráði við íslenska sendiherr-
ann að vinna að síldarsölu í
Rússlandi og víðar, eftir því sem
vænlegt þykir. Er þetta gert í
samráði við atvinnumálaráðherra.
Sagt er að Norðmenn hafi selt
mikið af síld í Rússlandi.
Samkvæmt skýrslu Fiskifélags-
ins var búið að salta 6. ágúst
rúmar 94,000 tunnur, krydda
22,700 tn., en 332 þús. mál höfðu
milj. litra en nú reikna eg til
hægðarauka með 40 miljónum,
Verður þá verðmæti árl. mjólkur-
framleiðslu, ef lítrinn er metinn
20 aurar . . alls 8 milj. kr.
25 aurar . . alls 10 milj. kr.
30 aurar . . alls 12 milj. kr.
35 aurar .. alls 14 milj. kr.
40 aurar .. alls 16 milj. kr.
Af þessu má sjá að hver 5
aura verðbreyting á mjólkinni
nemur 2 milj. króna í þjóðarbú-
skapnurn til hækkunar eða lækk-
unar, og stendur því ekki alveg á
sama hvernig mönnum tekst að
„gera sér mat úr mjólkinni“.
Þótt mjólkurtekjurnar séu ekki
stórkostlegar, þá býst eg samt
við að æðimargir hafi ekki gert
sér grein fyrir, að þær væru þó
svona miklar, og þess er vert að
gæta, að til þess að afla þeirra
er mjög lítið sótt út úr landinu,
svo að þetta mega kallast „heima-
tekjur“ og „holt er heima hvat“.
Þetta eru ekki uppgripatekjur
sem koma eins og „síldartorfur“
eða hvalreki, en það eru tekjur,
sem renna jafnt og þétt í bú
bóndans hvern ársins dag. Þær
gefa rösklega 1 lítra í hvern
munn í landinu daglega, sem
rennur í merg og blóð þjóðarinn-
ar líka daglega og eiga drjúgan
þátt í því að viðhalda hreysti
hennar og heilbrigði. Án þessa
orkugjafa gæti þjóðin ekki lifað,
og því meiri sem mjólkurfram-
leiðslan verður, þess betur mun
þjóðinni vegna. Þess vegna á að
leita allra ráða til þess að mjólk-
urframleiðslan geti aukist og
farið í bræðslu; er það margfalt
meira, en brætt hefir verið
nokkru sinní fyr.
Niels Bukh, hinn kunni íþrótta-
kennari, kemur hingað 21. þ. m.
með tvo fimleikaflokka, karla og'
konur, og fer héðan norður til
Akureyrar. Jón Þorsteinsson í-
þróttakennari sér um móttöku
flokkanna og greiðir götu þeirra
á meðan þeir dveljast hér. —
Niels Bukh kom hingað fyrir
mörgum árum og hefir síðan
re,ynst Íslendingum ágæta vel. —
Fimleikaflokkar hans hafa mikið
orð á sér, og ætlar hann að láta
pá sýna leikfimi í mörgum lönd-
um í haust.
Sögufélagsbækumar fyrir 1927
eru nýkomnar út. Þær eru: Al-
þingisbækur íslands V. b. 3. h.,
nær þetta hefti yfir árin 1624—
1630, Blanda III. 4. h., Lands-
yfirréttar- og hæstaréttardómar
1801—1873 III. b. 2. h., Grund í
Eyjafirði eftir Kl. Jónsson og svo
loks síðast en ekki síst, Þjóðsög-
ur Jóns Árnasonar I. b. 3. h., ná-
kvæm endurprentun eftir frum-
útgáfunni, 10 arkir. Þetta eru
alt merkisbækur, sem mikla þýð-
ingu hafa fyrir sögu vora og
bókmentii'. Auk þess fá félags-
menn ársskýrslu félagsins og
félagatal.
Sögufélagið hefir vaxið ákaf-
lega á síðustu árum. Árið sem
leið fjölgaðu félagar þess um 91,
og nú eru þeir orðnir alls 1040.
Jafnframt hefir fjárhagur fé-
lagsins batnað og hagur þess á
allan hátt blómgast. Er gleðilegt
að sjá hvílíkan áhuga þjóðin
hefir sýnt á að styðja Sögufé-
lagið, kemur hér enn sem fyr í
ljós áhugi hennar á sögu vorri.
Dr. Hannes Þorsteinsson,
þjóðskjalavörður er eins og áður
forseti Sögufélagsins.
Góður gestur. Meðal hinna út-
lendu gesta, sem heimsótt hafa
ísland í sumar er nafnkunnur
enskur lögfræðingur W. W.
Grantham að nafni. Hann er með-
limur í borgarstjórn Lundúna-
borgar og mikilsháttar maður.
Hefir hann ferðast víða um heim,
meðal annars dvaldi hann lengi
hér á landi sumarið 1923 og eign-
aðist hér marga vini. Hann er
íþróttavinur mikill og hefir kent
hér sjaldgæfan enskan knatt-
leik (Stoolball). Héðan fer Mr.
ráðið er í rauninni aðeins eitt:
Ræktun, ræktun jarðarinnar.
ræktun kúnna og ræktun lands-
manna sjálfra. Eins og ræktun-
arástand túnanna er nú, lætur
nærri að kýrfóður fáist af hekt-
ar túns, enda er minst á munun-
um að nautgripaeignin svari til
jafnmargra kúaþunga á fóðrum
eins og stærð túnanna er talin í
hektörum. Með góðum áburði,
hæfilegri framræslu og góðri
hirðingu túnanna ætti hektarinn
að gefa hálft annað kýrfóður og
ætti því að mega fjölga kúnum
og öðrum nautpeningi um Va án
þess að stækka túnin og án þess
að gengið sé á fóðurbirgðir ann-
ara gripa. Þetta nemur 20 milj.
lítra af mjólk árlega í viðbót við
það sem nú er, eða 6 milj. króna
virði með 30 aura verðlagi og
við þetta batnar aðstaðan til
enn bættrar og aulcinnar rækt-
unar, vegna vaxandi áburðar.
Önnur leið til fjölgunar og
aukinnar mjólkurframleiðslu er
sú að rækta land að nýju —
stækka túnin og sé sú ræktun í
góðu lagi ættu 2 ha. nýrra túna
að geta fóðrað 3 kýr. Væri ný-
ræktin 2000 ha. árlega, eða x/3
ha. (nál. dagsl.) á hverju býli,
mlðað við að býlin séu 6000, þá
samsvarar sú töðuaukning, sem
af þessu verður, 3000 kúa fóðri,
nærri 7 milj. litra af mjólk og
rösklega 2 milj. króna virði í
aukinni mjólkurframleiðslu.
Mörgum kann að sýnast sem
dregið sé fyrir odd með því að
spenna bogann svona hátt. Lát-