Tíminn - 30.08.1927, Qupperneq 3

TIMINN
143
6AGNFRÆÐASKÓLINN I FLENSBORG
HAFNARFIRÐI.
Eldri nemendur og nýir, er hafa í hyggju að sækja um inntöku
í Flensborgarskólann næsta vetur, verða að hafa sent undirrituð'um
umsóknir um það fyrir 10. september. Heimavistarmenn verða að leggja
sér til rúmföt, svo og nóg fé, eða tryggingu fyrir greiðslu í heima-
vistinni, er svari til 65 krónum á mánuði í 7 mánuði. Skólinn er sett-
ur 1. október, og verða þeir, sem vilja setjast í 2. eða 3. bekk, og
hafa ekki tekið þessi bekkjarpróf, að ganga. undir inntökupróf, sem
verður haldið 1. og 3. október. Nýir nemendur, sem ganga inn í 1.
bekk, verða ennig prófaðir sömu daga.
Skilyrði fyrir inntöku í skólann eru:
a. Að umsækjandi hafi óflekkað mannorð og engan næman sjúkdóm.
b. Að hann hafi lært svo vel þær nárnsgreinir, sem heimtað er í
fræðslulögunum að 14 ára unglingur liafi nunrið, og kennarar
skólans gera kröfur til.
c. Að hann verði í skólanum allan skólatímann.
d. Skólagjald verða Hafnfirðingar að greiða samkvænrt gildandi
fjárlögunr.
Heimavistarnrenn verða að hafa fjárlraldsnrann í Hafnarfirði eða
Reykjavík.
Hafnarfirði 25. ágúst 1927.
Ögmundur Sigurðsson.
var heimilað að halda næsta árs-
þing á Akureyri, ef henni þætti
það ráð.
Að loknum þingstörfunr sátu
fundarmenrr að kaffidrykkju og
samræðum fram eftir kvöldi.
Stjórnin hefir skift með sér
verkum á þessa leið-: Formaður
er Helgi Hjörvar, ritari Guðjón
Guðjónsson, en féhirðir Klemens
Jónsson. — Bjami Bjarnason
skólaStjóri hefir vérið formaður
sambandsins frá stofnun þess,
eða sex ár samfleytt, en baðst nú
eindregið undan kosningu.
----o---
Íslensku þjóðlögin.
Fyrir skömmu birtist í ýmsum
blöðum áskoran frá undirrituðum
til Islendinga og sérstaklega til
íslenskra bænda um að varðveita
og endurreisa íslensku þjóðlögin,
tvísönginn, rímnalögin (stemm-
urnar) m. m. Menn eru nú smátt
og smátt að vakna til meðvitund-
ar um gildi þjóðlaganna og um
það, að þau eru alveg samstæð
tungu vorri og fornbókmentum
að aldri og eðli. I fymefndri
áskorun var þess getið, að mest
væri um vert að þjóðlögin vai'ð-
veittust og endurreistust lifandi
á vörum þjóðarínnar, án bóklegr-
ar hjálpar, af því að uppskríft
laganna væri erfið og meðferð
þeirra eftir bókum ekki stíl-
traust. Næsta spumingin er nú,
hvaða aðferðir sé best að hafa
til þess að endurreisa þjóðlögin
lifandi og óspilt. Þess var getið
áður að nauðsynlegt væri að þeir
eða þær, sem þjóðlög kunna, létu
oft til sín heyra, til þess að aðrir
gætu lært af þeim. Eins ætti það
fólk, sem kann þjóðlög, að mynda
samtök sín á milli, koma saman
við og við til þess að kveða og
syngja hvort fyrir annað, til þess
að læra hvort af öðru og æfa sig.
Við slík tækifæxd ætti ekki ein-
göngu að kveða einstakar
,,stemmur“ heldur heilar rímur,
nýjar og gamlai’, en með því gæti
söngmátinn þroskast á stílhrein-
an hátt. Og það er enginn vafi á
því að á slíkum samkomum smátt
og smátt myndast laglegur söfn-
uður af áheyrendum, sem lærðu
um leið. Þannig mundi líka verða
auðveldara að iðka tvísönginn,
sem liggur mest niðri af því að
til slíks söngs þai’f fleiri en einn.
Og ýms önnur lög mundu koma
upp úr kafinu, bæði andleg og
veraldleg. Til þess að hægt verði
nú að fi’amkvæma þessa tillögu
bráðlega ætla eg hér að birta
nöfn þess fólks, sem eg veit að
kann meira eða mirma af þjóð-
lögum. Eg birti þessi nöfn í al-
gerðu leyfisleysi, en ekki dugir
að taka tillit til neinnar ófram-
færni þegar framhaldstilvera
þjóðlaga vori’a er í húfi. Sumt af
þessu fólki kann lítið af þjóð-
lögum, sumt kann mjög mikið og
það hefir töluvei*t mismunandi
söngmáta, sem er þó algerlega
stíh’éttur. Einstaka lög slæðast
stundum inn í, sem ekki ei’u af
íslenskum uppruna, þ. e. eitthvei’t
útlent lag er t. d. tekið og kveð-
ið að rímnahætti, en það þarf
ekki nema dálitla athygli við til
þess að vinsa þau lög úr, sérstak-
lega ef vant kveðskaparfólk er
viðstatt. Það má nú ekki gei’a há-
ar ki’öfur til x’addfegurðar eða
„fallegs“ söngs við alþýðlegan
þjóðlagasöng, enda skiftir það
ekki miklu; aðalatriðið er lagið,
„stemman“. Það eru auðvitað
langt um fleiri til, sem kunna
þjóðlög, en eg veit um (sérstak-
lega til sveita), en það er sjálf-
sagt fyrir þá lesendur þessarar
greinar, sem hafa áhuga á mál-
inu, að herja fyrst á það fólk,
sem hér er nefnt; hitt kemur svo
á eftir. Mönnum á ekki að líð-
ast að „liggja á“ þjóðlögunum
og á því ekki að láta þjóðlaga-
fólkið hafa frið fyr en það hefir
miðlað hinurn af kunnáttu sinni.
Eg tek með góðri samvisku á mig
ábyrgðina af þeim óskunda, sem
af því kynni að vei’ða. Þá skal
fyrst telja þjóðlagafólk í Reykja-
vík: Jósep Húnfjörð skáld, Rík-
harð Jónsson myndhöggvara, Jó-
hannes S. Kjarval listmálax’a,
Leif Kaldal myndasmið, Jón Kal-
dal ljósmyndara, dr. Ólaf Dan
Daníelsson, Einar Markússon frá
Laugarnesi, Bjöx’n Ólafsson bif-
reiðarstjóra (úr Skagaf.), Símon
Ágústsson stúdent,Sesselju Jónsd.
(úr Svarfaðardal), Sigui’bjöi’gu
Davíðsdóttur (úr Eyjafirði),
Kristján Jónsson (úr Dölum),
Hólmfríði Þorláksdóttur (af
Barðaströnd), Þui’íði Mai’kúsdótt-
ur (úr Flóanum), Guðlaugu Jóns-
dóttur, Ingibjörgu Fi’iðriksdótt-
ur, Ragnheiði Björnsdóttur (frá
Akureyri), Einar Benediktsson
skáld, Björn Jóhannsson, Þor-
stein Björnsson skáid (úr Bæ),
Guðlaugu Árason, Sigurð Tómas-
son og Jón Dalmannsson gull-
smiði.
Frá öllu þessu fólki hefi eg
fengið einhvei’skonar þjóðlög og
flest hefir það sungið í hljóðrit-
ara hjá niér. Lesandinn geymi
nú þenna lista eða þann, sem á
eftir kemur (eftir því í hvaða
landshluta hann dvelst), til þess
að gera ráðstafanir til þess að fá
að heyi’a eitthvað af þessu fólki
kveða eða syngja. Að mörgu leyti
ei’u Reykvíkingar betur staddir en
aðrir til þess að koma á þjóð-
lagakvöldum. Til sveita er að-
staðan víst eitthvað lakari, en þó
eru góð fæi’i er menn hittast þar
eftir messu eða til mannfunda, í
réttum o. s. frv., en heimilislíf
til sveita gæti þannig auðgast
nokkuð. Um þjóðlagafólk til
sveita veit eg enn alt of lítið,
þar sem eg hefi aðeins getað far-
ið eina stutta rannsóknarfei’ð
(sumarið 1925, norður til átthaga
minna í Húnavatnssýslu). Samt
vil eg gefa hér ófullkomna
skýrslu um þjóðlagafólk til sveita
og nær sú skrá aðeins til þeirra,
sem armaðhvort kváðu eða sungu
fyrir mig eða sem mér var sagt
að kynnu þjóðlög. Flest er það í
Mýra-, Iiúnavatns- og Skaga-
fjarðai’sýslum. Þetta eru nöfnin:
Jón Ásmundsson í Noi’ðtungu,
mun sigui’sælast að hefja leik-
list vora. — Er þess þá og skylt
að minnast, að merkasta leikiit
voi’t, enn til þessa dags, „Ný-
ársnótt“ Indriða Einarssonar, er
af því bergi bi’otið.
En um leið og vér leggjum
hyrningarsteina voi’a í slíkan
jarðveg hljótum vér og að lúta
skóla og lögum vorrar eigin stór-
stígu byltingaaldar. Enginn hefir
hér leyfi til þess að láta sér
gleymast víðvörp, kvikmyndir,
né jafnvel flugtæki framtímans
— þegar ræða verður um fyrstu
leikhússbygging íslands. Þess
vegna verðui’, svo eitt dæmi sé
nefnt, ókleift að fá hugsandi
menn til þess að taka til neinna
greina di’auma um bygging söng-
leikhúss hér á landi í náinni
framtíð. Einnig hlýtur mannfæð
vor, á þessu stigi, að þagga nið-
ur umtalið um „djúp leiksvið“.
Kröfur vorar til íslenskrar, þjóð-
legrar leiklistar standa þegar nú
hærra en svo, að lagt verði út á
slíkar brautir, þar sem oss yrði
þegar frá upphafi, og á stöðug-
lega lækkandi stigi, skipað á ó-
æðra bekk. öll þau hundruð
þúsunda, sem íslendingar hafa
varið til þess að „sjá heiminn",
aðallega með dönskum gleraug-
um, ættu að teljast og metast
þegar dæmt skal hér urn gildi
kvikmyndanna. Þær ei-u hið
fyi’sta og mesta hjálpi’áð til þess
að stilla straum Hafnarfai’anna.
Guðjón Jónsson frá Hermundar-
stöðurn (Mýi’asýsiu), Snæbjöm í
Hergilsey, Sigurbjörn Bjöi’ns-
son, Geitlandi (Húnavatnssýslu),
Ólafur Bjarnason öxl, Jón Pálma-
son á Akri, Ágúst Sigfússon í
Stóradal, Jón Lái’usson Refs-
steinsstöðum, Sigurður Magnús-
son, Smáhömrum (Stranda-
sýslu), Magnús Erlingsson.
Ifvassafelli í Norðurárdal, Elísa-
bet Guðmundsdóttir, Gili í Svart-
árdal, Bræðumir Þórðarsynir í
Spoi’ði og Spoi’ðhúsum, Böðvar
Þorláksson póstafgreiðslumaður,
Blönduósi (tvísöngsmaður). Krist-
ján Blöndal, Gilsstöðum í Vatns-
dal (tvísöngsmaðui*), Haraldur
Stefánsson, Hamri í Ásum,
Sveinn Hannesson frá Elivogum,
Gísli Ólafsson fi’á Eii’íksstöðum í
Svai’tárdal, Sv. Jónsson í Hvammi,
Pálmi Sveinsson og bróðir hans,
Reykjavöllum í Skagaf., margir og
miklir kvæðamenn í Lýtingsstaða-
hreppi í Skagafirði, VaJdimar
Davíðsson á Hermundarstöðum í
Þverárhlíð, Sigtryggur á Hall-
bj ax’narstöðum (Suður-Þingeyj ar-
sýslu).
Lengra nær þessi listi því mið-
ur ekki, en haim gæti vafalaust
margfaldast ef nokkrir menn
víðsvegar um sveitir landsins
vildu hjálpa til þess. Og eg vildi
nú biðja alla góða þjóðlagamenn
Þær kynna oss annari veröld en
þeirri, sem býður sig til skoðun-
ar á „Austurgötu“ og „Stryk-
inu“ — til allra heilla. Ætti
sannarlega að létta, en ekki að
íþyngja kviksýningum hér á
landi, þar sem almenningur vor
hlýtur að sækja að því marki.
sem allra fyrst, að standa jafn-
fætis hverri þjóð sem er í þekk-
ing um hætti, menning og lífs-
kjör erlendra ríkja — og síðan
neyta þess alls til fulls, í sam-
keppni, sem vér kunnum að eiga
fram yfir aðra. Svo vill og vel
til að allflestir staðabúar kring-
um land voif vita svo mikið t.
d. í dönsku og ensku, að þeir
fullskilja lesmál myndanna. Er
þar og einmitt gott færi að vekja
og auka námfýsi á hinar erlendu
tungui’, sem eru fámenni voi’u
svo óhjákvæmilegt skilyrði menn-
ingai’. Get eg alls ekki verið sam-
dóma „gömlum kennai*a“ (sbr.
„Tímann“ tölubl. 36. „Móður-
málskensla“) þar sem hann átel-
ur það, að erlent mál sje á skýr-
ingum kvikmynda í Reykjavík.
Eins víst og bjöguð, illa rituð ís-
lenska á þessum þýðingum er
skaðleg, ekki síður en ómálið á
fjölmörgum auglýsingum blaða
vorra — eins er og hitt rang-
skilið, að viðkynning áhorfenda i
kvikmyndahúsum við erlent mál,
spilli tungu vorri. Enda er al-
gengt á Norðurlöndum, að skýr-
ingar þessar fari ferða sinna á
og aðra, sem hafa áhuga á þess-
um málum, að safna skrá yfir
nöfn þeirra manna, sem eitthvað
kunna af þjóðlögum (þó lítið sé),
því að flestir segjast kunni lítið,
en þegar á herðir kunna þeir oft-
ast heilmikið. Best væri að hver
hreppstjóri gerði skrá yfir þjóð-
lagafólk í sínum hreppi, en einn
eða tveir menn í hverri sýslu
söfnuðu svo skránum saman og
birtu þær í blöðunum eins og hér
er gert. Þessa lista vildi eg svo
biðja menn að senda 'mér í pósti
til Reykjavíkur (pósthólf 495) til
þess að hægra væri um ef mér
tækist að fara í ferðalag um
landið til þess að taka fleiri þjóð-
lög á hljóðritara, en ekki hefir
enn verið veitt fé til þess. Það
væri líka mikilsvert að samskon-
ar skrám væri safnað í kauptún-
unum, því að fyrst um sinn er
frekast hugsanlegt að það tækist
að fara í söfnunarferð á strand-
ferðaskipi í kringum landið með
viðkomu í kauptúnunum, en
árangur slíkrar ferðar yrði að
mestu undir meðhjálp landa
minna. Þessar fáu línur eru með-
fram skrifaðar af þessum ástæð-
um. En þegar þjóðin er alment.
vöknuð til meðvitundar um al-
vöru og gildi þessa. máls, þá má
betur styðja endurreisnina með
slíkri söfnun og allskonar upp-
skrift.
Menn skírskota nú oft til þings-
afmælisins 1930 og er ekki laust
við að sumum finnist lítil alvara
búa á bak við það umtal. Eina
uppástungu vil eg gera hér, sem
auðvelt væri að framkvæma. Há-
tíðaárið ætti að koma upp í
Reykjavík eða annarsstaðar al-
íslenskur skemti- og veitingastað-
ur, salur byggður í fornum bað-
stofustíl, þar sem skemt væri á
palli með kveðskap, þ. e. menn
kvæðust á og- ynnu fyrir verð-
launum, sunginn væri tvísöngur
og önnur þjóðlög, sýndur rímna-
dans, söngdans, íslenskir leikir,
glímur o. fl„ en veittur yrði að-
eins alíslenskur matur og drykk-
ur. Útlendingarnir mundu varla
sækja aðra veitinga- eða skemti-
staði. Undirbúning þyrfti þetta
nokkurn. Endurreisn þjóðdans-
anna er skemtilegt verkefni fyrir
íþróttafélögin og ungmennafé-
lögin.
Baden-Baden. I júlílok 1927.
Jón Leifs.
-----o----
frummálunum, hvar sem er. Að
þessum farfuglum utan úr heimi
eigum vér að hlynna — og jafn-
framt vinna að því, að kynna
oss sjálfa öðrum þjóðum með
sama hætti.
Þj óðleikhúsið íslenska hlýtur
að byggjast, fyrir þröngva svið-
ið og fáa leikendur. Allur mátt-
ur vor á að leggjast í ágæti rits-
ins og leiksins. I þá átt fer og
hækkun sjónleiksins erlendis, þar
sem náðst hafa hin æðstu tak-
mörk. Með þeim hætti getur nú
þegar myndast skóli hér heima
hjá oss sjálfum, um fram alt
fyrir þá fremstu leikara sem véi
nú eigum. En fræðsla og nám
frá öðrum löndum er hér óhjá-
kvæmileg. Að líkindum mundi
helst verða leitað til Oslo í þeim
efnum. Austmennirnir, frændur
vorir, eru eðlisríkari og harð-
greindari en hinar gömlu fyrir-
myndir vorar frá Eyrarsundi.
Með vexti þjóðar vorrar og
borgar mundi bráðla fært að
byggja hærra og stærra. Þá
mundi liðsafli hafa myndast í
þeim frumskóla, sem eg hef hér
minst á, er gæti fylkt hiö stærra
svið 1 þjóðleikhúsi, samboðnu
kröfum hins ókomna tíma, með
höll söngva og dansa — og al-
hæfa, fullskipaða hljómsveit fyr-
ir efsta flokks leiksvið. Hið eldra
mundi og standa — en í annari
röð. Einar Benediktsson.
----o----
Þjóðleikhúsíð.
Vér íslendingar, alsérstæðir að'
ríkisauði og strjálbygð, með höfð-
ingjalausa lögstjórn, frjálsir af
herbyrðum og aðalerfingjar nor-
ræns anda og tungu — hljótum
að semja oss að eigin háttum,
en keppa þó að fjarlægum mið-
um. Merki þessarar framþróunar
hjá oss eru mörg og vafalaus.
Enginn lýður jarðarinnar er
djúplæsari og óvíða mun hug-
sjónin um manngöfgun liins ein-
staka þegns réttlátari né heldur
auðsóttari í framkvæmd. Vil eg
hér aðeins nefna til eitt málefni,
sem að vísu er einkar mikilvægt
og yfirþroskað til íhugunar fyr- !
ir vora nýfrelsuðu eyþjóð, er rís
nú upp í nágrenni og samgöng-
um við nokkur voldugustu ríki
hins gamla heims. Stofnun leik-
listar, bygging þjóðleikhúss hér í
höfuðstað vorum, er eitt það
meginatriði í menningarsókn
þjóðar vorrar, sem hefir illa ver-
ið sett hjá í meðferð andlegra
framfaramála íslands, síðan það
varð sjálft fjár síns ráðandi.
J?,að er öllum auðsætt að hin
garnla einangrun vor, jafnvel frá
skiftum og samneyti við Breta
og næstu meginlandsþjóðir, hefir
varðveitt mikið af þeim einkenn-
um vorum, sem bregða sérstök-
um blæ yfir íslenskan þjóðar-
anda. Sú líkn varð lögð oss með
böli kaupoksins, að vér komum
fram í nýja tímann, fullbúnir
þess, að taka síðustu tískum álf-
unnar, án þess að máðir séu
drættir úr svip almennings vors,
sem nú stendur uppréttur á óðul-
um sínum og getur tekið af sér
margan krók, þar sem hinir
þræddu út úr vegi.
Óhætt mun að fullyrða, að Is-
landsvinum úti um heiminn er
fullkomlega ljóst hver ógrynni
andlegra fjársjóða hafa varð-
| veist og fallið hér til erfða. Og
! fjölvíða er búist við miklu héðan
I bæði frá háskóla vorum og lista-
! mönnum. En af öllum þeim hlut-
verkum, sem liggja fyrir oss nú
er eitt í rauninni sjálfsagðast og
ríkast til hækkunar íslenskum
einkennum, en það er stofnun
þjóðleikhúss í Revkjavík.
Ógrynni efna liggja hér fyrir.
Söguatburðir vorir eru einstæð-
ur grundvöllur að byggja á. En
þó er líf og hættir almennings
úti um víðáttumar miklu, alt frá
þeim öldum, er andi lýðsins sneri
sér inn að sér sjálfum, ennþá
auðgari að yrkisefnum fyrir ís-
lensk leikskáld. Inn á slíkar
brautir virðast höfundamir
hljóta að leita, fyrst og fremst.
Þar geta þeir skapað sér gervi
og hætti fyrir utan umhverfi
hetjusagnanna, sem eru oss enn
um megn. Líf strjálbygða vorra,
andi hins alíslenska Islendings á
þar heima. Og á heimili hans