Tíminn - 24.09.1927, Síða 1

(öjaíbferi
09 afgrei&slumatmr íimans er
Sannpcig o r s t e 1 n s bó ttir,
Sambanösfyúsinu, ReyfjaDtf.
^fgreibsía
Cimans er i Sambanösíjúsinu.
©pin öaglega 9—\2 f. t}.
Simi ^96.
XI. ár.
Reykjavík, 24. september 1927.
43. blað.
Tltán lírheitni
Ueimspólitík.
I.
Um eitt skeið var keppnin milli
Englendinga og Þjóðverja mikil-
vægasta atriðið í heimspólitík-
inni. En þó var hún aðeins
stundai-viðburður, til lengdar
getur ekki verið hörð barátta
milli þessara tveggja þjóða, því
valda staðhættir og sameigin-
legir hagsmunir. Þó enn sé kalt
milli þeirra eftir heimsstyrjöld-
ina, má þó vænta þess, að þeim
fjandskap linni smátí og smátt,
og í staðinn komi friðsamleg
samvinna.
Frakkar og Þjóðverjar eru
erfðafjandmenn, og tæplega er
hægt að búast við góðri sam-
vinnu með þeim fyrst um sinn.
Engu að síður er þó líklegt að
ekki dragi til ófriðai' með þeim,
og smámsaman gleymast deilu-
efnin og að minsta kosti er það
víst, að óhugsanlegt er að mikl-
ar breytingar verði á landamerkj-
um þessara ríkja.
En það eru nóg deiluefni ann-
arsstaðar. Hin núverandi kynslóð
hefir frá æsku heyrt talað um
Balkanlöndin sem þrætueph
Norðurálfunnar, og þetta er líka
rétt á margan hátt, en á friðar-
fundinum í Versaihes 1919 varaði
Lloyd George fundarmenn við
því að skapa nýtt Balkan við
Eystrasalt. Hann óttaðist að hin
mörgu máttlausu ríki, sem frið-
arfundurinn setti þar á stofn
myndu verða hættuleg friðnum í
Norðurálfunni, og hann virðist
ætla að reynast sannspár þarna
eins og á svo mörgum öðrum
sviðum.
Af þessum nýju ríkjum er
Pólland langstærst og fjölmenn-
ast. Það hefir um 30 miljónir í-
búa, og gæti því talist til stór-
velda heimsins. Engu að síður er
það máttlaust. Fjárhagur þess
er í kalda koh, og vafamál hvort
ríkið gæti staðist, ef franskir í-
haldsmenn hefðu ekki lánað þvi
of fjár, til þess að það skyldi
verða einskonar varnargarður
fyrir rússneskum áhrifum í Mið-
evrópu. En í PóUandi búa bæði
margir Rússar og Þjóðverjar,
svo á ríkið er sótt bæði að vestan
og austan. Hér er hættuefni fyrir
frið Norðurálfunnar.
Það hefir lengi verið sagt, að
það væri mikill munur á stór-
pólitík Frakka og Englendinga.
Hinir síðarnefndu eru henti-
stefnumenn, taka það sem býðst
í bráðina, notfæra sér það og
færa sig svo upp á skaftið eftir
því sem tækifæri gefst. Frönsk
pólitík hefir aftur á móti jafnan
verið rekin með langmið fram-
undan. Frakkar skapa sér rök-
rétt kerfi til þess að vinna eftir,
og fyrir það geta þeir starfað
öldum saman. Það eru rúm 400
ár síðan þeir byrjuðu að skifta
sér af málefnum Póllands, og nú
sjá þeir fyrst árangurinn af því
starfi. Frá því á krossferðatím-
um hafa þeir reynt að ná undir
sig Sýrlandi, og nú ráða þeir loks
yfir því, og Damaskus er nú
frönsk borg.
Á Sýrlandi eiga Frakkar í
höggi við tvær þjóðir. Rússa og
Tyrki, en eins og staðhættir ei*u,
má búast við því að þeir muni
halda hlut sínum, þó ekki verði
það ágreiningslaust.
Rússland er að verða meir og
meir þungamiðjan í heimspólitík-
inni. Ekki vegna hervalds, held-
ur sökum landslegu, og vegna
þess að Rússar berjast fyrir á-
kveðinni hugsjón í stjórnmálum,
sem er fjarskyld stjórnmálaskoð-
unum Vesturlanda.
Hvar sem á er Utið eiga Rúss-
ar í höggi við nágrannaþjóðimar,
en það má þó segja, að það sé
einkum á þremur stöðum sem
baráttan er háð. I Eystrasalts-
löndum og Póllandi, þar sem
frönskum áhrifum er að mæta, í
austur-Ásíu, en þar eru Japanar
til andstöðu, eins og skýrt var
frá í síðasta blaði, og í suður-
Asíu, þar sem Englendingum er
að mæta.
Síðasta atriðið er sennilega
mikilvægast. Það lítur svo út
sem heimspólitíkin sé meir og
meir að sameinast um baráttuna
milli Rússa og Englendinga. Bar-
áttuna milli sovjetstjórnar og
þingræðis, og síðast en ekki síst,
baráttuna um völdin yfir Ind-
landi.
A Indlandi hafa frá alda öðli
búið undirokaðar þjóðir. Þær
hafa ekki getað sameinast nema
undir stjórn útlendra drotnara.
En Indland er af náttúrunni vel
varið fyrir árásum. Hafið lykur
um landið á þrjá vegu, og í
norðri gnæfa Himalajafjöllin, sem
ósigrandi víggarður. En á þeim
garði er eitthlið, þó þröngt sé.
Khyber skarðið þar sem áin
Kabúl rennur í þröngu gljúfri
austur í Indus. Gegnum þetta
skarð hafa drotnarar Indlands frá
alda öðli komið. Þá leið komu
hinir foi-nu Aríar, sem fyrst
mynduðu menningarríki í landinu.
Þá leið fór Alexander mikli og
hinar grísku hersveitir hans, þá
leið fóru síðar Arabar og Baber
með Mongólaskarana, sem sköp-
uðu ríki stórmógúlsins á Indlandi.
I hundrað ár hafa Rússar og
Englendingar háð kapphlaup um
yfirráðin yfir Asíu. Rússneska
keisarastjómin jók ríki sitt hægt
og hægt, þángað til öll Síbería og
Miðasía laut henni, en á meðan
höfðu Englendingar lagt undir sig
alt Indland og nálæg lönd,- nema
Afganistan. Þar leit um hríð út
fyrir að þessum tveimur stóðveld-
um mundi lenda saman.
En þegar á hólminn kom vildi
þó hvorug þjóðin berjast. Á
Berlínarfundinum 1878 komu þær
sér saman um að Afganistan
skyldi verða framvegis sjálfstætt
ríki. Einskonar þröskuldur, sem
hvorug þjóðin mátti stíga yfir.
Hvorki Rússar né Englendingar
máttu eftir samningnum blanda
sér í innanríkismál Afgana, en
það héldu þeir ekki lengi.
Englendingar hafa sérstöðu
meðal allra drotnara Indlands að
fornu og nýju. Þeir komu þang-
að sjóveg, en ekki landleiðina, og
yfir höfunum drotna þeir enn.
Þeir þurfa því ekki að óttast
aðra óvini, en þá, er landveg
koma. Vald þeirra yfir Indlandi
er einnig bygt á siðferðislegum
styrk og stjórnkænsku, en ekki
á hervaldi. Hinn enski her á Ind-
landi er svo fámennur, að hann
gæti ekkert gert ef indversku
þjóðirnar væru samtaka. Þær
gætu kastað honum í hafið ef
þær vildu.
í hundrað ár, alt frá dögum
Wellesleys, hafa Englendingar
óttast hættuna frá norðri. Rúss-
ar og Khyberskarðið hafa verið
Radioverslun íslands.
Pósthólf 233 Símar 1317 og 1957.
Reykjavík.
Radiotæki frá bestu verksmiðjum í Ameríku, Englandi, Belgiu,
Þýskalandi og Czeckoslovakiu.
Ódýrari en þekst hefir áður. — Leitið tilboða hjá okkur, áður en
þér kaupið annarsstaðar. — Verðskrá gegn 20 aura frímerki. —
Stórkostleg verðlækkun á bókum:
ABDALLAH, áhrifamikil og spennandi austurlensk skáldsaga, í þýð-
ingu eftir, Sig. Kristófer Pétursson.
Verð áður ób. 7.75 nú 5.00. Verð áður ib. 11.75 nú 6.50.
LJÓÐMÆLI eftir Guðm. Bjömsson,
Verð áður ób. 7.50 nú 4.00. Verð áður ib. 9.00 nú 5.50.
UPPSPRETTUR, kvæði eftir Halldór Helgason.
Verð áður ób. 7.50 nú 4.00. Verð áður ib. 9.00 nú 5.50.
Bækurnar fást hjá öllum bóksölum, einnig beint frá aðalútsölunni
burðargjaldsfrítt, sé andvirði sent með pöntun. Aðalútsala hjá
Prentsm. Acía hi., Keykjavík.
þeirra áhyggjuefni. Sovjetstjórn- j
in rússneska hefir tekið að erfð- j
um heimsveldisdrauma keisara- í
!
dæmisins, en bætt þar við boð- I
skap kommúnismans.
Þetta skilja Englendingar vel, í
og sjá að hættan er tvöföld. Vér j
skulum fyrst hta á ytri hliðina. '
Árið 1905 var gerður samningur, j
sem heimilaði Englendingum að
hafa hönd í bagga með utanrík-
ismálum Afganistans, og leyfði
þeim að reisa kastala í Kabuldaln-
um. En undir heimsstyrjöldinni
hófst hikil hreyfing í Afganist-
an eins og fleiri löndum, er játa
Múhameðstrú, gegn Englending-
um. Það var þó ekki fyr en eftir
stríðslokin, að Afganar gerðu
innrás í Indland. Þeir voru auð-
veldlega sigraðir og reknir til
baka yfir landamærin. En á-
rangurinn varð þó sá, að 2. nóv-
ember 1921 viðurkendu Englend-
ingar sjálfstæði ríkisins, og af-
söluðu sér réttinum til þess að
hafa eftirlit með utanríkispólitík
Afgana.
Rússar voru ekki aðgerðalaus-
ir á meðan. Þeir reyndu að ná
vinfengi við Afgana, og þeir
dreifðu undirróðursmönnum um
alt Indland. Bai'áttan hófst enn á
ný milli Breta og Rússa um yfir-
ráðin yfir Austurálfunni. Þann
31. ágúst í fyrra var gerður
samningur milli Rússlands og Af-
ganistans. Það var að vísu að
nafninu til hlutleysissamningur, !
en í raun og veru var hann þess ;
eðlis, að Afganistan gekk í banda-
lag við Rússland gegn Englend-
ingum, eins og sjá má af því, að
rússneskar flugvélar og rúss-
neskt fallbyssulið er komið þang-
að í stórum stíl. Hafa Afganar
keypt þennan herbúnað að nafn-
inu til, þó það sé brot á gömlum
samningum, og eins og staðhætt-
ir eru, hlýtur hann að vera feng-
inn vegna Englendinga einna.
Englendingar standa ennþá
sigri hrósandi, en þeim stendur
stuggur af aðförum Rússa. Ný-
lega hefir verið settur á stofn
skóli í Samarkand til þess að ala
unga menn upp í baráttunni gegn
menningu vesturþjóðanna og þá
einkum Englendinga. Milli aust-
ur- og vesturlanda virðist engin
samvinna geta átt sér stað. Að-
eins hlífðarlaus barátta. Skáldið
mikla, R. Kipling, segir á einum
stað:
„The East is East and West
is West,
and never the twain shall
meet“.
Þetta er orð og að sönnu. Milli
Breta og Rússa er og verður háð-
ur hiidarieikur í austurlöndum,
um það hvort hin austræna,
rússneska og mongólska menning
eða hin latneska og germanska
menning eigi að drotna. Og vér
verðum að gæta þess, að Norður-
álfan er orðin of þröngt sjónai-
svið fyrir stórviðburði sögunnai-.
1 Austuriöndum verðui’ stríðið
háö og siguriim unninn.
Á síðasta þingi kom íhalds-
stjórnin fram með frumvarp um
að gera alla starfsmenn varð-
skipanna — en þeir eru um 40
að tölu — að föstum embættis-
mönnum æfilangt. Um þetta
frumvarp var mikið deilt í þing-
inu, Framsóknarmenn og einkum
Jónas Jónsson, lögðust fast á
móti því. J. J. hélt því fram, að
það væri óráðlegt að festa alla
þessa menn á launum æfilangt,
ennfremur þóttu honum laun
þeirra of há í samanburði við
laun annara embættismanna. Til
dæmis voru laun skipstjóra á-
kveðin 12,000 krónur á ári eða
um helmingi hærri, en laun há-
skólakennara og ýmsra annara
manna, er gegna æðstu embætt-
um landsins. J. J. vildi að launin
væru í samræmi við laun annara
embættismanna.
Eimfremur vakti hann máls á
því, að gera varðskipin að skóla-
skipum fyrir stýrimanna- og
skipstjóraefni, skyldu þeir vera á
þeim um tíma við framhalds-
nám. Þar gætu þeir fengið góða
kenslu og æfingu, og varðskipin
góða og ódýra starfsmenn. Ef
farið hefði verið að ráðum J. J.
mundi ríkissjóði hafa sparast
mikil fjárupphæð árlega.
J. J. hélt því einnig fram, að
óráðlegt væri að festa mennina
æfilangt, því varðskipaforingjar
eiga helst að vera ungir menn eða
á besta aldri. Það væri því eðli-
legt að þeir tækju heldur við
stjórn á öðrum skipum, er þeir
færu að eldast, en yngri menn
kæmu í þeirra stað.
Ihaldsflokkurinn kom frum-
varpinu í gegnum þingið, og lög-
in áttu að ganga í gildi 1. júlí,
en Magnús Guðmundsson fram-
kvæmdi þau ekki. Hann veitti
ekki embættin. Morgunblaðið
segir, að það hafi ekki verið
hægt að koma lögunum í fram-
kvæmd vegna þess að skipin hafi
verið fyrir norðan. Þetta er
rangt, bæði skipin voru á Reykja-
víkurhöfn eftir 1. júlí, og annað
þeirra lá þar vikum saman vegna
aðgerðar. Auk þess mátti veita
embættin jafnt hvort sem mexm-
irnir væru viðstaddir eða ekki.
Er undarlegt að sjá blaðið koma
fram með slíka afsökun fyrir
breytni M. G.
Svona hðu tveir mánuðir og
M. G. frestar framkvæmd lag-
anna. En svo skeður það undar-
lega fyrirbrigði, að þegar Ihalds-
ráðherranhr voru að kveðja
Stjómarráðið, er farið að útbúa
skipunarbréf handa skipshöfnum,
en M. G. undirskrifar þau ekki.
Hann hefir auðsjáanlega aldrei
ætlað sér að gera það, en hefir
viljað koma eftirmanni sínum í
vanda, af því hann vissi, að hann
var andvígur lögunum.
Þegar Jónas Jónsson varð var
við hvemig málum var komið, á-
kvað hann að fara að dæmi M.
G. Hann undirskrifaði ekki skip-
unarbréfin og skipaði svo fyrir,
að hið núverandi ástand skyldi
haldast óbreytt fyrst um sinn.
Auðvitað fær svo næsta Alþingi
málið til meðferðar, og mun
stjórnin þá koma fram með
breytingartillögur við lögin.
Morgunblaðið er að glamra um
að Jónas Jónsson skuli dreginn
fyrir landsdóm. Gott og vel,
sjálfsagt að gera það ef þinginu
finst ástæða til. En fyrst verður
að byrja á Magnúsi Guðmunds-
syni, og er það vel farið, því
þá fengi landsdómurinn tækifæri
til að dæma um framkvæmd M.
G. á siglingalögunum. Undanþág-
urnar alræmdu og annað er því
hneykslismáli við kemur.
——o------
Seint iðrast.
„Það er seint að iðrast eftir
dauðann" sagði Höfðabrekku-
Jóka forðum, en svo htur út, sem
íhaldsflokkurinn geti gert sér
þessi orð hennar að einkunnar-
orðum.
Það þykir löngum reyna á
drengskap hvers manns, hvemig
hann kunni að taka óhamingju
er honum ber að höndum. Sterk-
asta þjóð heimsins, Englending-
ar, stæra sig af því, að þeir séu
„good loosers“, þeir kunni vel að
bíða ósigur, og þoli vel þá harma
er af því leiða.
En það verður ekki með sanni
sagt um íhaldsmennina okkar, að
þeir séu „good Ioosers“. Eftir að
þeir höfðu mist völdin ráku þeir
upp ámátlegan skræk, en síðan
breyttist tónninn, þeir fóru að
heimta af nýju stjóminni að
framkvæma það, sem þeir sjálf-
ir höfðú vanrækt.
Núna um daginn sagði Mbl. að
hin nýja stjóm mundi koma á
stofn lærðum skóla á Norður-
landi, og var ekki annað sjáan-
legt en blaðið væri harla ánægt
yfir því. Vel sé blaðinu fyrir það,
ef það leggur því góða máli lið-
sinni. — en því miður verður
ekki annað séð, en að Ihalds-
flokkurinn hafi gert alt, sem
hann hefir getað, til þess að
Framh. & 4. aíðu.