Tíminn - 19.11.1927, Blaðsíða 1

©faíbferi
99 afgrei&slumatmr Ctmans er
Sannueig o r s t e i n s 66 ttir,
Samfaanösíjúsinu, HrffjaDÍf.
2Kfgveib&la
Cimans er i Sambanbsíjúsinu.
©pin Öaglega 9—\2 f. Ij.
Simi ^96.
XL ár.
Húsaleigan
í Reykjavík.
f síðasta blaði var drepið á
það, að þjóðin geldur óhæfilegan
skatt til verslunarstéttarinnar í
lrndinu. Átjándi hver maður hefir
lífsviðui*væri sitt af því að reka
verslun. Var og sýnt fram á, að
þjóð, sem stundar millilandavið-
skifti og getur ekki gert verslun
að tekjugrein fyrir þjóðina í
heild, verður að líta á hana ein-
göngu sem umboðsstarf, er beri
að reka með hagmuni og heill al-
mennings fyrir augum.
Það er kunnugra en frá þurfi
að segja, að mikill þorri verslun-
arstéttarinnar afkastar harla litlu
starfi. Margt af fullfrísku, þrótt-
ugu fólki spillir heilsu sinni á
því, að hanga bak við búðarborð-
in yfir nálega engu verki. öeðli-
legur kostnaðarauki, sem fylgir
óskipulegum vinnubrögðum, iðju-
leysinu og eyðsluseminni hjá
verslunarstétt landsins hlýtur að
leggjast á vörurnar, sem seldar
eru og á um leið sinn þátt í, að
auka og viðhalda dýrtíð í landinu.
önnur meginorsök dýrtíðarinn-
ar er húsaleiguokrið í Reykjavík.
Húsaleiga er að vísu há hvarvetna
á landinu. En um það, eins og
fleira, hefir Reykjavík forgöngu
vegna aðstöðu sinnar og stærðar.
Eins og alt annað okur, verður
óhæfilega há húsaleiga böl, sem
að vísu auðgar nokkra húseigend-
ur, en þjakar kosti almennings.
Húsaleigan grípur á margvísleg-
an hátt inn í viðskifti allra lands-
manna. Hún er þessvegna ekki
einungis mál Reykjavíkurbæjar.
Hún er eitt af vandamálum þjóð-
arixmar.
Þegar öfgar stríðsáranna riðu í
garð og vörur hækkuðu óðfluga
úti í heimi, hækkuðu kaupmenn
þegar verð á fyrirliggjandi birgð-
um í blóra við stríðsverðið. Sömu-
leiðis neyttu margir þeirrar að-
stöðu er vöruskortur fékk þeim í
hendur, til þess að okra hlífðar-
laust. Svo fer og jafnan þar sem
fégræðgi manna leikur skefja-
laust. Eigi að síður var dýrtíðar-
og vöruþurðarokur kaupmanna
fordæmt harðlega af þeim, er
fyrir urðu, og ekki höfðu aðstöðu
til þess að okra sjálfir! Varla
munu þeir sjálfir vilja kannast
við að hafa notað sér neyð manna
þeim til féflettingar. Og á ýmis-
legt, er gerst hefir í þessu efni
á undanfömum árum, mun litið
eins og dökka bletti í verslunar-
sögu landsins.
En hvað hefir gerst í húsa-
leigumálum Reykjavíkur? Ná-
kvæmlega hið sama og í dýrtíð-
arokrí stríðsáraruia. Húsaleigan
var um skeið öll miðuð við hæsta
byggingarverð húsa. Og hún hef-
ir ekki lækkað til verulegra muna.
Hið stjómlausa aðstreymi fólks
til Reykjavíkur veldur stórkost-
legri þröng 0g húsnæðisskorti. Er
þar og opin leið, til þess að nota
sér neyðina öðmm til féfletting-
ar. —
Árið 1923 var borið fram frv.
til laga um húsaleigu í kaupstöð-
um. Aðaltillagan var sú, að húsa-
leigan skyldi ákveðast í beinu
hlutfalli við fasteignamatsverð.
Hér verður ekki, að þessu sinni,
bent á úrlausnir, heldur aðeins á
nauðsyn úrlausna. Verður því
ekki rætt um form tillögunnar
frá 1923. En í umræðum kom
Reykjavík, 19. nóvember 1927.
fram margt eftirtektarvert og
sem bregður Ijósi yfir málið.
Einn af starfsmönnum landsins
bjó þá í húsi, sem bygt hafði
verið fyrir 20 ámm siðan. Á
dýrtíðarárunum mestu greiddu
leig jendur hússins á r 1 e g a upp-
haflegt verð hússins með húsa-
leigunni! Slíkar staðreyndir veita
glögga útsýn um það viðskifta-
lega og siðferðislega böl, sem
ríkir í húsaleigumálunum. Okur
kaupmannanna í skjóli stríðsins
verður ekki einskorðað dæmi,
sem vert er að einblína á, meðan
við fóstrum í höfuðstað landsins
og undir veggjum Alþingishúss-
ins eitthvert hið stórfeldasta og
áhrifaríkasta okur, sem verða má.
Skulu nú dregin fram nokkur
helstu rök málsins. Húsaleigan
er yfirleitt miðuð við verð dýr-
ustu húsanna. Eigendur elstu
húsa taka því af þeim leigu,
er nema mun margföldu sann-
virði, miðað við upphaflegt verð
húsanna. Er þar okrað í blóra
við dýrtíðina.
Vegna hins mikla aðstreymis
fólks og eftirspumar lækkar
húsaleiga ekki að því skapi sem
byggingakostnaður hefir þó lækk-
að á síðustu árum. Er þar okr-
að í skjóli neyðarinnar.
Fjórði hver maður af öllum
landsbúum býr í Reykjavík.
Rúmur helmingur í kaupstöðun-
um öllum. Húsaleigan er megin-
þáttur í framfærslukostnaði
manna. óeðlilega há húsaMga
hefir því^ gegnum margháttuð
sambönd starfs og viðskifta meg-
ináhrif á dýrtíðina í landinu.
Húsaleiguokrið hækkar hið al-
menna kaupgjald. Búðaleigan og
kaupgjaldið hefir á margvíslegan
hátt áhrif til hækkunar á verði
þeirra vara, sem framleiddar eru
í iðnaðarstofnunum landsins og
sem ganga gegnum hendur versl-
unarstéttarinnar. Þannig veldur
of há húsaleiga óeðlilega háu
vöruverði í landinu.
Allir starfsmenn landsins sem
þurfa að gjalda hærri húsaleigu
en góðu hófi gegnir, verða fyrir
þá sök, að fá hærri laun. En
launin greiðast að mestu með
tollum á nauðsynjavörur lands-
manna. Þannig orkar húsaleigu-
okrið auknum þunga á byrðum
opinberra gjalda.
Námsmenn, sem hingað sækja
í stórhópum, verða næstum und-
antekningarlaust að sæta afar-
kostum um húsaleigu. Koma öfg-
amar hvergi jafnþungt niður sem
á herðum þeirra manna, er af
eigin ramleik og í mikilli fátækt
leita sér í æsku fræðslu og ment-
unar í skólum bæjanna.
Fleira skal ekki til tínt að
sinni. En þetta nægir til að sýna,
að húsaleigumálið verður að taka
til rannsóknar og opinberra að-
gerða. Flest atvinnufyrirtæki
landsmanna hafa orðið að fella
eignir sínar í verði á undanförn-
um árum. Hví skyldi þá miklum
þorra húseigenda í Reykjavík
líðast, að hækka sínar eignir
margfaldlega í skjóli neyðarinnar
og óhæfilegrar dýrtíðar. Jafnvel
þeir, er bygt hafa í mestu dýr-
tíð, verða að bera sinn hluta af
sameiginlegri óhamingju þjóðar-
innar. Eða hví skyldu þeir einir
sigla fullum seglum gegnum þann
skerjagarð verðlagsáfallanna, þar
sem þjóðin hefir steytt á boðum
nálega hverri fleytu?
----o-----
Utaii úr heimi.
Krishnamurti.
Nýlega var hér í blaðinu getið
um fyrirlestur, er frú Aðalbjörg
Sigurðardóttir flutti í Nýja Bíó
um Krishnamurti. Er fyrirlestur
sá aðalheimild þess, sem hér
I verður sagt um þá hreyfingu,
sem bundin er við þennan mann,
Er þess fyrst að geta, að
nokkrir af forystumönnum guð-
spekinema þeir, er mesta stund
leggja á andlegar iðkanir 0g sið-
fágað lífemi, telja sig hafa náð
þeim þroska, að þeir standi í
beinu vitundarsambandi við æðri
verur, eða meistara, sem séu
komnir lengra áleiðis á þroskun-
arbrautinni en Jarðarbúar. Telja
þeir Krist vera meistara meistar-
anna, sem hafi það sérstaka hlut-
verk, að vísa Jarðarbúum veg
til þroskunar og sáluhjálpar.
Telja þeir hann hafa síðast kom-
ið til Jarðarinnar, er Jesús frá
Nazaret hafi í skírninni orðið
yfirskygður af anda hans og hafi
hann síðan unnið leiðtogastarí
sitt gegnum hann. — Árið 1909
kvað Annie Besant Krist sjálfan
hafa tilkynt sér, að hann myndi
að nýju koma til mannanna og
hefði hann þegar valið sér starfs-
tæki. Var mælt, að litlu síðar
hefði komið vísbending um, að
hún skyldi taka til uppfósturs
indverskan dreng, Krishnamurti
að nafni. Var snemma álitið, að
hann myndi vera hið fyrirhugaða
starfstæki meistarans.
Árið 1911 var stofnað í Ben-
ares á Indlandi félagið „Stjaman
í austri“. Tilgangur félagsins var
sá, að gera meðlimi sína viðbúna
komu mannkynsleiðtoga; að þeir
mættu fremur en ella þekkja
hann, er hann kæmi og vera fær-
ir um að greiða götu hans og
vinna að hugsjónum hans. Félag-
ið náði mikilli útbreiðslu. Mun
það nú vera starfandi í 40—50
þjóðlöndum. Það hefir þrjár höf-
uðstöðvar, í Adyar á Indlandi,
Ommen í Hollandi og Oaji-daln-
um í Kalifomíu.
Krishnamurti var ekki í upp-
vextinum talinn frábær að gáf-
um. En lífemi hans þótti bera
vott um tárhreint hugarfar.
Snemma gerðist hann dulspakur
og stóð, að því er ætlað var, í
beinu vitundarsambandi við
meistarann. — Tólf ára gam-
all ritaði hann, í því ástandi
og sem lærisveinn, bók sína „Við
fótskör meistarans".
Er nú skemst frá því að segja,
að vonir þær, er félagið „Stjam-
an í austri" hefir gert sér um
komu mannkynsleiðtoga em nú
taldar fram komnar á þann hátt,
að meistarinn hafi nú þegar yfir-
skygt Krishnamurti, að hann hafi
oftar en einu sinni talað beint af
vörum hans og persóna Krishna-
murtis sé nú umbreytt og hafin
til æðri fegurðar, máttar og
valds. Telja þeir, er um það
dæma af eigin raun og þar á
meðal frú Aðalbjörg Sigurðar-
dóttir og séra Jakob Kristinsson,
að nærveru hans fylgi voldugur
og heilagur máttur, sem sé öll-
um skilningi æðri.
Á hverju sumri hefir „Stjara-
an í austri" mót mikið í Ommen
á Hollandi. Koma þar saman full-
trúar félagsdeildanna hvaðanæfa.
1 fyrirlestri sínum greindi frú
Aðalbjörg einkum frá mótinu síð-
51. blað.
astliðið sumar. Brestur hér rúm,
til þess að rekja þá frásögn nema
í stærstu dráttum. Félaginu hef-
ir í Ommen verið gefinn fom
kastali og landeign. Með fé-
gjöfum og vinnuframlögum hefir
eignin verið umbætt og færð til
fornrar prýði. Á þessum stað er
á hverju sumri bygður tjaldbær.
Búa þar hátt á þriðja þúsund
manns. Stendur mótið um hálfan
mánuð. Þar koma saman menn af
öllum þjóðflokkum. Ríkir þar
hinn dýpsti friður, eindrægni og
bræðralag. Skamt frá tjaldbæn-
um er fyrirlestratjaldið. Það
rúmar full 3000 manns. Þar fara
fram samkomur fulltrúanna. En
á kvöldin setjast allir í margföld-
um hring umhverfis elda. Þar
flytur Krishnamurti kenningu
sína. Eru þær stundir taldar á-
hrifamestar og helgastar.
Hér verður ekki lýst til neinn-
ar hlítar þeim áhrifum, er kunn-
ugir telja að stafi frá persónu
Krishnamurtis. Skortir þá og orð
til að lýsa þeim. Telja þeir að
menn verði, í návist hans, gagn-
teknir og yfirkomnir þeim friði
og þeim kærleika, sem ekki sé
af þessum heimi. Er talið að í
litla bænum hans falli aldrei ó-
ástúðlegt orð og sérhver ill eða
eigingjöm hugsun valdi þeim, er
hugsar, óþolandi sársauka. Sjálf-
ur gerir hann þá grein fyrir sér,
að hann hafi sameinast ástvini
sínum. Gesti sína kvaddi hann
með þeim orðum, að hann yfir-
gæfi þá aldrei. Telja þeir og á-
hrif nærveru hans, augu hans,
kærleikur hans og friður fái þeim
aldrei úr minni liðið.
Ekki verður hér gerð minsta
tilraun til að leggja dóm á at-
burði þá, sem lýst hefir verið að
nokkru. Verður þar hver að hafna
og velja eftir bestu föngum. En
Tíminn telur, að atburðir og
hreyfingar, er valda djúptækum
áhrifum á miljónir manna, hugar-
far þeirra, eilífðarvonir og trúar-
brögð, sé eigi síður frásagnar-
vert en til dæmis að taka stimp-
ingar og illdeilur þjóðanna, glæpa-
málasögur og annar þessháttar
fróðleikur, sem blöðin fylla jafh-
an dálka sína með.
----o---
Búnaðarbálkur.
Innflutningur sauðfjár.
Skömmu eftir aldamótin síð-
ustu hvatti Páll Briem amtmaður
ungan mann 1 Þingeyjarsýslu,
Hallgrím Þorbergsson nú bónda á
Halldórsstöðum í Laxárdal, til
utanfarar, til þess að kynnast
sauðfjárrækt í nágrannalöndun-
um. Dvaldi Hallgrímur 2—3 ár
erlendis, í Noregi, hálendi Skot-
lands og Norðhymbralandi. Kynti
hann sér ekki einungis hirðingu
sauðfjár heldur og kynbætur og
vísindalega greiningu fjárkynja.
Lærði hann þannig vinnubrögð í
sauðfjárræktarmálum, sem áður
voru lítt eða alls eigi þekt á
landi hér. Jafnframt hlaut hann
þá þekkingu og þá útsýni í mál-
inu, sem gerði honum fært að
beita vísindalegum aðferðum í
afskiftum sínum af sauðfjárrækt-
armálum hér á landi. Eftir að
hann kom heim, ferðaðist hann
víða um land, skoðaði fé bænda
og leiðbeindi þeim í fjárræktar-
málum með fyrirlestrum og við-
ræðum. Einnig ritaði hann þá all-
! mikið um þessi efni.
Árangurinn af þessu starfi
Hallgríms Þorbergssonar mun
hafa orðið merkilegur. Tilraunir
um kynbætur sauðfjár voru að
vísu ekki óþektar í landinu. Ein-
hverjar merkustu tilraunir í þá
átt gerði ömmubróðir Hallgríms,
Jón Illugason bóndi í Baldurs-
heimi í Mývatnssveit. Varð af
þeim tilraunum sýnn árangur og
varanlegur. En Hallgrímur mun
fyrstur manna hafa greint hið
íslenska fjárkyn á vísindalegan
hátt og kveðið upp rökstuddan
dóm um það, hverjir kostir eða
ókostir fylgdu hinum ýmsu auð-
kennum fjárins um sköpulag, lit-
arfar 0. fl. og hver afbrigði fjár-
kynsins væru vænlegust til úr-
vals, viðhalds og ræktunar. Munu
aðferðir þær, er síðan hefir verið
beitt í kynbótum sauðfjár, vera
að mestu reistar á þeim grund-
velli, er Hallgrímur Þorbergsson
lagði á þessum árum.
Eitt af því, er Hallgrímur
kyntist erlendis og sem vakti
mjög athygli hans, voru ein-
blendingskynbætur Breta. Þraut-
reyndar tilraunir hafa sýnt, að
við fyrstu blöndun vissra fjár-
kynja verða afkvæmin stórum
bráðþroskaðri og vöxtulegri en
afkvæmi hreinræktaðra kynja.
Þetta fyrirbæri hagnýta Bretar
til framleiðslu bráðþroska slátur-
fjár. Á árunum 1908—1910 gerði
Hallgrímur ítrekaðar tilraunir að
fá leyfi til innflutnings á hrút-
um af bresku fjárkyni til ofan-
greindra tilrauna. Áleit hann að
einblendingsdilkar af því kyni og
hinu íslenska myndu verða alt að
því þriðjungi vænni og bráð-
þroskaðri en nú gerast dilkar hér
á landi. Sjá allir hvers virði slíkt
gæti orðið fyrir íslenskan land-
búnað, ef rétt reyndist. Kæmi þar
fyrst til greina framleiðsluaukn-
ing. Og í öðru lagi gæti slátrun
til útflutnings á breskan mark-
að hafist fyr að haustinu.. I
þriðja lagi myndi varan verða
Englendingum betur að skapi því
holdþykkri og vöxtulegri, sem
dilkarnir væru.
En leyfi til þessara tilrauna
fekst ekki, vegna þess að ráðu-
nautur stjómarinnar, Magnús
Einarsson dýralæknir, setti sig
þverlega á móti því, að slíkt leyfi
yrði veitt vegna sjúkdómáhættu,
• er hann taldi að fylgja myndi
innflutningi lifandi fjár. Áttu
þeir Hallgrímur Þorbergsson í
langvinnum ritdeilum um þetta
efni á þeim árum. Benti Hall-
grímur á það, sem satt var, að
innflutningur á bresku fé hefir
tíðkast mjög til ýirísra landa, án
þess að klandri hafi komið og
taldi hann að slík sóttvama- og
einangrunarráð, sem beitt væri,
myndu geta orðið fulltrygg og ó-
yggjandi hér sem annarsstaðar.
Liggur það í augum uppi, að ali-
dýrasjúkdómar munu fremur
berast til okkar eftir öðrum far-
vegum heldur en í sjálfum ali-
dýrunum, þar sem engum myndi
blandast hugur um, að beita
skyldi fylstu vömum og fengin
er reynsla annara þjóða um ein-
hlítar öryggisráðstafanir.
Ný leið hefir opnast yfir á
breskan kjötmarkað. Auk þeirra
bersýnilegu hagsmuna, er leiða
myndi af bráðþroska og meiri
vænleik dilka til frálags, rísa af